Korniza për veprim - UNDP Kosovo

Raportet e OZHM-ve të Kazakistanit, Kirgistanit
dhe Taxhikistanit i miratuan terminologjitë e
përgjithshme të OZHM6 duke ftuar për zvogëlime
të prevalencës së HIV-it dhe të kthimit prapa të
epidemisë deri në vitin 2015. Në krahasim me
këtë, raporti i Turkmenistanit thotë se nuk është
zbuluar ndonjë rast i ri sipas të dhënave zyrtare
dhe, si rezultat i kësaj, zotohet se do ta parandalojë
këtë sëmundje. Raporti i Uzbekistanit e thekson
rëndësinë e parandalimit të përahpjes së virusit
në mesin e grupmoshës prej 25-34 vjeçare (ku
përfshihen 50 për qind të rasteve të reja në vitin
2004) dhe në mesin e të burgosurve (34.8 për qind
të rasteve të reja të regjistruara gjatë vitit 2004)
Në një afat më të shkurtër, tuberkuloza duket se
paraqet një kërcënim më të madh për shëndetin
publik të Azisë qendrore sesa HIV/AIDS-i. 80
Prevalenca e lartë (më shumë se 5 për qind të të
gjitha rasteve të tubekulozit) kanë- mungesë të
barërave në disa pjesë të Azisë qendrore. Ashtu
si edhe në vendet e tjera të Azisë qendrore,
qendrat korrektuese shërbejnë si inkubatorë
të tuberkulozës, duke raportuar për disa prej
shkallëve më të larta të tuberkulozit në botë. 81 Nuk
është befasi se të gjitha raportet e OZHM-ve të
Azisë qendrore e identifi kojnë tuberkulozën si një
shqetësim të madh shëndetësorë dhe ftojnë për
zvogëlime të mëdha të prevalencës deri në vitin
2015.
Edhe pse është menduar se malaria është
çrrënjosur në vendet e EQL/BSHP-së, nga viti
1992 prap është shfaqur në Azinë qendrore, duke
kaluar kështu nga Avganistani në Taxhikistan dhe
Kirgistan, si dhe në Uzbekistan. Malaria është
bërë veçanërisht problematike përgjatë kufi rit
mes Taxhikistanit dhe Avganistatnit; 30.000 raste
të reja janë regjistruar vetëm në Taxhikistan në
vitin 1997. Edhe pse raste e tilla dalëngadalë
u zvogëluan (diku rreth 6000 në vitin 2002).
Numri i gjithmbarshëm i atyre që vlerësohet të
jetë prej 300,000 deri në 400,000. 82 Në raportin
e Taxhikistanit dhe të Kirgistanit janë paraqitur
shqetësimet për brucelozën dhe për antraksin,
dizinterinë, hepatitin dhe tifon (në raportin e
Taxhikistanit). Derisa rishfaqja e sëmundjeve të tilla
infektive në vendet më të varfëra të BSHP-së mund
të jetë shokuese, nivelet shumë të ulta të BPV-së
për kokë banori të këtyre vendeve Sugjerojnë
që format e tjera të manifestimit të varfërisë së
skajshme dhe të deprivimit nuk duhet të jenë
befasuese.
Objektivi 7: Sigurimi i qëndrueshmërisë
mjedisore në Azinë qendrore
Të dhënat e ISE-së tregojnë se kushtet mjedisore
në Azinë qendrore janë më të këqija se mesataret
botërore dhe, me përjashtim të Kazakistanit, janë
duke u përkeqësuar, përkundër rimëkëmbjes
ekonomike pas vitit 1999 (shih tabelat 2.2 dhe
grafi konin 2.9). Gjendja duket në veçanti e zymtë
në Taxhikistan, Uzbekistan dhe Turkmenistan, ku
masat për qëndrueshmërinë mjedisore tregojnë
dallime të mëdha nga mesataret botërore dhe
përkeqësimin e kushteve mjedisore gjatë viteve
2002-2005.
Këto të dhëna mund të shihet si pasqyrim i
kërcënimeve të shumta mjedisore, me të cilat
ballafaqohen vendet e Azisë qendrore. Këto
kërcënime fi llojnë me tharjen e Detit Aral, pastaj
vazhdojnë me vërshimet gjatë dimrit të vendeve
në rrjedhat e poshtme të pellgut të Detit Aral nga
prodhimi i rrymës së vendeve në rrjedhat e epërme
dhe shkojnë deri te kërcënimet nga termetet,
rrëshqitjet e dheut, thatësira dhe katastrofat e
tjera natyrore. Karakteri i zhvillimit ekonomik i
Azisë qendrore i bazuar në resurse natyrore (siç
është nxjerrja e naftës dhe gazit në Kazakistan,
Turkmenistan dhe Uzbekistan), metalurgjia e zezë
dhe ajo e metaleve të ngjyrosura në Kazakistan,
Kirgistan dhe Turkmenistan, si dhe kultivimi
ekstenziv i pambukut në të gjitha pesë vendet),
krijon ndotje të mëdha të ajrit, ujit dhe të tokës.
Mungesa e bashkëpunimit të efektshëm regjional
është po ashtu evidente. Kjo shihet në shembullin
e Kazakistanit dhe Uzbekistanit, të cilat në vend
që të investojnë në potencialet hidroelektirke në
rrjedhës së epërme të Kirgistanit dhe Taxhikistanit,
ato i përdorin termoelektranat me çymyr dhe
gaz për prodhimin e rrymës dhe të nxehtësisë në
qendrat kryesore urbane. Në këtë rast kemi ndotje
më të madhe të ajrit në Almati dhe Tashkent, ndërsa
më pak investime në Taxhikistanin dhe Kirgistanin
e varfër, si dhe efekt të serrës më të madh dalin
si rezultat i kësaj Është befasuese sesi vendet si
Kirgistani dhe Taxhikistani, sektorët hidroelektrik
të të cilëve janë çelës kyç për prospektet e regjionit
lidhur me prodhimin e ‘energjisë së pastër’,
raportojnë për lëshime të gazrave që krijojnë
efektin e serrës që janë mbi mesataret botërore
(shih tabelën 3.5).
Vendet e Azisë qendrore gjithashtu ballafaqohen
me sfi da të mëdha në sigurimin e qasjen në ujë të
pastërt për pije dhe në sisteme të menaxhmit të
mbeturinave. Qasja në burime të pastërta të ujit
është themelore për shëndetin e qyetetarëve, në
veçanti në kuptim të krijimit të kushteve për lindjen
e fëmijëve dhe për rritjen e tyre. Burimet vendore
të ujit të pijshëm nuk janë në dispozicion për së
paku 10 për qind të amvisërive në Kazakistan,
Kirgistan dhe Uzbekistan dhe për më shumë se
një të katrëten e banorëve të Taxhikistanit dhe
Turkmenistanit. 83 Gjendja është kritike në vendet
rurale të Taxhikistanit, ku afro tri të katërtat e
popullatës nuk kanë qasje në ujë të pijshëm në
shtëpitë e tyre. 84 Së paku një e katërta e popullatës
në të gjitha pesë shtetet nuk ka qasje në mjetet e
duhura sanitare. 85
Shifra më të mira të menaxhimit të resurseve
natyore dhe mjedisore janë të paraqitura në
Agjendat kombëtare e OZHM-ve
69