Korniza për veprim - UNDP Kosovo
Korniza për veprim - UNDP Kosovo
Korniza për veprim - UNDP Kosovo
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
Edhe në vendet e tjera ku femrat kanë shkallë më<br />
të lartë të shkollimit (p.sh. Kazakistan, Kirgistan), kjo<br />
nuk dmth. detyrimisht që femrat kanë të ardhura<br />
apo mundësi të barabarta në vende të punës.<br />
Si edhe në vende të tjera të BSHP-së, femrat në<br />
Azinë Qendrore janë të koncentruara në punësim<br />
rural dhe të shërbimit publik, ku pagat janë një e<br />
katërta gjer më një e teta e niveleve që paguhen<br />
<strong>për</strong> punë industriale. Pagat relative të femrave<br />
kanë zbritur gjatë 10 viteve të fundit: ku femrat<br />
në Kazakistan dhe Taxhikistan kanë fi tuar gjer në<br />
tri të katërtat e pagave të meshkujve gjatë viteve<br />
1996 - 1998, gjer në vitin 2001 ato kanë rënë gjer<br />
në 58 dhe 65 <strong>për</strong> qind. 67 Kur këto ndërthuren me<br />
zbritjet e mëdha të vlerës së vërtetë të benefi teve<br />
sociale të fi nancuara nga shteti (nga të cilat femrat<br />
posaçërisht shumë varen), pagat në rënie kanë<br />
<strong>për</strong>shpejtuar rritjen e varfërisë në disa shtete të<br />
Azisë Qendrore. Familjet me nëna që janë prind<br />
i vetëm (të cilat mesatarisht kanë katër fëmijë në<br />
Taxhikistan) mbeten veçanërisht të ndjeshme nga<br />
varfëria. 68<br />
Raportet kombëtare <strong>për</strong> Kazakistan, Taxhikistan,<br />
Turkmenistan dhe Uzbekistan të gjitha janë zotuar<br />
që të eliminojnë pabarazitë gjinore në arsimimin<br />
fi llestar dhe të mesëm gjer në vitin 2005, dhe<br />
në të gjitha nivelet e arsimimit gjer në vitin<br />
2015. Raporti i Taxhikistanit në veçanti ka qenë<br />
i brengosur mbi trendet e regjistrimit të femrave<br />
në shkollat e mesme dhe në të larta sesa ato të<br />
mesme: normat e regjistrimit të femrave zbresin<br />
nga mbi 46 <strong>për</strong> qind në klasën e nëntë gjer nën 38<br />
<strong>për</strong> qind në klasën e njëmbëdhjetë, dhe vetëm 25<br />
<strong>për</strong> qind në universitete. 69 Raporti i Uzbekistanit<br />
i kushton vëmendje të veçantë <strong>për</strong>mirësimit të<br />
balanceve gjinore në arsimim më të lartë gjer në<br />
vitin 2015. Raportet kombëtare nga Kirgistani<br />
dhe Turkmenistani <strong>për</strong>qendrohen në zbritjen e<br />
dallimeve në paga bazuar në gini gjer në vitin 2015.<br />
Raportet kombëtare në Azinë Qendrore gjithashtu<br />
<strong>për</strong>qendrohen në pozitën e pagave të femrave me<br />
rastin e punësimit (Uzbekistan), dhe mbi sigurimin<br />
e barazisë së <strong>për</strong>qindjeve të pjesëmarrjes së<br />
fuqisë punëtore të femrave me atë të meshkujve<br />
(Kirgistan).<br />
Tabela 3.5 Lëshimi i dioksidit të karbonit në<br />
vendet e Azisë qendrore<br />
Vendi<br />
Tonat e dioksidit të<br />
karbonit të lëshuar në<br />
milionë $ të BPV-së<br />
Dallimi nga<br />
mesatarja<br />
globale (%)<br />
Azia qendrore* 1,605 +294<br />
Kirgistani 580 +43<br />
Taxhikistani 879 +116<br />
Kazakistani 1,437 +253<br />
Uzbekistani 2,007 +393<br />
Turkmenistani<br />
* Mesatarja e ponderuar<br />
Burimi: WEF et al., 2005.<br />
3,122 +667<br />
Objektivi 4: Zbritja e vdekshmërisë së<br />
fëmijëve në Azinë Qendrore<br />
Si edhe në shumë vende të tjera të BSHP-së,<br />
metodologjitë kombëtare <strong>për</strong> raportim të<br />
vdekshmërisë së foshnjave (dhe atyre amënore) në<br />
Azinë Qendrore nuk janë tërësisht në <strong>për</strong>puthje me<br />
standardet e Organizatës Botërore të Shëndetësisë<br />
si dhe të organeve të tjera ndërkombëtare. Shtetet<br />
e Azisë Qendrore ende mbështeten në standardet<br />
sovjetike, sipas së cilave: “fëmija i lindur tejet herët,<br />
apo i një peshe tejet të ulët të lindjes, apo i cili nuk<br />
ka mbijetuar javën e parë, nuk do të konsiderohej<br />
lindje e gjallë”. 70 Shumë vdekje të foshnjave <strong>për</strong> këtë<br />
arsye klasifi kohen si dështime, gjë që shpien drejt<br />
një nënraportimi të caktuar të (gjë që në vende të<br />
tjera konsiderohet të jetë) vdekshmëri e foshnjave.<br />
Veç kësaj, në disa raste, stafi i spitalit frikohet nga<br />
pasojat e “akuzave të neglizhencës nga autoritetet<br />
më të larta” të cilat mund të paraqiten si rezultat i<br />
raporteve të vdekshmërisë së foshnjave; <strong>për</strong>derisa<br />
prindërit në disa raste heqin dorë nga regjistrimi<br />
i vdekjes së foshnjave <strong>për</strong> shkak të shpenzimeve<br />
të udhëtimit dhe të regjistrimit. 71 krahasuar<br />
me të dhënat zyrtare administrative, të dhënat<br />
e anketave mbi vdekshmërinë e foshnjave 72<br />
mund të paraqesin një gjendje shumë më pak të<br />
favorshme. 73<br />
Sidoqoftë, edhe të dhënat zyrtare mbi vdekshmërinë<br />
e foshnjave nga Azia Qendrore ofrojnë arsye <strong>për</strong> tu<br />
brengosur. Vendet e Azisë Qendrore kanë veçori<br />
të dyshimtë që janë vendet e vetme të Evropës<br />
Qendrore dhe Lindore / BSHP-së (së bashku me<br />
Azerbejxhanin) të cilat kanë regjistruar norma të<br />
vdekshmërisë së foshnjave mbi 50 vdekje <strong>për</strong> çdo<br />
1,000 lindje. Gjithashtu, vendet e Azisë Qendrore<br />
në tërësi kanë arritur pak <strong>për</strong>parim në zbritjen e<br />
vdekshmërisë së foshnjave gjatë viteve të 1990-ta;<br />
dhe normat e tyre të vdekshmërisë së fëmijëve në<br />
realitet janë keqësuar. 74 Në anën tjetër, <strong>për</strong>derisa<br />
normat e Taxhikistanit mbi vdekshmërinë në<br />
mesin e foshnjave (si dhe fëmijëve nën moshën<br />
pesë vjeçare) janë ngritur ndërmjet viteve 1970<br />
dhe 1990, që nga atëherë normat e vdekshmërisë<br />
së foshnjave kanë zbritur gati <strong>për</strong>gjysmë.<br />
Shumica e raporteve kombëtare të Azisë Qendrore<br />
nuk është <strong>për</strong> tu çuditur që kërkojnë zbritje të larta<br />
të normave të vdekshmërive të foshnjave dhe<br />
fëmijëve gjer në vitin 2015. Raportet nga Kazakistani,<br />
Kirgistani, Taxhikistani dhe Uzbekistani 75 kanë<br />
dhënë zotime <strong>për</strong> të zbritur normën e vitit 1990<br />
<strong>për</strong> dy të tretat. Raporti i Uzbekistanit gjithashtu<br />
thekson rrezikun e rëndësishëm të nën-vlerësimit<br />
të vdekshmërisë së fëmijëve që mbështetet vetëm<br />
në të dhënat administrative. Raporti kombëtar i<br />
Turkmenistanit kërkon zbritjen e vdekshmërisë së<br />
raportuar të foshnjave nga 47 (në vitin 1990) në 10<br />
raste <strong>për</strong> 1,000 lindje në vitin 2015.<br />
Një sërë raportesh kombëtare shohin <strong>për</strong>qindjen e<br />
Agjendat kombëtare e OZHM-ve<br />
Kushtet mjedisore në Azinë<br />
qendrore janë më të këqija<br />
se mesataret botërore dhe<br />
kanë tendencë <strong>për</strong>keqësimi<br />
Vendet e Azisë qendrore<br />
ballafaqohen me sfi da<br />
të mëdha në sigurimin e<br />
qasjes në ujë të sigurtë dhe<br />
në sisteme të menaxhimit<br />
të mbeturinave<br />
67