Java e Shkencës 2012 - Universiteti i Prishtinës

KUMTESA
Homonimia ngërthen në vete shprehjet frazeologjike të cilat janë identike për nga forma, por
dallojnë në bazë të vlerës së tyre leksikore, prandaj ne duhet t’i kualifikojmë jo si forma të
një frazeme, por si njësi të veçanta.
Sinonimia është një lloj relacioni semantik midis leksemave, të cilat pjesërisht ose plotësisht
përputhen sipas rëndësisë. Në rrafshin formal ato nuk kanë pika të përbashkëta, por janë të
ngjashme për nga kuptimi. Në planin funksional, sinonimet njësi frazeologjike shprehin
aftësi për t’u zëvendësuar me shprehje tjetër. Sinonimet ndërgjuhësore janë të llojeve të
ndryshme. Për shembull, njësia frazeologjike Bën lojën strucit (dikush tenton të fshihet ose
të shpëtojë nga ndonjë rrezik, duke u munduar më kot, ose duke menduar se po ia arrin
qëllimit, ndërsa në maqedonisht themi нојева работа / punë struci; dy atllarë në një hu
nuk lidhen / два камена лути не мелат брашно; kam një (gurë në zemër) brengë të
madhe / камен ми лежи на срце;për kohë të vështira / за зор заман. Sipas strukturës,
mund të përbëhen nga fjalë të njëjta (për shembull, nga mbiemri dhe emri, që po qe se
përkthehen ndërrojnë vendet: në shqip vjen emri përpara, ndërsa në maqedonisht mbiemri,
pastaj emri: rosë e egër / ; dokërr, trillim, gjepur / новинарска патка.
Antonimet në të shumtën e rasteve paraqiten te frazemat foljore. Njësi frazeologjike të tilla
janë: Theu qafën / shpëtoi kokën / губи глава – спаси глава; Është i fjalës – nuk është i
fjalës / Го гази зборот – не го гази зборот; Pa ditën e bardhë – s’pa ditë të bardhë /
Виде бел ден - не виде бел ден.
Frazeologjizmat librore
Këto frazeologjizma paraqiten në formën e shkruar, përkatësisht i takojnë gjuhës së
shkruar. Këto frazeologjizma dallojnë nga shprehjet tjera frazeologjike, ose nga frazeologjia
e gjuhës së folur – frazeologjia bisedimore, e cila në të shumtën e rasteve mbështetet në
metaforat natyrale, të cilat rrjedhin nga vëzhgimi i veçorive fizike dhe psikike të njeriut, të
natyrës etj. Këtë lloj të frazeologjizmave e gjejmë në publicistikë – gazetari, histori në
letërsinë artistike etj., dhe karakterizohet me një stil të matur libror.
Përdorimi i gjerë i tyre në jetë shoqërore, politike, kulturore, sportive dhe në tekstet
tjera, të prezantuara në mjetet e informimit (të shtypit, dhe atyre elektronike – radios dhe
televizionit), manifestohet në gjuhën e shkruar dhe në gjuhën e folur. Shprehjet e tilla
frazeologjike i ndihmojnë autorit të ndonjë lajmi që sa më shpejt t’ia kumtojë dëgjuesit ose
lexuesit. Të tilla janë: klima politike/политичка клима, и dorëzuan armët - го положија
оружјето; forcat e armatosura - вооружени сили, игра на судбината etj.
Ndërkaq, frazeologjitë librore në gjuhën e letërsisë artistike paraqiten në formë më
të zgjeruar se ajo standarde. Me përdorimin e figurave të ndryshme, siç janë metafora,
krahasimi, rima etj., shkrimtari, kryesisht, në formën e dialogut shfrytëzon frazeologjizma
dielaktor, zhargone dhe bisedore. Disa autorë vetë krijojnë: Овде е јака авата, ама ни е
слаба тавата. Karakteri i tyre vërehet edhe midis gjuhëve të largëta gjenetikisht dhe
gjeografikisht, siç janë, bie fjala shqipja dhe maqedonishtja, midis të cilave ka shumë
paralele. Ato dëshmojnë për ndikim të faktorëve të njëjtë mbi modelet kulturore kombëtare.
Ndërkaq, nganjëherë midis frazeologjizmave shqipe dhe maqedonishte vërehen
dallime, të cilat nuk zbatohen mbi ndryshimet sistemore. P. sh. shpeshherë togjeve shqipe
~ 100 ~