Java e Shkencës 2012 - Universiteti i Prishtinës

KONFERENCA VJETORE E SHKENCËS ‘JAVA E SHKENCËS 2012
me strukturë emër + emër u korrespondojnë ndërtimet maqedonase mbiemër + emër, p.sh.
kali i Trojës / тројански коњ .
Përputhja jo e plotë në përbërjen leksikore ka një interes të veçantë, sepse tregon
karakteristika individuale kombëtare në suazën e frazeologjisë së përbashkët. Në hulumtime
më të gjera kjo dukuri mund të ndihmojë të zbulohet burimi i ndikimit të huaj.
Frazeologjizmat e mëposhtme, megjithëse kanë komponentë të ndryshme, padyshim janë
ekuivalente: mollë e ndaluar – забрането јаболко (fryt i ndaluar).
Megjithatë, një ndër kriteret themelore për të vlerësuar dy frazeologjizma si
ekuivalente është përputhja semantike. Nëse ajo nuk zbatohet kemi të bëjmë vetëm me
ekuivalencën e pjesshme. Kështu, për shembull, në FGJSSH lexoj midis rreshtave –mund të
konstatohet diçka që është shkruar, ose kupton mendimet e fshehta për diçka që është
shkruar, kurse ekuivalenti në maqedonisht ka të njëjtin kuptim читам меѓу редовите.
Nëse flasim për ndryshime në sferën e përdorimit, vlen të analizojmë togfjalëshin
tryezë e rrumbullakët, i cili sipas FGJSSH ka dy kuptime: mbledhje ku marrin pjesë
përfaqësues të palëve të ndryshme për të trajtuar ndonjë temë; 2. diskutim që organizohet
zakonisht për të rrahur ndonjë temë nga një grup i caktuar. Edhe në gjuhën maqedonase kemi
këtë shprehje тркалезна маса, работна маса, зелена маса. E para mund të përdoret për
ndonjë temë politike, e dyta mund të përdoret në forma të, për punë dhe për ndonjë debat të
zhvilluar, qoftë shkencor apo politik.
Shprehjet frazeologjike somatike në shqip dhe maqedonisht
Komponentë përbërëse e një numri të madh të shprehjeve frazeologjike janë
pikërisht emërtimet e trupit të njeriut. Shprehjet e tilla quhen somatike ose somatizëm.
Shprehjet frazeologjike somatike janë shprehje me domethënie të ndryshme, të cilat
emërtojnë të ndonjë pjese të trupit të njeriut. F. Çermak (1996), përveç termit somatik,
paralelisht përdor edhe termin antropomorfe. Ky term është marrë nga filozofia dhe paraqet
pikëpamjet, sipas të cilave objektet, dukuritë natyrore posedojnë karakteristika të njeriut.
Tema e frazeologjizmave somatik është e vjetër dhe është vështirë të gjendet gjuhë
që nuk ka shprehje të tilla. Prandaj këto mund të konsiderohen edhe si pjesë më universale të
gjuhës. Sipas R. Vajntraub (1975) frazeologjia somatike paraqet një shtresë prej 30% të
përbërjes frazeologjike të çdo gjuhe. Trupi i njeriut është i njëjtë për të gjithë, prandaj pjesët
e tij lënë shumë pak hapësirë për ndryshime gjuhësore. Megjithatë, Jelmslevi vë në dukje se
një gjë fizike mund të pranojë përshkrime shumë të ndryshme semantike, varësisht nga
civilizimi i dhënë.
Si komponentë përbërëse SHF, emërtimet e pjesëve të trupit të njeriut shfrytëzohen
përmes funksionit dhe simbolikës së tyre: p.sh. hunda është shqisë për aromën, por me të,
gjithashtu mund të vërehet edhe ndonjë rrezik etj., zemra është pjesë kryesore e trupit të
njeriut, e cila mund të shihet edhe si simbol por edhe me ndjеnjë domethënie më të gjerë:
qendër e dashurisë, guximit, zemërgjerësisë etj. Kështu, emri kokë mund të paraqitet me
shumë domethënie metaforike, si p.sh. jetë: peshku qelbet në kokë / рибата смрди од
главата; në situata kur vihemi para ndonjë rreziku për jetë shprehjet më të përdorura
frazeologjike janë: mos luaj me kokën tënde / не играј си со главата; e fut kokën në torbë
(e vë jetën në rrezik) / ја става главата в торба; inteligjencë, por edhe domethënie tjera
të tipit: etj. Për të shtuar edhe diçka për karakteristikën e frazeologjisë vlen të përmendet, se
midis frazeologjizmave të analizuara shqipe vetëm tri njësi kanë si gjymtyrë emërtime të
~ 101 ~