Korniza për veprim - UNDP Kosovo
Korniza për veprim - UNDP Kosovo
Korniza për veprim - UNDP Kosovo
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
34<br />
OBJEKTIVET ZHVILLIMORE TË MIJËVJEÇARIT: KORNIZA PËR VEPRIM<br />
Varfëria në Federatën Ruse,<br />
BShP-ve perëndimore dhe<br />
Kaukaz është vazhdimisht<br />
duke u feminizuar<br />
Epidemia HIV/ AIDS e<br />
cila tani ka marrë hov në<br />
Federatën Ruse mund të<br />
ketë <strong>për</strong> rezultat gjer më 7<br />
milion vdekje<br />
Më te<strong>për</strong> se 40,000 njerëz<br />
vdesin nga tuberkulozi në<br />
Rusi dhe Ukrainë në baza<br />
vjetore<br />
ditë sipas Paritetit të Fuqisë Blerëse të shprehur<br />
në dollarë amerikanë. Në anën tjetër, gjysma e<br />
popullatës së krahinës së Kosovës në vitin 2001<br />
është vlerësuar se është në kategorinë e linjës së<br />
varfërisë ekstreme (jeton me më pak se 1.60 $ në<br />
ditë sipas Paritetit të Fuqisë Blerëse të shprehur<br />
në dollarë amerikanë), dhe janë raportuar që 12<br />
<strong>për</strong> qind vuajnë nga uria. 93 Me <strong>për</strong>jashtimin e<br />
Kroacisë, këto vende nuk kanë qenë në gjendje<br />
që të tërheqin të hyra të Investimeve të Huaja<br />
të Drejtë<strong>për</strong>drejta të krahasueshme me ato të<br />
marra nga shtetet anëtare të BE-së. 94 Përderisa<br />
kjo është pjesërisht <strong>për</strong> shkak të brengave mbi<br />
stabilitetin postkonfl iktit të këtyre vendeve, të<br />
hyrat relativisht të ulëta të Investimeve të Huaja<br />
të Drejtë<strong>për</strong>drejta gjithashtu refl ektojnë vonesa<br />
në ndërmarrjen e reformave ekonomike dhe<br />
administrative të nevojshme <strong>për</strong> të <strong>për</strong>mirësuar<br />
klimën e investimeve. Papunësia është brengë<br />
e veçantë: normat e papunësisë në Ballkanin<br />
perëndimor në vitin 2004 kanë pasur një<br />
mesatare prej 22 <strong>për</strong> qind, <strong>për</strong>fshirë një shifër<br />
mahnitëse prej 50 <strong>për</strong> qind në Kosovë. Për<br />
shtetet kandidate të BE-së Kroacinë, Bullgarinë<br />
dhe Rumaninë, norma mesatare ka qenë<br />
paksa më e ulët në shifrën prej 16 <strong>për</strong> qind<br />
(krahasuar me 13 <strong>për</strong> qind <strong>për</strong> shtetet e reja<br />
anëtare postkomuniste). 95 Turqia nuk është vend<br />
postkomunist, dhe profi let e saja demografi ke<br />
dhe zhvillimore dallojnë nga ato të fqinjëve të<br />
saj veriperëndimor. Demokracia parlamentare<br />
si dhe ekonomia e tregut janë zhvilluar pothuaj<br />
që nga zanafi lla e Republikës së Turqisë në vitet<br />
e 1920-ta. Turqia ka <strong>për</strong>jetuar <strong>për</strong>mirësime të<br />
rëndësishme në zhvillimin njerëzor gjatë viteve<br />
të 1980-ta. Përparimi është ngadalësuar në vitet<br />
e 1990-ta, të cilat janë shënuar nga infl acioni i<br />
<strong>për</strong>shpejtuar si dhe borxhi i jashtëm i cili është<br />
rritur në mënyrë të <strong>për</strong>shpejtuar, të cilat kanë<br />
shpie drejt krizave të monedhave në vitet 1999<br />
dhe 2001. Turqia është <strong>për</strong>gjigjur ndaj këtyre<br />
sfi dave duke adaptuar një agjendë të reformës<br />
politike proevropiane, zbatimi i së cilës është<br />
<strong>për</strong>shpejtuar pas zgjedhjeve parlamentare të<br />
nëntorit të vitit 2002. Gjer në kohën kur Komisioni<br />
Evropian ka ftuar Turqinë që të fi llojë negocimet<br />
mbi pranimin në dhjetor të vitit 2004, BPV-ja <strong>për</strong><br />
kokë banori e Turqisë është ngritur në 7,000 $<br />
sipas Paritetit të Fuqisë Blerëse të shprehur në<br />
dollarë amerikanë, mbi nivelet e raportuara në<br />
ekonomitë e tjera të EJL <strong>për</strong>pos Bullgarisë dhe<br />
Kroacisë.<br />
Sidoqoftë, në krahasim me këto shtete Turqia<br />
mbetet një shtet i ri, ku popullata e saj rritet<br />
<strong>për</strong> rreth 1 milion në vit. Duke ju falënderuar<br />
pjesërisht gjendjes relativisht të vogël të<br />
mirëqenies si dhe tregut të parregulluar të fuqisë<br />
punëtore, papunësia në Turqi në <strong>për</strong>gjithësi ka<br />
mbetur nën 10 <strong>për</strong> qind gjatë 15 viteve të fundit<br />
(me <strong>për</strong>jashtim të stagnimit ekonomik që ndodhi<br />
pas krizave të monedhës). Për dallim nga vendet<br />
e tjera të EJL, Turqia ka një histori të gjatë të<br />
ofrimit të ndihmës teknike, posaçërisht brenda<br />
kornizës së iniciativës së Kombeve të Bashkuara<br />
<strong>për</strong> bashkëpunim teknik në mesin e vendeve në<br />
zhvillim. Turqia sidoqoftë ka raportuar diferenca<br />
të mëdha në standarde të jetesës ndërmjet<br />
Stambollit dhe Ankarasë që janë të pasura në<br />
njërën anë dhe pjesëve të pazhvilluara lindore të<br />
vendit në anën tjetër. Turqia gjithashtu <strong>për</strong>ballet<br />
me çështje të mëdha lidhur me decentralizimin<br />
e fuqisë shtetërore <strong>për</strong> të nxitur zhvillimin lokal<br />
të ekonomisë, jo vetëm në krahasim me shtetet<br />
e reja anëtare, por gjithashtu krahasuar me<br />
shtetet kandidate Kroacinë dhe Bullgarinë.<br />
Femrat janë posaçërisht të ndjeshme ndaj<br />
normave të larta të papunësisë të raportuara<br />
në shumë vende të Evropës Juglindore, të cilat<br />
mund të kenë ndikim më të pafavorshëm në të<br />
ardhurat e familjevea të udhëhequra nga femrat.<br />
Përjashtimi social në mesin e femrave është<br />
shpesh më i shprehur në vendet e goditura më<br />
rëndë nga konfl iktet apo papunësia strukturore:<br />
në krahinën e Kosovës, 64 <strong>për</strong> qind të femrave<br />
janë të papunë, krahasuar me 41 <strong>për</strong> qind të<br />
normës së papunësisë në mesin e mashkujve. 96<br />
Edhe pse gratë në <strong>për</strong>gjithësi <strong>për</strong>bëjnë shumicën<br />
e popullatës, ato shpesh <strong>për</strong>bëjnë pjesë shumë<br />
më të vogla të fuqisë punëtore, <strong>për</strong> shkak të<br />
normave ndjeshëm më të ulëta të pjesëmarrjes<br />
në fuqinë punëtore. Femrat e këtij nënrajoni<br />
gjithashtu janë në mesin e femrave që më së<br />
paku janë të <strong>për</strong>faqësuara në institucionet<br />
publike: <strong>për</strong>faqësimi i femrave në kuvendet<br />
kombëtare zakonisht është në numra njëshifror.<br />
Normat në zbritje të regjistrimit në shkollim<br />
janë ndër pasojat e konfl ikteve ushtarake të cilat<br />
brengosin shtetet pasardhëse të Jugosllavisë.<br />
Përderisa në vitin 1989 Jugosllavia ka raportuar<br />
regjistrime në shkollën fi llor prej 96 <strong>për</strong> qind,<br />
gjer në vitin 1992 kjo <strong>për</strong> qindje ka rënë nën 90<br />
<strong>për</strong> qind, niveli i cili ka ngelur në <strong>për</strong>gjithësi në<br />
shumicën e shteteve pasardhëse. Krahasuar me<br />
këtë, regjistrimi në shkolla fi llore në Shqi<strong>për</strong>i,<br />
Bullgari dhe Rumani (ku nuk ka pasur luftë) ka<br />
arritur kufi rin në shifrën prej 90 <strong>për</strong> qind në<br />
fi llim të viteve të 1990-ta, dhe pas kësaj është<br />
kthyer (apo edhe ka tejkaluar) nivelet qe kanë<br />
ekzistuar para tranzicionit. Trendet e regjistrimit<br />
në arsimimin e lartë të mesëm (<strong>për</strong> 16 – 18<br />
vjeçarët) mbesin më problematike: këto kanë<br />
rënë nga 75 - 85 <strong>për</strong> qind para tranzicionit gjer<br />
në 60 <strong>për</strong> qind gjer në vitin 1993, nga ku ende<br />
duhet të bëjnë një kthim të fuqishëm.<br />
Edhe pse të dhënat e shëndetësisë publike mbi<br />
trendet epidemiologjike në Evropën Juglindore<br />
janë të mangëta, ato në <strong>për</strong>gjithësi janë në<br />
disfavor krahasuar me vendet e reja anëtare,<br />
<strong>për</strong>derisa duken mjaftë të mira krahasuar me<br />
shumë vende të BSHP-së. Rastet e tuberkulozit<br />
dhe HIV/ AIDS mbesin të ulëta, por duket