Korniza për veprim - UNDP Kosovo
Korniza për veprim - UNDP Kosovo
Korniza për veprim - UNDP Kosovo
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
32<br />
OBJEKTIVET ZHVILLIMORE TË MIJËVJEÇARIT: KORNIZA PËR VEPRIM<br />
Papunësia është brengë e<br />
posaçme: nivelet e<br />
papunësisë në Ballkanin<br />
perëndimor në vitin<br />
2004 kanë arritur rreth 22<br />
<strong>për</strong> qind<br />
Përjashtimi social në mesin<br />
e grave zakonisht është më<br />
delikat në fushat të cilat<br />
janë të prekura më<br />
rëndë nga konfl ikti apo<br />
papunësia strukturore<br />
Normat e <strong>për</strong>hapjes së<br />
tuberkulozit dhe HIV/ AIDS<br />
mbeten të ulëta, por duket<br />
se janë duke u ngritur<br />
gjetjen e punës, si dhe papunësia në mesin e më<br />
të arsimuarve paraqet destimulim të madh <strong>për</strong><br />
vazhdim të arsimimit. Në të njëjtin aspekt, cilësia<br />
(jo sasia) e mësimdhënies duken të jenë problem<br />
në një numër të këtyre vendeve. Të dhënat<br />
nga anketa ndërkombëtare mbi arsimimin e<br />
të rriturve tregon se qytetarët e Hungarisë,<br />
Polonisë dhe Sllovenisë hasin në vështirësi të<br />
mëdha në interpretimin e informatave krahasuar<br />
me qytetarët e vendeve të tjera të Organizatës<br />
<strong>për</strong> Bashkëpunim dhe Zhvillim Ekonomik,<br />
posaçërisht lidhur me <strong>për</strong>punimin e të dhënave<br />
sasiore, kuptimit të tekstit, si dhe mësimit të<br />
aftësive të reja të punës. Këto probleme të<br />
cilat janë theksuar në raportet kombëtare të<br />
Objektiveve Zhvillimore të Mijëvjeçarit <strong>për</strong><br />
këto vende, theksojnë nevojën <strong>për</strong> reforma të<br />
mëtejme në tregjet e fuqisë punëtore si dhe në<br />
sistemet e arsimimit.<br />
Edhe pse regjistrimi në shkollat fi llestare<br />
dhe të mesme si dhe normat e <strong>për</strong>fundimit<br />
në vendet e reja anëtare në <strong>për</strong>gjithësi janë<br />
mjaft të krahasueshme me shifrat e vendeve<br />
të tjera të Organizatës <strong>për</strong> Bashkëpunim dhe<br />
Zhvillim Ekonomik, edhe sistemet e arsimimit<br />
shpesh dështojnë që të adresojnë në mënyrë<br />
të efektshme çështjet e <strong>për</strong>jashtimit social<br />
<strong>për</strong> romët si dhe grupet e tjera të rrezikuara.<br />
Të dhënat e anketimit të <strong>UNDP</strong>/ Organizatës<br />
Botërore <strong>për</strong> Punë shfaqin që më pak se 5 <strong>për</strong><br />
qind të romëve në Republikën Çeke, Hungari<br />
dhe Sllovaki kryejnë shkollën e mesme, dhe<br />
deri në 30 <strong>për</strong> qind nuk kryejnë arsimimin fi llor.<br />
Suksesi në shkollë i fëmijëve romë pengohet nga<br />
kombinimi i statusit të ulët socio-ekonomik të<br />
komuniteteve të romëve, gjë që është evidente<br />
në nivelin e ulët të <strong>për</strong>gatitjes parashkollore,<br />
si dhe në paragjykimet e mbajtura nga<br />
mësimdhënësit dhe administratorët e shkollave<br />
lidhur me potencialin e grupit <strong>për</strong> sukses. Gjasat<br />
<strong>për</strong> integrim të suksesshëm në tregun e fuqisë<br />
punëtore mëtej pakësohen <strong>për</strong> studentët<br />
romë në klasa të ndara në baza etnike. Anketat<br />
e <strong>UNDP</strong>/ Organizatës Botërore <strong>për</strong> Punë<br />
kanë shfaqur se nga 12 deri në 23 <strong>për</strong> qind të<br />
fëmijëve romë në tri vendet e rajonit shkojnë<br />
në klasë në të cilat studentët e shumicës etnike<br />
janë vetëm minoritet.1 Fëmijët romë shpesh<br />
janë të zënë në një qark vicioz: me aftësi të<br />
pamjaftueshme në gjuhën e shumicës ata<br />
vendosen në klasë <strong>për</strong>mirësimi ku kualiteti i<br />
shkollimit është më i ulët. Si rezultat i kësaj,<br />
rihyrja e tyre në sistemin e shkollimit publik<br />
është e vështirë, gjë që rezulton në një nivel<br />
shumë më të lartë të normës së braktisjes së<br />
shkollimit në mesin e fëmijëve romë. Edhe pse<br />
normat e vdekshmërisë së nënave në vendet e<br />
reja anëtare janë relativisht të ulëta, ato ende<br />
mbesin dyfi sh mbi mesataren e BE-së. Normat e<br />
abortit janë zvogëluar <strong>për</strong>gjysmë në Republikën<br />
Çeke, <strong>për</strong> dy të tretat në Hungari, si dhe kanë<br />
zbritur nga shifra e lartë prej mbi 40 gjer në<br />
rreth 6 raste <strong>për</strong> 1,000 femra në Sllovaki, duke<br />
ju falënderuar disponueshmërisë më të lartë<br />
të mjeteve kontraceptive si dhe vetëdijes mbi<br />
metodat moderne të planifi kimit të familjes. Në<br />
anën tjetër, Polonia raporton numra minimal të<br />
aborteve pasi që është miratuar një ligj kufi zues<br />
në vitin 1993, i cili ngritë çështje mbi rreziqet<br />
e mundshme <strong>për</strong> gratë të cilat i nënshtrohen<br />
abortit joligjor. Gratë në disa vende ende<br />
<strong>për</strong>ballen me pengesa në shfrytëzimin e gjërë të<br />
metodave moderne kontraceptive: hulumtimet<br />
e fundit tregojnë që vetëm 19 <strong>për</strong> qind të grave<br />
në Poloni, 31 <strong>për</strong> qind në Lituani, 39 <strong>për</strong> qind<br />
në Letoni dhe 41 <strong>për</strong> qind në Sllovaki, <strong>për</strong>dorin<br />
mjete moderne kontraceptive, krahasuar me 63<br />
<strong>për</strong> qind në Republikë Çeke dhe 68 <strong>për</strong> qind në<br />
Hungari.<br />
Pasi që shëndetësia gjithashtu ndikohet nga<br />
kushtet e strehimit dhe kushtet sanitare, banorët<br />
e varfër dhe rural kanë më te<strong>për</strong> gjasë që të<br />
<strong>për</strong>ballen me rreziqe më të mëdha shëndetësore.<br />
Përderisa vetëm 1 <strong>për</strong> qind e popullatës së<br />
<strong>për</strong>gjithshme në Hungari dhe Sllovaki kanë<br />
mungesë të mundësive adekuate sanitare, një e<br />
treta e romëve në këto vende nuk kanë sisteme<br />
të brendshme të furnizimit me ujë në vendet në<br />
të cilat banojnë, 37 gjer në 41 <strong>për</strong> qind nuk kanë<br />
banjo, dhe 44 gjer në 46 <strong>për</strong> qindëve u mungon<br />
vaska e toaletit me ujë. Vetëm gjysma e romëve<br />
të Sllovakisë dhe pak më te<strong>për</strong> se një e treta e<br />
romëve në Hungari jetojnë në vendstrehime<br />
të pajisura me sisteme të kanalizimit. Pasi që<br />
shumica më e madhe e amvisërive rome në<br />
Hungari dhe Sllovaki (91 dhe 85 <strong>për</strong> qind,<br />
respektivisht) janë nën linjën kombëtare të<br />
varfërisë, kushtet e tilla të pafavorshme sanitare<br />
nuk paraqesin ndonjë çudi. Funksionimi i tyre<br />
brenda shteteve anëtare të BE-së është fatkeq<br />
nga aspekti i zotimit të këtyre vendeve ndaj<br />
konventave ndërkombëtare dhe Evropiane<br />
mbi antidiskriminimin dhe të drejtat socioekonomike,<br />
si dhe obligimet e marra <strong>për</strong>si<strong>për</strong><br />
gjatë negociatave të tyre <strong>për</strong> pranim në BE.<br />
Shtetet e reja ta BE-së <strong>për</strong>mbajnë disa nga<br />
rajonet më të paprekura të Evropës si dhe resurse<br />
të mëdha të shumëllojshmërisë biologjike,<br />
<strong>për</strong>fshirë pyje të egra, moçale si dhe bregdete<br />
të bukura. Lëshimet e gazrave industriale<br />
kanë zbritur në masë të theksueshme gjatë<br />
stagnimit ekonomik në kohën e tranzicionit, si<br />
dhe zotimet mjedisore të marra <strong>për</strong>si<strong>për</strong> gjatë<br />
pranimit në BE kanë ndihmuar në zbatimin e<br />
politikave të qëndrueshme mjedisore. Në anën<br />
tjetër, hapësirat e tilla të populluara në masë<br />
aq të dendur siç është Bohemia Veriore apo<br />
Silesia e E<strong>për</strong>me, me histori të industrializimit<br />
në masë të madhe që ka vazhduar <strong>për</strong> 200<br />
vite, vazhdojnë të jenë burime kryesore të<br />
substancave kancerogjene, si dhe të lëshimeve<br />
sulfurike të cilat kontribuojnë në shiun acidik.