Java e Shkencës 2012 - Universiteti i Prishtinës

KONFERENCA VJETORE E SHKENCËS ‘JAVA E SHKENCËS 2012
Dr. Ismet OSMANI 1 : SEMANTIKA E SHPREHJEVE FRAZEOLOGJIKE NË SHQIP
DHE NË MAQEDONISHT
ABSTRAKT
1 Fakulteti i filologjisë në Shkup
Katedra e gjuhës dhe letërsisë shqiptare - Shkup
Gjuha si mënyrë e të shprehurit të realitetit i pasqyron gjërat që i ka emërtuar:
natyrën, njeriun, jetën traditat, institucionet, teknikat si dhe mënyrat përmes të cilave
percepton botën dhe njerëzit tjerë. Gjuha gjithsesi është ‘pasqyra e një populli’, ajo është
prodhim i historisë dhe shprehje e një mjedisi dhe përvoje nga e cila rrjedh edhe vet ajo.
Njeriu lind, jeton, vdes, hapëron, ha, pi, jep mendimin e vetë për ndonjë çështje; jeton në
fshat ose në qytet, jeton në shtëpi me familjen, ose me miq, me kanakarë në shtëpi etj. Ky
realitet pasqyrohet në fjalët të cilat janë shprehje e saj. Po ky realitet paraqet burim, mënyra
të shprehjes të cilën kanë karakter objektiv ose subjektiv.
Frazeologjizmat në shqip dhe në maqedonisht për nga vëllimi dhe për nga vlerat e
shumëfishta, përbëjnë një thesar të çmuar në kulturat kombëtare përkatëse. Në komunikimin
e përditshëm frazeologjia dhe shprehjet popullore janë pjesë e pandashme e të shprehurit.
Kontakti i përditshëm i frazeologjisë së gjuhës shqipe me atë maqedonase shërbeu si një nga
shtysat që të ndalemi te kjo pasuri dhe ta sjellim në një rrafsh përfshirës, sepse kjo pasuri
lidhet historikisht me shqipen dhe argumenton se shqipja qysh herët ka qenë gjuhë figurative
dhe me mundësi shumë të mëdha jo vetëm emërtuese, por edhe shprehëse.
Marrëdhëniet semantike midis shprehjeve frazeologjike shprehen përmes polisemisë,
homonimisë, sinonimisë dhe antonimisë.
Polisemia, sinonimia dhe antonimia janë tipat themelor semantik të leksemave. Sipas D.
Gortan-Premk(1997), këto bien në mekanizmat themelor, të cilët marrin pjesë në ndërtimin
e sistemit leksikor. Për gjuhëtarët polisemia paraqet problem teorik në dallimin e polisemisë
nga homonimia. D. Kristal vë në dukje kriterin etimologjik, me të cilin supozohet se
homonimet janë krijuar nga fjalë të ndryshme formale. Rolin kryesor në zhvillimin e
polisemisë së frazemave e ka aftësia e tyre në planin semantik dhe strukturor. Kështu,
shembuj të tillë të frazeologjizmave ka edhe në FGJSH dhe në FGJM: Ma mor kafshatën e
gojës / ми го зеде залакот од уста; ndan nga ushqimi / си дели од устата; gojë ka e
gjuhë nuk ka (është i qetë dhe fjalëpakë) / уста има јазик нема.
~ 99 ~