Korniza për veprim - UNDP Kosovo
Korniza për veprim - UNDP Kosovo
Korniza për veprim - UNDP Kosovo
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
shoqërive në shtet e reja anëtare të BE-së dhe<br />
në Bjellorusi, Kazakistan, Rusi e në Ukrainë. Kjo<br />
kryesisht është rezultat i zvogëlimit të natalitetit.<br />
Vlerësimet e OKB-së parashohin se raporti i të<br />
moshuarve me mbi 60 vjet do të dyfi ushohet<br />
mes vitit 2002-2050 në disa prej vendeve të EQL/<br />
BSHP-së.21 Tshtete e reja anëtare të BE-së kanë<br />
shënuar në fakt rritje të jetëgjatësisë. Popullata<br />
gjithnjë e më e moshuar është nxitësi kryesor<br />
i agjendës së reformës së politikës sociale, në<br />
veçanti, të sistemit të arsimit, të shëndetësisë<br />
dhe të atij pensional. Gjithnjë e më pak studentë<br />
po dalin nga shkollat dhe po hyjnë në tregun e<br />
punës, ndrësa gjithnjë e më shumë të moshuar<br />
po jetojnë më gjatë dhe po kanë nevojë <strong>për</strong> lloje<br />
të reja të <strong>për</strong>kujdesjes.<br />
Trendet e mortalitetit të të rriturve nuk janë të<br />
njëjta në rajon, ku <strong>për</strong>afërsisht 25 <strong>për</strong> qind të<br />
banorëve të tyre nuk pritet të jetojnë deri në<br />
moshën 60 vjeçare. Kjo mesatare nuk është më e<br />
mirë sesa ajo botërore, e cila pasqyron ndikimin<br />
e shteteve me të ardhura të ulta. prodence of<br />
low-income countries. Përderisa Shqi<strong>për</strong>ia,<br />
Republika Çeke, Maqedonia dhe Sllovenia<br />
shënuan nivele nën 15 <strong>për</strong> qind; 30 <strong>për</strong> qind<br />
të popullatës së Federatës Ruse ka pak gjasa të<br />
kalojë moshën 60 vjeçare.22 Dallimet në trendet<br />
e jetëgjatësisë në <strong>për</strong>gjithësi kanë qenë po ashtu<br />
befasuese. Vendet e Azisë Qendrore, të Ballkanit<br />
Përendimor dhe të Evropës Qendrore bënë<br />
hapa të mëdhenjë drejt <strong>për</strong>mirësimit të shkallës<br />
së jetëgjatësisë prej tri vite deri në gjashtë vite<br />
më shumë, duke fi llua nga fi llimvitet e 1970-ta<br />
dhe deri te fundi i viteve të 1990-ta (gjatë kësaj<br />
periudhe, jetëgjatësia në Turqi u rritë prej 58 vjet<br />
në 69). Për dallim, vendet e Baltikut, Armenia,<br />
Bjellorusia, Federata Ruse dhe Ukraina kanë<br />
<strong>për</strong>jetuar ngecje gjatë kësaj periudhe, duke<br />
pësuar zvogëlim të jetëgjatësisë <strong>për</strong> së paku<br />
Tabela 2.5 Trendet e vdekshmërisë në vendet e <strong>për</strong>zgjedhura <strong>për</strong> fëmijët nën moshën 5 vjeçare<br />
(vdekjet <strong>për</strong> 1,000 lindje të foshnjeve të gjalla;1970, 2003)<br />
250<br />
200<br />
150<br />
100<br />
50<br />
0<br />
Burimi: <strong>UNDP</strong> 2005<br />
një vjet> Bjellorusia është rast i veçantë <strong>për</strong><br />
shqetësim: shkalla mesatare e jetëgjatësisë ka ra<br />
<strong>për</strong> 3.5 vjet mes viteve 1970 dhe 2000.23<br />
Pjesa më e madhe e rënies i pasqyron trendet<br />
e pafavorshme të mortaltetit të meshkujve në<br />
vendet e BSHP-së dhe të Baltikut. Mesatarisht,<br />
në këto vende, meshkujt vdesin së paku 10 vjet<br />
më heret sesa femrat. Në krahasim me këtë,<br />
Shqi<strong>për</strong>ia, Bosnia dhe Hercegovina, Qiproja,<br />
maqedonia, Malta, Taxhikistani, Turqia dhe<br />
Uzbekistani e kanë këtë shkallë më të vogël se<br />
6 vjet. Vlen të ceket se <strong>për</strong>kundër raportimit<br />
të të hyrave dukshëm më të ulta, meshkujt<br />
në Shqi<strong>për</strong>i, Bosnje dhe Hercegovinë apo ata<br />
në Maqedoni jetojnë 10 vjet më shumë se<br />
meshkujt në Federatën Ruse dhe Kazakistan, të<br />
cilët mesatarisht jetojnë vetëm 61 vjet.24 Tkëto<br />
trende të pafavorshme demografi ke në BSHP,<br />
që në <strong>për</strong>gjithësi rrjedhin që nga periudha<br />
para kolapsit të Bashkimit Sovjetik, pjesërisht<br />
janë pasojë e stilit jo të shëndetshëm të jetës,<br />
në veçanti, <strong>për</strong> shkak të <strong>për</strong>dorimit të madh<br />
të alkoolit, pirjes së duhanit dhe të punës në<br />
vende me rrezikshmëri të lartë.25 Itrendet e<br />
vdekshmërisë së foshnjeve në këto vende<br />
duken të jenë më të favorshme, ku këto trende<br />
kanë shënuar rënie në dekadat paraprake dhe<br />
duke vazhduar në <strong>për</strong>gjithësi edhe gjatë viteve<br />
të 1990-ta. Siç shihet në tabelën 2.4, trendet e<br />
vdekshmërisë së foshnjeve në vendet e EQL/<br />
BSHP-së janë mjaft të krahasueshme me OZHMtë<br />
dhe trendet zhvillimore atë të vendeve të tjera<br />
me të hyra mesatarisht të larta. Në anën tjetër,<br />
këto rënie janë zvogëluar nga vitet e 1980-ta,<br />
ashtu që dallimi mes niveleve të raportuara<br />
në vendet e EQL/BSHP-së dhe atyre të Evropës<br />
Përendimore është duke u rritur.<br />
Njashtu janë duke u rritur dallimet edhe brenda<br />
regjionit. Siç shihet në tabelën 2.5, disa vende<br />
Turqia Kirgistani Taxhikistani<br />
OZHM-të dhe trendet zhvillimore<br />
Tani në Azerbajxhan,<br />
Kirgistan dhe Taxhikistan<br />
vdes një grua në çdo 1000<br />
lindje<br />
Që nga viti 2002, dy<br />
vende – Federata Ruse<br />
dhe Ukraina - vlerësohet<br />
t’i kenë 1 milion njerëz<br />
të infektuar me virusin e<br />
HIV/AIDS-it<br />
17