Korniza për veprim - UNDP Kosovo

More documents

Recommendations

Info

38 OBJEKTIVET ZHVILLIMORE TË MIJËVJEÇARIT: KORNIZA PËR VEPRIM Përparimi në zbritjen e vdekshmërisë së foshnjave që është regjistruar gjatë periudhës Sovjetike është ngadalësuar apo edhe ndaluar gjatë tranzicionit Lëshimet e karbon dioksidit për njësi të BPV-së në Turkmenistan,Uzbekistan, dhe Kazakistan janë ndër më të lartat në botë HIV/ AIDS në vende të tjera tregojnë 1 për qind të normave të përhapjes së HIV-së, që paraqet një kufi pas së cilit sëmundja “shpërthen” në grupet e tilla të rrezikut të koncentruar siç janë shfrytëzuesit e narkotikëve dhe të burgosurit 108 si dhe fi llon të shpërndahet në popullatën e përgjithshme përmes seksit të pambrojtur heteroseksual. Nëse janë të zbatueshme ndaj Rusisë dhe Ukrainës, këto modele sugjerojnë që dëmi zhvillimor i epidemisë HIV, si dhe kostot e përmbajtjes së saj, tani duket se janë të gatshme që të ngrihen në mënyrë të theksuar. Normat në rritje të përhapjes së HIV-së nuk ka nevojë që të pasqyrohet në norma në ngritje të vdekshmërisë apo të pasojave shkatërruese socio-ekonomike nëse trajtimi është i duhur. Fatkeqësisht, më pak se 1 për qind e atyre të regjistruar që jetojnë me HIV në këto vende tani janë duke pranuar terapi antiretrovirale. Në dy vende ku kjo terapi është fi lluar, ky trajtim është jashtëzakonisht i kufi zuar (1.6 për qind në Rusi dhe 3.3 për qind në Gjeorgji), posaçërisht kur krahasohet me disponueshmërinë e kësaj terapie në disa vende të Evropës Qendrore dhe Juglindore. 109 Kthimi i tuberkulozit paraqet një rrezik në rritje shëndetësor në këto vende. Më tepër se 40,000 njerëz në vit vdesin nga tuberkulozi në Rusi dhe Ukrainë; norma e shpërndarjes në këto vende tejkalon 20 për 100,000 (krahasuar me normat njëshifrore në shtetet anëtare të BE-së dhe të shumicës së vendeve të Evropës Juglindore). 110 Norma e vdekjes nga tuberkulozi në popullatën e përgjithshme në Federatën Ruse ka arritur më shumë se të dyfi shohet gjatë viteve 1990 - 1996, dhe vazhdon të rritet. Pasi që sëmundja më së tepërmi paraqitet në mesin e meshkujve të moshës punuese, gjithashtu ka potencialin për të dëmtuar më masë të konsiderueshme perspektivën zhvillimore. 111 Në shkurt të vitit 2004, UNDP ka shpallur një raport gjithëpërfshirës mbi fushëveprimin dhe ndikimin e epidemisë HIV/ AIDS në rajonin e Evropës Qendrore dhe Lindore dhe të BSHPsë.112 Në këtë raport, ka theksuar rrethanat posaçërisht të tmerrshme të cilat mbizotërojnë në Federatën Ruse dhe Ukrainë, të cilat janë vlerësuar që i janë afruar apo edhe kanë tejkaluar përhapjen kritike prej 1 për qind në popullatën e rritur. Bellorusia dhe Moldavia kohëve të fundit kanë demonstruar rritjen më të madhe të rasteve të reja. Studimi identifi kon lidhjet ndërmjet shpërndarjes së epidemisë, ndikimin e saj në perspektivën zhvillimore socio-ekonomike si dhe implikimet për grupe të zgjedhura sociale. Përvoja Afrikane e Nënsaharës tregon që përhapja e pakontrolluar e HIV/AIDS dhe e sëmundjeve të tjera të bartshme mund të ketë implikime shkatërruese për agjendën e OZHMsë. Përderisa më tepër fëmijë bëhet bonjakë apo shtyhen që të kërkojnë punësim, bie numri i regjistrimit nëpër shkolla, gjë që bën realizimin e OZHM-së 2 më të vështirë. Shpërndarja e HIV/ AIDS rritë vdekshmërinë prindërore dhe, përmes bartjes nënë-fëmijë, vdekshmërinë e fëmijëve (OZHM4 dhe OZHM5). Përmes dobësimit të sistemit të imunitetit si dhe sistemeve të tjera shëndetësore, AIDS-i ngritë prekshmërinë ndaj tuberkulozit dhe sëmundjeve të tjera infektive (OZHM6). Shumë nga punonjësit më të mirë të rinj të këtyre vendeve janë duke reaguar ndaj këtyre pasigurive duke migruar në kërkim të mundësive më të mira ekonomike. Puna jashtë vendit, e cila shttit i ofron të ardhura të mëdha përmes parave të dërguara nga jashtë, është bërë një fenomen i madh në vendet siç janë Moldavia dhe Armenia. Federata Ruse ka përfi tuar nga imigrimi i rreth 3 milionë individësh përgjatë periudhës së viteve 1992 – 2000 – shumica e të cilëve kanë ardhur nga vende të tjera të BSHP-së.113 Sektori joformal përbën një zbutës tjetër ndaj varfërisë, posaçërisht në linjat kufi tare të Kaliningradit, Rusisë veri-perëndimore, Bellorusisë, Ukrainës dhe Moldavisë, ku një për qindje e rëndësishme e amvisërive angazhohen në tregti ndërkufi tare. Vlerësime të ndryshme caktojnë madhësinë e sektorit formal në 60 - 66 për qind të bruto produktit kombëtar në Azerbajxhan dhe Gjeorgji. 114 Sidoqoftë, angazhimi në tregti dhe punësim të paregjistruar mund të ngritë aktivitetet kriminele siç është trafi kimi i njerëzve dhe mallrave, gjë e cila çrregullon ekonomitë lokale dhe tendos kohezionin social. Një e treta e fuqisë punëtore të Moldavisë (rreth 600,000 njerëz) mendohet se janë të punësuar në mënyrë të përhershme jashtë vendit; një studim ka zbuluar që Moldavia është bërë burimi kryesor i punonjësve komercial të seksit për BSHP-në dhe Evropën Qendrore dhe Perendimore. 115 Migrimi jashtë vendit nga këto shtete duket të jetë i koncentruar në mesin e punonjësve të rinj dhe të aftë. Kombinuar me trendet e pafavorshme demografi ke të përshkruara më lartë, ky migrim jashtë vendit është duke shpopulluar në mënyrë progresive rajonet rurale gjë që kufi zon ndërmarrësinë vendore, si dhe pengon angazhimin lokal civil. Federata Ruse si dhe vendet e BSHP-së perëndimore dhe Kaukazit kanë trashëguar pozita të favorshme sa i përket qasjes në arsimim fi llor gjithëpërfshirës. Pothuaj të gjithë fëmijët në Federatën Ruse dhe Bellorusi arrijnë klasën e pestë. Situata është më e vështirë në rajonet rurale, sidoqoftë, përparim në rritje të regjistrimit dhe normave të përfundimit mund të përshpejtohen në arsimim fi llor. Qasja në arsimim kualitativ sekondar dhe terciar gjithashtu është shumë më e kufi zuar në vendet rurale. Këto vende potencialisht mund të shfrytëzojnë nivelet e tyre në përgjithësi të
larta të shkollimit si dhe përvojat në arsimim teknik për të përmirësuar pozitën e tyre në hulumtim dhe zhvillim. Vendet si Federata Ruse dhe Ukraina vazhdojnë që të shpenzojnë shuma të konsiderueshme në hulumtim dhe zhvillim. Por pagat e ulëta dhe infrastruktura joadekuate bazë për hulumtim i shtyn shkencëtarët dhe të shkolluarit që të emigrojnë. Për shembull, pa marrë parasysh një ngritje të fundit prej 30 për qind, pagat mesatare mujore për mësimdhënësit dhe hulumtuesit në Ukrainë ende mbesin nën 80 $ (sipas normave të tregut të këmbimit)- nën pagat e punonjësve industrial.11 Fushat në të cilat këto vende kanë pasur përparësi potenciale krahasuese kanë humbur shumë kapital njerëzor përmes ‘tërheqjes’ së shkencëtarëve, inxhinierëve, si dhe specialistëve të teknologjisë informative. Në shumë aspekte, perspektiva zhvillimore në Federatën Ruse dhe në vendet e BSHPsë perëndimore si dhe të Kaukazit janë një garë ndërmjet trendeve të favorshme afatshkurtra dhe afatmesme të përfaqësuara nga rimëkëmbja e fushme ekonomike dhe e normave në zbritje të varfërisë në njërën Rubrika 2.5 Deti Aral – katastrofa mjedisore e Azisë Qendrore anë, si dhe trendeve të pafavorshme afatgjata demografi ke dhe epidemike në anën tjetër. Rezultati i kësaj konkurrence mund të varet nga aftësitë e këtyre vendeve që të modernizojnë strukturat shtetërore të trashëguara nga periudha Sovjetike, mungesa e transparencës dhe përgjegjësisë së të cilave krijon barriera ndaj mekanizmave fl eksibile dhe pjesëmarrëse të cilat nevojiten për qeverisje të efektshme në shekullin e 21-të. Gjithashtu mund të varet nga aftësia e tyre për t’u integruar më mirë në ekonominë ndërkombëtare, qoftë brenda kornizës së vet BSHP-së Organizatës Botërore për Tregti apo Bashkësisë Evropiane. ‘Politika e Fqinjësisë Evropiane’ e BE-së, e cila ofron qasje preferenciale në tregun e vetëm si dhe ndihmë të zgjeruar teknike për vendet e BSHP-së Perëndimore si dhe Kaukazit në shkëmbim për reformat e projektuara për të nxitur konvergjencën me acquis communautaire, mund të jenë aq transformuese sa kanë qenë edhe format e tjera të integrimit në BE të vendeve të Evropës Qendrore dhe Juglindore. Sidoqoftë, ‘Politika e Fqinjësisë Evropiane’ duket se nuk Tharja e detit Aral, i cili në vitin 1960 ka qenë deti i katërt për kah madhësia që ishte i rrethuar me tokë, ka pasur pasoja anembanë Azisë Qendrore. Qarkullimi në zbritje i ujit të freskët në shtratin e detit që nga vitet e 1960-ta, kombinuar me ndotjen e rritur nga amvisëritë, komunat, industritë si dhe nga ndotja bujqësore, kanë shkaktuar ndryshime dramatike në ekosistemet lokale si dhe në kushtet klimatike, gjithashtu edhe zbritje në burime tradicionale të të ardhurave (SPECA 2004b). Që nga fundi i viteve të 1950-ta, hapësira e detit ka rënë pothuaj përgjysmë, si dhe sasia e tij për rreth 80 për qind. Tharja e tij që nga viti 1988 ka ndarë detin në dy trupa të veçantë të ujit. Detin verior Aral (apo detin e vogël) në Kazakistan dhe Detin jugor Aral (detin e madh), kryesisht në Uzbekistan. Deti i madh pritet që të zhduket tërësisht brenda dy dekadave të ardhme. Përmbajtja e kripës së liqenit është ngritur për 4.5 herë, gjë që ka mbytur shumicën e gjallesave bimore dhe shtazore. Depozitimi i madh i kripës, pesticideve dhe kemikaleve toksike janë zbuluar nga linja ujore në tërheqje, dhe stuhitë e shpeshta të pluhurit të ngarkuara me toksinë është ngritur prevalenca e kancerit si dhe sëmundjeve të mushkërive në komunitetet lokale (Aladin 1999). Qyteza e Mojnakut në Uzbekistan është bërë simbol i dëmit që është shkaktuar nga tharja e detit:. Kjo qytetëz tash e 20 vite është duke u ndarë nga uji, ku në mes po mbet rëra toksike, e cila përhapet përmes erës. Një numër institucionesh ndërqeveritare janë themeluar për të koordinuar përpjekjet multilaterale për të mbrojtur mjedisin dhe ujin në pellgun e detit Aral (Aslov 2003). Këto përfshijnë Këshillin ndërshtetëror për pellgun e Detit Aral, Komisionin ndërqeveritar për zhvillim të qëndrueshëm dhe Fondin ndërkombëtar për shpëtimin e Detit Aral, cili është dashur që të mbikëqyr Këshillin ndërshtetëror për bashkërendimin e çështjve përkitazi me ujin (Kipshakbaev 2004). Një sërë programesh dhe zgjidhjesh të lëshuara nga qeveritë e Azisë Qendrore si dhe të përkrahura nga donatorët (përfshirë fazën e parë dhe të dytë në Programit për Pellgun e Detit Aral si dhe Deklaratën Nukus) kanë kërkuar vëmendje ndaj sfi dave të zhvillimit të pellgut. Gjer më tani, shumica e përparimit është bërë në detin Aral verior më të vogël. Një pendë e përkohshme e ndërtuar nga Kazakistani ka parandaluar rënien e mëtejme të niveleve të ujit, dhe është duke ndihmuar në rimarrjen e tokave moçalore në Syr-Darya. Rimbjellja e pellgut shkretëtirë Amu Darya si dhe vendosja e trupave ujor artifi cial në shtratin e detit të thatë kanë qenë në agjendë në Uzbekistan, që tani është duke punuar me Lehtësimin e Mjedisit Global për të rivendosur tokat moçalore përreth liqenit Sudochye (Ginijatulin 2002, SPECA 2004a). Mbetet të shihet nëse këto masa do të jenë në gjendje që të rikthejnë një ndër katastrofat mjedisore më shkatërruese të bëra nga njeriu. OZHM-të dhe trendet zhvillimore Rritja e fuqishme ekonomike gjatë viteve 2000 – 2005 ka ndihmuar në zvogëlimin e varfërisë si dhe në përmirësimin e standardeve të jetesës në Azinë Qendrore 39
Page 1 and 2: Raporti regjional i OZHM-së për E
Page 3: Ekipi i raportit Bashkërendues i p
Page 6 and 7: VI u bazuar në deklaratat e udhëh
Page 8 and 9: VIII OBJEKTIVAT ZHVILLIMORE TË MIJ
Page 10 and 11: X OBJEKTIVET ZHVILLIMORE TË MIJËV
Page 13 and 14: Përmbledhje
Page 15: në çrrenjosjen e pabarazive brend
Page 18 and 19: 6 OBJEKTIVET ZHVILLIMORE TË MIJËV
Page 21 and 22: 2Trendet zhvillimore të OZHM-ve n
Page 23 and 24: Centralizimi fi lloj t’ia lëshoj
Page 25 and 26: Tabela 2.2 Nivelet e BPV-së real ,
Page 27 and 28: tregtare, si dhe për trajtimin e f
Page 29 and 30: shoqërive në shtet e reja anëtar
Page 31 and 32: së foshnjeve dhe të fëmijëve n
Page 33 and 34: Table 2.2 Dallimet regjionale në q
Page 35 and 36: Figura 2.10 Qasja në furnizim të
Page 37 and 38: kandidate të BE-së (Rumania dhe T
Page 39 and 40: (Figura 2.12). Trende të ngjashme
Page 41 and 42: shprehur në dollarë amerikan. Fam
Page 43 and 44: Hungari apo Slloveni jetojnë nën
Page 45 and 46: Qipro dhe Malta kanë përjetuar nj
Page 47 and 48: Rubrika 2.4 HIV/ AIDS dhe tuberkulo
Page 49: prej vetëm 40 për qind të mesata
Page 53 and 54: kryesore e këtyre vështirësive e
Page 55 and 56: 3 Agjendat kombëtare të OZHM-së
Page 57 and 58: Kjo është posaçërisht e dukshme
Page 59 and 60: vende, siç janë: Republika Çeke
Page 61 and 62: të reja për ndërmarrësinë e fe
Page 63 and 64: urale, në mënyrë që të përmir
Page 65 and 66: vetëm 77 për qind të fëmijëve
Page 67 and 68: në shumicën e këtyre vendeve, sh
Page 69 and 70: Anëtarësimi i afërt i tyre në B
Page 71 and 72: fëmijëve të cilët janë të ven
Page 73 and 74: larta të varfërisë rurale janë
Page 75 and 76: si dhe HIV/ AIDS në veçanti. Mala
Page 77 and 78: shlyej 2.2 miliardë shtesë të pr
Page 79 and 80: Edhe në vendet e tjera ku femrat k
Page 81 and 82: Raportet e OZHM-ve të Kazakistanit
Page 83 and 84: 4OZHM-të në Evropën qendrore dhe
Page 85 and 86: OZHM-të në Evropën qendrore dhe
Page 101 and 102:
5Përfundimet
Page 103 and 104:
kombëtare mund të bëhen të rën
Page 105:
• identifi kimin më të mirë t
Page 108 and 109:
96 OBJEKTIVET ZHVILLIMORE TË MIJË
Page 110 and 111:
98 OBJEKTIVET ZHVILLIMORE TË MIJË
Page 112 and 113:
100 OBJEKTIVET ZHVILLIMORE TË MIJ
Page 115 and 116:
Referencat Aladin, N. 1999. Ndryshi
Page 117 and 118:
Pakti i Stabilitetit për Evropën
Page 119 and 120:
http:/ / hdr.undp.org/ reports/ glo
Page 121:
http:/ / lnweb18.worldbank.org/ eca
Page 124 and 125:
Page 126 and 127:
Page 128 and 129:
Page 130 and 131:
Page 132 and 133:
Page 134 and 135:
Page 136 and 137:
Page 138 and 139:
Page 140 and 141:
Page 142 and 143:
Page 144 and 145:
Page 146 and 147:
Page 148 and 149:
Page 150 and 151:
Page 152 and 153:
Page 154 and 155:
Page 156 and 157:
Page 158 and 159:
OBJEKTIVET ZHVILLIMORE TË MIJËVJE
Page 160 and 161:
Page 162 and 163:
Page 164 and 165:
Page 166 and 167:
Page 168 and 169:
Page 170 and 171:
Page 172 and 173:
Page 174 and 175:
Page 176 and 177:
Page 178 and 179:
Page 180 and 181:
Page 182 and 183:
Page 184 and 185:
Page 186:
UNDP është rrjet global zhvillimo
show all

Korniza për veprim - UNDP Kosovo

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?