Korniza për veprim - UNDP Kosovo
Korniza për veprim - UNDP Kosovo
Korniza për veprim - UNDP Kosovo
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
38<br />
OBJEKTIVET ZHVILLIMORE TË MIJËVJEÇARIT: KORNIZA PËR VEPRIM<br />
Përparimi në zbritjen e<br />
vdekshmërisë së foshnjave<br />
që është regjistruar gjatë<br />
periudhës Sovjetike është<br />
ngadalësuar apo edhe<br />
ndaluar gjatë tranzicionit<br />
Lëshimet e karbon dioksidit<br />
<strong>për</strong> njësi të BPV-së në<br />
Turkmenistan,Uzbekistan,<br />
dhe Kazakistan janë ndër<br />
më të lartat në botë<br />
HIV/ AIDS në vende të tjera tregojnë 1 <strong>për</strong> qind<br />
të normave të <strong>për</strong>hapjes së HIV-së, që paraqet<br />
një kufi pas së cilit sëmundja “sh<strong>për</strong>then” në<br />
grupet e tilla të rrezikut të koncentruar siç janë<br />
shfrytëzuesit e narkotikëve dhe të burgosurit 108<br />
si dhe fi llon të sh<strong>për</strong>ndahet në popullatën e<br />
<strong>për</strong>gjithshme <strong>për</strong>mes seksit të pambrojtur<br />
heteroseksual. Nëse janë të zbatueshme ndaj<br />
Rusisë dhe Ukrainës, këto modele sugjerojnë që<br />
dëmi zhvillimor i epidemisë HIV, si dhe kostot e<br />
<strong>për</strong>mbajtjes së saj, tani duket se janë të gatshme<br />
që të ngrihen në mënyrë të theksuar.<br />
Normat në rritje të <strong>për</strong>hapjes së HIV-së nuk ka<br />
nevojë që të pasqyrohet në norma në ngritje<br />
të vdekshmërisë apo të pasojave shkatërruese<br />
socio-ekonomike nëse trajtimi është i duhur.<br />
Fatkeqësisht, më pak se 1 <strong>për</strong> qind e atyre të<br />
regjistruar që jetojnë me HIV në këto vende<br />
tani janë duke pranuar terapi antiretrovirale. Në<br />
dy vende ku kjo terapi është fi lluar, ky trajtim<br />
është jashtëzakonisht i kufi zuar (1.6 <strong>për</strong> qind në<br />
Rusi dhe 3.3 <strong>për</strong> qind në Gjeorgji), posaçërisht<br />
kur krahasohet me disponueshmërinë e kësaj<br />
terapie në disa vende të Evropës Qendrore dhe<br />
Juglindore. 109<br />
Kthimi i tuberkulozit paraqet një rrezik në rritje<br />
shëndetësor në këto vende. Më te<strong>për</strong> se 40,000<br />
njerëz në vit vdesin nga tuberkulozi në Rusi dhe<br />
Ukrainë; norma e sh<strong>për</strong>ndarjes në këto vende<br />
tejkalon 20 <strong>për</strong> 100,000 (krahasuar me normat<br />
njëshifrore në shtetet anëtare të BE-së dhe të<br />
shumicës së vendeve të Evropës Juglindore). 110<br />
Norma e vdekjes nga tuberkulozi në popullatën<br />
e <strong>për</strong>gjithshme në Federatën Ruse ka arritur<br />
më shumë se të dyfi shohet gjatë viteve 1990 -<br />
1996, dhe vazhdon të rritet. Pasi që sëmundja<br />
më së te<strong>për</strong>mi paraqitet në mesin e meshkujve<br />
të moshës punuese, gjithashtu ka potencialin<br />
<strong>për</strong> të dëmtuar më masë të konsiderueshme<br />
perspektivën zhvillimore. 111<br />
Në shkurt të vitit 2004, <strong>UNDP</strong> ka shpallur një<br />
raport gjithë<strong>për</strong>fshirës mbi fushë<strong>veprim</strong>in dhe<br />
ndikimin e epidemisë HIV/ AIDS në rajonin e<br />
Evropës Qendrore dhe Lindore dhe të BSHPsë.112<br />
Në këtë raport, ka theksuar rrethanat<br />
posaçërisht të tmerrshme të cilat mbizotërojnë<br />
në Federatën Ruse dhe Ukrainë, të cilat janë<br />
vlerësuar që i janë afruar apo edhe kanë tejkaluar<br />
<strong>për</strong>hapjen kritike prej 1 <strong>për</strong> qind në popullatën e<br />
rritur. Bellorusia dhe Moldavia kohëve të fundit<br />
kanë demonstruar rritjen më të madhe të rasteve<br />
të reja. Studimi identifi kon lidhjet ndërmjet<br />
sh<strong>për</strong>ndarjes së epidemisë, ndikimin e saj në<br />
perspektivën zhvillimore socio-ekonomike si<br />
dhe implikimet <strong>për</strong> grupe të zgjedhura sociale.<br />
Përvoja Afrikane e Nënsaharës tregon që<br />
<strong>për</strong>hapja e pakontrolluar e HIV/AIDS dhe e<br />
sëmundjeve të tjera të bartshme mund të ketë<br />
implikime shkatërruese <strong>për</strong> agjendën e OZHMsë.<br />
Përderisa më te<strong>për</strong> fëmijë bëhet bonjakë<br />
apo shtyhen që të kërkojnë punësim, bie numri<br />
i regjistrimit në<strong>për</strong> shkolla, gjë që bën realizimin<br />
e OZHM-së 2 më të vështirë. Sh<strong>për</strong>ndarja e HIV/<br />
AIDS rritë vdekshmërinë prindërore dhe, <strong>për</strong>mes<br />
bartjes nënë-fëmijë, vdekshmërinë e fëmijëve<br />
(OZHM4 dhe OZHM5). Përmes dobësimit të<br />
sistemit të imunitetit si dhe sistemeve të tjera<br />
shëndetësore, AIDS-i ngritë prekshmërinë ndaj<br />
tuberkulozit dhe sëmundjeve të tjera infektive<br />
(OZHM6).<br />
Shumë nga punonjësit më të mirë të rinj të<br />
këtyre vendeve janë duke reaguar ndaj këtyre<br />
pasigurive duke migruar në kërkim të mundësive<br />
më të mira ekonomike. Puna jashtë vendit, e cila<br />
shttit i ofron të ardhura të mëdha <strong>për</strong>mes parave<br />
të dërguara nga jashtë, është bërë një fenomen i<br />
madh në vendet siç janë Moldavia dhe Armenia.<br />
Federata Ruse ka <strong>për</strong>fi tuar nga imigrimi i rreth<br />
3 milionë individësh <strong>për</strong>gjatë periudhës së<br />
viteve 1992 – 2000 – shumica e të cilëve kanë<br />
ardhur nga vende të tjera të BSHP-së.113 Sektori<br />
joformal <strong>për</strong>bën një zbutës tjetër ndaj varfërisë,<br />
posaçërisht në linjat kufi tare të Kaliningradit,<br />
Rusisë veri-perëndimore, Bellorusisë, Ukrainës<br />
dhe Moldavisë, ku një <strong>për</strong> qindje e rëndësishme<br />
e amvisërive angazhohen në tregti ndërkufi tare.<br />
Vlerësime të ndryshme caktojnë madhësinë<br />
e sektorit formal në 60 - 66 <strong>për</strong> qind të bruto<br />
produktit kombëtar në Azerbajxhan dhe<br />
Gjeorgji. 114 Sidoqoftë, angazhimi në tregti<br />
dhe punësim të paregjistruar mund të ngritë<br />
aktivitetet kriminele siç është trafi kimi i njerëzve<br />
dhe mallrave, gjë e cila çrregullon ekonomitë<br />
lokale dhe tendos kohezionin social. Një e treta<br />
e fuqisë punëtore të Moldavisë (rreth 600,000<br />
njerëz) mendohet se janë të punësuar në mënyrë<br />
të <strong>për</strong>hershme jashtë vendit; një studim ka<br />
zbuluar që Moldavia është bërë burimi kryesor i<br />
punonjësve komercial të seksit <strong>për</strong> BSHP-në dhe<br />
Evropën Qendrore dhe Perendimore. 115 Migrimi<br />
jashtë vendit nga këto shtete duket të jetë i<br />
koncentruar në mesin e punonjësve të rinj dhe<br />
të aftë. Kombinuar me trendet e pafavorshme<br />
demografi ke të <strong>për</strong>shkruara më lartë, ky<br />
migrim jashtë vendit është duke shpopulluar<br />
në mënyrë progresive rajonet rurale gjë që<br />
kufi zon ndërmarrësinë vendore, si dhe pengon<br />
angazhimin lokal civil.<br />
Federata Ruse si dhe vendet e BSHP-së<br />
perëndimore dhe Kaukazit kanë trashëguar<br />
pozita të favorshme sa i <strong>për</strong>ket qasjes në<br />
arsimim fi llor gjithë<strong>për</strong>fshirës. Pothuaj të gjithë<br />
fëmijët në Federatën Ruse dhe Bellorusi arrijnë<br />
klasën e pestë. Situata është më e vështirë në<br />
rajonet rurale, sidoqoftë, <strong>për</strong>parim në rritje<br />
të regjistrimit dhe normave të <strong>për</strong>fundimit<br />
mund të <strong>për</strong>shpejtohen në arsimim fi llor. Qasja<br />
në arsimim kualitativ sekondar dhe terciar<br />
gjithashtu është shumë më e kufi zuar në<br />
vendet rurale. Këto vende potencialisht mund<br />
të shfrytëzojnë nivelet e tyre në <strong>për</strong>gjithësi të