Java e Shkencës 2012 - Universiteti i Prishtinës

KONFERENCA VJETORE E SHKENCËS ‘JAVA E SHKENCËS 2012
Për hartimin e këtij Fjalori, ai u mbështet tek “Fjalori i Bashkimit”, 1908, “Fjalorthi i
Gazullit” 1942, tek disa vepra të Fishtës e të Kanunit të Lekë Dukagjinit, duke mos lënë pa
përmendur edhe punën e vyer studimore që ka mbledhur autori prej gojës së popullit.
Fjalësi i këtij Fjalori pasqyron të folmen e gegërishtes veriperëndimore, zonën e Shkodrës e
Malësisë së madhe me rethinat e saj.
Vend me rëndësi në këtë Fjalor zënë edhe neologjizmat, fjalë të krijuara nga vetë autori, të
cilat i japin kësaj vepre një veçanti më vete.
Modestia e tij del qartas në fjalë të tilla:” Pranimi ose mospranimi i tyne në Fjalorin e gjuhës
sonë mvaret edhe këtu prej gjykimit të përbashkët të shkrimtarve shkencatarë”. 140
Përfshihen rreth 284 neologjizma të krijuara nga vetë autori, kryesisht të sferës shkencore,
fjalë që i përkasin sferës së bimëve, sferës së frymorëve, fushës së mjekësisë, fjalë që
përfshijnë shpendë dhe lloje peshqish të ndryshëm.
Nuk duhen lënë pa përmendur edhe frazeologjizmat, të cilat e pasurojnë edhe më tepër
gjuhësisht veprën e tij, por edhe japin një pasqyrë më të thelluar të dialektit veriperëndimor,
përmes varianteve dialektore të përdorura. Dema nuk është se ka përdorur ndonjë shenjë
përkatëse në ilustrimin e tyre, por i kemi gjetur në sajë të shpjegimeve që u ka bërë autori
leksemave të veçanta. Vërehet mirëfilli se shumica prej tyre janë variante dialektore ose edhe
frazeologjizma krahinore, të cilat zënë vend përdorimi vetëm në disa krahina të caktuara dhe
vështirë t’i ndeshim të shpjeguar në Fjalorët e shqipes e sidomos në atë të Frazeologjizmave.
Ader-dra – llafe, fjalë՚ kote, pallavra, dokrra, shaka: Me qite ( thye) adra: me ba llafe koti
(kote), ( D. f. 11). Tek Fjalori Frazeologjik nuk e gjejmë me të njëjtën trajtë si tek Dema, por
kemi sinonimen e saj, çan dokrra (dikush) – çan dërrasa (dikush), ose mund të kemi edhe
një tjetër frazeologjizëm sinonim me këtë, (thotë) dokrra në hi – flet kot, as vetë nuk e di se
ç’thotë, flet gjepura ( FFGjSh, f. 80).
Me i marre kuj anen – me u largue prej kuj, me e shikjue jo me dashtni ( D. f. 13). Me të
njëjtin kuptim që ka dhënë Dema nuk e ndeshim tek Fjalori i Frazeologjizmave ( 2006).
Gjithashtu nuk e ndeshim as në Fjalorin e gjuhës shqipe, 1980.
Me qite kend manesh – me e da prej tjerve ( per me folë veçmas etj) ( D. f. 13). Ndajfolja
manesh nënkupton më anash, krahinorizëm që përdoret në gegërishten veriperëndimore,
zona e Malësisë së Madhe – 1. Anash, mane, mënjanë, njananë, 2. Veças të tjerëve, damas,
3. Mbanë, 4. Mënjanë; larg syve të dikujt ( FGjSh, Mehmet Elezi, f.873). Në Fjalorin
Frazeologjik të Jani Thomait nuk e ndeshim si të tillë, me të njëjtin kuptim, por takojmë në
këtë formë, e nxjerr në anë – 1. dikë a diçka. E shpëtoj nga një e keqe, e ndihmoj të
kapërcejë vështirësitë, 2. diçka. E përfundoj, e çoj deri në fund, e kryej me sukses ( FFGjSh,
f. 5).
Me ra manesh – me ra perbri ( D. f. 13). Këtë frazeologjizëm nuk e ndeshim të shpjeguar
në këto Fjalorë. Gjithashtu edhe Fjalori i gjuhës shqipe 1980, nuk e ka si fjalë, sepse kemi të
bëjmë me një krahinorizëm të mirëfilltë të zonës veriperëndimore.
Me u çmekë së ngranuni, jam çmekë gazi – me ba nji veprim në tepri ( D. f. 41). E
ndeshim tek Mehmet Elezi, çmek/em – me u çmekë ( prej ç + mekem), lodhem së ngrëni, më
merret fryma. “ m’u çmekë së ngranëmi” ( Gazulli), ( FGjSh, Mehmet Elezi, f. 314). Sipas
Elezit, Dema e ka të huazuar nga Gazulli këtë frazeologjizëm.
Gjujzue – me iu ulë kuj nder gjuj ( D. f. 80). Ndonëse si frazeologjizëm është tepër i
përdorur në ligjërimin e përditshëm, nuk e gjejmë të përdorur në Fjalorët e përmendur. E
140 B.Dema, Fjalor fjalësh të ralla të gjuhësh shqipe, Tiranë, 2005.
~ 125 ~