Korniza për veprim - UNDP Kosovo
Korniza për veprim - UNDP Kosovo
Korniza për veprim - UNDP Kosovo
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
Centralizimi fi lloj t’ia lëshoj rrugën një doze të<br />
decentralizimit, pra, u bë një ndryshim drejt<br />
zhvillimit të industrisë së lehtë dhe u lejuan<br />
kontakte të kufi zuara me pjesën tjetër të botës<br />
së industrializuar. Gjatë viteve të 1960-ta dhe<br />
1970-ta u krijua një rritje në të ardhurat dhe në<br />
rezultatet e punës <strong>për</strong> kokë banori, e cila paraqiti<br />
<strong>për</strong>mirësime të mëdha në treguesit e zhvillimit<br />
njerëzor. Asokohe, objektiva ishin punësimi i<br />
plotë dhe barazia në shkallën e të ardhurave,<br />
ndërsa pagat e ulta kompensoheshin me ndihma<br />
relativisht zemërgjëra sociale. Po ashtu, fi lloj<br />
zbatimi i projekteve të mëdha infrastrukturore<br />
OZHM-të dhe trendet zhvillimore në republikat<br />
sovjetike më pak të zhvilluara dhe në rajonet<br />
periferike të vendeve të EQL-së, duke i zbutur<br />
kështu dallimet e dukshme. Megjithkëtë,<br />
në një afat më të gjatë, këto <strong>për</strong>parime u<br />
dëshmuan të jenë të paqëndrueshme. Ky model<br />
i industrializimit bëri që komunietetet e tëra të<br />
varen nga komplekset e mëdha industriale dhe<br />
nga transferet e qeverisë qendrore.<br />
Bashkëpunimi regjional ekonomik në<br />
komunizëm nuk ia arrit t’i mbyll boshëllëqet<br />
me vendet e industrializuara <strong>për</strong>endimore.<br />
Kështu, në vitet e 1980-ta vendet e ‘Bllokut<br />
Lindor’ gjithnjë e mëshumë ballafaqoheshin me<br />
dilemën e <strong>për</strong>shtatjes me ekonomitë botërore<br />
apo të pajtimit me stagnimin e sistemeve<br />
të tyre të mbyllura. Zhvillimi ngadalësues i<br />
viteve të 1980-ta dgjithashtu ishte pasqyrim i<br />
paqëndrueshmërisë i modelit sovjetik estenziv<br />
të punës dhe të burimeve natyrore. pqë a<br />
sistemet e tyre countries. Problemet mjedisore<br />
të regjionit, siç ishin: katastrofa e vitit 1986<br />
në centralin bërthamor Çernobill në Ukrainë,<br />
shterja e Detit Aral nëp Azinë Qendrore dhe<br />
shpyllëzim <strong>për</strong> shkak të shirave acidike në<br />
Evropën Qendrore, ndërvepruar me trendte<br />
gjithnjë e më të pafavorshme demografi ke dhe,<br />
në dsia raste, edhe shëndetësore. Po ashtu,<br />
dështuan <strong>për</strong>pjekjet <strong>për</strong> të drejtuar ekonomitë<br />
e planifi kuara nga qendra drejt një prodhimi më<br />
efi kas dhe më të avancuar teknologjikisht pa<br />
zbatimin e reformave themelore sistemore. Ato<br />
vende të EQL-së që kishin marrë hua gjatë viteve<br />
të 1970-ta në tregjet ndërkombëtare të kapitalit,<br />
u zhyten në borxhe të mëdha dhe <strong>për</strong>jetuan<br />
presione gjithnjë në rritje <strong>për</strong> pagesën e tyre<br />
gjatë viteve të 1980-ta.<br />
Sh<strong>për</strong>fi llja sistematike e konsumit individual<br />
<strong>për</strong> shkak të akumulimit të detyruar të kapitalit<br />
e rrit pakënaqësinë e qytetarëve, pasi që një<br />
numër gjithnjë e më i madh i punëtorëve dhe<br />
i intelektualëve kërkonte standard më të alrtë<br />
jetësor dhe vetëvendosje kombëtare. Deri në<br />
mesin e viteve të 1980-ta kur doli në skenë<br />
udhëheqësia ruse proreformuese me në krye<br />
me Mihail Gorbaçevin, këto proteste ndaleshin<br />
me reresion apo neutralizoheshin nga armata<br />
ruse apo nga autoritetet vendore. Në vitin 1989,<br />
një varg kryengritjesh kombëtare me kërkesa<br />
të popullit <strong>për</strong> qeverisje bashkëpjesëmarrëse;<br />
<strong>për</strong> liri të fj alës, të organizimit dhe të ushtrimit<br />
të fesë, çuan në kolapsin e qeverive komuniste<br />
në pjesën më të madhe të Evropës Qendrore<br />
dhe Juglindore. Zgjedhjet e para të lira pas më<br />
shumë se 40 vitesh u mbajtën në vendet e EQLsë<br />
gjatë viteve 1989-1991. Armata ruse u tërhoq<br />
nga Evropa Qendrore, dhe këtë shtete më në<br />
fund ishin të lira të <strong>për</strong>caktojnë foreign and<br />
politikat e tyre të jashtme dhe vendore.<br />
Në shumë vende, demokratizimi i viteve të 1990ta<br />
e lehtësojë rrijen e paparë të lirive personale<br />
dhe qytetare. Po ashtu, u miratuan ligje <strong>për</strong><br />
garantimin e lirive civile dhe ekonomike dhe<br />
u bë një <strong>për</strong>parim i dukshëm në themelimin<br />
e gjyqësorëve dhe mediave të pavarura. Ky<br />
<strong>për</strong>parim u vërtetua <strong>për</strong>mes anëtarësimit në<br />
Këshillin e Evropës 6 (24 anëtarë nga Regjioni,<br />
duke <strong>për</strong>fshirë të gjitha shtete e reja anëtare të<br />
BE-së), si dhe ratifi kimi i Konventës Evropiane<br />
<strong>për</strong> të Drejta të Njeriut 7 dhe të ligjeve të tjera<br />
ndërkombëtare.<br />
Në fi llim të viteve të 1990-ta, shumë qeveri<br />
të reja e shfrytëzuan popullaritetin e tyre<br />
fi llestar <strong>për</strong> t’i fi lluar reformat e tregut me<br />
qëllim tëm trajtimit të pengesave në zhvillimin<br />
njerëzor, të cilat ishin akumuluar gjatë sistemit<br />
të mëparshëm. Shpenzimet ushtarake u<br />
zvogëluan dhe roli në rënie i shtetit e shpejtoi<br />
tranzicionin prej industrisë së rëndë drejt<br />
prodhimit të mallrave konsumuese dhe ofrimit<br />
të shërbimeve. Konsumatorëve tani kishin rafte<br />
të mbushura plotë në<strong>për</strong> shitore dhe zgjidhje<br />
më të madhe të prodhimeve; turisëts mund<br />
t’i vizitonin shtete fqinje; ndërmarrësit mund<br />
t’i themelonin bizneset e tyre më lehtë dhe të<br />
de<strong>për</strong>tonin në tregje të reja. Qasja në informata<br />
u lehtësua <strong>për</strong>mes rritjes së numrit të gazatave<br />
të pacenzuruara dhe të numrit të mediave<br />
private. Këto <strong>për</strong>parësi ua mundësuan shumë<br />
ekonomive familjare që të dalin nga kufi zimet<br />
e rrepta të rezultateve dhe të të ardhurave<br />
që pasoi me liberalizimin e çmimeve dhe të<br />
tregtisë, si dhe me kushtet e ndryshueshme të<br />
tregtisë që dolën në pah pas dezintregrimit të<br />
bllokut sovjetik.<br />
Heqja e kontrollit ideologjik dhe autoritar e<br />
ndihmoj ekspanzionin e iniciativave ekonomike<br />
dhe shfaqjen e qeverisjes bashkëpjesëmarrëse.<br />
Fatkeqësisht, gjithashtu e lehtësoi procesin e<br />
dezintegrimit të shteteteve dhe daljen në skenë<br />
të luftërave ndërmjet kombeve e, nganjëherë,<br />
edhe ndërmjet shteteve. Këto procese u nxitën<br />
nga dështimi i regjimit të vjetër në menaxhimin<br />
e forcave centrifugale brenda federatave<br />
shumëkombëshe që dolën në pah merritjen<br />
e identitetit etnik dhe të shqetësimeve <strong>për</strong><br />
dallimet në zhvillimin ekonomik brenda vendit.<br />
Ndarja e Basjhkimirt Sovjetik, Jugosllavisë dhe<br />
OZHM-të dhe trendet zhvillimore<br />
Bashkëpunimi regjional<br />
ekonomik gjatë<br />
komunizmit nuk arrti<br />
t’i mbyll boshllëqet<br />
zhvillimore me vendet<br />
e industrializuara<br />
perëndimore<br />
Ndarja e Bashkimit<br />
Sovjetik, Jugosllavisë dhe<br />
e Çekosllovakisë gjatë<br />
viteve 1991 -1993 rezultoi<br />
me krijimin e 22 shteteve<br />
të reja<br />
11