Korniza për veprim - UNDP Kosovo
Korniza për veprim - UNDP Kosovo Korniza për veprim - UNDP Kosovo
16 OBJEKTIVET ZHVILLIMORE TË MIJËVJEÇARIT: KORNIZA PËR VEPRIM Vendet që përjetuan konfl ikt të armatosur në përgjithësi kanë raportuar për rënie më të mëdha dhe më afatgjata në prodhimtari, si dhe paga më të ulta e varfëri më të theksuar Përkundër niveleve relativisht të larta të zhvillimit socio-ekonomik, shume vende të EQL/BSHPsë janë duke raportuar trende shqetësuese demografi ke Përderisa trendet e vdekshmërisë së foshnjeve në vendet e EQL/BSHP-së janë mjaft mirë të krahasueshme me ato të vendeve me të hyra mesatarisht të larta, ritmi i përmirësimit është ngadalësuar dhe dallimet me vendet e Organizata për Bashkëpunim dhe Zhvillim Ekonomik-së janë duke u rritur vjetore të Freedom House-it.18 Liria e mediave rrezikohet në shumë vende, dhe atentatet ndaj gazetarëve janë të pranishme. Në këtë kuptim, proceset e papërfunduara të tranzicionit kanë pasur ndikim negativ në zhvillimin njerëzor në këto vende. Vlerat e të drejtave të njeriut dhe të qeverisjes së mirë të shprehura në Deklaratën e Mijëvjeçarit lëjnë mjaft për të dëshiruar në një numër të vendeve të EQL/BSHP-së . Ngecjet në zhvillimin njerëzor Kostoja sociale e këtyre ndryshimeve dramatike të institucioneve, politikave dhe të bashkëpunimit regjional ka qenë mjaft e madhe. Vendet e EQL/ BSHP-së janë i vetmi regjion që ka shënuar rënie në treguesit e zhvillimin njerëzor Trendet zhvillimore të OZHM-së Pjesën e parë të viteve të 1990-ta. Fatmirësisht. Një shqyrtimi më i hollësishëm i vendeveve veç e veç tregon një pasqyrë më të ndryshueshme (tabela 2.3). Nga njëra anë, rimëkëmbja ekonomike e ndërlidhur me anëtarësimin në BE dhe reformat e suksesshme i kanë nxitur të gjitha shtetet e reja anëtare të BE-së dhe dy vendet kandidate për anëtarësim (Bullgarinë dhe kroacinë) që të hyjnë në kategorinë e ‘zhvillimit të lartë njerëzor’. Shumica e këtyre vendeve rtaportojnë nivele të zhvillimit shoqëror (siç është paraqitur nga treguesi i UNDP-së për zhvillimin njerëzor) që janë shumë të larta sesa nivelet paratranzicionale. Nivelet e tanishme të BPV-së për kokë banori, niveli i shkollimit dhe pritjet për jetëgjatësi në Tuqi janë gjithashtu shumë më të larta sesa ato të viteve të 1990-ta. Ndërsa, kthimi i rritës ekonomike në shumicën e vendeve të Ballkanit dhe në BSHP ende nuk e ka tejkaluar gjendjen ekonomike të para viteve të 1990-ta Si rrjedhojë, shtete që nuk janë anëtare të reja të BE-së zëjnë vendet e shteteve mesatarisht të zhvilluara, ku Azerbajxhani, Moldavia dhe vendet e Azisë Qendrore tani renditën nën 100 shtetet që prijnë për nga zhvillimi (rubrika 2.1). Rëniet në mirëqenie ishim më të theksuara në vendet shumëkombëshme që përjetuan dezintegrimin e dhunshëm, të cilat patën numër të madh të viktimave, shpërngulje të detyrueshme të popullatës dhe me shkatërrim të infrastrukturës. Vendet që përjetuan konfl ikt të armatosur në përgjithësi kanë raportuar për rënie më të mëdha dhe më afatgjata në prodhimtari, si dhe pagat më të ulta dhe varfëri më të theksuar. Qeveritë e përfshira në konfl iket të armnatosura shëesh nuk kanë qenë në gjendje tëç ofrojnë shërbimet themelore sociale. Kjo ka rezultuar në probleme më të mëdha, si dhe në rënie të qasjes në shkollim dhe në shërbime të tjera sociale. Këto probleme kanë qenë veçanërist të theksuara në fushat, të cilat nuk mbulohen nga mandati i qeverive. Problemet sociale në vendet e shkatërruara nga lufta kanë pasur tendencpë të përhapen edhe në rajonet fqinje, duke krijuar kështu kriza humanitare. Në dfund tëp viiti 2001, mbi 4 miulionë njerëz nede kanë qenë në nevojë për ndihmë humanitareb në vendet e EQL/BSHP-së, shumica e të cilëve kanë qenë nga Ballkani Përendimor (mbi 1,5 milion), në Federatën Ruse (1,1 milion) dhe në Kaukaz (1,1 milion).20 Demografi a dhe mortaliteti Përkundër niveleve relativisht të larta të zhvillimit socio-ekonomik, shume vende të EQL/BSHPsë janë duke raportuar trende shqetësuese demografi ke. Një nga trendet është vjetërsimi i Tabela 2.4 Shkalla e vdekshmërisë foshnjeve në vendet e EQL/BSHP-së dhe në regjionet e tjera, 1970 – 2003 120 100 80 60 40 20 0 Burimie: UNDP 2005. ZHNJ Mesatar CEE/CIS OECD
shoqërive në shtet e reja anëtare të BE-së dhe në Bjellorusi, Kazakistan, Rusi e në Ukrainë. Kjo kryesisht është rezultat i zvogëlimit të natalitetit. Vlerësimet e OKB-së parashohin se raporti i të moshuarve me mbi 60 vjet do të dyfi ushohet mes vitit 2002-2050 në disa prej vendeve të EQL/ BSHP-së.21 Tshtete e reja anëtare të BE-së kanë shënuar në fakt rritje të jetëgjatësisë. Popullata gjithnjë e më e moshuar është nxitësi kryesor i agjendës së reformës së politikës sociale, në veçanti, të sistemit të arsimit, të shëndetësisë dhe të atij pensional. Gjithnjë e më pak studentë po dalin nga shkollat dhe po hyjnë në tregun e punës, ndrësa gjithnjë e më shumë të moshuar po jetojnë më gjatë dhe po kanë nevojë për lloje të reja të përkujdesjes. Trendet e mortalitetit të të rriturve nuk janë të njëjta në rajon, ku përafërsisht 25 për qind të banorëve të tyre nuk pritet të jetojnë deri në moshën 60 vjeçare. Kjo mesatare nuk është më e mirë sesa ajo botërore, e cila pasqyron ndikimin e shteteve me të ardhura të ulta. prodence of low-income countries. Përderisa Shqipëria, Republika Çeke, Maqedonia dhe Sllovenia shënuan nivele nën 15 për qind; 30 për qind të popullatës së Federatës Ruse ka pak gjasa të kalojë moshën 60 vjeçare.22 Dallimet në trendet e jetëgjatësisë në përgjithësi kanë qenë po ashtu befasuese. Vendet e Azisë Qendrore, të Ballkanit Përendimor dhe të Evropës Qendrore bënë hapa të mëdhenjë drejt përmirësimit të shkallës së jetëgjatësisë prej tri vite deri në gjashtë vite më shumë, duke fi llua nga fi llimvitet e 1970-ta dhe deri te fundi i viteve të 1990-ta (gjatë kësaj periudhe, jetëgjatësia në Turqi u rritë prej 58 vjet në 69). Për dallim, vendet e Baltikut, Armenia, Bjellorusia, Federata Ruse dhe Ukraina kanë përjetuar ngecje gjatë kësaj periudhe, duke pësuar zvogëlim të jetëgjatësisë për së paku Tabela 2.5 Trendet e vdekshmërisë në vendet e përzgjedhura për fëmijët nën moshën 5 vjeçare (vdekjet për 1,000 lindje të foshnjeve të gjalla;1970, 2003) 250 200 150 100 50 0 Burimi: UNDP 2005 një vjet> Bjellorusia është rast i veçantë për shqetësim: shkalla mesatare e jetëgjatësisë ka ra për 3.5 vjet mes viteve 1970 dhe 2000.23 Pjesa më e madhe e rënies i pasqyron trendet e pafavorshme të mortaltetit të meshkujve në vendet e BSHP-së dhe të Baltikut. Mesatarisht, në këto vende, meshkujt vdesin së paku 10 vjet më heret sesa femrat. Në krahasim me këtë, Shqipëria, Bosnia dhe Hercegovina, Qiproja, maqedonia, Malta, Taxhikistani, Turqia dhe Uzbekistani e kanë këtë shkallë më të vogël se 6 vjet. Vlen të ceket se përkundër raportimit të të hyrave dukshëm më të ulta, meshkujt në Shqipëri, Bosnje dhe Hercegovinë apo ata në Maqedoni jetojnë 10 vjet më shumë se meshkujt në Federatën Ruse dhe Kazakistan, të cilët mesatarisht jetojnë vetëm 61 vjet.24 Tkëto trende të pafavorshme demografi ke në BSHP, që në përgjithësi rrjedhin që nga periudha para kolapsit të Bashkimit Sovjetik, pjesërisht janë pasojë e stilit jo të shëndetshëm të jetës, në veçanti, për shkak të përdorimit të madh të alkoolit, pirjes së duhanit dhe të punës në vende me rrezikshmëri të lartë.25 Itrendet e vdekshmërisë së foshnjeve në këto vende duken të jenë më të favorshme, ku këto trende kanë shënuar rënie në dekadat paraprake dhe duke vazhduar në përgjithësi edhe gjatë viteve të 1990-ta. Siç shihet në tabelën 2.4, trendet e vdekshmërisë së foshnjeve në vendet e EQL/ BSHP-së janë mjaft të krahasueshme me OZHMtë dhe trendet zhvillimore atë të vendeve të tjera me të hyra mesatarisht të larta. Në anën tjetër, këto rënie janë zvogëluar nga vitet e 1980-ta, ashtu që dallimi mes niveleve të raportuara në vendet e EQL/BSHP-së dhe atyre të Evropës Përendimore është duke u rritur. Njashtu janë duke u rritur dallimet edhe brenda regjionit. Siç shihet në tabelën 2.5, disa vende Turqia Kirgistani Taxhikistani OZHM-të dhe trendet zhvillimore Tani në Azerbajxhan, Kirgistan dhe Taxhikistan vdes një grua në çdo 1000 lindje Që nga viti 2002, dy vende – Federata Ruse dhe Ukraina - vlerësohet t’i kenë 1 milion njerëz të infektuar me virusin e HIV/AIDS-it 17
- Page 1 and 2: Raporti regjional i OZHM-së për E
- Page 3: Ekipi i raportit Bashkërendues i p
- Page 6 and 7: VI u bazuar në deklaratat e udhëh
- Page 8 and 9: VIII OBJEKTIVAT ZHVILLIMORE TË MIJ
- Page 10 and 11: X OBJEKTIVET ZHVILLIMORE TË MIJËV
- Page 13 and 14: Përmbledhje
- Page 15: në çrrenjosjen e pabarazive brend
- Page 18 and 19: 6 OBJEKTIVET ZHVILLIMORE TË MIJËV
- Page 21 and 22: 2Trendet zhvillimore të OZHM-ve n
- Page 23 and 24: Centralizimi fi lloj t’ia lëshoj
- Page 25 and 26: Tabela 2.2 Nivelet e BPV-së real ,
- Page 27: tregtare, si dhe për trajtimin e f
- Page 31 and 32: së foshnjeve dhe të fëmijëve n
- Page 33 and 34: Table 2.2 Dallimet regjionale në q
- Page 35 and 36: Figura 2.10 Qasja në furnizim të
- Page 37 and 38: kandidate të BE-së (Rumania dhe T
- Page 39 and 40: (Figura 2.12). Trende të ngjashme
- Page 41 and 42: shprehur në dollarë amerikan. Fam
- Page 43 and 44: Hungari apo Slloveni jetojnë nën
- Page 45 and 46: Qipro dhe Malta kanë përjetuar nj
- Page 47 and 48: Rubrika 2.4 HIV/ AIDS dhe tuberkulo
- Page 49 and 50: prej vetëm 40 për qind të mesata
- Page 51 and 52: larta të shkollimit si dhe përvoj
- Page 53 and 54: kryesore e këtyre vështirësive e
- Page 55 and 56: 3 Agjendat kombëtare të OZHM-së
- Page 57 and 58: Kjo është posaçërisht e dukshme
- Page 59 and 60: vende, siç janë: Republika Çeke
- Page 61 and 62: të reja për ndërmarrësinë e fe
- Page 63 and 64: urale, në mënyrë që të përmir
- Page 65 and 66: vetëm 77 për qind të fëmijëve
- Page 67 and 68: në shumicën e këtyre vendeve, sh
- Page 69 and 70: Anëtarësimi i afërt i tyre në B
- Page 71 and 72: fëmijëve të cilët janë të ven
- Page 73 and 74: larta të varfërisë rurale janë
- Page 75 and 76: si dhe HIV/ AIDS në veçanti. Mala
- Page 77 and 78: shlyej 2.2 miliardë shtesë të pr
16<br />
OBJEKTIVET ZHVILLIMORE TË MIJËVJEÇARIT: KORNIZA PËR VEPRIM<br />
Vendet që <strong>për</strong>jetuan<br />
konfl ikt të armatosur në<br />
<strong>për</strong>gjithësi kanë raportuar<br />
<strong>për</strong> rënie më të mëdha<br />
dhe më afatgjata në<br />
prodhimtari, si dhe paga<br />
më të ulta e varfëri më të<br />
theksuar<br />
Përkundër niveleve<br />
relativisht të larta të<br />
zhvillimit socio-ekonomik,<br />
shume vende të EQL/BSHPsë<br />
janë duke raportuar<br />
trende shqetësuese<br />
demografi ke<br />
Përderisa trendet<br />
e vdekshmërisë së<br />
foshnjeve në vendet e<br />
EQL/BSHP-së janë mjaft<br />
mirë të krahasueshme<br />
me ato të vendeve me të<br />
hyra mesatarisht të larta,<br />
ritmi i <strong>për</strong>mirësimit është<br />
ngadalësuar dhe dallimet<br />
me vendet e Organizata<br />
<strong>për</strong> Bashkëpunim dhe<br />
Zhvillim Ekonomik-së janë<br />
duke u rritur<br />
vjetore të Freedom House-it.18 Liria e mediave<br />
rrezikohet në shumë vende, dhe atentatet ndaj<br />
gazetarëve janë të pranishme. Në këtë kuptim,<br />
proceset e pa<strong>për</strong>funduara të tranzicionit kanë<br />
pasur ndikim negativ në zhvillimin njerëzor në<br />
këto vende. Vlerat e të drejtave të njeriut dhe të<br />
qeverisjes së mirë të shprehura në Deklaratën e<br />
Mijëvjeçarit lëjnë mjaft <strong>për</strong> të dëshiruar në një<br />
numër të vendeve të EQL/BSHP-së .<br />
Ngecjet në zhvillimin njerëzor<br />
Kostoja sociale e këtyre ndryshimeve dramatike<br />
të institucioneve, politikave dhe të bashkëpunimit<br />
regjional ka qenë mjaft e madhe. Vendet e EQL/<br />
BSHP-së janë i vetmi regjion që ka shënuar rënie<br />
në treguesit e zhvillimin njerëzor<br />
Trendet zhvillimore të OZHM-së<br />
Pjesën e parë të viteve të 1990-ta. Fatmirësisht.<br />
Një shqyrtimi më i hollësishëm i vendeveve veç<br />
e veç tregon një pasqyrë më të ndryshueshme<br />
(tabela 2.3). Nga njëra anë, rimëkëmbja<br />
ekonomike e ndërlidhur me anëtarësimin në<br />
BE dhe reformat e suksesshme i kanë nxitur<br />
të gjitha shtetet e reja anëtare të BE-së dhe dy<br />
vendet kandidate <strong>për</strong> anëtarësim (Bullgarinë<br />
dhe kroacinë) që të hyjnë në kategorinë e<br />
‘zhvillimit të lartë njerëzor’. Shumica e këtyre<br />
vendeve rtaportojnë nivele të zhvillimit shoqëror<br />
(siç është paraqitur nga treguesi i <strong>UNDP</strong>-së <strong>për</strong><br />
zhvillimin njerëzor) që janë shumë të larta sesa<br />
nivelet paratranzicionale. Nivelet e tanishme të<br />
BPV-së <strong>për</strong> kokë banori, niveli i shkollimit dhe<br />
pritjet <strong>për</strong> jetëgjatësi në Tuqi janë gjithashtu<br />
shumë më të larta sesa ato të viteve të 1990-ta.<br />
Ndërsa, kthimi i rritës ekonomike në shumicën e<br />
vendeve të Ballkanit dhe në BSHP ende nuk e ka<br />
tejkaluar gjendjen ekonomike të para viteve të<br />
1990-ta Si rrjedhojë, shtete që nuk janë anëtare të<br />
reja të BE-së zëjnë vendet e shteteve mesatarisht<br />
të zhvilluara, ku Azerbajxhani, Moldavia dhe<br />
vendet e Azisë Qendrore tani renditën nën 100<br />
shtetet që prijnë <strong>për</strong> nga zhvillimi (rubrika 2.1).<br />
Rëniet në mirëqenie ishim më të theksuara<br />
në vendet shumëkombëshme që <strong>për</strong>jetuan<br />
dezintegrimin e dhunshëm, të cilat patën<br />
numër të madh të viktimave, sh<strong>për</strong>ngulje të<br />
detyrueshme të popullatës dhe me shkatërrim<br />
të infrastrukturës. Vendet që <strong>për</strong>jetuan konfl ikt<br />
të armatosur në <strong>për</strong>gjithësi kanë raportuar<br />
<strong>për</strong> rënie më të mëdha dhe më afatgjata në<br />
prodhimtari, si dhe pagat më të ulta dhe varfëri<br />
më të theksuar. Qeveritë e <strong>për</strong>fshira në konfl iket<br />
të armnatosura shëesh nuk kanë qenë në gjendje<br />
tëç ofrojnë shërbimet themelore sociale. Kjo ka<br />
rezultuar në probleme më të mëdha, si dhe në<br />
rënie të qasjes në shkollim dhe në shërbime<br />
të tjera sociale. Këto probleme kanë qenë<br />
veçanërist të theksuara në fushat, të cilat nuk<br />
mbulohen nga mandati i qeverive. Problemet<br />
sociale në vendet e shkatërruara nga lufta kanë<br />
pasur tendencpë të <strong>për</strong>hapen edhe në rajonet<br />
fqinje, duke krijuar kështu kriza humanitare. Në<br />
dfund tëp viiti 2001, mbi 4 miulionë njerëz nede<br />
kanë qenë në nevojë <strong>për</strong> ndihmë humanitareb<br />
në vendet e EQL/BSHP-së, shumica e të cilëve<br />
kanë qenë nga Ballkani Përendimor (mbi 1,5<br />
milion), në Federatën Ruse (1,1 milion) dhe në<br />
Kaukaz (1,1 milion).20<br />
Demografi a dhe mortaliteti<br />
Përkundër niveleve relativisht të larta të zhvillimit<br />
socio-ekonomik, shume vende të EQL/BSHPsë<br />
janë duke raportuar trende shqetësuese<br />
demografi ke. Një nga trendet është vjetërsimi i<br />
Tabela 2.4 Shkalla e vdekshmërisë foshnjeve në vendet e EQL/BSHP-së dhe në<br />
regjionet e tjera, 1970 – 2003<br />
120<br />
100<br />
80<br />
60<br />
40<br />
20<br />
0<br />
Burimie: <strong>UNDP</strong> 2005.<br />
ZHNJ Mesatar CEE/CIS OECD
Change language