Java e Shkencës 2012 - Universiteti i Prishtinës

KONFERENCA VJETORE E SHKENCËS ‘JAVA E SHKENCËS 2012
Duke qenë njohës i mirë i gjuhëve të huaja dhe me një përgatitje të lartë filologjike klasike e
moderne, në shumicën prej fjalëve, ai jep edhe korrespondueset e tyre në gjuhë të tjera, si
italisht e latinisht, ose edhe gjermanisht e frëngjisht, kjo ndoshta për të treguar edhe
etimologjinë e asaj fjale,si dhe kuptime shtesë psh. :currel-i – (Rr. M.M) – të gërryeme qi
bâjnë në shkambij ujnat ; germ. Karrenfelder, it. scanalature ( F.G. f.88).qepore-ja (dhè.Pl)
– enët e dheut i lyejnë me qepore për mos me kjasue; qepue; it. smalto, frang.emaille
(F.G.f.91).
Një vend të rëndësishëm në Fjalor zënë njësitë frazeologjike me shpjegime përkatëse që u
bën autori. Larmia frazeologjike del tepër e pasur dhe interesante, e cila pasqyron më së miri
mendësinë dhe psikologjinë e zonave malësore të gegërishtes veriperëndimore.
Në këtë vepër gjuhësore ka frazeologjizma, shpjegimi i të cilave jepet në shqip, por pjesa
më e madhe e tyre shpjegohen drejtpërdrejtë me italishten, kjo sepse italishtja asokohe njihej
mjaft mirë në nivelet intelektuale , fakt që tregon se Gazulli e kishte më të thjeshtë të jepte
një shpjegim krahasues në gjuhë të huaj sesa në shqip.
ec me beh – vemende ( F.G. f. 58). me ra buzvet me thye qafen prej ndonji shkambi (
F.G.f.77). me cbihi andrra – m’u realizue (F.G. f. 81).m’u falë me kêndin – m’u
përshëndetë (F.G.f. 126)me hjekë si Lekë Dukagjini – me hjekë mundime të mdhaja ( F.G.
f. 176).hutova burra – ka hy tash vonë ndër malsina, gabue ( F.G.f. 179).me kjè me fjalë -
m’u gjet havale ( F.G.f. 198) etj.
Një tjetër element me vlerë që ndeshim tek Fjalori i Gazullit, është se ai ka përfshirë edhe
elemente etnolinguistike, të cilat pasqyrojnë, mendësinë, psikën, karakterin dhe kulturën
shpirtërore dhe materiale të popullit shqiptar, sidomos atij në zonat më të skajshme veriore.
Të tilla janë pasazhet leksikore me shpjegimet e duhura:
gjâmue – me i bâ gjâmën të vdekunit me sjellje të caktueme: bashkohen burrnimi t’a
mârrmën lajmin e dekës, granija shkojnëme ‘ta; nji grue do të mbajë zânin tue vajtue
( vajore, vajtojcë). Burrat kundruell shpisë rreshtohen gna dy e bërtasin dy herë: mjeri ûn
për ty, miku, vllau i im! etr.- mjeri ûn-oo, mjeri un-ê-ê!
N’oborr të shpis thrrasin kështu katër herë në kambë. Britma do të përsëritet prej gjashtë
here në dymbëdhetë herë a njizet’ e katër herë, por për here t’ parë: të hymën te i vdekuni
thrrasin prap dý herë, rrahin parzmat prej dhimbe e dahen njêni prej tjetrit tue rrethue
vigun;mandej thrrasin prap e dý herë vetmas nëkambë; mandej bijnë në gjûj. Në Pukë
ndêjnë krahun me shplakë të dorës të apme përmbî të vdekunin e sa herë lohet vigu i
ndaluem i rrugës. Në Dukagjin thrrasin: kraj’i im: rrahen e gërvishten ( përgjaken) në shêj
dhimbe, e shum herë shkon gjaku rrëkajë tâmzave të faqevet; kapin hundën me dorë tue
lëshue nji zâ me shungullue toka.Grueja vetëm vajtohet, por gjinija ( gjaku i saj) e vllaznija i
bân edhe gjâmën tue thirrë përherë: vëllau i im! 137
bjerrun- (i,e) (M.M)adj.bjerrë (m’u) : me hî në jaz, m’u veshë në të zi. Jam i bjerrun; N.N
âsht i bjerrun; germ. (im Trauer sein a traurig sein.) Në Malësi të Madhe nana vên në krye
rubë të bardhë për djalë q ii ka dekë, e tjerët të zezë 138 . (f. 64).
razog-u – (në Kanû të Lekës) - . Dukagjinsit kur pajtohen prej zotnije për punë i thonë: të
due kulaçin e xèt me djeth, në nade tri rrojët e ditës, as zogun nuk nuk t’a fal, as nuk t’a
shes! Hakun t’a due grumbull! Zogu ishte pushimi me dy orë ditë, prandej kur zotnija e
harronte thirrshin: ra zogu, flutëroi zogu! 1. Pushim, sa pushon zogu. 2. Haeja e kësaj kohe:
137 N.Gazulli, Fjalori i Gazullit,Tiranë, 2005.
138 Po aty
~ 123 ~