Java e Shkencës 2012 - Universiteti i Prishtinës

KUMTESA
a. tema emërore me prapashtesën -tar, si gojëtar (avokat), peshkëtar (Buzuku); lodërtar
(muzikant), rrogëtar (mercenar), ndihmëtar, fëdigëtar, sqimatar (Budi); furrëtar,
banjëtar (punëtorë në banjë), vjershëtar, fjalëtar, pajëtar (Bardhi); landëtar (marangoz),
detar, luftëtar, kankëtar (Bogdani) etj.
b. tema emërore me prapashtesën -tor: gjatuor (Buzuku); ushtëtuer, harkëtuer (Bardhi).
c. tema foljore me prapashtesën -ës: udhënues, pagëtorës, ruojtës, mallkues, krijues,
ndjekës, përgjues, dijës, perrallës, etj.
Në këtë mënyrë, kushtet ekonomiko – shoqërore të kësaj periudhe kanë ndikuar në
zhvillimin e këtyre emërtimeve që lidheshin me seksin mashkull. Kjo kishte të bënte me
kushtet shoqërore të vështira, të cilat kushtëzonin pabarazinë shoqërore ndërmjet burrit dhe
gruas dhe nuk lejonin pjesëmarrjen aktive të kësaj të fundit në jetën e vendit. Kjo është edhe
arsyeja pse emërtimet e para që gjejmë për gratë kanë të bëjnë me punën e saj brenda sferave
të ngushta të jetës familjare dhe lidhen me raste gëzimi ose hidhërimi për të cilat merrte
ndonjë shpërblim. Mund të përmendim: amvisë, akçeshë, tajë, ustë etj. Në përgjithësi emrat e
grave sipas veprimtarisë janë dhënë në të njëjtën çerdhe me emrat e gjinisë mashkullore,
vetëm në raste të veçanta, kur veprimtaria ka qenë specifike për gruan ose kur këto emërtime
kishin veçori të dukshme në fjalëformim, si p.sh. me prapashtesën -esh si p.sh. bareshë etj.
Fjalorët e periudhës para shpalljes së Pavarsisë kanë një numër të vogël të
emërtimeve të grave sipas veprimtarisë që kanë ushtruar. Kjo do të thotë se këto emërtime
edhe kur kanë ekzistuar nuk janë pasqyruar në fjalorët e kësaj periudhe.
Emërtimet e personave sipas veprimtarisë që kryejnë, në periudhën para shpalljes së
Pavarsisë janë prekur edhe nga huazimet e gjuhëve në kontakt, veçanërisht nga turqishtja.
Fjalët nga turqishtja nisin të hyjnë në gjuhën shqipe që nga shekulli XV.
Pushtimi, i cili zgjati deri më 1912, la gjurmët e tij edhe në gjuhë.
Shumësia e këtyre emërtimeve nga gjuha turke bën që t`i klasifikojmë ato në disa
grupe:
1. Emërtime të huaja (turke) dhe hibride, që lidhen me fushat e veprimtarive të grave, si
p.sh. tajë, ustë, terzeshë (rrobaqepëse), jatreshë (mjeke), akçeshë, bareshë, çobaneshë
etj.
2. Emëtimet që lidhen me fushën e veprimtarisë së burrave.
Këto emërtime i kemi klasifikuar sipas këtyre fushave.
a. Shërbime në ekonomi: bakall, bakërxhi, barolakçi, bazërgjani, bazhdar, buçukçi, bakall,
çerekçi (zanatçi), çertexhi (shitës endacak), dyfekçi (armëpunues), dyqanxhi, ekmexhi
(bukëshitës), ekmixhanë, halif (zëvendës), kallajxhi,, kazanxhi, kokullar (shitës endacak),
kujumxhi (punues ari), marangoz (zdrukthtar), matrapaz (shitblerës endacak), simçi
(furrëtar), teneqexhi, ustabash (kryemjeshtër) etj.
b. Shërbime shoqërore: ahengxhi, akshibash, arçicë, allaxhakli (huadhënës), arabaxhi
(karrocier), arzuhallxhi (lutjeshkrues), bajraktar (flamurtar), bejtar, bejtexhi, berber,
bojaxhi, borizan, bozaxhi, ciribash (kryeplak), çirçi (bujk), çirak (ndihmës), dollibash
(kryegjetësi), beksi (rojtar), dynjaxhi (mbarshtrues), exhraxhi (barnator), fajdexhi,
gajdexhi, hamall, hyzmetqar (shërbëtor), jorganxhi, karakoll (rojë), kollxhi (rojë),
koxhabash (kryeplak), kumarxhi, llokmaxhi, mejhanxhi (pijeshitës), nallban (mbathtar),
odaxhi, portier, pajtar (mjek), qahaja (mbarështues), xhabaxhi, sahatçi (orëndreqës),
samarxhi, sanxhaktar (flamurtar), sazexhi (muzikant), shahit (dëshmitar), tajë, tellall,
tertipçi (rregullues), terxhuman (përkthyes), xherah (kirurg) etj.
~ 162 ~