Korniza për veprim - UNDP Kosovo

More documents

Recommendations

Info

10 OBJEKTIVET ZHVILLIMORE TË MIJËVJEÇARIT: KORNIZA PËR VEPRIM Ky raport i mbulon 32 shtete dhe teritore në Evropë dhe në BSHP Larmia etnike dhe fetare është një pasuri e madhe potenciale për shoqëritë përderisa ekizston respektimi i të drejtave të pakicave Ekonomia politike globale e Luftës së Ftohtë i izoloi shumë vende të EQL/BSHP-së nga partnerët tradicionalë ekonomik dhe kulturor Përmbledhje e gjendjes në regjion Ky raport i mbulon 32 shtete dhe teritore në Evropë dhe në BSHP.1 Numri prej 478 milionë banorëve që jetojnë në këto shtete janë të shpërndarë në mbi 24 milionë kilometra katrorë.2 Shteti më i madh – Federata Ruse, mbulon 71 për qind të kësaj sipërfaqe; ndërsa shteti i dytë për kah madhësia teritoriale është Kazakistani që ka më shumë sipërfaqe sesa 26 shtetet më të vogla së bashku. Para vitit 1990, të gjitha këto vende përpos Qipros, Maltës dhe Turqisë, kanë qenë shtete komuniste apo kanë brenda shteteve komuniste dhe kanë pasur ekonomi të planifi kuara. Këto shtete paraqesin një mozaik etnik të përbërë prej folësve të gjuhëve sllave, turke, fi no-hungareze, rumanishte, baltike, kaukaze, persiane dhe të një vistri të gjuhëve të tjera vendëse. Larmia fetare është po ashtu e pranishme, ku rol të madh luajnë feja ortodokse (kryesisht në Rusi, Belorusi, Ukrainë dhe në Evropën Juglindore), katolike (në Poloni, Lituani, Sllovaki, Hungari, Sloveni dhe Kroaci) dhe feja islame (Në Turqi, Shipëri, Bosnje Hercegovinë, Azerbajxhan dhe në vendet e Azisë Qendrore). Ndarjet mes rajoneve ku shumica e popullatës i përkasin një feje janë nuk janë strikte dhe shpesh kalojnë përmes shteteve dhe lokaliteteve të ndryshme, duke krijuar kështu larminë fetare në mesin e grupeve etnike. Numër mjaft i madh i popullësisë etnike ruse, hungareze, serbe, moldave, shqiptare, gjeorgjiane, armene, azere, turke, uzbeke, taxhike dhe të kombeve të tjera jetojnë jashtë ‘kufi jve të tyre të tanishëm shtetëror’, duke krijuar kështu diaspora të mëdha brenda dhe jashtë regjionit të EQL/BSHP-së. Larmia etnike dhe fetare është një pasuri e madhe potenciale për shoqëritë, përderisa ekziston respektimi i të drejtave të pakicave. Fatkeqësisht, mospërfshirja dhe mosbalancimi i përfaqësimit të grupeve të ndryshme etnike kontribouan në shpërthimin e konfl ikteve, të cilat patën efekte shumë të mëdha dëmshme në perspektivën zhvillimore të regjionit gjatë vitetev 1990-ta, në veçanti në Ballkan dhe në Kaukaz. Edhe shtetet paqësore dhe relativisht përparimtare, që janë bërë anëtare të reja të BE-së, siç janë: Republika Çeke, Hungaria dhe Sllovakia ende nuk janë ballafaquar plotësisht me sfi dat e integrimit të pakicës së tyre rome.3 Deri në fi llim të shekullit 20-të, shumica e këtyre vendeve ishin pjesë të përandorisë Austrohungareze, Ruse dhe të asaj Turke, të cilat në përgjithësi ishin në margjina të zhvillimit ekonomik të Evropës. E ardhmja ekonomike lëngonte nga mungesa e lidhjeve të mira të transportit dhe nga investimet e kufi zuara të kapitalit. Perspektiva ishte më e zymtë në vendet rurale, të cilaty shpesh ishin të mbipopulluara dhe të varfëruara. Zhvillimi industial nuk ishte i barabartë me një koncentrim në qendrat kryesore urbane (p.sh.: në Moskë, Stamboll dhe në Budapest) që ishin vatra kryesore industriale dhe në pjesën përendimore të Rusisë dhe të Austro-Hungarisë, në veçanti, në shtetet e sotme Baltike, në Poloni, në Republikë Çeke, në Hungari dhe në Slloveni. Kolapsi im këtyre tri përnadorive pas Luftës së Parë Botërore, rezultoi me krijimin apo rithemelimin e gjashtë shteteve (Çekosllovakisë, Estonisë, Lituanisë, Polonisë dhe Jugosllavisë), si dhe të konturave fi llestare të shtetit të Hungarisë, Rumanisë dhe atij të Bullgarisë, që ishin të përafërta me madhësinë e tyre të tanishme. Gjithashtu, kjo periudhë çojë në krijimin e udhëheqjes komuniste në shtetin që u quajt Bashkimi Sovjetik (që tani është Federata Ruse, Bjellorusia, Ukraina, si dhe shtetet e Kaukazit dhe të Azisë Qendrore). Zhvillimi në këto vende ka ngecur si rrjedhojë e gjendjes së vështirë ekonomike pas shkatërrimit nga Lufta e Parë Botërore dhe nga kriza e madhe e viteve të 1930-ta. Këto vende nuk i ngushtuan dallimet ekonomike me Evropën Përendimore gjatë periudhës ndërmjet dy luftërave, pasi që përjetuan periudha të zgjatura të hipërinfl acionit dhe të papunësisë.4 Me kalimin e periudhës së konsolidimit pasrevolucionar, Bashkimi Sovjetik u shndërrua në një ekonomi të mbyllur që bazohej në industrializimin e udhëhequr nga shteti me shpenzime të larta shoqërore. Deri në vitin 1945, i tërë regjioni ishte dobësuar edhe më tepër pas shkatërrimeve të Luftës së Dytë Botërore. Marrja e pushtetit nga komunistët në vendet e Evropës Qendrore dhe Juglindore (përveç në Qipro, Maltë dhe Turqi) i la këto vende pa e shfrytëzuar ndihmën e ofruar përmes Planit Marshall, që kishte ndikim të madh në rimëkëmbjen ekonomike të pasluftës në Evropën Përendimore. Këto vedne u shkëputen nga tregjet ndërkombëtare, gjë e cila çoë në humbje të konkurueshmërisë ndërkombëtareo international competitiveness. Në veçanti, kjo u bë evidente në Çekosllovaki dhe në vendet e tjera që më parë kanë qenë të integruara ngushtë me ekonominë evropiane. Zhvillimi i detyruar i industrisë së rëndë dhe shfrytëzimi i ekonomisë vendore në shërbim të qendrës sovjetike e frenoi rritën ekonomike të pjesëve më të zhvilluara të reginit gjatë katër dekadave të ardhshme. Ekonomia globale politike e Luftës së Ftohtë gjithashtu i izoloi këto vende nga partnerët e tyre tradicionalë kulturor dhe ekonomik. 5 Kah mesi i viteve të 1950-ta, vënia e theksit në zhvillimin e industrisë së rëndë, ku shumë pak i kushtohej vëmendje shpenzimeve sociale, nxiti protestat në disa vende të Evropës Juglindore.
Centralizimi fi lloj t’ia lëshoj rrugën një doze të decentralizimit, pra, u bë një ndryshim drejt zhvillimit të industrisë së lehtë dhe u lejuan kontakte të kufi zuara me pjesën tjetër të botës së industrializuar. Gjatë viteve të 1960-ta dhe 1970-ta u krijua një rritje në të ardhurat dhe në rezultatet e punës për kokë banori, e cila paraqiti përmirësime të mëdha në treguesit e zhvillimit njerëzor. Asokohe, objektiva ishin punësimi i plotë dhe barazia në shkallën e të ardhurave, ndërsa pagat e ulta kompensoheshin me ndihma relativisht zemërgjëra sociale. Po ashtu, fi lloj zbatimi i projekteve të mëdha infrastrukturore OZHM-të dhe trendet zhvillimore në republikat sovjetike më pak të zhvilluara dhe në rajonet periferike të vendeve të EQL-së, duke i zbutur kështu dallimet e dukshme. Megjithkëtë, në një afat më të gjatë, këto përparime u dëshmuan të jenë të paqëndrueshme. Ky model i industrializimit bëri që komunietetet e tëra të varen nga komplekset e mëdha industriale dhe nga transferet e qeverisë qendrore. Bashkëpunimi regjional ekonomik në komunizëm nuk ia arrit t’i mbyll boshëllëqet me vendet e industrializuara përendimore. Kështu, në vitet e 1980-ta vendet e ‘Bllokut Lindor’ gjithnjë e mëshumë ballafaqoheshin me dilemën e përshtatjes me ekonomitë botërore apo të pajtimit me stagnimin e sistemeve të tyre të mbyllura. Zhvillimi ngadalësues i viteve të 1980-ta dgjithashtu ishte pasqyrim i paqëndrueshmërisë i modelit sovjetik estenziv të punës dhe të burimeve natyrore. pqë a sistemet e tyre countries. Problemet mjedisore të regjionit, siç ishin: katastrofa e vitit 1986 në centralin bërthamor Çernobill në Ukrainë, shterja e Detit Aral nëp Azinë Qendrore dhe shpyllëzim për shkak të shirave acidike në Evropën Qendrore, ndërvepruar me trendte gjithnjë e më të pafavorshme demografi ke dhe, në dsia raste, edhe shëndetësore. Po ashtu, dështuan përpjekjet për të drejtuar ekonomitë e planifi kuara nga qendra drejt një prodhimi më efi kas dhe më të avancuar teknologjikisht pa zbatimin e reformave themelore sistemore. Ato vende të EQL-së që kishin marrë hua gjatë viteve të 1970-ta në tregjet ndërkombëtare të kapitalit, u zhyten në borxhe të mëdha dhe përjetuan presione gjithnjë në rritje për pagesën e tyre gjatë viteve të 1980-ta. Shpërfi llja sistematike e konsumit individual për shkak të akumulimit të detyruar të kapitalit e rrit pakënaqësinë e qytetarëve, pasi që një numër gjithnjë e më i madh i punëtorëve dhe i intelektualëve kërkonte standard më të alrtë jetësor dhe vetëvendosje kombëtare. Deri në mesin e viteve të 1980-ta kur doli në skenë udhëheqësia ruse proreformuese me në krye me Mihail Gorbaçevin, këto proteste ndaleshin me reresion apo neutralizoheshin nga armata ruse apo nga autoritetet vendore. Në vitin 1989, një varg kryengritjesh kombëtare me kërkesa të popullit për qeverisje bashkëpjesëmarrëse; për liri të fj alës, të organizimit dhe të ushtrimit të fesë, çuan në kolapsin e qeverive komuniste në pjesën më të madhe të Evropës Qendrore dhe Juglindore. Zgjedhjet e para të lira pas më shumë se 40 vitesh u mbajtën në vendet e EQLsë gjatë viteve 1989-1991. Armata ruse u tërhoq nga Evropa Qendrore, dhe këtë shtete më në fund ishin të lira të përcaktojnë foreign and politikat e tyre të jashtme dhe vendore. Në shumë vende, demokratizimi i viteve të 1990ta e lehtësojë rrijen e paparë të lirive personale dhe qytetare. Po ashtu, u miratuan ligje për garantimin e lirive civile dhe ekonomike dhe u bë një përparim i dukshëm në themelimin e gjyqësorëve dhe mediave të pavarura. Ky përparim u vërtetua përmes anëtarësimit në Këshillin e Evropës 6 (24 anëtarë nga Regjioni, duke përfshirë të gjitha shtete e reja anëtare të BE-së), si dhe ratifi kimi i Konventës Evropiane për të Drejta të Njeriut 7 dhe të ligjeve të tjera ndërkombëtare. Në fi llim të viteve të 1990-ta, shumë qeveri të reja e shfrytëzuan popullaritetin e tyre fi llestar për t’i fi lluar reformat e tregut me qëllim tëm trajtimit të pengesave në zhvillimin njerëzor, të cilat ishin akumuluar gjatë sistemit të mëparshëm. Shpenzimet ushtarake u zvogëluan dhe roli në rënie i shtetit e shpejtoi tranzicionin prej industrisë së rëndë drejt prodhimit të mallrave konsumuese dhe ofrimit të shërbimeve. Konsumatorëve tani kishin rafte të mbushura plotë nëpër shitore dhe zgjidhje më të madhe të prodhimeve; turisëts mund t’i vizitonin shtete fqinje; ndërmarrësit mund t’i themelonin bizneset e tyre më lehtë dhe të depërtonin në tregje të reja. Qasja në informata u lehtësua përmes rritjes së numrit të gazatave të pacenzuruara dhe të numrit të mediave private. Këto përparësi ua mundësuan shumë ekonomive familjare që të dalin nga kufi zimet e rrepta të rezultateve dhe të të ardhurave që pasoi me liberalizimin e çmimeve dhe të tregtisë, si dhe me kushtet e ndryshueshme të tregtisë që dolën në pah pas dezintregrimit të bllokut sovjetik. Heqja e kontrollit ideologjik dhe autoritar e ndihmoj ekspanzionin e iniciativave ekonomike dhe shfaqjen e qeverisjes bashkëpjesëmarrëse. Fatkeqësisht, gjithashtu e lehtësoi procesin e dezintegrimit të shteteteve dhe daljen në skenë të luftërave ndërmjet kombeve e, nganjëherë, edhe ndërmjet shteteve. Këto procese u nxitën nga dështimi i regjimit të vjetër në menaxhimin e forcave centrifugale brenda federatave shumëkombëshe që dolën në pah merritjen e identitetit etnik dhe të shqetësimeve për dallimet në zhvillimin ekonomik brenda vendit. Ndarja e Basjhkimirt Sovjetik, Jugosllavisë dhe OZHM-të dhe trendet zhvillimore Bashkëpunimi regjional ekonomik gjatë komunizmit nuk arrti t’i mbyll boshllëqet zhvillimore me vendet e industrializuara perëndimore Ndarja e Bashkimit Sovjetik, Jugosllavisë dhe e Çekosllovakisë gjatë viteve 1991 -1993 rezultoi me krijimin e 22 shteteve të reja 11
Page 1 and 2: Raporti regjional i OZHM-së për E
Page 3: Ekipi i raportit Bashkërendues i p
Page 6 and 7: VI u bazuar në deklaratat e udhëh
Page 8 and 9: VIII OBJEKTIVAT ZHVILLIMORE TË MIJ
Page 10 and 11: X OBJEKTIVET ZHVILLIMORE TË MIJËV
Page 13 and 14: Përmbledhje
Page 15: në çrrenjosjen e pabarazive brend
Page 18 and 19: 6 OBJEKTIVET ZHVILLIMORE TË MIJËV
Page 21: 2Trendet zhvillimore të OZHM-ve n
Page 25 and 26: Tabela 2.2 Nivelet e BPV-së real ,
Page 27 and 28: tregtare, si dhe për trajtimin e f
Page 29 and 30: shoqërive në shtet e reja anëtar
Page 31 and 32: së foshnjeve dhe të fëmijëve n
Page 33 and 34: Table 2.2 Dallimet regjionale në q
Page 35 and 36: Figura 2.10 Qasja në furnizim të
Page 37 and 38: kandidate të BE-së (Rumania dhe T
Page 39 and 40: (Figura 2.12). Trende të ngjashme
Page 41 and 42: shprehur në dollarë amerikan. Fam
Page 43 and 44: Hungari apo Slloveni jetojnë nën
Page 45 and 46: Qipro dhe Malta kanë përjetuar nj
Page 47 and 48: Rubrika 2.4 HIV/ AIDS dhe tuberkulo
Page 49 and 50: prej vetëm 40 për qind të mesata
Page 51 and 52: larta të shkollimit si dhe përvoj
Page 53 and 54: kryesore e këtyre vështirësive e
Page 55 and 56: 3 Agjendat kombëtare të OZHM-së
Page 57 and 58: Kjo është posaçërisht e dukshme
Page 59 and 60: vende, siç janë: Republika Çeke
Page 61 and 62: të reja për ndërmarrësinë e fe
Page 63 and 64: urale, në mënyrë që të përmir
Page 65 and 66: vetëm 77 për qind të fëmijëve
Page 67 and 68: në shumicën e këtyre vendeve, sh
Page 69 and 70: Anëtarësimi i afërt i tyre në B
Page 71 and 72: fëmijëve të cilët janë të ven
Page 73 and 74:
larta të varfërisë rurale janë
Page 75 and 76:
si dhe HIV/ AIDS në veçanti. Mala
Page 77 and 78:
shlyej 2.2 miliardë shtesë të pr
Page 79 and 80:
Edhe në vendet e tjera ku femrat k
Page 81 and 82:
Raportet e OZHM-ve të Kazakistanit
Page 83 and 84:
4OZHM-të në Evropën qendrore dhe
Page 85 and 86:
OZHM-të në Evropën qendrore dhe
Page 87 and 88:
Page 89 and 90:
Page 91 and 92:
Page 93 and 94:
Page 95 and 96:
Page 97 and 98:
Page 99 and 100:
Page 101 and 102:
5Përfundimet
Page 103 and 104:
kombëtare mund të bëhen të rën
Page 105:
• identifi kimin më të mirë t
Page 108 and 109:
96 OBJEKTIVET ZHVILLIMORE TË MIJË
Page 110 and 111:
98 OBJEKTIVET ZHVILLIMORE TË MIJË
Page 112 and 113:
100 OBJEKTIVET ZHVILLIMORE TË MIJ
Page 115 and 116:
Referencat Aladin, N. 1999. Ndryshi
Page 117 and 118:
Pakti i Stabilitetit për Evropën
Page 119 and 120:
http:/ / hdr.undp.org/ reports/ glo
Page 121:
http:/ / lnweb18.worldbank.org/ eca
Page 124 and 125:
Page 126 and 127:
Page 128 and 129:
Page 130 and 131:
Page 132 and 133:
Page 134 and 135:
Page 136 and 137:
Page 138 and 139:
Page 140 and 141:
Page 142 and 143:
Page 144 and 145:
Page 146 and 147:
Page 148 and 149:
Page 150 and 151:
Page 152 and 153:
Page 154 and 155:
Page 156 and 157:
Page 158 and 159:
OBJEKTIVET ZHVILLIMORE TË MIJËVJE
Page 160 and 161:
Page 162 and 163:
Page 164 and 165:
Page 166 and 167:
Page 168 and 169:
Page 170 and 171:
Page 172 and 173:
Page 174 and 175:
Page 176 and 177:
Page 178 and 179:
Page 180 and 181:
Page 182 and 183:
Page 184 and 185:
Page 186:
UNDP është rrjet global zhvillimo
show all

Korniza për veprim - UNDP Kosovo

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?