Java e Shkencës 2012 - Universiteti i Prishtinës

KONFERENCA VJETORE E SHKENCËS ‘JAVA E SHKENCËS 2012
Prof.dr Vebi BEXHETI 1 : ARBËRESHËT NË POEZINË E MARTIN CAMAJT
1 UEJL, Tetovë (15.05.201)
Krijimtaria poetike e Martin Camajt që erdhi vonë tek lexuesi shqiptar, i takon një
shtrirjeje të gjatë kohore. Fati i poetit që herët mbeti pa atdhe, ishte njëherit edhe fati i veprës
letrare të tij. Historia e letërsisë shqiptare, atje ku frymonte më lirshëm, me kohë e kishte
identifikuar taborin e shkrimtarëve desidentë, por e drejta për të folur realisht për veprat e
tyre që mbeten gjatë kohë në ekzil politik, bashkë me krijuesit e vet, u përligj pas viteve të
90-ta, kur u hapën dyert e hekurta dhe këto vepra letrare u kthyen aty ku edhe e kishin
vendin.
Martin Camaj, ky zë që vinte nga larg, shpeshherë ishte temë diskutimi mes
gjeneratash, atyre që e kishin njohur si poet dhe intelektual të madh dhe atyre, të cilëve ky
emër u sillej vërdallë si fantazmë. Lidhja e tij me atdheun u shkëput shumë herët, për të
vazhduar në atdheun e dytë, Kosovën e robëruar, ku edhe e filloi rrugën krijuese e letrare për
t’i dhënë lexuesit shqiptar të kësaj ane veprat e para, dy përmbledhjet poetike Një fyell ndër
male dhe Kanga e vërrinit, që për kohën kur u botuan ishin dhurata më e çmueshme dhe e
hapën rrugën e poezisë shqipe në Kosovë, të trasuar më parë nga Esad Mekuli.
Rruga jetësore e këtij shtegtari do të jetë e pandarë, nga ajo krijuese që
karakterizohet me tri fazat poetike e që në vazhdimësi e ruajtën karakterin autokton të
poezisë shqipe, të lidhur aq fuqishëm me truallin që e lindi, me jetën e njeriut shqiptar, me
gëzimet dhe me vuajtjet e tij. Kjo poezi në asnjë moment nuk u bë e huaj për shqiptarin, as
edhe në fazën e hermetizmit të saj, siç është bërë traditë të thuhej, ajo i kishte rrënjët në
truallin që frymonte shqip dhe vazhdimisht lulëzonte dhe rritej për tu ngjitur në majat e artit
të madh evropian. Vargu poetik i Camajt, edhe pse në faza të ndryshme dhe në mjedise me
përvojë të gjatë në krijimtarinë letrare, evoluoi vazhdimisht duke fituar shtresime të reja
kuptimore që buronin po nga e njejta gjuhë me të cilën i kishte shkruar edhe veprat e para,
ajo mbeti e pa lëkundur në misionin që kishte dhe njëkohësisht tërheqëse edhe për lexuesin e
huaj.
Për veprën e Camajt kohëve të fundit është shkruar e shkruhet vazhdimisht sepse ajo
ka nevojë për mendimin kritik shqiptar që i kishte munguar asaj për vite me radhë. Edhe ky
poet si shumë të tjerë, nuk e la jashtë vargut të tij krijues as pjesën arbëreshe të trungut tonë
të përbashkët. Ndoshta qëndrimi i tij në Itali si student në Romë, e më vonë edhe si studiues
dhe afëria që pati me këtë pjesë të ndarë në rrethana krejt tjera historike nga ndarjet në
hapësirat tjera shqiptare, e lidhi me jetën arbëreshe, me dinjitetin e tyre dhe krenarinë për
ruajtjen e gjuhës dhe traditave tjera kombëtare e kulturore. Elementi arbëresh është i
pranishëm në disa nga poezitë e Martin Camajt. Personalitetet si De Rada apo arbëreshët në
përgjithësi, shpeshherë u bënë frymëzim për poezinë e sotme shqipe, ashtu si edhe poezia e
arbëreshëve dhe autorët e tyre që merreshin me evokimin e kohërave të lavdisë kombëtare,
~ 103 ~