Java e Shkencës 2012 - Universiteti i Prishtinës

KUMTESA
zâmër – a (Kurbini): frz. Po e bâjmë nji zog (pushim të shkurtën, sa pushon nji zog). Me
hângër zogun; me hangër n’e mbasdite; shms. Razogjt ishin koniqet qi i kishte detyrë i
Mirditsi Derës Gjomarkejvet, kur ndonji kësi princash dilte me këqyrë gjendjen e popullit
139 (f. 344).
Gjeografikisht dhe gjuhësisht, Malësia e Madhe dhe Shkodra janë shumë afër njëra tjetrës,
kështu që duhet theksuar se Gazulli nuk pasqyroi në Fjalor idiolekte malësorësh, por
pasqyroi më së miri të folmen e gegërishtes veriperëndimore.
Duke marrë parasysh shtrirjen dialektore të fjalësit të Fjalorit, vërejmë se, përveç zonave të
Malësisë së Madhe, janë përfshirë fjalë edhe nga Puka, Dukagjini, Mirdita, Ulqini, Malësia
e Lezhës, Bregu i Bunës, por edhe Tirana (ku Gazulli ka përfshirë fjalë në rrethe).
Një tjetër çështje me interes për t’u trajtuar në Fjalorin e Gazullit, është se shumë fjalëve u
jep sinonimen përkatëse në variantin dialektor të gegërishtes, por ka nga ato, të cilave ai u
jep vetëm një shpjegim me fjali. Kjo na lë të kuptojmë se Gazulli nuk gjente korrespondueset
e lemave krahinore, për këtë arsye, ai jepte kuptimin e fjalës duke e shoqëruar me fjali, psh.:
afërmendësh – mos fol afëmendësh: mos fol nëpër tê, dishka atypari, jo gjâ të njimendët-
kjo punë âsht afërmendësh ( G. F. 43).akulltar-e – njeri qi e ka menden akull, qi i peshon
fjalët (G. F. 44).ardhshëm - njeri i ardhshë: qi i vjen punës, arsyes: i ndigjueshëm, i
shoqnueshëm; punë e ardhshme, qi vjen për doresh, njeri i ardhshëm me kuvend: qi i vjen
arsyes ( G. F. 48).balishan-e – kush lê balishën (G. F. 53). baltimë,t – me hangër sa me
hjekë baltimën e gojës: të keqt qi merr goja prej së pa ngrânmi; të baltîmët (G. F.
53).ballafaçkë – të ramë të fyeshëm, e bjerrme me zhurmë; e muer e fitoi nji ballafaçkë (G.
F. 53).bastarr-i – kacafit-i, kësoll’ e vogël sa me xânë nji a dy vetë, ngrehëër me ruejtë
bastanin, berret, etj (G. F. 56).bucak-u – ênë uji prej drûni, me çep a lëfyt si jebriku (G. F.
73).cacë – ka nisë fëmija me cacë (G. F. 79).
Këto fjalë të rralla që i vërejmë në këtë fjalor, janë fjalë që përdoren në ligjërimin popullor
në zona të ndryshme të Veriut të Shqipërisë, të cilat dëshmojnë për një gurrë të çmuar
leksikore të fondit shqip dhe na japin larminë e shumëkuptimësinë e përdorimit të fjalës
shqipe me ngjyrime e përftesa që vetëm një filolog si Nikollë Gazulli ka ditur t’i mbledhë e
të na i pasqyrojë në këtë Fjalorth, siç e quan ai.
Një tjetër misionar i gjuhës dhe i fjalës shqipe është edhe Benedikt Dema. Një tjetër
leksikograf në lëmë të të shqipes, i cili edhe ky nuk u njoh bashkë me Fjalorin e tij, deri në
vitin 2005, kur u botua nga shtëpia botuese Toena, na la një fjalor krahinor dhe një punë
studimore të pasur gjuhësisht. “Fjalori i shqipes”, krahas me “Fjalorin enciklopedik”, janë dy
prej veprave më të rëndësishme filologjike të At Benedikt Demës. “Fjalorit enciklopedik”,
është i përgatitur në shtatë vëllime dhe ruhet në daktiloshkrim në Arkivin Qendror Shtetëror.
Vetë kjo vepër është origjinale në llojin e vet.
Vepra e tij “Fjalor fjalësh të rralla të gjuhës shqipe”, një punë mbledhëse 18 vjeçare, është
një thesar më tepër në leksikologjinë e leksikografinë shqiptare, Ky Fjalor u përfundua në
vitin 1966, me qëllimin për të dalë në shtyp, por nuk doli asnjëherë.
Siç thekson edhe vetë autori, ky Fjalor është një shtesë e fjalëve që i bëhet Fjalorit të gjuhës
shqipe, 1954, duke përfshirë shumë fjalë që nuk përmenden, ose që kanë një kuptim të
ndryshëm nga ai i pasqyruar në Fjalorin e ’54.
139 N.Gazulli, Fjalori i Gazullit,Tiranë, 2005.
~ 124 ~