Java e Shkencës 2012 - Universiteti i Prishtinës

KONFERENCA VJETORE E SHKENCËS ‘JAVA E SHKENCËS 2012
me dy vargjet më të fuqishme që kulmojnë efekte lirike duke prekur edhe çështje emocionale
erotike, që në këtë rast s’kanë të bëjnë me pjesën historike dhe mbijetesën e arbëreshëve.
Pjesa më intime e veshjes, Linja (këmisha), në këtë rast sikur i largohet karakterit
etnografik të saj, duke anuar kah një vlerë tjetër ajo me ngjyrime erotike, sepse është më e
ngjeshur me trupin e vajzës se sa pjesët tjera që u përmendën. Kjo Linjë erëmirë, e ngirë me
gjinjtë e vashës siç shprehet poeti, gjithsesi e urren më tepër arkën, ku bashkë me Kezën e
Cohën do të rrinë të paluara kushedi sa kohë. Edhe poezia Pranvera në kantundin arbëresh
është përfshirë në përmbledhjen Njeriu me vete e me tjerë. Meqë ky vëllim përfshin poezi
nga cikle të ndryshme vargjesh të pabotuara, radhitja sipas kohës e përmbajtjes qe e
pamundur, thotë autori me rastin e botimit (Lirka : f.33). Kjo poezi tristrofëshe na del jo e
harmonizuar në vargje e rrokje. Në katundin arbëresh, sipas këtyre vargjeve poetike, edhe
pranvera nuk vjen ashtu e zakonshme, edhe pse vargu i parë i poezisë fillon me fjalën lule.
Këto lule nuk u ngjajnë atyre të Naimit, të Bagëti e Bujqësisë, ku secila e ka aromën e vetë,
ngjyrën e vet dhe emrin e vet. Lulja e pranverës arbëreshe, rrënjët i ka lëshuar plasave të
gurëve, të shkëmbit, prandaj edhe formën nuk e ka të zakonshme. Këto lule kurm këputuna
me qafë sa peni, simbolizojnë jetën e vështirë arbëreshe të katundeve që u vendosën maje
shkëmbi. Edhe në vargjet e kësaj poezie, mënyra e të shprehurit poetik përbëhet nga larmia e
trajtave gjuhësore dhe tingullore. Poeti është i vetëdijshëm së pa to vargu nuk do të kumbojë
bukur e mesazhi do jetë i cunguar. Nëse në poezinë, Veshja arbëreshe, Martin Camaj është i
brengosur për zbehjen që çon kah humbja e vlerave materiale , këtu siç duke ai vuan bashkë
me ato për jetën e vështirë të këtyre banorëve në vendet ku edhe pranvera është e shëmtuar e
gratë e lodhura as që e zënë në gojë atë. Lulet e asaj pranvere, ashtu të njoma, sa kanë çelur,
bëhen viktimë e barishteve të prillit të tërbuar. Kjo atmosferë përvëluese edhe në kohën më
të bukur të vitit e mundon poetin, e detyron që të ikë ashtu i mllefosur, pa e shijuar këtë stinë
të natyrës së kësaj pjese të universit shqiptar: Më kaluan ditët si n’andërr / me sy ndër lulet e
hershme si humbshin / në barishtet e muejit prill të tërbuem. Largimin e tij nga ky vend që
me vështirësi i kishte ushqyer rrënjët e shkulur nga atdheu i të parëve, dhe ashtu i vrarë
shpirtërisht, poeti e përshkruan në strofën dyvargshe të fundit: U zgjova te dita e kthimit me
një varg / fjalësh pa kuptim në dorë.
Temën për jetën arbëreshe autori e trajtoi edhe në disa poezi të përmbledhjes Lirika
mes dy motive , të botuara më 1967. Në këtë përmbledhje sipas autorit, janë përfshirë disa
poezi shumë më të hershme. Poezitë kushtuat jetës së arbëreshëve dhe fatit të tyre gjithsesi
janë krijime të periudhës pas shkuarjes së Camajt në Itali. Në poezinë: Trashëgimi, autori me
një gjuhë të gdhendur poetike dhe me plot figura që janë karakteristika e stilit të tij, vazhdon
ta përshkruajë jetën në katundin arbëresh, që ashtu i vetmuar është i ngulitur maje kodrës dhe
sikur vëzhgon horizontin e largët. Përmes katundit, me emrin e të cilit edhe fillon strofa e
parë, dheut që vëren me syrin e plakës qindvjeçare, që është vargu i parë i strofës së dytë,
dhe dimri me ferrën e murrizit, sikur shkrihen në tërë strofën e fundit katërvargëshe që
tingëllon kështu: fjalët e gjuhës seme nji / udhtimë e gjatë, e gjatë në kohë, / nji ushtimë e
gjatë, e gjatë ndër veshë. Sipas mesazhit poetik, gjuha e arbëreshëve do të flitet dhe dëgjohet
edhe në të ardhmen, do të mbijetojë edhe më tej sepse u ruajt me sakrifica të mëdha.
Metafora e tri fjollave të leshit të deles që u shkulën nga ferrat e murrizit të një dimri që
krahasohen me tri fjalët që la tezja arbëreshe, më duket më e qëlluara e tërë kësaj poezie.
Këto kombinime poetike të shprehjeve figurative siç janë; dimri, murrizi, dhe delja, që la tri
fjolla leshi duke kaluar në ngushticën me ferrat e gjembat, që në këtë rast poeti i vë në
shërbim të një krahasimi që vështirë mund ta hasësh diku tjetër në poezinë shqipe,
~ 105 ~