Java e Shkencës 2012 - Universiteti i Prishtinës

KONFERENCA VJETORE E SHKENCËS ‘JAVA E SHKENCËS 2012
c. Shërbime shtetërore: aga, amir (epror), aze (këshilltar), bedel (zëvendësues), bej/beg,
beshaish (zyrtar), efendi, kadi (gjyqtar), kahreman (krajli), hajmekam (prefekt),
myhendës (inxhinier), padishah (monark), pasha, safir (ambasador), spahi, taksidar
(tagrambledhës), tefterdar (drejtor), timarli, vali (qevirtar), vezir etj.
d. Shërbime ushtarake: akënxhi, allaj (kalorës), allajbeg (komandant spahish), bashibozuk
(mercenar), bylykbash (oficeri i P.O.), çahadar (ushtar i gatshëm), jeniçer, jyzhash
(kryeqindës), zabit (oficer).
e. Shërbime fetare: bektashi, dervish, hoxhë, muhamed (pejkamer), vajr (hoxhë dijetar) etj.
f. Shërbime familjare: amanetçi, argat (mëditës), bahçevan (kopshtar), bostanxhi etj.
g. Shërbime vetjake: avxhi (gjuetar).
Duhet shënuar se disa nga këto emërtime të burimit turk janë asimiluar plotësisht
nga shqipja dhe janë bërë pronë e saj, si p.sh. mjeshtër, karrocier etj.
Me kalimin e viteve emërtimet e njerëzve sipas veprimtarisë që kryenin (kemi
parasysh vitet afër shpalljes së Pavarsisë) kishin filluar të përhapeshin dhe zinin një vend të
mirë në fondin themelor të leksikut.
Në “Fjalori i gjuhës shqipe” 160 i hartuar nga K. Kristoforidhi në vitet 70 – 80 të
shekullit XIX, që pasqyron në mënyrë shkencore pasurinë leksikore të shqipes, ka gati
njëqind emërtime të tilla. Shumica e emërtimeve të njerëzve sipas veprimtarisë që kryejnë në
këtë periudhë, që gjenden në fjalorin e Kristoforidhit, si: gjobar, kamatar, kandilier,
kokmexhi, kutrovoxhi, shegert, terezi etj., kanë lidhje me fushën e zejtarisë, tregtisë, të
shërbimit komunal dhe janë pasqyrë e marrëdhënieve feudale dhe nivelit të ulët të forcave
prodhuese që sundonin në vend.
B. Periudha ndërmjet shpalljes së Pavarësisë dhe Çlirimit të vendit
Shpallja e Pavarësisë dhe krijimi i shtetit të pavarur shqiptar solli ndryshime të
rëndësishme jo vetëm në jetën shoqërore e kulturore, por edhe në zgjerimin dhe pasurimin e
leksikut (si rrjedhoje e nevojës për emërtime të reja).
Në fjalorët e ndryshëm të botuar në këtë periudhë janë pasqyruar emërtime të tilla.
Përmendim këtu: Fjalorin e Kordinanjos dhe atë të S. Manit (1948), të cilët kanë një numër
të madh emërtimesh në krahasim me atë të K. Kristoforidhit. Por kjo nuk do të thotë se u
pasqyruan plotësisht. Nuk gjenden emërtime të tilla të cilat haseshin në dokumentet e kohës,
si: piktor, korrektues, centralist, korrier, arkivist, kopist, gazetashitës etj.
Një vend të madh në këto fjalorë zënë variantet fonetiko – dialektikore, si:
mandeshë/mëndeshë, gjëzar (gjizar), gjikatës (gjykatës), bukëpjekës etj 161
Duket se një pjesë e mirë e fjalëve që emërtojnë njeriun sipas veprimtarisë në gjuhën
letrare është marrë nga ligjërimi popullor. Të tilla janë fjalë me prapashtesën -ore / -tore, të
cilat emërtojnë njeriun (më fort gjininë femërore) sipas punës që bën: furkatore, endatore etj;
-tar, me këtë prapashtesë emërtohen njerëzit sipas punës që bëjnë në bujqësi e në blektori:
gardhtar, mbjelltar, mbushtar, fushëtar, maltar, mjaltar etj.
Edhe në këtë periudhë leksiku kryesisht lidhet me fushën e bujqësisë, e cila ishte
fusha kryesore e ekonomisë në vend.
160 K. Kristoforidhi, “Fjalor shqip-greqisht”, Prishtinë 1977.
161 V. Miklani “Vëzhgime mbi emërtimet e njerëzve sipas profesionit” në “Studime mbi leksikun
…1” Tiranë, 1972”.
~ 163 ~