Java e Shkencës 2012 - Universiteti i Prishtinës

KONFERENCA VJETORE E SHKENCËS ‘JAVA E SHKENCËS 2012
Ma. Arjeta CUKA 1 : VËZHGIME MBI ZHVILLIMIN NË KOHË TË EMËRTIMEVE
TË NJERËZVE SIPAS VEPRIMTARIVE QË KRYEJNË
1 Gazetare pranë Televizionit Publik Shqiptar
Pedagoge e jashtme pranë Universitetit “Vitrina”
Gjuha dhe veçanërisht leksiku janë të lidhura drejtpërdrejt me veprimtarinë njerëzore
në të gjitha sferat e jetës. Çdo anë e jetës politike, ekonomike, shoqërore e kulturore të një
vendi gjen pasqyrimin e saj në gjuhë. Nga ana tjetër, çdo ndryshimi në zhvillimin e këtyre
faktorëve në jetën e një populli i përgjigjet pasqyrimi në gjuhë nëpërmjet leksikut. Emërtimet
e personave sipas veprimtarisë që kryejnë, si një shtresë e leksikut, kanë veçorinë të gjenden
më shumë se çdo anë tjetër e gjuhës në zhvillim dhe nën ndikimin e vazhdueshëm të
faktorëve jashtëgjuhësorë.
Zhvillimet ekonomiko – shoqërore e kulturore të vendit kanë shtruar vazhdimisht para
gjuhës kërkesën për zgjerimin e pasurimin e leksikut dhe kanë përcaktuar nga kjo pikëpamje
gjendjen e këtij shtresimi në prerje të ndryshme sinkronike. Në përputhje me këtë gjendje, në
nivelin e këtyre emërtimeve mund të bënim një klasifikim të gjendjeve të tyre në tri periudha
kryesore :
1. Periudha deri në vitin 1912 (d.m.th. periudha para shpalljes së Pavarsisë).
2. Periudha nga vitet 1912 – 1950 (dmth. periudha e zhvillimit pas shpalljes së Pavarsisë
deri në periudhën e viteve të para të çlirimit të vendit).
3. Periudha e zhvillimit të vendit nga vitet 50 deri në ditët e sotme (d.m.th. periudha pas
Çlirimit të vendit).
Për trajtimin e këtij problemi është vjelur lëndë nga fjalorë të ndryshëm, si: “Fjalor
Latinisht – Shqip” i F. Bardhit 156 , “Falor Shqip – Greqisht” i K. Kristoforidhit 157 , “Fjalor i
gjuhës shqipe” 1954 158 , “Fjalor i shqipes së sotme” 159 .
A. Periudha deri në vitin 1912.
Në fazën e parë deri në vitet 1912 emërtimet lidheshin kryesisht me fushën e
bujqësisë. Po kështu ato kishin të bënin me fenë apo sfera të ngushta të ekonomisë. Tek
autorët e vjetër (kemi parasysh veprat e autorëve tanë të vjetër; Buzuku, Matrënga, Budi,
Bogdani etj., kryesisht fjalorin e Bardhit) gjenden krahas emrave të tjerë edhe emra
konkretë që shënojnë njeriun sipas profesionit a punës që kryen, të prejardhur nga:
156 F. Bardhi, “Fjalor latinisht – shqip, 1635”, Prishtinë, 1983.
157 K. Kristoforidhi, “Fjalor greqisht – shqip”, Prishtinë,1977.
158 “Fjalor i gjuhës shqipe”, Tiranë, 1954.
159 “Fjalor i shqipes së sotme”, Tiranë 2002
~ 161 ~