Korniza për veprim - UNDP Kosovo

More documents

Recommendations

Info

40 OBJEKTIVET ZHVILLIMORE TË MIJËVJEÇARIT: KORNIZA PËR VEPRIM ofron aranzhime punuese për marrëdhëniet e BE-së me Bjellorusinë, e cila refuzon integrimin Evropian si princip udhëheqës zhvillimor. Ndoshta çka është më e rëndësishme, ‘Politika e Fqinjësisë Evropiane’ nuk ofron gjithashtu një kornizë për marrëdhënien e BE-së me Federatën Ruse. Azia Qendrore Shtetet e Azisë qendrore (Kazakistani, Kirgistani, Taxhikistani, Turkmenistani, dhe Uzbeki stani) përbëjnë grupin e dytë më të madh sipas territorit, edhe pse 57 milionë banorët e saj përbëjnë më pak se 12 për qind të popullatës së Evropës Qendrore dhe lindore / BSHPsë. Azia Qendrore zë një pozitë relativisht të ulët të zhvillimit, qoftë nëse matet në aspekt të BPV-së për kokë banori apo Në aspekt të kapacitetit shtetëror. Kjo nuk është çudi, duke marrë parasysh që këto vende janë në zanafi llë të statusit shtetëror: para vitit 1992 asnjëra nuk kanë pasur përvojë domethënëse si shtet i pavarur. Në anën tjetër, mund të vërehen dallime substanciale në mesin e vendeve të Azisë Qendrore. Përderisa BPV-ja për kokë banori në Paritetin e Fuqisë Blerëse të shprehur në dollarë amerikan e Taxhikistanit prej 1,106 $ (në vitin 2003) ka qenë në nivel të shteteve të tilla Afrikane siç janë Kenia dhe Nigeria, 117 Pariteti i Fuqisë Blerëse i shprehur në dollarë amerikan i Kazakistanit prej 6,671 $ ka qenë më i madh sesa nivelet e raportuara për Bellorusinë (Pariteti i Fuqisë Blerëse i shprehur në dollarë amerikan 6,052 $) dhe Ukrainën (Pariteti i Fuqisë Blerëse i shprehur në dollarë amerikan 5,491 $)- dhe i afërt me atë të Rumanisë, tek e cila Pariteti i Fuqisë Blerëse i shprehur në dollarë amerikan është 7,277 $, (Tabela 2.13). Përderisa Turkmenistani në përgjithësi u ka ikur reformave të strukturave të saja ekonomike dhe të qeverisjes, Kazakistani ka realizuar një ndër agjendat reformuese më ambicioze ndër shtetet e BSHP-së, posaçërisht në sektorin fi nanciar. 118 Trendet e fundit të zhvillimit të Azisë Qendrore në masë të madhe mund të gjurmohen në trashëgiminë e industrializimit komunist, dhe në suksesin e përzier të përpjekjeve postsovjetike për të zhvilluar forma të favorshme ndaj tregut të bashkëpunimit nën-rajonal. Në njërën anë, industrializimi i epokës Sovjetike ka shfrytëzuar resurset e gjëra të nënrajonit njerëzore dhe natyrore (përfshirë ujin) për të zhvilluar metalurgjinë, prodhuar pambuk si dhe aktivitete të tjera industriale të bazuara në resurse. Popullimi i përshpejtuar dhe rritja ekonomike, të kombinuara me subvencione të rëndësishme të buxhetit qendror, kanë nxitur një qasje të gjërë në arsimim, shëndetësi si dhe benefi te të tjera sociale. Trendet e favorshme që kanë qenë si rrjedhojë e kësaj shëndetësore dhe arsimore kanë krijuar një bazë të fuqishme të kapitalit njerëzor në Azinë Qendrore, si dhe ka paraqitur bazën për barazi gjinore si dhe aspekte të tjera të zhvillimit social afatgjatë. Në anën tjetër, strukturat e çrregulluara ekonomike si dhe vartësia e rëndë nga importet e shteteve pasardhëse të Bashkimit Sovjetik, kombinuar me konceptimet e dobëta të identitetit kombëtar (krahasuar me ato rajonal apo klanor) si dhe mungesa e traditave të shteteve të pavarura, kanë lënë Azinë Qendrore më shumë të papërgatitur për tranzicionin postkomunist. Kjo posaçërisht vlen për republikat më të vogla dhe më të varfra të Azisë Qendrore (Taxhikistanin dhe Kirgistanin), të cilat nuk kanë resurse të rëndësishme natyrore, përveç ujit dhe metaleve që nuk e kanë hekurin si bazë. (Krahasuar me këto, vendet e tjera të Azisë Qendrore të gjitha i përmbushin nevojat e veta për energji; Kazakistani dhe Turkmenistani janë neto eksportues domethënës të energjisë). Prospektet zhvillimore të Taxhikistanit janë dëmtuar edhe më tutje nga lufta civile e cila ka ndodhur gjatë pjesës së parë të viteve të 1990-ta. Si rezultat i kësaj BPV-ja e Taxhikistanit ka rënë për rreth 60 për qind gjatë viteve 1990 – 1995, përderisa Kirgistani ka raportuar një zbritje prej 50 për qind gjatë kësaj kohe. 119 Edhe pse Uzbekistani dhe Turkmenistani nuk kanë raportuar zbritje të mëdha në autpute dhe të ardhura gjatë viteve të 1990-ta, ky stabilitet relativ është arritur nën kosto të mirëmbajtjes së institucioneve dhe politikave të epokës Sovjetike qëndrueshmëria afatgjate e të cilave mbetet e hapur për diskutim. Shfrytëzimi i resurseve ujore të Azisë Qendrore për të përkrahur bujqësinë gjithëpërfshirëse të pareformuar ka shpie drejt tharjes së Detit Aral si dhe shkatërrimit të ekosistemeve fqinje në rajonin e Karakalpakstanit të Uzbekistanit. Këto probleme janë rritur nga paaftësitë e shteteve të Azisë Qendrore që të zëvendësojnë institucionet bashkëpunuese të epokës Sovjetike me mekanizmat e rinj integrues të cilët janë të nevojshëm për të menaxhuar resurset problemet dhe sfi dat e përbashkëta. Nuk është për tu çuditur që këto trende kanë shpie drejt zgjerimit të varfërisë gjatë viteve të 1990-ta. Problemet më dramatike janë shfaqur në Taxhikistan. Sipas vlerësimeve të fundit, në vitin 1999 (pas krizës fi nanciare Ruse) pothuaj i gjithë vendi ka jetuar nën Paritetin e Fuqisë Blerëse të shprehur në dollarë amerikan prej 4.30 $ në ditë; dhe rreth 90 për qind kanë jetuar në varfëri ekstreme. 120 Edhe në Kazakistan, normat e varfërisë janë të larta në nivel shqetësues, posaçërisht në rajonet rurale: në vitin 2002, rreth një e treta e popullatës ka qenë e paaftë që të vlejë minimumin e shportës së produkteve të konsumit. 121 Të dhënat mbi varfërinë gjithashtu shfaqin diferenca të mëdha në mesin e rajoneve brenda vendit (tabela 2.14). kanë bartur peshën
kryesore e këtyre vështirësive ekonomike, dhe disa nga arritjet e mëhershme në barazi gjinore janë dobësuar. Fatmirësisht, proporcioni i vajzave ndaj djemve në arsimim bazë mbetet afër numrit një në shumicën e vendeve të Azisë Qendrore – me përjashtimin e Turkmenistanit, ku gjinden 86 vajza për çdo 100 djem të cilët vijojnë klasat 5 – 9. Sidoqoftë, në Turkmenistan femrat janë seriozisht të nënpërfaqësuara. Në institucione të mesme teknike dhe universitete femrat përbëjnë vetëm 25 për qind të vijuesve të universiteteve. Hulumtimet e fundit tregojnë rritje të veçimit të tregut të fuqisë punëtore i cili është duke i pamundësuar femrat që të kenë punë industriale që paguhen më mirë. Edhe pse femrat përbëjnë vetë 15 për qind të punësimit industrial në Taxhikistan, ato kanë shumë më tepër gjasa se sa meshkujt që të humbin punën e tillë në rast të zvogëlimit të stafi t. 122 Këto probleme keqësohen edhe më tej përmes normave në zbritje të pjesëmarrjes së femrave në fuqi punëtore. Kazakistani, Turkmenistani dhe Uzbekistani kanë qenë në gjendje që të mbajnë 99 për qind të normave sa i përket regjistrimit në shkolla fi llore. Por Kirgistani dhe Taxhikistani janë duke hasur vështirësi më të mëdha në ofrimin e shërbimeve bazë të arsimimit. Në Taxhikistan për qindjet e regjistrimit për 15 - 18 vjeçarët ka rënë dukshëm në të gjitha pesë shtetet gjatë viteve 1991 - 1995. Kazakistani dhe Uzbekistani pastaj kanë qenë në gjendje që të përmirësohen paksa: së paku gjysma e kësaj grupmoshe tani vijon shkollat e mesme në këto vende. Në Turkmenistan dhe Kirgistan, për dallim nga të lartpërmendurat, zbritjet e regjistrimit kanë vazhduar: më pak se 30 për qind të kësaj grupmoshe mbetet në shkolla në këto vende. 124 Përparimi në zbritjen e për qindjes së vdekshmërisë së foshnjave që janë regjistruar gjatë periudhës Sovjetike ka rënë apo është ndaluar fare përgjatë tranzicionit. Në secilin shtet të Azisë Qendrore (si dhe Azerbejxhan), normat e vdekshmërisë së foshnjave mbeten mbi 50 vdekje për 1,000 lindje. Pozita e këtyre vendeve lidhur me vdekshmërinë e foshnjave gjithashtu është përkeqësuar: pa marrë parasysh arritjen e zbritjeve mbresëlënëse të vdekshmërisë së foshnjave, për qindja e vdekjeve nën moshën pesë vjeçare në Taxhikistanit në vitin 2002 ka qenë më e lartë sesa në vitin 1970, që ka qëndruar në shifrën prej 116 raste për 1,000 lindje. Kjo shifër qëndron vetëm pak mbi treguesit për Turkmenistanin më të pasur. 125 Përderisa tranzicioni ka nënkuptuar kushte të përmirësuara mjedisore për shumicën e vendeve të EJL / BSHP-së, ky mund të mos jetë rasti në Azinë Qendrore (shiko tabelën 2.9). Ringjallja ekonomike pas vitit 1999 si dhe rritja e përshpejtuar e shfrytëzimit të automjeteve janë kombinuar me çmimet nën kosto për energji, ujë dhe shumë resurse të tjera për të kthyer ndotjen e ajrit në nivele të ngjashme me ato të regjistruara në vitet e hershme të viteve të 1990-ta, posaçërisht në rajonet urbane. Testimet e kualitetit të ajrit në së paku gjysmën e qyteteve kryesore të Kazakistanit kanë shfaqur koncentrime të tepruara të sulfur dioksidit, nitrogjen dioksidit, karbon monoksidit dhe hidrokarbureve toksike. 126 Turkmenistani, Uzbekistani dhe Kazakistani janë në mesin e shtatë shteve me lëshime më të larta në botë të dioksidit të karbonit. 127 Prospektet zhvillimore në Azinë Qendrore janë të ndërlidhura në mënyrë të përafërt me resurset ujore. Në anën tjetër, uji është në dispozicion për më tepër se 90 për qind të amvisërive urbane dhe së paku 75 për qind të amvisërive rurale në Azinë Qendrore – me përjashtimin e Taxhikistanit, ku kjo shifër është vetëm 56 për qind. 128 Sidoqoftë, menaxhimi i resurseve ujore është penguar nga mosbalancimi i theksuar në shpërndarjen e ujit si dhe mungesa e mekanizmave efektive ndërshtetërore për menaxhim të pellgjeve ujore Amu-Darya dhe Syr-Darya. Shumica e resurseve ujore të Azisë Qendrore janë të vendosura në Taxhikistan dhe Kirgistan – vendet në pjesën e lartë të rrjedhës së ujit që përbëjnë më pak se një të pestën e popullatës dhe BPV-së së Azisë Qendrore, dhe për të cilat çmimosja dhe pagesa më e mirë nga vendet që janë në pjesën e poshtme të rrjedhës (Kazakistani, Turkmenistani dhe Uzbekistani) për shfrytëzim të ujit, si dhe krijimi i rritur i rrymës hidroelektrike, janë çështje kyçe zhvillimore. Vendet më të mëdha dhe më të pasura në pjesën e poshtme të rrjedhës së ujit janë të interesuara në furnizim të vazhdueshëm të lirë të ujit të nevojshëm për të ujitur plantacionet e etura (dhe shpesh të paristrukturuara) si dhe popullatat që janë duke u rritur në mënyrë të përshpejtuar (në Turkmenistan dhe Uzbekistan. Konfl iktet e interesit ndërmjet vendeve në pjesën e larte dhe të poshtme të rrjedhës së ujit pranë kësaj ‘lidhjeje ujë-energji’ janë zgjidhur përgjatë periudhës Sovjetike përmes ofrimit të naftës dhe gazit pa pagesë nga republikat në pjesën e poshtme të rrjedhës për republikat në pjesën e lartë të rrjedhës. Këto të fundit kanë sakrifi kuar mundësinë që gjatë dimrit të shesin hidro-energji elektrike në mënyrë që të furnizojnë ujin ‘veror’ të nevojshëm për ujitje në pjesën e poshtme. Edhe pse pavarësia dhe vendosja e tregtisë brenda BSHP-së për naftë dhe gaz i kanë bërë këto aranzhime të pavlefshme, regjime pasardhëse të fuqishme ende nuk janë vendosur. Si rezultat i kësaj, vendet e rrjedhës së lartë të ujit shpesh vërshojnë shtetet e poshtme me lëshimin e ‘ujit dimëror’ që nevojitet për të krijuar energjinë elektrike nga uji. Infrastruktura e integruar e menaxhimit të ujit e trashëguar nga periudha Sovjetike ka rënë në situatë ku ka OZHM-të dhe trendet zhvillimore 41
Page 1 and 2: Raporti regjional i OZHM-së për E
Page 3: Ekipi i raportit Bashkërendues i p
Page 6 and 7: VI u bazuar në deklaratat e udhëh
Page 8 and 9: VIII OBJEKTIVAT ZHVILLIMORE TË MIJ
Page 10 and 11: X OBJEKTIVET ZHVILLIMORE TË MIJËV
Page 13 and 14: Përmbledhje
Page 15: në çrrenjosjen e pabarazive brend
Page 18 and 19: 6 OBJEKTIVET ZHVILLIMORE TË MIJËV
Page 21 and 22: 2Trendet zhvillimore të OZHM-ve n
Page 23 and 24: Centralizimi fi lloj t’ia lëshoj
Page 25 and 26: Tabela 2.2 Nivelet e BPV-së real ,
Page 27 and 28: tregtare, si dhe për trajtimin e f
Page 29 and 30: shoqërive në shtet e reja anëtar
Page 31 and 32: së foshnjeve dhe të fëmijëve n
Page 33 and 34: Table 2.2 Dallimet regjionale në q
Page 35 and 36: Figura 2.10 Qasja në furnizim të
Page 37 and 38: kandidate të BE-së (Rumania dhe T
Page 39 and 40: (Figura 2.12). Trende të ngjashme
Page 41 and 42: shprehur në dollarë amerikan. Fam
Page 43 and 44: Hungari apo Slloveni jetojnë nën
Page 45 and 46: Qipro dhe Malta kanë përjetuar nj
Page 47 and 48: Rubrika 2.4 HIV/ AIDS dhe tuberkulo
Page 49 and 50: prej vetëm 40 për qind të mesata
Page 51: larta të shkollimit si dhe përvoj
Page 55 and 56: 3 Agjendat kombëtare të OZHM-së
Page 57 and 58: Kjo është posaçërisht e dukshme
Page 59 and 60: vende, siç janë: Republika Çeke
Page 61 and 62: të reja për ndërmarrësinë e fe
Page 63 and 64: urale, në mënyrë që të përmir
Page 65 and 66: vetëm 77 për qind të fëmijëve
Page 67 and 68: në shumicën e këtyre vendeve, sh
Page 69 and 70: Anëtarësimi i afërt i tyre në B
Page 71 and 72: fëmijëve të cilët janë të ven
Page 73 and 74: larta të varfërisë rurale janë
Page 75 and 76: si dhe HIV/ AIDS në veçanti. Mala
Page 77 and 78: shlyej 2.2 miliardë shtesë të pr
Page 79 and 80: Edhe në vendet e tjera ku femrat k
Page 81 and 82: Raportet e OZHM-ve të Kazakistanit
Page 83 and 84: 4OZHM-të në Evropën qendrore dhe
Page 85 and 86: OZHM-të në Evropën qendrore dhe
Page 101 and 102: 5Përfundimet
Page 103 and 104:
kombëtare mund të bëhen të rën
Page 105:
• identifi kimin më të mirë t
Page 108 and 109:
96 OBJEKTIVET ZHVILLIMORE TË MIJË
Page 110 and 111:
98 OBJEKTIVET ZHVILLIMORE TË MIJË
Page 112 and 113:
100 OBJEKTIVET ZHVILLIMORE TË MIJ
Page 115 and 116:
Referencat Aladin, N. 1999. Ndryshi
Page 117 and 118:
Pakti i Stabilitetit për Evropën
Page 119 and 120:
http:/ / hdr.undp.org/ reports/ glo
Page 121:
http:/ / lnweb18.worldbank.org/ eca
Page 124 and 125:
Page 126 and 127:
Page 128 and 129:
Page 130 and 131:
Page 132 and 133:
Page 134 and 135:
Page 136 and 137:
Page 138 and 139:
Page 140 and 141:
Page 142 and 143:
Page 144 and 145:
Page 146 and 147:
Page 148 and 149:
Page 150 and 151:
Page 152 and 153:
Page 154 and 155:
Page 156 and 157:
Page 158 and 159:
OBJEKTIVET ZHVILLIMORE TË MIJËVJE
Page 160 and 161:
Page 162 and 163:
Page 164 and 165:
Page 166 and 167:
Page 168 and 169:
Page 170 and 171:
Page 172 and 173:
Page 174 and 175:
Page 176 and 177:
Page 178 and 179:
Page 180 and 181:
Page 182 and 183:
Page 184 and 185:
Page 186:
UNDP është rrjet global zhvillimo
show all

Korniza për veprim - UNDP Kosovo

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?