Korniza për veprim - UNDP Kosovo
Korniza për veprim - UNDP Kosovo
Korniza për veprim - UNDP Kosovo
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
12<br />
OBJEKTIVET ZHVILLIMORE TË MIJËVJEÇARIT: KORNIZA PËR VEPRIM<br />
Ndryshimet ekonomike<br />
të fi llimviteve të 1990-ta<br />
krijuan nivele të larta të<br />
infl acionit dhe rënie të<br />
mëdha në rezultatet e<br />
punës e në standardin<br />
jetësor<br />
Deri në vitin 2005,<br />
regjioni ka <strong>për</strong>jetuar<br />
integrim të dukshëm në<br />
ekonominë botërore<br />
Reformat sistemore <strong>për</strong><br />
krijimin e ekonomive<br />
funksionale të tregut kanë<br />
<strong>për</strong>fi tuar nga ndihma e<br />
dukshme fi nanciare nga<br />
jashtë<br />
Çekosllovakisë gjatë viteve 1991-1993, rezulton<br />
me daljen e 22 shteve të reja.8 Këto ndarje ishin<br />
të qeta vetëm në Çekosllovaki, ku kufi njtë pas<br />
ndarjes në të shumtën e rasteve nuk kanë qenë<br />
të kontestuara dhe institucionet demokratike<br />
tanimë ishin të themeluarav në kuadër të<br />
federatës. Mirëpo, kështu nuk ndoshi edhe në<br />
Bashkim Sovjetik dhe në Jugosllavi, ku ndarja<br />
e shteteve federale i parapriu demokratizimit<br />
të plotë dhe ku forcat e armatosura ndëprhynë<br />
në konfl ikete mes qendrës dhe regjioneve.<br />
(Llojllojshmëria etnike në rastet e ish-Bashkimit<br />
Sovjetik dhe të Jugosllavisë po ashtu ndryshonte<br />
nga shembulli më i thjeshtë i Çekosllovakisë).<br />
Gjatë viteve të 1990-ta, sh<strong>për</strong>thyen konfl iktet<br />
e armatosura mes shumicës së shteteve të ish-<br />
Jugosllavisë dhe brenda tyre, si dhe në Moldavi,<br />
Kaukaz e Taxhikistan. Gjatë pjesës s parë të viteve<br />
të 1990-ta, këto konfl ikte e errësuan të ardhmen<br />
politike dhe ekonomike të këtyre shteteve të reja<br />
dhe krijuan pengesa të mëdha <strong>për</strong> zhvillimin<br />
afatgjatë njerëzor. Në kuptim të zhvillimit<br />
njerëzor, kufi njtë e ri të caktuar nga shtetet e<br />
reja, krijuan shpenzime të mëdha <strong>për</strong> individët<br />
dhe bizneset. Familjet u ndanë dhe dolën<br />
pakica mjaft të mëdha në pjesët e ndryshme<br />
të kufi rit. Gjithashtu, dolën në shesh çështje të<br />
rëndësishme, siç janë ato të mungesës së shtetit,<br />
të të drejtave gjuhësore dhe të shpenzimeve<br />
<strong>për</strong> kalimin e kufi rit (duke <strong>për</strong>fshirë edhe vizat).<br />
Derisa kolapsi i planifi kimit qendror i hoqi<br />
pengesat në tregti ndërkombëtare dhe udhëtim<br />
jashtë vendit, mosthemelimi i mekanizmave<br />
të ri të efektshëm <strong>për</strong> bashkëpunim regjional<br />
ekonomik nga shtetet pasuese të ish- BRSS_së<br />
dhe ish-Jugosllavisë, i ngriti shpenzimet e<br />
tregtisë ndërkombëtare pasi që dolën pengesa<br />
të reja doganore dhe administrative.<br />
Tabela 2.1 Rritja reale e BPV-së (në <strong>për</strong> qindje)<br />
12.5<br />
10.0<br />
7.5<br />
5.0<br />
2.5<br />
0.0<br />
-2.5<br />
-5.0<br />
-7.5<br />
-10.0<br />
-12.5<br />
-15.0<br />
* vlerësuar<br />
Burimi: Vlerësimet e autorëve të bazuara nëtë dhënat e Pasqyrës Ekonomike Botërore të FMN-së 2005.<br />
Nuk është çudi që ndryshimet ekonomike të<br />
fi llimviteve të 1990-ta krijuan nivele të larta të<br />
infl acionit (i cili në disa vende u shndërrua në<br />
hiperinfl acion) dhe rënie të mëdha në rezultate<br />
të punës e në standardin jetësor. Derisa shkalla<br />
e saktë e këtyre rënieve është vështirë të matet.<br />
Është e qartë se shtetet e EQL/BSHP-së ishin<br />
i vetmi regjion në botë që regjistroi rënie të<br />
rezultateve të punës gjatë pjesës së parë të<br />
viteve të 1990-ta. 9 Ky recesion tranzicional në<br />
Poloni zgjati vetëm 2 vjet (1990-1991) dhe tri vjet<br />
në vende të tjera (p.sh.: Hungari dhe Shqi<strong>për</strong>i),<br />
por iu desh gati e tërë dekada në Federatën<br />
Ruse dhe në Ukrainë. 10 (Tranzicioni real në<br />
Serbi fi lloi tek në vitin 2000, pas <strong>për</strong>fundimit të<br />
regjimit të Millosheviqit dhe pas një dekade të<br />
një ekonomie të luftës). Fatmirësisht, të gjitha<br />
këto vende kanë raportuar rritje të fuqishme<br />
ekonomike duke fi lluar nga viti 2000. Vendet<br />
e BSHP-së që <strong>për</strong>jetuar rënie më të madhe të<br />
standardit jetësor gjatë viteve të 1990-ta dhe<br />
u ndikuan nga kriza fi nanciare ruse në vitin<br />
1998, kanë raportuar një rritë ekonomike më<br />
dinamike që nga ajo kohë (tabela 2.1). 11 Turqia që<br />
gjithashu <strong>për</strong>jetoi rënie të standardit jetësor pas<br />
krizave monetare të vitit 1999 dhe 2001, gjatë<br />
viteve 2002-2004 kaloi në<strong>për</strong> një rimëkëmbje të<br />
fuqishme ekonomike. Prap, siç shihet në tabelën<br />
2.2, pothuajse të gjitha shtete e BSHP-së dhe<br />
të Evropës Juglindore Në vitin 2004 vazhduan<br />
të raportojnë <strong>për</strong> BPV <strong>për</strong> kokë banori që ende<br />
ishin nën nivele të regjistruara në vitet e 1990ta.<br />
Deri në vitin 2005, regjioni perjetoi një<br />
integrim domethënës në ekonominë botërore.<br />
Njëzet vende u anëtarësuan në Organizatën<br />
Botërore të tregtisë (OBT), 12 dhe disa të tjera<br />
kanë parashtruar këçrkesën <strong>për</strong> anëtarësim. 13<br />
Gjithsej regjioni<br />
Evropa Juglindore<br />
Shtete e reja anëtare të BE-së<br />
Vende e Azisë qendrore<br />
Vendet e tjera të BSHP-së
Change language