Java e Shkencës 2012 - Universiteti i Prishtinës

KONFERENCA VJETORE E SHKENCËS ‘JAVA E SHKENCËS 2012
Ma. Anisa KOSTERI: PËRSHKRIM I FJALORËVE DIALEKTORË- KRAHINORË
TË SHQIPES VERIPERËNDIMORE (STUDIM MBI BARDHIN, GAZULLIN E
BENEDIKT DEMËN).
Leksikografia dialektore është një degë e rëndësishme e gjuhësisë, e cila zhvillimin e saj e
njeh vetëm vitet e fundit nga fjalorët e glosarët e ndryshëm që janë botuar. Në gjuhën shqipe
ka në përdorim shumë fjalorë dialektorë, që mbartin lëndë leksikografike të pasur. Por duhet
theksuar se dialektet po vijnë duke e zbehur rëndësinë e tyre, sepse po i kushtohet m më
tepër vëmendje prirjes dhe përvijimit drejt gjuhës letrare standarde, duke mënjanuar kështu
ekzistencën e rëndësinë e dialektit bazë. Dijetari frëng Sharl Nodie thoshte: “ Ai njeri që nuk
ka hulumtuar me kujdes dialektet dhe të folmet e gjuhës së vet, nuk njeh as gjysmën e saj”. 132
Kjo traditë e përvijuar tashmë prej shekujsh, zë fill me Fjalorin latinisht – shqip, botuar në
vitin 1635 të Frang Bardhit, e cila zuri një vend themelor në leksikografinë shqiptare, ku do
të shërbente si bazë për hartimin e fjalorëve të tjerë gjuhësorë.
Ky Fjalor që na ka mbetur prej tij, nuk është një fjalor i latinishtes klasike, sepse qëllimi i tij
nuk ishte që të bënte një fjalor për leximin e veprave klasike. Si bazë për Fjalorin e Bardhit,
u mor gjuha kishtare latine, sepse ishte e nevojshme, që të gjithë njerëzit që i shërbenin
kishës, të dinin latinisht. Vetëm me gjuhët klasike mund të fitohej një kulturë e lartë.
Pashko Geci shprehet:“ Ai e dinte mirë gjendjen e ulët kulturore të klerit shqiptar, që lexonte
për ditë librin e meshës dhe lutjet e ndryshme, por nuk kuptonte gjë dhe për t’u ardhur në
ndihmë këtyre hartoi të parin fjalor latin – shqip dhe për ta bërë më të lehtë e më të sigurtë
përdorimin e tij nuk i ngarkoi fjalë me kuptime të ndryshme, por u mjaftua me kuptimin e
tekstit të vjelë.” 133
Në botimin e tij analitik për Frang Bardhin, Mustafa Kruja citon:” Në këtë vepër të përvûtë
shqiptare, kënduesi s’ka për të gjetun vetëm nji listë alfabetike të thatë të fjalëvet shqipe të
Frangut të Bardhë ( kund nja 2500), por diça edhe mâ tepër, qi kam shpresë se mund t’i
sjellë një dobi praktike studimit të gjuhës s’onë përgjithësisht.” 134
Gjithashtu, ky studiues, është i mendimit se , pothuajse nga të gjitha fjalët e parashtruara në
Fjalor, nuk ka ndonjë të mos përdoret në shqipen e sotme. Gjithsesi ky mendim mbetet
relativ.
Autori, nga fakti se Fjalori do të dilte me pak faqe (80, siç e kishte parashikuar vetë ai), e ka
fryrë duke marrë për bazë një Fjalor latinisht çfarëdo. Nga kjo rrjedhin listat e gjata me fjalë
në in-, per-, pro-, -re, në kundërshtim me numrin e vogël të fjalëve me de-, ex-. 135
132
J.Gjinari, Gj.Shkurtaj, Dialektologjia, Ribotim, Tiranë, 2003.
133
P.Geci, Frang Bardhi dhe « Fjalori » i tij latinisht – shqip, Studime mbi leksikun dhe mbi
formimin e fjalëve në gjuhën shqipe II, Tiranë, 1972, f.300.
134
M.Kruja, Gjuha e Frang Bardhit dhe shqipja moderne, botimet « Çabej »,Tiranë, 2007.
135
M. Roque, Frang Bardhi dhe Fjalori i tij, Dijatarët francezë për gjuhën, letërsinë dhe kulturën
shqiptare, Shkodër, 2005.
~ 121 ~