Java e Shkencës 2012 - Universiteti i Prishtinës

KUMTESA
Kontaktet e shqipes me anglishten nuk janë të datës së vonë. Po bëhen plot dy shekuj
që nga kohët e kontakteve të para të shqipes me gjuhën angleze dhe kulturën anglishtfolëse,
fillimisht përmes udhëpërshkrimeve 141 e ndonjë sprove në rrafshin gramatikor e
leksikografik 142 , përballje këto të cilësuara si dinjitoze. 143
Që nga ajo kohë, shqipja, përkundër mungesës së kontakteve të drejtpërdrejta si
rrjedhojë e largësisë gjeografike, ka vazhduar komunikimin e saj me këtë gjuhë rruzullore
përmes fjalorëve, përmes përkthimeve, të shumtën e rasteve të teksteve letrare, duke
përfshirë këtu edhe përkthimet nga gjuhë të ndërmjetme që kanë shërbyer si urë lidhëse për
komunikim nga teksti burimor në anglishte deri te teksti i synuar në gjuhën shqipe. Si do që
të jetë, duhet pranuar se këto kontakte megjithatë kanë qenë të kufizuara si nga vëllimi, ashtu
edhe nga intensiteti.
Duke e kujtuar rrethanën se fjalorët e parë të mirëfilltë anglisht e shqip dhe shqip e
anglisht u botuan vetëm në fillim të shekullit XX, megjithatë duhet nënvizuar faktin e
pamohueshëm se vargu i gjatë i fjalorëve, tiparet dalluese të tyre që mundësojnë një
periodizim të qartë të fjalorëve të përgjithshëm dygjuhësh të këtyre dy gjuhëve, dëshmojnë
jo vetëm traditën e begatë të leksikografisë shqiptare, por edhe zhvillimin e pandërprerë të
saj, dhe rrjedhimisht, edhe vazhdimësinë dhe përshkallëzimin e përballjes së gjuhës shqipe
dhe asaj angleze.
Fjalorët e vegjël me format xhepi, me fjalës të kufizuar dhe me qëllime kryekëput
praktike e karakterizuan gjysmën e parë të shekullit XX. Mesi i shekullit XX, përkatësisht
botimi i fjalorëve të Stuart Mannit, 144 shënoi një kthesë të rëndësishme në praktikën
leksikografike të fjalorëve dygjuhësh. Në fjalorët e Mannit jo vetëm se u vunë krah për krah
shqipja dhe anglishtja, por njëkohësisht u vunë edhe themelet e një shkolle moderne të
hartimit të fjalorëve dygjuhësh, me synimet që në ta të përmblidheshin fjalët e fondit
themelor të anglishtes në ‘gjuhën e sotme letrare shqipe’, siç shprehet autori, në kohën kur
kjo ide, sa e guximshme aq edhe përparimtare, sikundër dihet, ende nuk ekzistonet në trojet
tona. 145
Përqasjet e shqipes me anglishten përmes fjalorëve dygjuhësh shqip e anglisht
vazhduan edhe në gjysmën e dytë të shekullit XX. Autorët e fjalorëve që u botuan në këtë
periudhë në shumë aspekte i ndoqën shtigjet e rrahura mirë nga Manni, mirëpo vëllimi i
fjalësit, tipi dhe qëllimet e fjalorëve mbetën të pandryshuar. 146
141
Hobhouse, J.C. (1813). A journey through Albania and other Provinces of Turkey in Europe and
Asia, to Constantinople, during years 1809 and 1810. London
142
Leake, W. M. (1814). Researches in Greece. London
143
Mansaku,S. (1996). Kontributi i studiuesve rumunë për historinë e gjuhës shqipe, në Kontribute të
albanologëve të huaj për studimin e gjuhës shqipe, Studime shqiptare 5, Universiteti i Shkodrës,
Shkodër
144
Mann, S. (1948). An Historical Albanian – English Dictionary (1496-1938). London; (1957). An
English – Albanian Dictionary . Cambridge University Press. London. Ribotim “Rilindja” Prishtinë,
1982.
145
Gërmizaj, Sh. (2004). Stuart Manni – admirues i madh i shqipes dhe shqiptarëve. Prishtinë
146 Gërmizaj, Sh. (2005). Fjalorët anglisht shqip e shqip anglisht – Arritje dhe sfida në Leksikografia
shqiptare – Trashëgimi dhe perspektivë, ASHSH dhe ASHAK, Tiranë
~ 128 ~