Java e Shkencës 2012 - Universiteti i Prishtinës

KUMTESA
sidomos të kohës të Motit të madh, për vet identifikim kombëtar, ndërsa sot për afërinë e tyre
me pjesën e këndej detit, si çmallje e njëri tjetrit që i takonin një gjuhe e një gjaku.
Poezitë kushtuar jetës arbëreshe, sipas përmbledhjeve të botuara poetike, i takojnë
fazës së dytë të krijimtarisë, kohës kur në këtë poezi vërejmë një kombinim të poetikës
realiste me ate hermetike-moderniste. ( Ymer Ciraku: f.37).Kësaj faze i takon edhe
përmbledhja Njeriu me vete dhe me tjerët, në kuadër të së cilës përfshihen edhe poezitë:
Veshja arbëreshe dhe Pranvera në katundin arbresh. Përmes kuptimit të thellë të fjalës dhe
formës, tanimë të përsosur, që bashkë me mesazhin që nuk zbulohet lehtë dhe me metaforat
shumëdimensionale që reflektojnë disa shtresime kuptimore, poeti e ndërtoi këtë poezi, që
nga të tjerat e kësaj faze dallojnë për nga tema që e trajtojnë, por jo edhe nga thellësia
kuptimore dhe gjuha që e përdor, kjo gjuhë e vetmjaftueshme dhe e zonja për të krijuar edhe
poezi të përmasës së evropiane. Studiuesi Mateo Mandala konstaton se gjuha poetike e
Camajt është njëkohësisht mjet dhe objekt i aktivitetit të tij të përditshëm, që do të thotë se ai
brenda gjuhës së zakonshme e zbulon atë që kësaj poezie i jep domethënie më të thellë me
shtresime shumëdimensionale e kuptimore.
Poezia Veshja arbëreshe, jo rastësisht e mban këtë titull. Si element identifikimi
kombëtar, përveç gjuhës dhe vlerave tjera si pjesë e trashëgimisë kulturore, veshja arbëreshe,
e veçmas ajo e grave që mbeti ashtu e gjallë edhe sot e që në vete bartë pjesë të historisë
arbëreshe dhe identifikuese për poetin, si duket është e rrezikuar dhe e ka të vështirë t’i
përballojë ndikimit të globalizmit të kohës, që në masë të madhe e rrezikon etnokulturën e
popujve më të vegjël. Kjo vjershë përbëhet nga katër strofa dhe asnjëra nga ato nuk ka numër
të njëjtë vargjesh. Në strofën e parë që është ndërtuar me gjuhën e lirikës moderne por jo
edhe aq të errët si gjuha poetike e fazës së tretë, ku lirika e poetit flet shpesh për ngjarjen,
shkakun por që kohën e të cilave nuk thuhet asgjë ( L. Topciu:(po aty f.79). Poeti duke i
njohur këto vlera të mëdha dhe me karakter etnografik, siç është veshja tradicionale, me
kohë kishte konstatuar, se kjo veshje që ruhet nëpër arka e që ishte bërë dikur nga vektaret
duar-holla, është gjysmë e vdekur. Dasma e dikurshme arbëreshe kishte kuptim vetëm me
këto veshje, konstaton poeti, sepse vetëm atëherë kjo veshje do ta kishte vlerën e mirëfilltë.
Në kohën kur shkruhen këto vargje, pothuajse nuk jetojnë ato vektare. Zemra e nuses së
dikurshme tanimë ngrihet në pikturë, petku i saj qëndron ashtu i grisur nga një dorëzi, natën
e karnevalit. Shpresa se kjo vlerë material që bashkë me ato shpirtërore, siç janë edhe këngët
arbëreshe do të mbijetojnë, është gjithmonë e gjallë. Stërnipja që erdhi nga larg i veshi teshat
e gjyshes dhe që e luajti vallen te sheshi, tregon karakterin solemn në raste të rralla sepse,
shprehet poeti: N’ora dhetë veshja arbreshe / u zhgreh e ra para kambëve më të bukura / se
t’gjyshes nuse pikturë / e kthye ndër arka keza e coha palë palë linja – erëmirë / e ngime me
gji ma vashe. Përmes këtyre vargjeve të strofës së fundit të poezisë, poeti edhe njëherë
shpreh me keqardhje fillimin e fundit të kësaj tradite që e mbajtën gjallë shpirtin arbëresh.
Ashtu si zakonisht, te Camaj, fjala poetike e gdhendur aq mjeshtërisht, edhe në këtë
poezi sa vjen e lexuesit i dhuron shpërthime të reja lirike. Keza, një lloj lidhëse që mbulon
pjesën e mbrame të flokut të nuseve arbëreshe, Coha, fustani karakteristik që përdoret në një
shtrirje të madhe ndër arbëreshët e Kalabrisë dhe Linja, lloj këmishe e bërë nga liri, janë
pjesë të veshjes së grave arbëreshe, që për fat të keq duhet të kthehen sërish në arkat e vjetra
e ashtu të rrinë të burgosura, duke pritur ndonjë moment të ri ceremonie. Fjalët që e
ndërtojnë këtë varg na vijnë me fuqi magjike dhe ashtu lehtas depërtojnë në qenësinë e
mesazhit thelbësor të poetit dhe në dëshirën e tij që arbëreshët, ashtu siç i mbijetuan shekujt,
të vazhdojnë rezistencën për t’i mundur edhe kërcënimet e kohës më të re. Poezia mbaron
~ 104 ~