Korniza për veprim - UNDP Kosovo

More documents

Recommendations

Info

12 OBJEKTIVET ZHVILLIMORE TË MIJËVJEÇARIT: KORNIZA PËR VEPRIM Ndryshimet ekonomike të fi llimviteve të 1990-ta krijuan nivele të larta të infl acionit dhe rënie të mëdha në rezultatet e punës e në standardin jetësor Deri në vitin 2005, regjioni ka përjetuar integrim të dukshëm në ekonominë botërore Reformat sistemore për krijimin e ekonomive funksionale të tregut kanë përfi tuar nga ndihma e dukshme fi nanciare nga jashtë Çekosllovakisë gjatë viteve 1991-1993, rezulton me daljen e 22 shteve të reja.8 Këto ndarje ishin të qeta vetëm në Çekosllovaki, ku kufi njtë pas ndarjes në të shumtën e rasteve nuk kanë qenë të kontestuara dhe institucionet demokratike tanimë ishin të themeluarav në kuadër të federatës. Mirëpo, kështu nuk ndoshi edhe në Bashkim Sovjetik dhe në Jugosllavi, ku ndarja e shteteve federale i parapriu demokratizimit të plotë dhe ku forcat e armatosura ndëprhynë në konfl ikete mes qendrës dhe regjioneve. (Llojllojshmëria etnike në rastet e ish-Bashkimit Sovjetik dhe të Jugosllavisë po ashtu ndryshonte nga shembulli më i thjeshtë i Çekosllovakisë). Gjatë viteve të 1990-ta, shpërthyen konfl iktet e armatosura mes shumicës së shteteve të ish- Jugosllavisë dhe brenda tyre, si dhe në Moldavi, Kaukaz e Taxhikistan. Gjatë pjesës s parë të viteve të 1990-ta, këto konfl ikte e errësuan të ardhmen politike dhe ekonomike të këtyre shteteve të reja dhe krijuan pengesa të mëdha për zhvillimin afatgjatë njerëzor. Në kuptim të zhvillimit njerëzor, kufi njtë e ri të caktuar nga shtetet e reja, krijuan shpenzime të mëdha për individët dhe bizneset. Familjet u ndanë dhe dolën pakica mjaft të mëdha në pjesët e ndryshme të kufi rit. Gjithashtu, dolën në shesh çështje të rëndësishme, siç janë ato të mungesës së shtetit, të të drejtave gjuhësore dhe të shpenzimeve për kalimin e kufi rit (duke përfshirë edhe vizat). Derisa kolapsi i planifi kimit qendror i hoqi pengesat në tregti ndërkombëtare dhe udhëtim jashtë vendit, mosthemelimi i mekanizmave të ri të efektshëm për bashkëpunim regjional ekonomik nga shtetet pasuese të ish- BRSS_së dhe ish-Jugosllavisë, i ngriti shpenzimet e tregtisë ndërkombëtare pasi që dolën pengesa të reja doganore dhe administrative. Tabela 2.1 Rritja reale e BPV-së (në për qindje) 12.5 10.0 7.5 5.0 2.5 0.0 -2.5 -5.0 -7.5 -10.0 -12.5 -15.0 * vlerësuar Burimi: Vlerësimet e autorëve të bazuara nëtë dhënat e Pasqyrës Ekonomike Botërore të FMN-së 2005. Nuk është çudi që ndryshimet ekonomike të fi llimviteve të 1990-ta krijuan nivele të larta të infl acionit (i cili në disa vende u shndërrua në hiperinfl acion) dhe rënie të mëdha në rezultate të punës e në standardin jetësor. Derisa shkalla e saktë e këtyre rënieve është vështirë të matet. Është e qartë se shtetet e EQL/BSHP-së ishin i vetmi regjion në botë që regjistroi rënie të rezultateve të punës gjatë pjesës së parë të viteve të 1990-ta. 9 Ky recesion tranzicional në Poloni zgjati vetëm 2 vjet (1990-1991) dhe tri vjet në vende të tjera (p.sh.: Hungari dhe Shqipëri), por iu desh gati e tërë dekada në Federatën Ruse dhe në Ukrainë. 10 (Tranzicioni real në Serbi fi lloi tek në vitin 2000, pas përfundimit të regjimit të Millosheviqit dhe pas një dekade të një ekonomie të luftës). Fatmirësisht, të gjitha këto vende kanë raportuar rritje të fuqishme ekonomike duke fi lluar nga viti 2000. Vendet e BSHP-së që përjetuar rënie më të madhe të standardit jetësor gjatë viteve të 1990-ta dhe u ndikuan nga kriza fi nanciare ruse në vitin 1998, kanë raportuar një rritë ekonomike më dinamike që nga ajo kohë (tabela 2.1). 11 Turqia që gjithashu përjetoi rënie të standardit jetësor pas krizave monetare të vitit 1999 dhe 2001, gjatë viteve 2002-2004 kaloi nëpër një rimëkëmbje të fuqishme ekonomike. Prap, siç shihet në tabelën 2.2, pothuajse të gjitha shtete e BSHP-së dhe të Evropës Juglindore Në vitin 2004 vazhduan të raportojnë për BPV për kokë banori që ende ishin nën nivele të regjistruara në vitet e 1990ta. Deri në vitin 2005, regjioni perjetoi një integrim domethënës në ekonominë botërore. Njëzet vende u anëtarësuan në Organizatën Botërore të tregtisë (OBT), 12 dhe disa të tjera kanë parashtruar këçrkesën për anëtarësim. 13 Gjithsej regjioni Evropa Juglindore Shtete e reja anëtare të BE-së Vende e Azisë qendrore Vendet e tjera të BSHP-së
Tabela 2.2 Nivelet e BPV-së real , 2004 (1989=100) 160 140 120 100 80 60 40 20 0 Polonia Shqipëria Sllovenia Sllovakia Hungaria Republika Çeke Uzbekistani Burimie: BERZH 2004: 16; BERZH 2005: 13. Turkmenistani Bellarusia Estonia Kazakistani Rumania Armenia Kroacia Gjithashtu, raportohet për rritje dinamike të tregtisë dhe pothuajse të gjitha vendet e rritnë shkallën e konvenrtibilitetit të monedhës së tyre dhe krijuan autoritete monetare pak a shumë të pavarura. Përkundër krizës monetare në Hungari, (1995), në Republikë Çeke (1997), në Rusi (1998e cila krijoi domino efektin dhe shkaktoti kriza monetare në shumicën e vendeve të BSHPsë) dhe në Turqi (1999, 2001), deri në fund të viteve të 1990-ta, vendet e EQL/BSHP-së kishin tërhequr Invenstime të Huaja të Drejtpërdrejta (IHD) në shumë prej 100 miliardë dollarë. 14 Përkundër kësaj përparimi në krijimin e tregjeve fi nanciare transparente dhe në zhvillimin e ndërmarrësisë lokale ende është i pabarabartë. Derisa ndërmarrjet e vogla dhe të mesme (NMVtë) janë sektor i rëndësishëm në shumë vende të EQL-së, mbesin të hapura çështjet lidhur me qëndrueshmërinë e rritës ekonomike në shumicën e këtyre vendeve, të cilat udhëhiqen përmes industrive të rënda dhe të minierave. Reformat sistemore në krijimin e ekonomive funkcionale të tregut në këto vende kanë përfi tuar nga ndihmesa e rëndësishme fi nanciare nga jashtë. Deri në vitin 2002, Ndihma Zyrtare Zhvillimore (NZZH) i dha vendeve të EQL/BSHP-së ndihmën në vlerë prej mbi 9.5 miliardë dollarë. 15 Kjo ndihmesë u shfrytëzua në amortizimin e pjesshëm të shokut që ndodhi pas lirimit apo futjes së valutave kombëtare, duke zvogëluar subvencionet dhe liberalizimin e tregut. Dhënia hua me koncesion ishte e vetmja formë e kreditimit në dispozicion të këtyre vendeve para se të (ri)përcaktohej vlefshmëria kreditore e jashtme e tyre. ( Duke fi lluar nga viti 2005, një numër i vogël i shteteve të BSHP-së dhe të Evropës Juglindore Letonia Lituania Bullgaria Rusia Maqedonia Kirkistani Azerbajgjani Taxhikistani Bosna dhe Hercegovina Ukraina Serbia dhe Mali i Zi Gjeorgjia Moldavia Nuk i kanë fi tuar renditjet e veta kreditore të nevojshme për shfrytëzimin e tregjeve ndërkombëtare të kapitalit). Lidhur me vendet që kanë pasur më pak sukses në tërheqjen e IHD-së, mbështetja e vazhdueshme në huazimet koncesuale i eksponon ato në rrezikun e varësisë afatgjate në ndihma dhe në hua. Vendet e EQL/BSHP-së sot dallojnë më shumë sesa që ishte rasti në fi llim të tranzicionit. Dallimet në shpejtësinë e përshtatjes dhe të drejtimit të tregtisë janë pasqyruar në formën e institucioneve të reja për bashkëpunim regjional ekonomik që kanë dalur që nga fi llimvitet e 1990ta. Shumica e vendeve të BSHP-së kanë zbatuar modele ndërqeveritare të bashkëpunimit që tentojnë t’i kufi zojnë pengesat në tregti që më parë zhvillohej në kuadër të një ekonomie të vetme ( megjithëse jo të prirur ndaj tregtisë). Hyrja e vendeve të BSHP-së në marrëveshjen për bashkimin ekonomik të nënshkruar në shtator të viiti 1993 paraqet një shembull të këtij trendi. Më pastaj, janë zbatuar disa skema të tjera të integrimit ndërmjet vendeve të BSHP-së (p.sh.: komisioni ndërshtetëror ekonomik, abshkimi doganor, marrëveshja për unionin mes Rusisë dhe Bjellorusisë, Bashkësia Evroaziane e Ekonomisë, Organziata Qendrorew për Bashkëpunim e Azisë), por këto marrëveshje më shumë dallohen për mbulimin e fushave të njëjta të interesit sesa për efektshmërinë e tyre. Bashkësia Evropiane, e cila e ka lehtësuar tranzicionin në demokracitë e tregut për shumë vende të Evropës Qendrore dhe Juglindore paraqet shtyllën e dytë të integrimit. Liberalizimi i tregtisë me Brukselin jo vetëm që ndihmojë në riorientimin e tregtisë së shumicës së këtyre vendeve drejt tregut të madh, stabil OZHM-të dhe trendet zhvillimore Dallimet në shpejtësinë e përshtatjes dhe në drejtimin e tregtisë janë pasqyruar në formë të institucioneve të reja për bashkëpunim regjional ekonomik 13
Page 1 and 2: Raporti regjional i OZHM-së për E
Page 3: Ekipi i raportit Bashkërendues i p
Page 6 and 7: VI u bazuar në deklaratat e udhëh
Page 8 and 9: VIII OBJEKTIVAT ZHVILLIMORE TË MIJ
Page 10 and 11: X OBJEKTIVET ZHVILLIMORE TË MIJËV
Page 13 and 14: Përmbledhje
Page 15: në çrrenjosjen e pabarazive brend
Page 18 and 19: 6 OBJEKTIVET ZHVILLIMORE TË MIJËV
Page 21 and 22: 2Trendet zhvillimore të OZHM-ve n
Page 23: Centralizimi fi lloj t’ia lëshoj
Page 27 and 28: tregtare, si dhe për trajtimin e f
Page 29 and 30: shoqërive në shtet e reja anëtar
Page 31 and 32: së foshnjeve dhe të fëmijëve n
Page 33 and 34: Table 2.2 Dallimet regjionale në q
Page 35 and 36: Figura 2.10 Qasja në furnizim të
Page 37 and 38: kandidate të BE-së (Rumania dhe T
Page 39 and 40: (Figura 2.12). Trende të ngjashme
Page 41 and 42: shprehur në dollarë amerikan. Fam
Page 43 and 44: Hungari apo Slloveni jetojnë nën
Page 45 and 46: Qipro dhe Malta kanë përjetuar nj
Page 47 and 48: Rubrika 2.4 HIV/ AIDS dhe tuberkulo
Page 49 and 50: prej vetëm 40 për qind të mesata
Page 51 and 52: larta të shkollimit si dhe përvoj
Page 53 and 54: kryesore e këtyre vështirësive e
Page 55 and 56: 3 Agjendat kombëtare të OZHM-së
Page 57 and 58: Kjo është posaçërisht e dukshme
Page 59 and 60: vende, siç janë: Republika Çeke
Page 61 and 62: të reja për ndërmarrësinë e fe
Page 63 and 64: urale, në mënyrë që të përmir
Page 65 and 66: vetëm 77 për qind të fëmijëve
Page 67 and 68: në shumicën e këtyre vendeve, sh
Page 69 and 70: Anëtarësimi i afërt i tyre në B
Page 71 and 72: fëmijëve të cilët janë të ven
Page 73 and 74: larta të varfërisë rurale janë
Page 75 and 76:
si dhe HIV/ AIDS në veçanti. Mala
Page 77 and 78:
shlyej 2.2 miliardë shtesë të pr
Page 79 and 80:
Edhe në vendet e tjera ku femrat k
Page 81 and 82:
Raportet e OZHM-ve të Kazakistanit
Page 83 and 84:
4OZHM-të në Evropën qendrore dhe
Page 85 and 86:
OZHM-të në Evropën qendrore dhe
Page 87 and 88:
Page 89 and 90:
Page 91 and 92:
Page 93 and 94:
Page 95 and 96:
Page 97 and 98:
Page 99 and 100:
Page 101 and 102:
5Përfundimet
Page 103 and 104:
kombëtare mund të bëhen të rën
Page 105:
• identifi kimin më të mirë t
Page 108 and 109:
96 OBJEKTIVET ZHVILLIMORE TË MIJË
Page 110 and 111:
98 OBJEKTIVET ZHVILLIMORE TË MIJË
Page 112 and 113:
100 OBJEKTIVET ZHVILLIMORE TË MIJ
Page 115 and 116:
Referencat Aladin, N. 1999. Ndryshi
Page 117 and 118:
Pakti i Stabilitetit për Evropën
Page 119 and 120:
http:/ / hdr.undp.org/ reports/ glo
Page 121:
http:/ / lnweb18.worldbank.org/ eca
Page 124 and 125:
Page 126 and 127:
Page 128 and 129:
Page 130 and 131:
Page 132 and 133:
Page 134 and 135:
Page 136 and 137:
Page 138 and 139:
Page 140 and 141:
Page 142 and 143:
Page 144 and 145:
Page 146 and 147:
Page 148 and 149:
Page 150 and 151:
Page 152 and 153:
Page 154 and 155:
Page 156 and 157:
Page 158 and 159:
OBJEKTIVET ZHVILLIMORE TË MIJËVJE
Page 160 and 161:
Page 162 and 163:
Page 164 and 165:
Page 166 and 167:
Page 168 and 169:
Page 170 and 171:
Page 172 and 173:
Page 174 and 175:
Page 176 and 177:
Page 178 and 179:
Page 180 and 181:
Page 182 and 183:
Page 184 and 185:
Page 186:
UNDP është rrjet global zhvillimo
show all

Korniza për veprim - UNDP Kosovo

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?