Java e Shkencës 2012 - Universiteti i Prishtinës

KONFERENCA VJETORE E SHKENCËS ‘JAVA E SHKENCËS 2012
Këto çifte sinonimike përdoren për të karakterizuar gjuhën e personazheve, për të
pasqyruar atmosferën, rrethanat, apo mjedisin në të cilin zhvillohet ngjarja.
Ndër sinonimet e shpeshta janë edhe ato që dallojnë nga nuanca kuptimore.
P.sh.:
- Po aeroplanin a do ta shohim ? – pyeta
- Do ta shikojmë, - tha gjyshja.- E kanë vënë në mes të dhomës së madhe....
- Po nga afër a do ta shoh?
- Edhe nga afër do ta shohësh, vetëm mos bëj budallallëqe. Mos ngrit gjë me dorë.
Vështrova duart. Ato ishin të hutuara më keq se unë. I futa në xhepa.
~ 157 ~
( “Kronikë në gur”, fq. 95 )
Në këtë rast shohim se si mjete kohezive përdoren njësitë: shoh, shikoj dhe vështroj, të
cilat janë të afërta nga kuptimi, por që nuk përputhen në të gjithë përbërësit e tyre kuptimor.
Këto njësi dallohen nga nuanca kuptimore, meqenëse njëra nga to shpreh një nuancë, kurse
njësia tjetër shpreh një nuancë tjetër kuptimore.
Sinonimia realizohet edhe nëpërmjet fjalëve e njësive frazeologjike.
P.sh.:
Ju nuk i kuptoni këto gjëra, se jeni akoma të vegjël, - tha Isai – Mos pyetni më mirë.
Ata seç thanë midis tyre në gjuhë të huaj. Gjithmonë kështu bënin që në të mos merrnim
vesh çfarë flisnin
(“Kronikë në gur” fq. 43)
Për të ndërtuar raporte të tilla përdoren shpesh edhe sinonimet kontekstore. Këto çifte
sinonimike nuk janë të këmbyeshme në çdo kontekst, meqenëse nuk përputhen në të gjithë
përbërësit e tyre kuptimorë, prandaj dalin si sinonime vetëm në kontekste të caktuara.
P.sh.
- Vetëm krahu i kishte mbetur.
- Dora që hodhi bombën.
(“Kronikë në gur”, fq. 100)
1.3 Antonimet janë mjete kohezive, të cilat po ashtu kanë të bëjnë me raportet kuptimore
midis njësive leksikore. Mirëpo, ndryshe nga sinonimet te të cilat dy ose më shumë forma
lidhen me të njëjtin kuptim, antonimet janë fjalë me forma dhe kuptime të ndryshme.
Fjalët antonime përdoren në ligjërime e në stile të ndryshme, e sidomos në letërsinë
artistike. Si mjete të fuqishme shprehjeje, këto mjete kohezive i hasim në role të ndryshme
leksikore. Përmes këtyre njësive shkrimtarët ndërtojnë antiteza, duke i dhënë shprehjes forcë
e qartësi dhe duke e bërë ligjërimin më të fuqishëm.
Antonimet mund të jenë: të plota dhe kontekstore.
Në tekstet e Kadaresë, ndër më të shpeshtat janë antonimet e plota.
P.sh.:
Partizani ishte atje. Të gjithë ishin këtu.
(“Kronikë në gur”, fq. 174)