Java e Shkencës 2012 - Universiteti i Prishtinës

KUMTESA
Si rrjedhojë e rrethanave që u zunë ngoje, periudha e përmendur u karakterizua me
huazime të shumta, jo vetëm për realitetet jashtëgjuhësore që po depërtonin ose po
krijoheshin, por edhe për realitetet jashtëgjuhësore ekzistuese për të cilat shqipja kishte
emërtime të gurrës vendore. Në këtë vazhdë, krahas huazimeve të reja nga anglishtja, si
prurje të reja, shumë huazime më të hershme që ishin shtresëzuar në leksikun e shqipes
dalëngadalë u zëvendësuan me huazime të reja. Po të përmendim vetëm disa nga regjistri i
gjatë i fjalëve të huazuara si adresim, adresoj, akceptoj, akses, aprincipial, aset, atitudë,
blu, eveniment, event, fans, ingranazh, inxhinier civil, kek, kurrikul, listim, listoj,
obesitet, pozitë, pozicion, pub/ pab, resurs, rimbursim, rimbursoj, sillabus/syllabus,
suportues, suportoj, surprizë, surprizoj, trajnim, trajnoj, trajner, workshop, që i
dëgjojmë dhe i lexojmë nga dita në ditë, kujtoj se mjaftojnë për ta ilustruar prodhimtarinë e
dukurisë. Përveç këtyre, me huazimin e fjalëve nga gjuhët e tjera u formuan çiftet, por edhe
vargjet, sinonimike (khs. p.sh. vend pune: post, pozitë, pozicion; udhëheqës: menaxher,
zyrtar i lartë, shef, etj.). Nga ana tjetër, u formuan edhe çiftet barasvlerëse mashtruese, të
cilat, ndonëse ngjasojnë nga forma, në gjuhën marrëse mund të kenë pësuar një rivlerësim
semantik, prandaj nuk e bartin përmbajtjen semantike që e kanë në gjuhën dhënëse (khs.
actual: aktual; actually: aktualisht; accidental: aksidental; accidentally: aksidentalisht;
honorary: honorar; physician: fizikan; termat: terms). Vetëm atëherë kur vendosen këto
fjalë në kontekst, del në pah vlera e tyre e vërtetë semantike, mirëpo këtë mund ta hetojnë
vetëm dygjuhësorët, ndërkaq folësit burimorë të shqipes që nuk e zotërojnë anglishten nuk
mund ta dinë këtë, andaj edhe i përdorin ashtu siç i hasin në gjuhën e folur dhe atë të shkruar,
siç dëshmohet nga fjalitë që po i sjellim në vijim:
Actually he told me another story. (= në të vërtetë)
Aktualisht jemi duke i shqyrtuar dy çështje. (= tani, në këtë kohë)
The actual number of students in our department is… (= i vërtetë, real)
Regjistrimi i studentëve është çështje aktuale në universitet.
The enrollment of students is a current issue at the university.
Babai i tij është një fizikan që ende praktikon mjekësinë në Tbilisi. (= mjek)
His father is a physician who still practises medicine in Tbilisi.
Termat e marrëveshjes ishin caktuar nga…
The terms of agreement were… (= kushtet e marrëveshjes) 150
Me këto procese dita ditës po pasurohet shtresa e veçantë e leksikut të shqipes, ajo e
ndërkombëtarizmave, gjë që është e natyrshme. Pas periudhave të përballjes me mungesën e
fjalëve të barasvlershme nga njëra anë, dhe qëndrimeve puriste ndaj ndërkombëtarizmave
nga ana tjetër, prej çerekshekullit të fundit të shekullit XX e këndej, vazhdimisht hetohet
qëndrimi gjithnjë e më liberal ndaj ndërkombëtarizmave, mbase, mes tjerash, edhe si
rrjedhojë e qëndrimit të ngjashëm të përdoruesve të gjuhës shqipe.
Në fjalorët dygjuhësh anglisht e shqip, për shkak të përpunimit të fjalëve mbi bazën
e artikullit, kjo dukuri hetohet leht. Vende-vende, si pasojë e numrit të madh të
ndërkombëtarizmave e profesionalizmave, si dhe fjalëve që i përkasin terminologjisë teknike
e shkencore, krijohej përshtypja se bëhej fjalë për ndonjë fjalor fjalësh e shprehjesh të huaja.
Në këto kushte, në fjalorët e tillë, rrjedhimisht, mbetej fare pak vend për ilustrimin e
përdorimit të fjalëve, për ilustrimin të lidhjeve të qëndrueshme e të paqëndrueshme në të
150 Gërmizaj, Sh. (2005). Translation Theory in the Classroom. Prishtina
~ 130 ~