Korniza për veprim - UNDP Kosovo

Raporti regjional i OZHM-së për Evropë 

dhe BSHP të ish-BRSS-së 

Objektivat Zhvillimore 

të Mijëvjeçarit: 

Korniza për veprim

II 

Raporti u dedikohet të gjitha palëve me interes që i zbatojnë dhe i monitorojnë Objektivat Zhvillimore 

të Mijëvjeçarit (OZHM-të) në vendet e Evropës Qendrore dhe Lindore dhe në vendet e Bashkësisë së 

Shteteve të Pavarura të ish- BRSS-së (më tutje në tekst - BSHP). Ky raport në veçanti u dedikohet qeverive 

(udhëheqësve dhe politikëbërësve), shoqërisë civile dhe bashkësisë ndërkombëtare. 

Gjithashtu, raporti i dedikohet qytetarëve dhe mediave të regjionit me qëllim të përqendrimit në zhvillimin 

e debatit rreth prioriteteve regjionale dhe atyre të vendit, si dhe të tërheqjes të vëmendjes së lexuesve në 

përgjithësi nga vendet jashtë regjionit, të cilat janë të përfshira në agjendën e OZHM-ve. 

E drejta e autorësisë © 2006 

I përket Zyrës regjionale të UNDP-së për Evropë dhe për Bashkësinë e Shteteve të Pavarura 

Të gjitha të drejtat e rezervuara. Asnjë pjesë e këtij publikimi nuk mund të rishtypet, të futet në 

ndonjë sistem të ruajtjes apo të transmetohet në çfarëdo forme apo mënyre, qoftë ajo elektronike, 

mekanike, fotokopjuese, incizuese apo ndonjë mënyrë tjetër pa marrjen paraprake të lejes. 

Numri i shitjes: E.06.III.B.21 

ISBN: 92-95042-49-2 

Dizajnimi i faqes së parë dhe faqosja: Renesans, s. r. o., Bratisllavë, Sllovaki 

Fotografi të në faqen e parë: 

Fotografi a 1 – M. Unland (UNV), fotografi a 2 – G. Pirozzi (UNICEF Moldavi), Fotografi a 3 – UNDP 

Ukrainë, 

Fotografi a 4 – A. Puikis, fotografi a 5 – Pro.media database, fotografi a 6 – UNDP Ukrainë, 

Fotografi a 7 – UNDP Rumani, fotografi a 8 – S. Saidkhodjaev 

Faqosja dhe shtypja: Rrota, www.rrota.net 

Shtypi: Grafi ka Rezniqi

Ekipi i raportit 

Bashkërendues i projektit dhe autori kryesor 

Jacek Cukrowski 

Autorët 

Piotr Kazmierkiewicz and Jaroslav Kling 

Kontribuesit 

Benjamin Allen, Henrieta Čapkovičová, Dafna Gercheva, Daniel Hanspach, Andrey Ivanov, 

Susanne Milcher, Roman Mogilevsky, Karolina Mzyk, Peter Ohnell, Sandra Pralong, Geof Prewitt 

Këshilltar 

Jerzy Osiatynski 

Analizat dhe rekomandimet për politika në këtë raport nuk i pasqyrojnë domosdoshmërisht 

pikëpamjet e Programit të Kombeve të Bashkuara për Zhvillim (UNDP), të Këshillit të tij ekzekutiv 

apo të shteteve anëtare të OKB-së. Raporti ëshët një publikim i pavarur i autorizuar nga UNDP-ja. 

III

Parathënie 

Ky raport shqyrton trendet zhvillimore në 32 vende dhe teritore të Evropës Qendrore dhe Lindore 

(EQL) dhe në Bashkësinë e Shteteve të Pavarura (BSHP), duke u përqendruar në probleme, siç janë: 

të ardhurat joadekuate, qasja në shkollim, jobarazia gjinore, kushtet shëndetësore, ndotja e mjedisit 

dhe qeverisja e dobët. Këto çështje janë thelbësore për zbutjen e varfërisë dhe për zhvillim të qëndrueshëm 

të njerëzimit, të cilat janë cekur në Deklaratën e Mijëvjeçarit dhe janë përmbledhur në 

Objektivat Zhvillimore të Mijëvjeçarit (OZHM). 

OZHM-të përfshijnë ato elemente të Deklaratës së Mijëvjeçarit, të cilat mund të maten dhe përdoren 

për të përcjellur përparimin deri në vitin 2015. Treguesit numerikë të ndërlidhur me OZHM-të janë 

krijuar duke patur parasysh zhvillimin e dobët që e karakterizon Afrikën dhe disa pjesë të Azisë 

Jugore e Juglindore. 

Historitë ekonomike, sociale dhe politike të zhvillimit të dobët të Evropës Lindore dhe të teritoreve 

të ish-Mbretërisë Ruse dhe, më vonë, të Bashkimit Sovjetik dallojnë nga ato të regjioneve të tjera. 

Andaj, ekspertët zhvillimor shpesh gabojnë në konsiderimin e vendeve të Evropës Lindore dhe të 

BSHP-së si regjion më pak apo më shumë të zhvilluar, ku përkundër çrregullimeve të 15 viteve të 

fundit, çështjet e varfërisë dhe të OZHM-ve nuk vlejnë. Këto mendime janë të gabuara nga së paku 

dy arsye. Arsyeja e parë është se vendet më të varfëra të këtij regjioni janë më të vërtetë të varfëra, ku 

në bazë të BPV-së, ato mund të krahasohen me shumë vende të Afrikës. Ndërsa arsyeja e dytë është 

se në shumë vende shërbimet sociale të trashëguara nga periudha paratranzitore nuk kanë qenë të 

ndërtuara në baza të shëndosha dhe me kalimin e kohës janë përkeqësuar. Rënie domethenëse e 

treguesve të vdekshmërisë në Bashkimin Sovjetik është vërejtur që në mesin e viteve të 70-ta. Në 

frymën e solidaritetit shoqëror dhe duke besuar se zhvillimi i njerëzimit mund të arrihet vetëm me 

trajtimin e varfërisë në nivel kombëtar, kjo thekson nevojën e përshtatjes së synimeve dhe treguesve 

të OZHM-ve ndaj kushteve në regjion. 

Në shumicën (por jo në të gjitha vendet) e EQL/BSHP-së, disa nga synimet e OZHM-ve në nivel global 

tanimë janë përmbushur. Por pasi që shumë prej këtyre synimeve nuk i pasqyrojnë plotësisht sfi dat 

zhvillimore të ndërlidhura me tranzicionin, shumica e vendeve të regjionit e kanë përshtatur agjendën 

e OZHM-ve për të pasqyruar më mire specifi kat e vendit. Pas përshtatjes ndaj rrethanave të 

vendit, OZHM-të mund të zbatohen në regjion e madje edhe në shtetet e reja anëtare të Bashkësisë 

Evropiane (BE) që janë të zhvilluara. Ky proces i përshtatjes u zhvillua gjatë hartimit të raporteve 

të OZHM-së në secilin vend, ku janë identifi kuar sfi dat që janë specifi ke për vendin dhe synimet 

zhvillimore në 29 vende dhe teritore të EQL/BSHP-së. Raportet e këtyre shteteve janë hartuar nga 

ekspertët vendorë në bashkëpunim me ekipet e OKB-së nëpër ato vende. Shumica prej këtyre raporteve 

janë miratuar zyrtarisht edhe nga qeveria. 

Ky raport paraqet një përmbledhje të përgjithshme të sfi dave zhvillimore në nivel të regjionit dhe 

të shtetit, të agjendave kombëtare të OZHM-ve dhe të përparimit drejt përmbushjes së objektivave 

të vendit. Ky përparim nuk ka qenë i barabartë, edhe në rastet kur është krahasuar me synimet 

e miratuara në nivel të vendit. Anadaj, disa vende në regjion gjenden në rrezik real të mospërmbushjes 

së OZHM-ve. Megjithatë, në dritën e llojllojshmërisë së qasjeve specifi ke për një vend dhe 

të synimeve e treguesve të vendit, raporti nuk tenton të ofrojë krahasime të përparimeve të bëra në 

mes të vendeve të ndryshme. Por, në fakt, ka për qëllim që të nxisë aktivitete, të avancojë reformat 

e nevojshme për arritjen e objektivave të vendit dhe të përkrahë zbatimin e praktikave më të mira 

në të gjitha vendet. 

Ky raport vë theksin në disa prej masave më të gjëra të nevojshme për përmbushjen e agjendave 

të OZHM-ve në nivel kombëtar. Këto masa përfshijnë hapa të tillë, siç janë: qeverisja më e mirë, 

avancimi i udhëheqjes së proceseve nga vendorët dhe krijimi i mjediseve të shëndosha për hartimin 

e politikave. OZHM-të duhet të shqyrtohen në një kontekst më të gjërë, që përfshinë vlera të tilla universale, 

siç janë: të drejtat njerëzore, demokracia dhe qeverisja e mirë. Kjo është fryma e Deklaratës 

së Mijëvjeçarit (www.un.org/millennium/declaration/ares552e.htm), e cila cek paqën, sigurinë dhe 

çarmatimin, zhvillimin dhe çrrënjosjen e varfërisë, mbrojtjen e mjedisit tonë të përbashkët, qeverisjen 

e mirë, demokracinë dhe të drejtat e njeriut, mbrojtjen e kategorive të rrezikuara dhe fuqizimin 

e Organizatës së Kombeve të Bashkuara, si dhe kanalizon një grup të objektivave të ndërlidhura 

zhvillimore në një agjendë globale. Përvoja nga historia dëshmon qartë se në një aspekt afatgjatë 

vetëm shoqëritë e hapura dhe demokratike do të jenë të afta për të krijuar një prosperitet afatgjatë 

dhe zhvillim të qëndrueshëm njerëzor. Për më tepër, në botën tonë të globalizuar, shoqëritë presin 

nga udhëheqësit e tyre që të ofrojnë të mira publike dhe që të udhëheqin qeveri të ndershme, duke 

V

VI 

u bazuar në deklaratat e udhëheqësve të tyre në dokuementin unik pëprparimtar dhe humanist të 

Deklaratës së Mijëvjeçarit. 

Sfi dat prioritare përfshijnë fuqizimin e përshtatjes së OZHM-ve me strategjitë kombëtare dhe lokale 

zhvillimore, si dhe me kornizat afatmesme të shpenzimeve e me instrumentet e tjera të menaxhimit 

fi nanciar. 

Ky raport paraqet shumë shembuj inkurajues të përpjekjeve të vendeve të ndryshme në plotësimin 

e OZHM-ve, të cilat tani janë duke dhënë fytet e veta. Zyra vendore të UNDP-së në Evropën Juglindore 

kanë nisur marrëdhëniet me DG-në e Komisionit Evropian për çështje të punësimit dhe ato 

sociale që përqendrohet në përshtatjen e OZHM-ve dhe në procesin e përfshirjes sociale të BE-së. 

Kjo marrëdhënie ka krijuar kapacitete në ministritë e punës dhe të mirëqenies sociale me qëllim të 

përdorimit të treguesve të OZHM-së për monitorim të zhvillimeve sociale. Taxhikistani, Azerbejxhani 

dhe Shqipëria kanë qenë si prioritete në kuadër të përpjekjeve për vlerësimin e nevojave të bëra 

nga UNDP OZHM dhe të përshtatjes së OZHM-ve me dokumentetet strategjike të zvogëlimit të 

varfërisë. Shtetet e reja anëtare të BE-së janë duke ofruar gjithnjë më shumë ndihmesë në aspektin 

zhvillimor për vendet më të varfëra të regjionit dhe më gjerë. Përderisa vlera fi nanciare e këtyre 

kontributeve tani për tani është e vogël, ndikimi zhvillimor i reformës dhe përvoja e tranzicionit që 

këto vende mund ta këmbejnë ka rëndësi shumë të madhe. Nga përvoja prej disa shteteve, del se 

komuniteti i biznesit mund të jetë burim vital i rritës ekonomike dhe i krijimit të vendeve të rejat të 

punës. Gjithashtu, mund të jetë një burim i rëndësishëm i resurseve dhe i ndihmesës në ndërtimin e 

kapaciteteve dhe i eliminimit të boshllëqeve fi nanciare që janë pengesë e përmbushjes së OZHM-ve. 

OZHM-të nuk do të përmbushen nëse nuk trajtohen pengesat në investimin e kapitalit privat. Njëkohësisht, 

kompanitë, që në të ardhmen dëshirojnë të mbijetojnë në treg, janë duke kërkuar mundësi 

dhe janë duke zhvilluar modele të reja të bizneseve, të cilat i përshtasin agjendat sociale dhe krijimin 

e të mirave shoqërore me fi timin në biznes. Këto janë disa nga aspektet shumë praktike të Global 

Compact-it që është shpallur nga Sekretari i Përgjithshëm i Organizatës së Kombeve të Bashuara, Kofi 

Annan, në një mbledhje në Nju Jork më 26 korrik 2000 (http://www.un.org/depts/ptd/global.htm) 

dhe që është bërë lëvizja më e madhe e përgjegjësisë së përbashkët në botë. Kjo lëvizje i bashkon 

kompanitë, qeveritë dhe organizatat e shoqërisë civile, të cilat kanë ide të ngjashme, që vullnetarisht 

të punojnë së bashku për të siguruar që investimet e bizneseve dhe rrita ekonomike dhe e kapitalit 

të jenë në pajtueshmëri me pritjet dhe nevojat e shoqërisë. 

Shpresojmë se raporti Objektivat Kombëtare Zhvillimore të Mijëvjeçarit; korniza për veprim do të 

kontribuojë në arritjen e një kuptueshmërie më të mirë të sfi dave zhvillimore dhe të procesit të 

OZHM-ve në regjion. Ne po ashtu presim se ky raport do të jetë një instrument i dobishëm për profesionistët 

që punojnë në çështje zhvillimore në vendet e EQL/BSHP-së. Si një përkujtim për ngecjet 

gjatë dhjetëvjetëshit të parë të tranzicionit, për përparimin në zhvillimin ekonomik dhe të njerëzimit 

në vitet e para të mijëvjeçarit të ri dhe për mësimet e nxjerra nga regjioni, raporti paraqet një udhëzues 

për rrugën tonë përpara. Ajo çka është më e rëndësishme, ne shpresojmë se qeveritë në mbarë 

regjionin gjithnjë e më shumë do të kuptojnë domethënien e solidaritetit me të varfërit, jo vetëm në 

vendet e tyre por edhe në tërë regjionin. Strategjitë e OZHM-ve nuk mund të jenë të qëndrueshme 

si përpjekje të izoluara, pra, nëse nuk janë thellësisht të integruara në strategjitë e gjithmbarshmem 

zhvillimore. Nëse OZHM-të shërbejnë si instrument në plotësimin edhe të një obligimi tjetër ndërkombëtar 

dhe nëse OZHM-të degradohen në një proces byrokratik e madje edhe cinik, atëherë ato 

do të shndërrohen në mundësi të humbura. 

Ky studim mbron tezën se përshtatja e OZHM-ve ndaj rrethanave të vendit mund të jetë një instrument 

shumë i dobishëm në plotësimin e objektivave më të gjëra kombëtare dhe në rritjen graduale 

të solidaritetit në mbarë regjionin. Ne shpresojmë fuqimisht se ky raport do të hapë debate të reja në 

nivel të vendit dhe në atë regjional për rolin e OZHM-ve në vendet e EQL/BSHP-së dhe do të krijojë 

mundësi për përdorim më të mirë të potencialit të tyre zhvillimor. 

Kalman Mizsei 

Asistentadministrator dhe drejtor regjional 

Zyra regjionale e UNDP-së për Evropë dhe BSHP

Falënderimet 

Ky raport është hartuar nën patronatin e Zyrës regjionale të UNDP-së për Evropë dhe për Bashkësinë e 

Shteteve të Pavarura (BSHP) me kontributin e zyrave vendore të UNDP-së në regjion. Hartimi i raportit nuk do 

të kishte qenë i mundur pa ndihmën e ekipeve vendore të OKB-së, të cilat e përkrahen hartimin e raporteve 

vendore të OZHM-ve. Agjendat vendore të OZHM-ve që dolën gjatë këtij procesi pasqyruan pjesëmarrjen 

e qeverive, shoqërisë civile, akademisë dhe të sektorit privat në shumicën e vendeve të Evropës Qendrore 

dhe Lindore dhe në BSHP. 

Specialistët e Qendrës regjionale të UNDP-së në Bratisllavë dhanë kontribute të vlefshme në dhënien e 

informatave që e formuan bazën e këtij raporti. Emrat e këtyre specialistëve janë: Benjamin Allen, Henrieta 

Čapkovičová, Dafi na Gercheva, Daniel Hanspach, Andrey Ivanov, Susanne Milcher, Karolina Mzyk, Sandra 

Pralong dhe Geoff Prewitt. Pjesa kryesore e raportit është hartuar nga Piotr Kaźmierkiewicz. Shtojcat dhe 

tabelat me treguesit e OZHM-ve janë hartuar nga Jaroslav Kling, Roman Mogilevsky dhe Peter Ohnell. 

Veçanërisht është çmuar bashkëpunimi me Fondin e OKB-së për Fëmijë për çështjet lidhur me fëmijët dhe 

me të dhënat statistikore dhe bashkëpunimi me Fondin Zhvillimor të OKB-së për Gruan. Komentet me 

shkrim janë marrë nga Neil Buhne, Miodrag Dragisic, Joe Hooper, Helena Goranćić, Borka Jeremić, Gordon 

Johnson, David Mushkudiani, Ilona Kunda, Paola Pagliani, Shahin Panahov, William Paton, Kyoko Postill, 

Vladimir Scherbov, Yuriko Shoji, Natalia Sitnikova, Nargis Shomahmadova, Cihan Sultanoglu, Ruta Svarinskaite, 

Jan Szczyciński dhe Rastislav Vrbenský. Dono Abdurazakova, Osnat Lubrani, Norimasa Shimomura dhe 

Natalia Gordienko i kanë diskutuar propozimdokumentet fi llestare. Profesori Jerzy Osiatynski dha komente 

të vlefshme në versionet e mëvonshme. Peter Serenyi e lekturoi tekstin përfundimtar. Ky ekip i raportit 

shpreh mirënjohje të posaçme për ndihmesën shumë të rëndësisme të dhënë nga Veronika Krajčiriková 

(ndihmëse e projektit), Denisa Papayová (dizajni i kopertinës) dhe nga Phil Priestley, Tanya Zaharchenko e 

Nevena Kulić (redaktimi teknik). 

Po ashtu, autorët i janë shumë mirënjohës Ben Slay, drejtorit të Qendrës regjionale në Bratisllavë. Ai dha 

këshillat kryesore rreth politikave dhe e bëri rishikimin e plotë të raportit. 

– Jacek Cukrowski 

Bashkërendues i projektit dhe 

autori kryesor i 

Raportit regjional të OZHM-ve për Evropë dhe BSHP 

Bratisllavë, qershor 2006 

VII

VIII 

OBJEKTIVAT ZHVILLIMORE TË MIJËVJEÇARIT:KORNIZA PËR VEPRIM 

Përmbajtja 

Përmbledhja 

Kapitulli . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 

Hyrje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5 

Kapitulli 2 

OZHM-të dhe trendet zhvillimore në Evropën qendrore dhe lindore dhe në Bashkësinë e 

Shteteve të Pavarura të ish-BRSS-së . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9 

Vështrim i përgjithshëm për regjionin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10 

Ngecjet në zhvillimin e njerëzimit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14 

Të përbashkëtat dhe dallimet në vendet e EQL/BSHP . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27 

Kapitulli 3 

Agjendat e OZHM-ve në nivel të shtetit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41 

Raportet e OZHM-ve në nivel të shtetit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42 

Shtetete e reja anëtare të BE-së . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43 

Evropa juglindore . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49 

Federata Ruse, BSHP-të perëndimore dhe Kaukazi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53 

Azia qendrore . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61 

Kapitulli 4 

OZHM-të në Evropën qendrore, lindore dhe në BSHP: prioritetet, sfi dat dhe mundësitë . . . 67 

Reformat plus resurset . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 68 

Përmirësimi i qeverisjes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 68 

Fuqizimi i kapaciteteve vendore për agjendën e OZHM-ve . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70 

Përshtatja e OZHM-ve me strategjitë kombëtare zhvillimore . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70 

Vlerësimi i nevojave të OZHM-ve . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71 

OZHM-të dhe përfshirja shoqërore në Bashkimin Evropian . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 73 

Vendosja e OZHM-ve në nivel lokal . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74 

Ndarja e OZHM-ve sipas rajooneve, ginisë dhe përkatësisë etnike . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75 

Raportimi, monitorimi i varfërisë dhe vetëdijësimi për OZHM-të: roli i OSHC-ve . . . . . . . . . . . 77 

Sektori privat dhe OZHM-të . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 78 

Krijimi i parteriteteve të reja për zhvillim: ‘donatorët e rinj’ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 80 

Përkrahja e OZHM-ve duke investuar në ‘të mirat publike regjionale’ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 81 

Kapitulli 5 

Përfundimet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83 

Vërejtje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 89 

Referencat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 97 

Anekset . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 105 

Anekset 1 – The MilObjektivet Zhvillimore të Mijëvjeçarit, synimet dhe treguesit: 

Agjenda globale . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 105 

Shtojca 2 – Monitorimi i përparimit drejt OZHM-ve të përshtatura në nivel të vendit . . . 107 

Shtojca 3 – Vlerësimi i përparimit drejt OZHM-ve të përshtatura në nivel të vendit . . . . . 110

Rubrikat 

Raporti regjional për Evropë dhe BSHP 

Rubrika 1.1 Objektivat Zhvillimore të Mijëvjeçarit 

Rub 2.1 Vlerësimi i zhvillimit të njerëzimit në vendet e EQL/BSHP-së (2003) 

Rub 2.2 Procesi i hyrjes në BE 

Rub 2.3 Pakti i stabilitetit për Evropën Juglindore 

Rub 2.4 HIV/ AIDS dhe tuberkulozi (TB) në Federatën Ruse dhe në BSHP-të Përendimore–ndikimi afatgjatë 

në zhvillim 

Rub 2.5 Katastrofa mjedisore në Detin Aral – Azi Qendrore 

Rub 3.1 Përshtatja e agjendës globale të OZHM-ve me sfi dat kombëtare zhvi 

Rub 3.2 Raportet vendore të OZHM-ve dhe pronësia e tyre vendore në vendet e EQL/BSHP-së 

Rub 4.1 Ndërlidhja e OZHM-ve me PRSP në Azerbejxhan 

Rub 4.2 Vlerësimi i Taxhikistanit për nevojat e OZHM-ve 

Rub 4.3 Përshtatja e procesit të përfshirjes shoqërore të BE-së me OZHM-të 

Rub 4.4 Përvoja e Shqipërsië me vendosjen e OZHM-ve në nivel lokal 

Rub 4.5 OZHM-të e ndara sipas segmenteve të caktuar në Lituani 

Rub 4.6 Roli i UNDP-së në grumbullimin e të dhënave të ndara sipas segmenteve të caktuara 

Rub 4.7 Atyrau: partneriteti mes ChevronTexaco, Citibank Kazakhstan dhe UNDP-së në vancimin e 

zhvillimit të ndërmarrjeve të vogla dhe të mesme 

Rub 4.8 Modeli i Plokut i partneritetit publik-privat përkitazi me zhvillimin e qëndrueshëm 

Rub 4.9 Bashëpunimi regjional për zhvillimin e njerëzimit dhe për sigurinë e njerëzimit në Azinë Qendrore 

Rub A2.1 DevInfo për fuqizimin e procesit bashkëpjesëmarrës në monitorimin e OZHM-ve 

Rub A3.1 Një vlerësim i përparimit të vendit drejt arritjes së objektivit 

Rub A3.2 Përparimi i arritur për çdo objektiv 

Tabelat 

Tabela 2.1 Rritja reale e BPV-së (në përqindje) 

Tabela 2.2 Nivelet e BPV-së reale, 2004 (1989=100) 

Tabela 2.3 Indekset e zhvillimit njerëzor prej 1990 deri në 2003 

Tabela 2.4 Shkallët e vdekshmërisë së foshnjeve në vendet e EQL/BSHP dhe në regjionet e tjera , 1970 – 2003 

Tabela 2.5 Trendet e shkallës së vdekshmërisë së fëmijëve nën moshën pesëvjeçare në vendet e 

përzgjedhura (vdekjet në 1,000 lindje të foshnjeve të gjalla; 1970,2003) 

Tabela 2.6 Numri i abortimeve gjatë jetës së femrës në vendet e përzgjedhura të EQL/BSHP, 1996 – 2001 

Tabela 2.7 Rastet e reja të infektimit me HIV në 1 milionë banorë në vendet e përzgjedhura të EQL/BSHP 

1996 – 2003 

Tabela 2.8 Fëmijët e lindur nga nënat me sëmundjen e AIDS-it në Rusi në vitet 1996 – 2003 

Tabela 2.9 Indekset e qëndrueshmërisë mjedisore për vendet e BSHP-së, ndryshimi i përqindjes prej 2002 

deri në 2005 

Tabela 2.10 Qasja në sistemet e përmirësuara të ujësjellësit në vendet urbane hd rurale të vendeve të BSHP-së 

(përqindja e popullatës, 2002 

Tabela 2.11 Shpenzimet e shëndetësisë publike, 1990 – 2002 (përqindja e BPV-së) 

Tabela 2.12 Pabarazitë në konsum (koefi cineti i Gjinit), 2000– 2003 

Tabela 2.13 BPV-ja për kokë banori në Azinë Qendrore dhe në vendet e Afrikës (PPP $), 2003 

Tabela 2.14 Shkalla rajonale e varfërisë në Kirgistan, 2003 (vija varfërisë = PPP $ 2.15) 

Tabela 3.1 Shkalla e pjesëmarrjes së fuqisë punëtore në vendet e përzgjedhura , 2004 

(në përqindje) 

Tabela 3.2 Shkalla mesatare vjetore e rritjes së BPV-së në vendet e përzgjedhura, 2000 – 2004 (në përqindje) 

Tabela 3.3 BPV-ja për kokë banori në Federatën Ruse, BSHP-të përendimore, Kaukaz dhe në vendet e 

përzgjedhura Afrikane (PPP $), 2003 

Tabelat 

Tabela 2.1 Ndotja me dikosid të karbonit në vendet e EQL/BSHP-së 

Tabela 2.2 Dallimet regjionale në qendrueshmërinë mjedisore 

Tabela 3.1 Pabarazitë gjinore në jetëgjatësinë e pritur në Federatën Ruse, 

Ukrainë dhe në Bellorusi 

Tabela 3.2 Ndotja me dioksid karboni në vendet e EQL/BSHP-së 

Tabela 3.3 Kërkesat fi nanciare të Federatës Ruse ndaj vendeve në zhvillim (fundi i vitit 1993) 

Tabela 3.4 Falja e borxhit nga Federata Ruse për shtetet borxhlinjë me të hyra të ulta 

Tabela 3.5 Ndotja me dioksid karboni në vendet e Azisë Qendrore 

IX

X 

OBJEKTIVET ZHVILLIMORE TË MIJËVJEÇARIT: KORNIZA PËR VEPRIM 

Shkurtesat 

ZAK Zgjidhja Alternative e Kontestit 

AIDS Sindromi i Imunodefi ciencës së Fituar 

KEDKF Konventa për Eliminimin e Diskriminimit Kundër Femrave 

EQL Evropa Qendrore dhe Lindore 

KFK Klorfl orkarbon 

BSHP Bashkësia e Shteteve të Pavarura të ish-BRSS-së 

CO2 Dioksid Karboni 

OSHQ Organizatë e Shoqërisë Civile 

PPSH Përgjejgësia e Përbashkët Shoqërore 

KNZH Komisioni për Ndihmë Zhvillimore (OECD) 

ADSH Anketa Demografi ke e Shëndetësisë 

KSHTD Kurs i Shkurtër për Trajtimin e Drejpërdrejtë (OBSH) 

BERZH Banka Evropiane për Rindërtim e Zhvillim 

KE Komisioni Evropian 

SEBK Sistemi Evropian i Bartjes së Kredive 

NJME Njësia Monetare Evropiane 

PEF Politika Evropiane e Fqinjësisë 

IQM Indeksi i Qendrueshmërisë Mjedisore 

BE Bashkimi Evropian 

BE-15 Bashkësia Evropiane para zgjerimit në maj 2004 

FAO Organizata për Ushqim dhe Bujqësi (e OKB-së) 

IJD Investimet e Jashtme të Drejtpërdrejta 

G8 Grupi i tetëshes 

BPV Bruto Prodhimi Vendor 

HVB Të Hyrat Vendore Bruto 

TAKR Terapia shumë Aktive Kundër Retrovirale 

ABEF Anketa për Buxhetin e Ekonomive Familjare 

ZHNJ Zhvillimi Njerëzor 

IZHNJ Indeksi i Zhvillimit Njerëzor 

RZHNJ Raporti i Zhvillimit Njerëzor 

HIV Virusi i Imunodefi ciencës te Njeriu 

VFBL Vendet e Varfëra me Borxhe shumë të Larta 

PZHBV Person i Zhvendosur Brenda Vendit 

ILO Organizata Ndërkombëtare e Punës 

FMN Fondi Monetar Ndërkombëtar 

KNSA Klasifi kimi Ndërkombëtar Standard i Arsimimit (UNESCO) 

TI Teknologjia Informative 

MPP Memorandumi i Përbashkët i Përfshirjes 

AFP Anketa për Fuqinë Punëtore 

OZHM Objektivi Zhvillimor i Mijëvjeçarit 

ROZHM Raporti për Objektivat Zhvillimore të Mijëvjeçarit 

ATSHG Anketa me tregues të Shumëfi shtë të Grumbulluar (UNICEF) 

MSH Ministria e Shëndetësisë 

BNF Bartja prej Nënës te Fëmija

PKV Plani Kombëtar i Veprimit 

PKVF Planet Kombëtare të Veprimit për Fëmijë 

NATO Organizata e Traktatit Veriatlantik 

OJQ Organizatë Joqeveritare 

NO2 Oksidi Nitrik 

SKZHSHE Strategjia Kombëtare për Zhvillim Shoqëror dhe Ekonomik conomic Development 

NZZH Ndihma Zyrtare Zhvillimore 

ODIHR Zyra për Institucione Demokratike dhe të Drejta të Njeriut (OSCE) 

GSHO Grimcat Shkatërruese për Ozonin 

OECD Organizata për Bashkëpunim dhe Zhvillim Ekonomik 

OSBE Organizata për Siguri dhe Bashkëpunim në Evropë 

KP Kompjuter Personal 

PVNS Programi i Vlerësimit Ndërkombëtar të Studentëve (OECD) 

PPP Partenriteti Publik-Privat 

PPP $ Pariteti i Fuqisë Blerëse i shprehur në dollarë amerikan 

DSZV Dokumenti Strategjik për Zvogëlimin e Varfërisë 

QR Qendra Regjionale 

SZHR Strategjia për Zhvillimin Regjional 

H&ZH Hulumtim dhe Zhvillim 

PSA Procesi i Stabilizim-Asocimit (BE) 

EJL Evropa Juglindore 

NMV-të Ndërmarrjet e Vogla dhe të Mesme 

PPEAQ Programi i Posaçëm i OKB-së për Ekonomitë e Azisë Qendrore 

SPPRED Programi Shtetëror për Zvogëlimin e Varfërisë dhe Zhvillimin Ekonomik 

TB Tuberkuloza 

OKB Organizata e Kombeve të Bashkuara 

OKBAIDS Programi i Përbashkët i OKB-së për HIV/ AIDS 

EVOKB Ekipi vendor i OKB-së 

UNCTAD Konferenca e OKB-së për Tregti dhe Zhvillim 

GZHOKB Grupi Zhvillimor i OKB-së 

UNDP Programi për Zhvillim i Organizatës së Kombeve të Bashkuara 

ZV UNDP Zyra Vendore e Programit për Zhvillim të Organizatës së Kombeve të Bashkuara 

UNDP RBEC Zyra Regjionale e Programit për Zhvillim të Organizatës së Kombeve të Bashkuara 

për Evropë dhe Bashkësinë e Shteteve të Pavarura të ish-BRSS 

KEE i OKB Komisioni Ekonomik për Evropë i Organizatës së Kombeve të Bashkuara 

UNESCO Organizata për Arsim, Shkencë dhe Kulturë e Organizatës së Kombeve të Bashkuara 

UNFPA Fondi i Popullsisë i Organizatës së Kombeve të Bashkuara 

UNHCR Komisioneri i Lartë për Refugjatë i Organizatës së Kombeve të Bashkuara 

UNICEF Fondi për Fëmijë i Organizatës së Kombeve të Bashkuara 

UNIDO Organziata për Zhvillim Industrial e Organizatës së Kombeve të Bashkuara 

UNIFEM Fondi Zhvillimor i Gruas i Organizatës së Kombeve të Bashkuara 

UNSD Divizioni Statistikor i Organiatës së Kombeve të Bashkuara 

USAID Agjencia e SHBA-ve për Zhvillim Ndërkombëtar 

KTV Këshillimi dhe Testimi Vullnetar 

OBSH Organizata Botërore e Shëndetësisë 

OBT Organizata Botërore e Tregtisë 

Raporti regjional për Evropë dhe BSHP 

XI

Përmbledhje

2 


Sfi dat në realizimin e 

agjendave kombëtare të 

OZHM-ve janë të vështira 

dhe do të nevojiten 

përpjekje të përqendruara 

për plotësimin e këtyre 

përkushtimeve deri në vitin 

2015 

Përshtatja e OZHM-ve ndaj 

rrethanave vendore mund 

t’u ndihmojë madje edhe 

shteteve të reja anëtare 

të BE-së që më mirë të 

përballen me sfi dat e tyre 

të pazgjidhura zhvillimore 

Llojllojshmëria e qasjeve 

në defi nimin e caqeve 

e bën të pamundur 

krahasimin ndër shtetëror 

të përmbushjes së 

Objektivave Zhvillimore të 

Mileniumit 

Që nga viti 1990, sfi dat në realizimin e agjendave 

kombëtare në shumë prej vendeve të Evropës 

Qendrore dhe Lindore (EQL) dhe të Bashkësisë 

së Shteteve të Pavarura (BSHP) të ish-BRSS-së 

janë dëshmuar të jenë të vështira në dritën e 

trendeve zhvillimore, dhe do të nevojiten përpjekje 

të përqendruara në plotësimin e këtyre 

përkushtimeve deri në vitin 2015. Në shumë 

vende të EQL/BSHP kanë ndodhur ndryshime 

të mëdha ekonomike gjatë viteve të 90-ta, në 

kuadër të tranzicionit të vështirë nga ekonomia 

e planifi kuar n atë të tregut, nga politikat fi skale 

dhe monetare të paqëndrueshme në kornizat 

makroekonomike të gatshme për të krijuar një 

rritë të qëndrueshme. Këto ndryshime të mëdha 

kanë qenë të kombinuara me dezintegrimin e 

tri federatatave shumetnike (Bashkimi Sovjetik, 

Jugosllavia dhe Çekosllovakia), duke çuar në 

themelimin e mbi 20 shteteve të reja, të cilat u 

detyruan të krijojnë kapacitete kombëtare zhvillimore 

duke fi lluar nga zeroja. Edhe pse këto 

ndryshime në përgjithësi kanë qenë të qeta, 

konfl ikti i armatosuar që shpërtheu në ish-Jugosllavi 

(Bosnje dhe Hercegovinë, Kroaci, Kosovë, 

Maqedoni, Serbi dhe Mal të Zi), si dhe në Kaukaz 

(Armeni, Azerbajxhan, Gjeorgji) Taxhikistan 

dhe në Republikën e Moldavisë, ka pasur efekt 

shkatërrues në mirëqenien e popullatës, duke i 

kthyer prapa kështu rezultatet e shumta të arritura 

në zhvillimin njerëzor në periudhën para 

tanzicionit. 

Shtetet e EQL dhe BSHP të ish-BRSS-së kanë 

reaguar ndaj këtyre sfi dave në mënyra shumë të 

ndryshme. Këto shtete kanë një heterogjenitet 

të madh socio-ekonomik, duke pasqyruar kështu 

kushtet e ndryshme pikënisëse në vitin 1990 

dhe rrugët e ndryshme të reformës dhe të zhvillimit, 

të cilat u zbatjuan gjatë 15 viteve të fundit. 

Përderisa të gjitha shtetet e regjionit para vitit 

1989, pos tri shteteve, kanë pasur një ekonomi 

të planifi kuar dhe diktaturë komuniste, gjendja e 

zhvillimit ekonomik dhe e lirive qytetare dallonte 

varësisht prej vendit. Që atëherë, transformimi 

në demokracitë e tregut është bërë në shkallë të 

ndryshme, duke i theksuar këshu më tej dallimet 

mes këtyre shteteve. Me heqjen e pengesave 

në biznes dhe në marrëdhënie kulturore e 

personale dhe me zhvillimin e skemave të reja 

të bashkëpunimit regjional, dolën grupime të 

reja të shteteve. Dhjetë shtete të EQL-së u bënë 

anëtare të reja të Bashkësisë Evropiane (BE) në 

maj të vitit 2004; 10 shtete dhe teritore të tjera 

të Evropës Juglindore shpresojnë ta bëjnë të 

njëjtën gjë në vitin 2007. Edhe pse ato kanë 

raportuar një zhvillim të shpejtë ekonomik që 

kur fi lloi rimëkëmbja nga kriza fi nanciare në 

Rusi në vitin 1998, shumë shtete të BSHP-së 

ende nuk i kanë përcaktuar pozicionet e tyre 

kundruall BE-së, tranzicioneve demokratike apo 

kundruall institucioneve të tilla globale siç është 

Organzata Botërore e Tregtisë (OBT). 

Përkundër këtyre dallimeve, zvogëlimi i 

varfërisë, luftimi i sëmundjeve më të rrezikshme, 

përmirësimi i sistemeve të shkollimit dhe rritja 

e qëndrueshmërisë mjedisore, paraqesin sfi da 

serioze për shumicën e këtyre shteteve, posaçërisht 

për ato të Evropës Juglindore (EJL) dhe 

për BSHP të ish-BRSS-së. Për dallim nga kjo, janë 

vërejtur trende të mira në shkallët e vdekshmërisë 

së fëmijëve dhe të nënave në shumicën 

e këtyre vendeve. 

Pasi që nivelet e BPV-së pë kokë banori janë 

përcaktues kryesorë për gjasat e plotësimit të 

OZHM-ve, sfi dat kryesore paraqiten në vendet 

e Azisë Juglindore, të cilat janë më të varfërat 

në regjion. (Nivelet e BPV-së për kokë banori 

në Taxhikistan, Uzbekistan dhe Kirgistan janë të 

ngjashme me ato të shumë shteteve afrikane). 

Përshtatja e OZHM-ve ndaj rrethanave të vendit 

madje mund t’u ndihmojë edhe vendeve të reja 

anëtare të BE-së për t’u ballafaquar më mirë me 

sfi dat e tyre të pazgjidhura zhvillimore (zvogëlimin 

e dallimeve regjionale dhe shoqërore, të 

pabarazive në të ardhura, të rritjes së cilësisë së 

shkollimit dhe të sistemeve të shëndetësisë, si 

dhe zvogëlimin e problemeve mjedisore) 

Ky raport pasqyron trendet zhvillimore regjionale 

dhe raportet kombëtare të OZHM-ve që 

janë hartuar në 29 shtete dhe teritore të regjionit 

nën patronazhin e ekipeve vendore të Organizatës 

së Kombeve të Bashkuara. Raportet vendore 

të OZHM-ve kanë patur shumë funksione, duke 

përshirë përshtatjen e treguesve dhe synimeve 

globale me nevojat e vendit. Rreth një e treta e 

këtyre vendeve hyjnë në kuadër të kategorisë së 

UNDP-së për ‘zhvillim të lartë njerëzor’ dhe një 

numër i shteteve të tjera i kanë plotësuar disa 

nga synimet globale para vitit 1990 apo kanë 

konstatuar se plotësimi i tyre nuk është i rëndësishëm 

sa janë prioritete e tjera të vendit. Pra, 

janë bërë përshtatjet në nivel të vendit lidhur 

me vlera e synuara dhe me vitet që do të vlerësohen, 

shpesh për të pasqyruar përkeqësimin në 

numrin e treguesve gjatë fi llimviteve të 1990-ta. 

Përshtatjet e OZHM-ve në nivel të vendit shpesh 

tregojnë se vendet e regjionit po ballfafaqohen 

me sfi da serioze zhvillimore. Në ekonomitë më 

të varfëra të EQL-së, sfi dat në plotësimin e synimeve 

vendore të OZHM-ve nuk dallojnë shumë 

nga sfi dat, me të cilat ballafaqohen vendet 

me të hyra të ulta në Afrikë, Azi Jugore apo në 

Karibe . Andaj bashkësia ndërkombëtare duhet 

të tentojë që të angazhohet në këto vende me 

intensitet të njëjtë që është i pranishëm në 

shqetësimet e saj lidhur me përspektivën zhvillimore 

në Afrikë. 

Pasi që synimet dhe treguesit globalë të OZHMve 

në pjesën më të madhe janë përshtatur me 

rrethanat e secilit vend të EQL/BSHP, vëmendje 

nuk duhet të përqendrohet kryesisht në matjen 

e përparimeve të arritura drejt këtyre synimeve 

dhe treguesve, por pyetjet kryesore duhet të 

ndërlidhen me atë sesi OZHM-të e përshtatura 

në nivel të vendit mund të përdoren më së miri 

në avancimin e zhvillimit të qëndrueshëm dhe

në çrrenjosjen e pabarazive brenda këtyre 

shteteve. 

Përveç shënimit të përparimit në arritjen e 

objektivave zhvillimore, raportet kombëtare të 

OZHM-ve kanë ndihmuar në avancimin e debatit 

publik dhe në ndërtimin e kapaciteteve vendore 

për një politikë sociale dhe raportim statistikor 

më të mirë. Derisa llojllojshmëria e qasjeve në 

përkufi zimin e synimeve, në grumbullimin e të 

dhënave dhe në rezultatet e raportimit i bën 

të pamundshme krahasimet e drejtpërdrejta 

rreth përparimeve të arritura në plotësimin e 

OZHM-ve, njëkohësisht kjo tregon nivelin, 

sipas të cilit OZHM-të mund të shfrytëzohen në 

mënyrë kreative dhe të efektshme në plotësimin 

e nevojave të vendit. 

Përvoja e vendeve të BSHP-së dhe të EQL-së 

tregon se agjenda globale është mjaft fl eksibile 

për të siguruar rëndësinë e OZHM-ve të 

përshtatura në nivel të vendit edhe në rastin e 

shteteve të reja anëtare të BE-së. Pasi që vendet 

ballafaqohen me sfi da të ndryshme në arritjen e 

objektivave të ndryshme, mënyra e përkufi zimit 

dhe e zbatimit të agjendave vendore gjithashtu 

duhet të jetë e ndryshme. Kjo larmi na ndihmon 

që të bazohemi në të arriturat nga e kaluara dhe 

të përqendrohemi në çështjet aktuale shqetësuese 

në çdo vend. 

Raporti tregon se plotësimi i zotimeve të 

vendeve të ndryshme deri më tani ka qenë i 

nivelit të ndryshëm dhe se prioritetet për punën 

e mëtejme drejt plotësimit të agjendës së 

OZHM-ve ndryshojnë prej vendit në vend dhe 

prej një nënregjioni në tjetrin. Pavarësisht nga 

kjo, përvoja nga regjioni lidhur me OZHM-të na 

jep të kuptojmë se ekizton nevoja e përbashkët 

në përqendrimin e aktiviteteve në qeverisjen e 

mirë, në një pronësi të plotë vendore të agjendës 

së OZHM-ve, në përshtatjen e OZHM-ve me strategjitë 

e tjera zhvillimore të vendit, në vlerësimin 

e nevojave të OZHM-ve; në ndarjen e OZHM-ve 

sipas nënregjioneve në vend, sipas ginisë dhe 

etniciteit dhe në vendosjen e OZHM-ve në nivel 

lokal e në krijimin e partneriteteve zhvillimore. 

Kjo e fundit e nënvizon rolin gjithnjë e më të 

madh të sektorit privat si një furnizues i rëndësishëm 

i resurseve, i kretivitetit dhe i aftësive 

të nevojshme për arritjen e OZHM-ve. Përvoja 

e shteteve të reja anëtare të BE-së në veçanti 

tregon se sektori privat mund të jetë një zgjidhje 

e rëndësishme për shumë probleme zhvillimore. 

Po ashtu edhe kompanitë private gjithnjë e më 

shumë i shohin mundësitë e ndërlidhura me 

përfshirjen e shqetësimeve të shoqërisë në punët 

e biznesit në dritën e presioneve të rritura të 

konsumatorëve dhe të qeverive, por gjithashtu 

edhe në kuptim të sigurimit të qasjes në tregje 

të reja. 

Qeverisja e mirë është posaçërisht e rëndësishme. 

OZHM-të nuk janë vetëm një proces 

i caktimit dhe i plotësimit të disa synimeve të 

shprehura në shifra. Ato janë të lidhura shumë 

me Deklaratën e Mijevjeçarit nga shtatori i vitit 

2000, në të cilen të gjitha shtetet anëtare të 

OKB-së kanë miratuar parimet e demokracisë 

përfaqësuese, të të drejtave të njeriut, të lirisë, 

të barazisë, të drejtësisë dhe zhvillimit dhe të 

sigurisë. Përvoja e vendeve të EQL/BSHP-së 

tregon se perspektiva në plotësimin e OZHM-ve 

është ngusht e lidhur me cilësinë e qeverisjes. 

Vendet që kanë bërë përparime më të mëdha 

në zvogëlimin e varfërisë, në arritjen e barazisë 

gjinore, në avancimin e shëndetësisë dhe të 

arsimit dhe në kombinimin e rritës ekonomike 

me qëndrueshmërinë mjedisore – shtete e reja 

anëtare të BE-së (dhe shtetet që pritet të hyjnë) 

– gjithashtu kanë pasur më së shumti sukses në 

zbatimin e reformave, ekonomike, politike dhe 

shoqërore. 

Në anën tjetër, problemet më të mëdha 

shoqërore dhe ekonomike shpesh dalin në pah 

në vendet me nivel të dobët të demokracisë, 

të cilat ballafaqohen me nivele të larta të korrupsionit 

në të gjitha nivelet administrative e 

shtetërore. 

Bartja e përvojave nga shtetet e reja anëtare të 

BE-së në hartimin e reformave të politikave dhe 

të atyre institucionale, që janë të nevojshme 

për krijimin e ekonomive të shëndosha të 

tregut dhe të politikave demokratike – në 

veçanti, bartja e përvojave te vendet e Evropës 

Juglindore dhe të BSHP-së – mund të paraqes 

një formë të rëndësishme të bashkëpunimit në 

aspektet zhvillimore. Edhe pse vlera monetare 

e kontributeve të këtyre shteteve në kuadër të 

ndihmesës zyrtare për zhvillimin global është 

relativisht e vogël, ndikimi i mundshëm i njohurive 

profesionale dhe i mësimeve të nxjerra 

gjatë negociminit të sfi dave të tranzicionit 

dhe të atyre zhvillimore gjatë viteve 1990-ta të 

shteteve të reja anëtare të BE-së, mund të ketë 

rëndësi themelore. Në cilësinë e shteteve që 

kanë marrë donacione në të kaluarën dhe që 

kanë arritur suksese të mëdha zhvillimore gjatë 

viteve 1990-ta, tani, në cilësinë e donatorëve, 

këto shtete janë në një pozitë unike për të ofruar 

njohuri profesionale lidhur me aspektet zhvillimore. 

Format më tradicionale të ndihmesës 

teknike të ofruara nga qeveria e Turqisë dhe nga 

Agjencia Ndërkombëtare për Bashkëpunim e 

saj, si dhe ndihmesa teknike e Federatës Ruse 

dhe shlyerja e borxheve për shtete në zhvillim të 

Afrikës, Azisë dhe të Amerikës Latine, gjithashtu 

paraqesin mënyrat e mudshme të dhënies së 

kontributit të suksesshëm në bashkëpunimin 

ndërkombëtar zhvillimor të vendeve të EQL/ 

BSHP-së në cilësinë e donatorëve të ri. 

Ky raport gjithashtu e thekson nevojën për 

ngritjen e kapaciteteve në të gjitha fazat e procesit 

të OZHM-ve me qëllim të përqendrimit më 

të mirë të përpjekjeve, të mobilizimit të resurseve, 

të avokimit më të efektshëm të OZHM-ve 

dhe me qëllim të shfrytëzimit të sinergjive me 

kornizat e tjera të politikave. 

Summary 

Përvoja e shteteve të reja 

anëtare të BE-së tregon në 

veçanti se sektori privat 

mund të jetë zgjidhje 

e shumë problemeve 

zhvillimore 

Vendet që kanë arritur 

përparime më të mëdha 

në zvogëlimin e varfërisë 

janë ato që kanë pasur 

më së shumti sukses në 

në zbatimin e reformave 

ekonomike, politike dhe 

sociale 

Në ciësinë e shteteve që 

kanë marrë donacione në 

të kaluarën, donatorët e 

ri janë në një pozitë unike 

që të ofrojnë njohuritë 

e veta profesionale për 

komunitetin zhvillimor 

3

1Hyrje

6 


Vendet e EQL/BSHP-së 

kanë përjetuar ndryshime 

të mëdha socio-ekonomike 

dhe shumë prej tyre kanë 

shënura rritje të nivelit të 

varfërisë 

Ky raport paraqet një 

përmbledhje të strategjive 

shtetërore të OZHM_ve 

dhe shqyrton përparimet 

e arritura në plotësimin e 

OZHM-ve 

Vendet e Evropës Qendrore dhe Lindore dhe të 

Bashkësisë së Shteteve të Pavarura të ish-BRSSsë 

(EQL/BSHP) që nga viti 1990 kanë përjetuar 

ndryshime të mëdha socio-ekonomike dhe 

shumë perj tyre kanë shënuar rritje të nivelit 

të varfërisë në aspektet e saj të shumta, siç 

janë: të ushqyerit jo të mirë, eksponimi ndaj 

kërcënimeve tracionale dhe të reja ndaj 

shëndetit, papunësia dhe mospërfshirja sociale. 

Këto ndryshime përfshijnë edhe reformat e 

institucioneve ekonomike dhe politike, të cilat 

janë të nevojshme që këto shtete të bëhen më 

konkuruese në këtë periudhë të globalizimit. 

Aftësitë e këtyre vendeve për të ristrukturuar 

ekonomitë njëkohësisht duke mbajtur nivele 

të larta të treguesve socio-ekonomikë, në 

disa raste janë dobësuar me dezintegrimin e 

formave të të bashkëpunimit ndërqeveritar nga 

periudha e paratranzicionit. Shumica e vendeve 

të EQL-BSHP-së dolën si shtete të reja në vitet e 

1990-ta dhe u desh që të zhvillojnë strukturat e 

qeverisjes dhe ato të ekonomisë nga zeroja. Për 

disa vende, kjo ngritje primitive e kapaciteteve 

shtetërore ndodhi nën kushte të luftës. 

Samiti i Mijëvjeçarit i OKB-së që u mbajt në 

Rubrika 1.1 Objektivet Zhvillimore të Mijëvjeçarit 

shtator të vitit 2000 ofrojë një mundësi që këto 

vende të futen në kuadër të sfi dave zhvillimore në 

kontekstin global. Në atë samit, burrështetasit e 

vendeve të EQL/BSHP-së nënshkruan Deklaratën 

e Mijëvjeçarit,1 duke shprehur përkushtimin 

e përbashkët për krijimin e zhvillimit njerëzor 

që do t’i respektonte të drejtat e grupeve më 

të rrezikuara. Kjo agjendë ambicioze duhet të 

realizohet përmes plotësimit të 8 objektivave, 

18 synimeve dhe 48 treguesve të specifi kuara 

dhe të afatizuara, të cilat paraqesin Objektivet 

Zhvillimore të Mijëvjeçarit (OZHM-të) (rubrika 

).2 Gjendja e të hyrave mesatare e shumicës së 

vendeve të EQL/BSHP-së ka shprehur nevojën 

e përshtatjes së mëvonshme me nevojat e tyre 

zhvillimore. Si rezultat i kësaj, përderisa mbahet 

niveli i përkushtimit të përgjithshëm, agjendat 

shtetërore të OZHM-ve dallojnë në formulimin e 

synimeve dhe tregusve specifi k. 

Ky raport paraqet një përmbledhje të strategjive 

shtetërore të OZHM-ve dhe shqyrton përparimet 

e arritura në plotësimin e OZHM-ve në vendet e 

EQL/BSHP-së në dritën e sfi dave të tyre specifi ke 

zhvillimore.3 Pasi që shumica e vendeve i 

përshtaten objektivet globale ndaj rrethanave 

Objektivet Zhvillimore të Mijëvjeçarit i shqyrtojnë ato elemente të Deklaratës së Mijëvjeçarit që 

kanë të bëjnë me zhvillimin dhe që mundësojnë matjen e përparimit të arritur drejt realizimit të 

vizionit të paraparë përmes Deklaratës. Shtetet nënshkruese të Deklaratës i miratuan OZHM-të në 

Samitin e Mijëvjeçarit të Organizatës së Kombeve të Bashuara në shtator të vitit 2000. 

Korniza e OZHM-ve përmban 8 objektiva, 18 synime dhe 48 tregues. Shumica e synimeve duhet të 

arrihen gjatë periudhës 25 vjeçare, pra prej vitit 1990 deri në vitin 2015. Objektivet dhe synimet e ndërlidhura 

me afate të qarta dhe me tregues të matshëm janë instrumente për trajtimine sfi dave më të 

rëndësishme botërore. Treguesit e matshëm e lehtësojnë matjen e përparimit dhe mund të ndihmojnë 

në krijimin e një dinamike të re në përpjekjet e vendit për plotësimin e agjendës. 

Tetë OZHM-të janë si në vijim: 

Objektivi 1: Përgjysimimi i varfërisë së skajshme dhe i urisë 

Objektivi 2: Përfshirja e të gjithë fëmijëve në shkollimin fi llor 

Objektivi 3: Avancimi i barazisë gjinore dhe fuqizimi i gruas 

Objektivi 4: Zvogëlimi për dy të tretat i vdekshmërisë së fëmijëve nën moshën 5 vjeçare 

Objektivi 5: Zvogëlimi për tri të katërtat i vdekshmërisë së nënave 

Objektivi 6: Zvogëlimi i përhapjes së HIV/AIDS –it, i malaries dhe i sëmundjeve të tjera 

Objektivi 7: Sigurimi i qëndrueshmërisë mjedisore 

Objektivi 8: Krijimi i partneritetit global për zhvillim me synim të dhënies së ndihmës, të zhvillimit të 

tregtisë dhe të faljes së borxheve. 

Shtatë objektivet e para e nënvizojnë përgjegjësinë e vendeve në zhvillim që t’i trajtojnë 

pengesat kryesore zhvillimore, duke kërkuar reforma më të gjëra të politikave dhe përmirësim 

të qeverisjes. Ndërsa objektivi i tetë e vë përgjegjësinë te vendet e zhvilluara për t’a shlyer një 

pjesë të borxhit, për t’a përshatur ndihmën me nevojat e shtetit pranues dhe për t’u ofruar 

vendeve në zhvillim qasje më të mirë në teknologji dhe tregje. OZHM-të gjithashtu mund të 

shërbejnë si instrumente për caktimin e standardeve dhe për vlerësimin e përparimit në zhvillim, 

duke ndihmuar kështu përmirësimin e kapaciteteve vendore në caktimin e prioriteteve, në 

grumbullimin e të dhënave kryesore socio-ekonomike dhe në përcjelljen e përparimit. 

Burimi: www.undp.org/ mdg.

vendore në mënyra të ndryshme, ky raport i 

shqyrton rezultatet e procesit të përshtatjes 

në vendet e caktuara. Po ashtu, identifi kon 

sfi dat kryesore lidhur me agjendën e OZHMve, 

paraqet praktikat më të mira relevante të 

krijuara në vendet e EQL/BSHP-së dhe shqyrton 

mundësitë për dhjetvjetëshin e ardhshëm. 

Duke e respektuar njëkohësisht larminë e 

qasjeve specifi ke të vendit dhe duke e pranuar 

nevojën për një pronësi vendore të procesit, Për 

një rishikim të punës në aspektet e caktuara të 

agjendës së OZHM-ve, ka për qëllim që të nxisë 

aktivitete, të avancojë reforma dhe të inkurajojë 

zbatimin e praktikave më të mira prej shtetit në 

shtet. Këtu në veçanti përfshihet pararqitja e 

asaj sesa kanë qenë vendet të suksesshme në 

fushata, në lokalizimin, në caktimin e kostos dhe 

në integrimin e OZHM-ve në kornizat shtetërore 

të politikave. 

Pjesa e parë e këtij raporti (kapitulli 2) e 

përshkruan historikun e zhvillimit të shteteve 

të EQL/BSHP-së, duke e theksuar ndikimin e 

tranzicionit postkomunist dhe heterogjenitetin 

nënregjional. Kjo pasqyrë e trendeve ekonomike 

dhe politike në vitet 1990-ta i identifi kon 

kufi zimet dhe mundësitë për realizimin e OZHMve 

në fusha të ndryshme. Po ashtu, janë theksuar 

edhe ngjashmëritë në rrugët zhvillimore mes 

shteteve të reja anëtare të BE-së, shteteve të 

Evropës Juglindore, Azisë Qendrore, Federatës 

Ruse, shteteve përendimore të BSHP-së dhe 

atyre të Kaukazit. Vëmendje e posaçme i është 

kushtuar dallimeve në agjendat e OZHM-ve dhe 

drejtimeve të reformave. Gjthastu janë shqyrtuar 

implikimet e qasjes së vendit në përcaktimin, 

monitorimin dhe raportimin e OZHM-ve, duke u 

bazuar në përvojat e vendeve të EQL/BSHP-së. 

Kapitulli 3 paraqet një shqyrtim më të 

hollësishëm të OZHM-ve të miratuara në nivel 

të shtetit dhe të synimeve të tyre përkatëse. 

Puna e një vendi në plotësimin e agjendës së 

OZHM-ve, në përgjithësi, nuk krahasohet apo 

vlerësohet drejtpërdrejtë në mënyrë sasiore; 

por këto pyetje janë të shtjelluara në shtojcën 

3. Vlerësimi i paraqitur në shtojcë të këtij raporti 

bazohet në raportet vendore të OZHM-ve të 

hartuara nga palët vendore me interes me 

përkrahjen e ekipeve vendore të OKB-së. Këto 

vlerësime tregojnë se kur bëhet krahasimi me 

synimet e miratuara në nivel të vendit, disa 

vende në regjionin tonë janë në rrezik real të 

mosplotësimit të disa prej OZHM-ve. Edhe 

pse përfundimet e raporteve vendore nuk 

nënkuptojnë domosdoshmërisht miratimin apo 

përkushtimin e qeverive përkatëse të vendit 

apo të sistemit të OKB-së, këto raporte janë 

produkt i debatave vendore që kanë përfshirë 

si institucionet qeveritare, ashtu edhe ato të 

shoqërisë civile. Edhe pse nganjëherë mungon 

miratimi zyrtar i autoriteteve, raportet janë 

instrumente të rëndësishme për bërjen e 

agjendës së OZHM-ve të qasshme për publikun 

në përgjithësi. 

Kapitulli 4 bazohet në mësimet e nxjerra në nivel 

regjional lidhur me disa aspekte kyçe të procesit 

të OZHM-ve me qëllim të identifi kimit të sfi dave 

dhe mundësive për akterët e përfshirë. Po ashtu, 

është arritur pajtueshmëria për rëndësinë shumë 

të madhe të qeverisjes së mirë dhe të fuqizimit 

të kapaciteteve shtetërore e të organizatave të 

shoqërisë civile për një pronësi më të madhe të 

procesit në nivel të vendit dhe për partneritetet 

më të efektshëm me sektorin privat. Sjellja e 

OZHM-ve më afër grupeve dhe lokaliteteve 

thekson rëndësinë e lokalizimit dhe të ndarjes 

së agjendës së OZHM-ve. Në tërë tekstin janë të 

theksuara çështjet e ngritjes së kapaciteteve në 

të gjitha fazat e procesit të OZHM-ve me qëllim 

të përqendrimit më të mirë të përpjekjeve, 

të mobilizimit të resurseve, të avokimit më të 

efektshëm për OZHM-të apo të shfrytëzimit të 

sinergjive me kornizat e tjera të politikave. 

Ky raport tenton të jetë një instrument i 

dobishëm i avokimit në avancimin e përpjekjeve 

të ripërtërira në plotësimin e OZHM-ve. 

Njëkohësisht, ky raport mund të ndihmojë në 

rritjen e kapaciteteve të vendit për monitorimin 

dhe raportimin e objektivave dhe të synimeve 

dhe për fuqizimin e aleancave zhvillimore 

brenda bashkësisë ndërkombëtare. Raporti 

nuk ofron analiza të hollësishme të reformës 

së politikave, të ndryshimeve institucionale 

apo të shpërndarjes së resurseve për vendet e 

regjionit. Rrjedhimisht, raporti ka një format 

konciz dhe i shmanget tekstit me shumë fj alë 

dhe të ndërlikuar. 

Kapitulli 1: Hyrje 

Vlerësimet e paraqitura 

në shtojcë të këtij raporti 

bazohen në raportet 

shtetërore të OZHM-ve 

Ky raport tenton të 

jetë një instrument i 

dobishëm për avokim në 

avancimin e ripërtërirjes së 

përkushtimit në plotësimin 

e OZHM-ve 

7

2Trendet zhvillimore të 

OZHM-ve në Evropën 

Qendrore dhe 

Lindore, si dhe në 

Bashkësinë e 

Shteteve të 

Pavarura

10 


Ky raport i mbulon 32 

shtete dhe teritore në 

Evropë dhe në BSHP 

Larmia etnike dhe fetare 

është një pasuri e madhe 

potenciale për shoqëritë 

përderisa ekizston 

respektimi i të drejtave të 

pakicave 

Ekonomia politike 

globale e Luftës së Ftohtë 

i izoloi shumë vende të 

EQL/BSHP-së nga partnerët 

tradicionalë ekonomik dhe 

kulturor 

Përmbledhje e gjendjes në regjion 

Ky raport i mbulon 32 shtete dhe teritore në 

Evropë dhe në BSHP.1 Numri prej 478 milionë 

banorëve që jetojnë në këto shtete janë të 

shpërndarë në mbi 24 milionë kilometra 

katrorë.2 Shteti më i madh – Federata Ruse, 

mbulon 71 për qind të kësaj sipërfaqe; ndërsa 

shteti i dytë për kah madhësia teritoriale është 

Kazakistani që ka më shumë sipërfaqe sesa 26 

shtetet më të vogla së bashku. Para vitit 1990, 

të gjitha këto vende përpos Qipros, Maltës dhe 

Turqisë, kanë qenë shtete komuniste apo kanë 

brenda shteteve komuniste dhe kanë pasur 

ekonomi të planifi kuara. 

Këto shtete paraqesin një mozaik etnik të 

përbërë prej folësve të gjuhëve sllave, turke, 

fi no-hungareze, rumanishte, baltike, kaukaze, 

persiane dhe të një vistri të gjuhëve të tjera 

vendëse. Larmia fetare është po ashtu e 

pranishme, ku rol të madh luajnë feja ortodokse 

(kryesisht në Rusi, Belorusi, Ukrainë dhe në 

Evropën Juglindore), katolike (në Poloni, Lituani, 

Sllovaki, Hungari, Sloveni dhe Kroaci) dhe feja 

islame (Në Turqi, Shipëri, Bosnje Hercegovinë, 

Azerbajxhan dhe në vendet e Azisë Qendrore). 

Ndarjet mes rajoneve ku shumica e popullatës i 

përkasin një feje janë nuk janë strikte dhe shpesh 

kalojnë përmes shteteve dhe lokaliteteve të 

ndryshme, duke krijuar kështu larminë fetare 

në mesin e grupeve etnike. Numër mjaft i 

madh i popullësisë etnike ruse, hungareze, 

serbe, moldave, shqiptare, gjeorgjiane, armene, 

azere, turke, uzbeke, taxhike dhe të kombeve të 

tjera jetojnë jashtë ‘kufi jve të tyre të tanishëm 

shtetëror’, duke krijuar kështu diaspora të mëdha 

brenda dhe jashtë regjionit të EQL/BSHP-së. 

Larmia etnike dhe fetare është një pasuri e 

madhe potenciale për shoqëritë, përderisa 

ekziston respektimi i të drejtave të pakicave. 

Fatkeqësisht, mospërfshirja dhe mosbalancimi 

i përfaqësimit të grupeve të ndryshme etnike 

kontribouan në shpërthimin e konfl ikteve, të 

cilat patën efekte shumë të mëdha dëmshme 

në perspektivën zhvillimore të regjionit gjatë 

vitetev 1990-ta, në veçanti në Ballkan dhe në 

Kaukaz. Edhe shtetet paqësore dhe relativisht 

përparimtare, që janë bërë anëtare të reja të 

BE-së, siç janë: Republika Çeke, Hungaria dhe 

Sllovakia ende nuk janë ballafaquar plotësisht 

me sfi dat e integrimit të pakicës së tyre rome.3 

Deri në fi llim të shekullit 20-të, shumica e 

këtyre vendeve ishin pjesë të përandorisë 

Austrohungareze, Ruse dhe të asaj Turke, të cilat 

në përgjithësi ishin në margjina të zhvillimit 

ekonomik të Evropës. E ardhmja ekonomike 

lëngonte nga mungesa e lidhjeve të mira të 

transportit dhe nga investimet e kufi zuara të 

kapitalit. Perspektiva ishte më e zymtë në vendet 

rurale, të cilaty shpesh ishin të mbipopulluara 

dhe të varfëruara. Zhvillimi industial nuk ishte 

i barabartë me një koncentrim në qendrat 

kryesore urbane (p.sh.: në Moskë, Stamboll dhe 

në Budapest) që ishin vatra kryesore industriale 

dhe në pjesën përendimore të Rusisë dhe të 

Austro-Hungarisë, në veçanti, në shtetet e 

sotme Baltike, në Poloni, në Republikë Çeke, në 

Hungari dhe në Slloveni. 

Kolapsi im këtyre tri përnadorive pas Luftës 

së Parë Botërore, rezultoi me krijimin apo 

rithemelimin e gjashtë shteteve (Çekosllovakisë, 

Estonisë, Lituanisë, Polonisë dhe Jugosllavisë), 

si dhe të konturave fi llestare të shtetit të 

Hungarisë, Rumanisë dhe atij të Bullgarisë, 

që ishin të përafërta me madhësinë e tyre të 

tanishme. Gjithashtu, kjo periudhë çojë në 

krijimin e udhëheqjes komuniste në shtetin që u 

quajt Bashkimi Sovjetik (që tani është Federata 

Ruse, Bjellorusia, Ukraina, si dhe shtetet e 

Kaukazit dhe të Azisë Qendrore). Zhvillimi në 

këto vende ka ngecur si rrjedhojë e gjendjes 

së vështirë ekonomike pas shkatërrimit nga 

Lufta e Parë Botërore dhe nga kriza e madhe e 

viteve të 1930-ta. Këto vende nuk i ngushtuan 

dallimet ekonomike me Evropën Përendimore 

gjatë periudhës ndërmjet dy luftërave, pasi që 

përjetuan periudha të zgjatura të hipërinfl acionit 

dhe të papunësisë.4 Me kalimin e periudhës së 

konsolidimit pasrevolucionar, Bashkimi Sovjetik 

u shndërrua në një ekonomi të mbyllur që 

bazohej në industrializimin e udhëhequr nga 

shteti me shpenzime të larta shoqërore. Deri në 

vitin 1945, i tërë regjioni ishte dobësuar edhe 

më tepër pas shkatërrimeve të Luftës së Dytë 

Botërore. 

Marrja e pushtetit nga komunistët në vendet 

e Evropës Qendrore dhe Juglindore (përveç 

në Qipro, Maltë dhe Turqi) i la këto vende 

pa e shfrytëzuar ndihmën e ofruar përmes 

Planit Marshall, që kishte ndikim të madh 

në rimëkëmbjen ekonomike të pasluftës në 

Evropën Përendimore. Këto vedne u shkëputen 

nga tregjet ndërkombëtare, gjë e cila çoë në 

humbje të konkurueshmërisë ndërkombëtareo 

international competitiveness. Në veçanti, kjo 

u bë evidente në Çekosllovaki dhe në vendet 

e tjera që më parë kanë qenë të integruara 

ngushtë me ekonominë evropiane. Zhvillimi i 

detyruar i industrisë së rëndë dhe shfrytëzimi 

i ekonomisë vendore në shërbim të qendrës 

sovjetike e frenoi rritën ekonomike të pjesëve 

më të zhvilluara të reginit gjatë katër dekadave 

të ardhshme. Ekonomia globale politike e 

Luftës së Ftohtë gjithashtu i izoloi këto vende 

nga partnerët e tyre tradicionalë kulturor dhe 

ekonomik. 5 

Kah mesi i viteve të 1950-ta, vënia e theksit në 

zhvillimin e industrisë së rëndë, ku shumë pak i 

kushtohej vëmendje shpenzimeve sociale, nxiti 

protestat në disa vende të Evropës Juglindore.

Centralizimi fi lloj t’ia lëshoj rrugën një doze të 

decentralizimit, pra, u bë një ndryshim drejt 

zhvillimit të industrisë së lehtë dhe u lejuan 

kontakte të kufi zuara me pjesën tjetër të botës 

së industrializuar. Gjatë viteve të 1960-ta dhe 

1970-ta u krijua një rritje në të ardhurat dhe në 

rezultatet e punës për kokë banori, e cila paraqiti 

përmirësime të mëdha në treguesit e zhvillimit 

njerëzor. Asokohe, objektiva ishin punësimi i 

plotë dhe barazia në shkallën e të ardhurave, 

ndërsa pagat e ulta kompensoheshin me ndihma 

relativisht zemërgjëra sociale. Po ashtu, fi lloj 

zbatimi i projekteve të mëdha infrastrukturore 

OZHM-të dhe trendet zhvillimore në republikat 

sovjetike më pak të zhvilluara dhe në rajonet 

periferike të vendeve të EQL-së, duke i zbutur 

kështu dallimet e dukshme. Megjithkëtë, 

në një afat më të gjatë, këto përparime u 

dëshmuan të jenë të paqëndrueshme. Ky model 

i industrializimit bëri që komunietetet e tëra të 

varen nga komplekset e mëdha industriale dhe 

nga transferet e qeverisë qendrore. 

Bashkëpunimi regjional ekonomik në 

komunizëm nuk ia arrit t’i mbyll boshëllëqet 

me vendet e industrializuara përendimore. 

Kështu, në vitet e 1980-ta vendet e ‘Bllokut 

Lindor’ gjithnjë e mëshumë ballafaqoheshin me 

dilemën e përshtatjes me ekonomitë botërore 

apo të pajtimit me stagnimin e sistemeve 

të tyre të mbyllura. Zhvillimi ngadalësues i 

viteve të 1980-ta dgjithashtu ishte pasqyrim i 

paqëndrueshmërisë i modelit sovjetik estenziv 

të punës dhe të burimeve natyrore. pqë a 

sistemet e tyre countries. Problemet mjedisore 

të regjionit, siç ishin: katastrofa e vitit 1986 

në centralin bërthamor Çernobill në Ukrainë, 

shterja e Detit Aral nëp Azinë Qendrore dhe 

shpyllëzim për shkak të shirave acidike në 

Evropën Qendrore, ndërvepruar me trendte 

gjithnjë e më të pafavorshme demografi ke dhe, 

në dsia raste, edhe shëndetësore. Po ashtu, 

dështuan përpjekjet për të drejtuar ekonomitë 

e planifi kuara nga qendra drejt një prodhimi më 

efi kas dhe më të avancuar teknologjikisht pa 

zbatimin e reformave themelore sistemore. Ato 

vende të EQL-së që kishin marrë hua gjatë viteve 

të 1970-ta në tregjet ndërkombëtare të kapitalit, 

u zhyten në borxhe të mëdha dhe përjetuan 

presione gjithnjë në rritje për pagesën e tyre 

gjatë viteve të 1980-ta. 

Shpërfi llja sistematike e konsumit individual 

për shkak të akumulimit të detyruar të kapitalit 

e rrit pakënaqësinë e qytetarëve, pasi që një 

numër gjithnjë e më i madh i punëtorëve dhe 

i intelektualëve kërkonte standard më të alrtë 

jetësor dhe vetëvendosje kombëtare. Deri në 

mesin e viteve të 1980-ta kur doli në skenë 

udhëheqësia ruse proreformuese me në krye 

me Mihail Gorbaçevin, këto proteste ndaleshin 

me reresion apo neutralizoheshin nga armata 

ruse apo nga autoritetet vendore. Në vitin 1989, 

një varg kryengritjesh kombëtare me kërkesa 

të popullit për qeverisje bashkëpjesëmarrëse; 

për liri të fj alës, të organizimit dhe të ushtrimit 

të fesë, çuan në kolapsin e qeverive komuniste 

në pjesën më të madhe të Evropës Qendrore 

dhe Juglindore. Zgjedhjet e para të lira pas më 

shumë se 40 vitesh u mbajtën në vendet e EQLsë 

gjatë viteve 1989-1991. Armata ruse u tërhoq 

nga Evropa Qendrore, dhe këtë shtete më në 

fund ishin të lira të përcaktojnë foreign and 

politikat e tyre të jashtme dhe vendore. 

Në shumë vende, demokratizimi i viteve të 1990ta 

e lehtësojë rrijen e paparë të lirive personale 

dhe qytetare. Po ashtu, u miratuan ligje për 

garantimin e lirive civile dhe ekonomike dhe 

u bë një përparim i dukshëm në themelimin 

e gjyqësorëve dhe mediave të pavarura. Ky 

përparim u vërtetua përmes anëtarësimit në 

Këshillin e Evropës 6 (24 anëtarë nga Regjioni, 

duke përfshirë të gjitha shtete e reja anëtare të 

BE-së), si dhe ratifi kimi i Konventës Evropiane 

për të Drejta të Njeriut 7 dhe të ligjeve të tjera 

ndërkombëtare. 

Në fi llim të viteve të 1990-ta, shumë qeveri 

të reja e shfrytëzuan popullaritetin e tyre 

fi llestar për t’i fi lluar reformat e tregut me 

qëllim tëm trajtimit të pengesave në zhvillimin 

njerëzor, të cilat ishin akumuluar gjatë sistemit 

të mëparshëm. Shpenzimet ushtarake u 

zvogëluan dhe roli në rënie i shtetit e shpejtoi 

tranzicionin prej industrisë së rëndë drejt 

prodhimit të mallrave konsumuese dhe ofrimit 

të shërbimeve. Konsumatorëve tani kishin rafte 

të mbushura plotë nëpër shitore dhe zgjidhje 

më të madhe të prodhimeve; turisëts mund 

t’i vizitonin shtete fqinje; ndërmarrësit mund 

t’i themelonin bizneset e tyre më lehtë dhe të 

depërtonin në tregje të reja. Qasja në informata 

u lehtësua përmes rritjes së numrit të gazatave 

të pacenzuruara dhe të numrit të mediave 

private. Këto përparësi ua mundësuan shumë 

ekonomive familjare që të dalin nga kufi zimet 

e rrepta të rezultateve dhe të të ardhurave 

që pasoi me liberalizimin e çmimeve dhe të 

tregtisë, si dhe me kushtet e ndryshueshme të 

tregtisë që dolën në pah pas dezintregrimit të 

bllokut sovjetik. 

Heqja e kontrollit ideologjik dhe autoritar e 

ndihmoj ekspanzionin e iniciativave ekonomike 

dhe shfaqjen e qeverisjes bashkëpjesëmarrëse. 

Fatkeqësisht, gjithashtu e lehtësoi procesin e 

dezintegrimit të shteteteve dhe daljen në skenë 

të luftërave ndërmjet kombeve e, nganjëherë, 

edhe ndërmjet shteteve. Këto procese u nxitën 

nga dështimi i regjimit të vjetër në menaxhimin 

e forcave centrifugale brenda federatave 

shumëkombëshe që dolën në pah merritjen 

e identitetit etnik dhe të shqetësimeve për 

dallimet në zhvillimin ekonomik brenda vendit. 

Ndarja e Basjhkimirt Sovjetik, Jugosllavisë dhe 

OZHM-të dhe trendet zhvillimore 

Bashkëpunimi regjional 

ekonomik gjatë 

komunizmit nuk arrti 

t’i mbyll boshllëqet 

zhvillimore me vendet 

e industrializuara 

perëndimore 

Ndarja e Bashkimit 

Sovjetik, Jugosllavisë dhe 

e Çekosllovakisë gjatë 

viteve 1991 -1993 rezultoi 

me krijimin e 22 shteteve 

të reja 

11

12 


Ndryshimet ekonomike 

të fi llimviteve të 1990-ta 

krijuan nivele të larta të 

infl acionit dhe rënie të 

mëdha në rezultatet e 

punës e në standardin 

jetësor 

Deri në vitin 2005, 

regjioni ka përjetuar 

integrim të dukshëm në 

ekonominë botërore 

Reformat sistemore për 

krijimin e ekonomive 

funksionale të tregut kanë 

përfi tuar nga ndihma e 

dukshme fi nanciare nga 

jashtë 

Çekosllovakisë gjatë viteve 1991-1993, rezulton 

me daljen e 22 shteve të reja.8 Këto ndarje ishin 

të qeta vetëm në Çekosllovaki, ku kufi njtë pas 

ndarjes në të shumtën e rasteve nuk kanë qenë 

të kontestuara dhe institucionet demokratike 

tanimë ishin të themeluarav në kuadër të 

federatës. Mirëpo, kështu nuk ndoshi edhe në 

Bashkim Sovjetik dhe në Jugosllavi, ku ndarja 

e shteteve federale i parapriu demokratizimit 

të plotë dhe ku forcat e armatosura ndëprhynë 

në konfl ikete mes qendrës dhe regjioneve. 

(Llojllojshmëria etnike në rastet e ish-Bashkimit 

Sovjetik dhe të Jugosllavisë po ashtu ndryshonte 

nga shembulli më i thjeshtë i Çekosllovakisë). 

Gjatë viteve të 1990-ta, shpërthyen konfl iktet 

e armatosura mes shumicës së shteteve të ish- 

Jugosllavisë dhe brenda tyre, si dhe në Moldavi, 

Kaukaz e Taxhikistan. Gjatë pjesës s parë të viteve 

të 1990-ta, këto konfl ikte e errësuan të ardhmen 

politike dhe ekonomike të këtyre shteteve të reja 

dhe krijuan pengesa të mëdha për zhvillimin 

afatgjatë njerëzor. Në kuptim të zhvillimit 

njerëzor, kufi njtë e ri të caktuar nga shtetet e 

reja, krijuan shpenzime të mëdha për individët 

dhe bizneset. Familjet u ndanë dhe dolën 

pakica mjaft të mëdha në pjesët e ndryshme 

të kufi rit. Gjithashtu, dolën në shesh çështje të 

rëndësishme, siç janë ato të mungesës së shtetit, 

të të drejtave gjuhësore dhe të shpenzimeve 

për kalimin e kufi rit (duke përfshirë edhe vizat). 

Derisa kolapsi i planifi kimit qendror i hoqi 

pengesat në tregti ndërkombëtare dhe udhëtim 

jashtë vendit, mosthemelimi i mekanizmave 

të ri të efektshëm për bashkëpunim regjional 

ekonomik nga shtetet pasuese të ish- BRSS_së 

dhe ish-Jugosllavisë, i ngriti shpenzimet e 

tregtisë ndërkombëtare pasi që dolën pengesa 

të reja doganore dhe administrative. 

Tabela 2.1 Rritja reale e BPV-së (në për qindje) 

12.5 

10.0 

7.5 

5.0 

2.5 

0.0 

-2.5 

-5.0 

-7.5 

-10.0 

-12.5 

-15.0 

* vlerësuar 

Burimi: Vlerësimet e autorëve të bazuara nëtë dhënat e Pasqyrës Ekonomike Botërore të FMN-së 2005. 

Nuk është çudi që ndryshimet ekonomike të 

fi llimviteve të 1990-ta krijuan nivele të larta të 

infl acionit (i cili në disa vende u shndërrua në 

hiperinfl acion) dhe rënie të mëdha në rezultate 

të punës e në standardin jetësor. Derisa shkalla 

e saktë e këtyre rënieve është vështirë të matet. 

Është e qartë se shtetet e EQL/BSHP-së ishin 

i vetmi regjion në botë që regjistroi rënie të 

rezultateve të punës gjatë pjesës së parë të 

viteve të 1990-ta. 9 Ky recesion tranzicional në 

Poloni zgjati vetëm 2 vjet (1990-1991) dhe tri vjet 

në vende të tjera (p.sh.: Hungari dhe Shqipëri), 

por iu desh gati e tërë dekada në Federatën 

Ruse dhe në Ukrainë. 10 (Tranzicioni real në 

Serbi fi lloi tek në vitin 2000, pas përfundimit të 

regjimit të Millosheviqit dhe pas një dekade të 

një ekonomie të luftës). Fatmirësisht, të gjitha 

këto vende kanë raportuar rritje të fuqishme 

ekonomike duke fi lluar nga viti 2000. Vendet 

e BSHP-së që përjetuar rënie më të madhe të 

standardit jetësor gjatë viteve të 1990-ta dhe 

u ndikuan nga kriza fi nanciare ruse në vitin 

1998, kanë raportuar një rritë ekonomike më 

dinamike që nga ajo kohë (tabela 2.1). 11 Turqia që 

gjithashu përjetoi rënie të standardit jetësor pas 

krizave monetare të vitit 1999 dhe 2001, gjatë 

viteve 2002-2004 kaloi nëpër një rimëkëmbje të 

fuqishme ekonomike. Prap, siç shihet në tabelën 

2.2, pothuajse të gjitha shtete e BSHP-së dhe 

të Evropës Juglindore Në vitin 2004 vazhduan 

të raportojnë për BPV për kokë banori që ende 

ishin nën nivele të regjistruara në vitet e 1990ta. 

Deri në vitin 2005, regjioni perjetoi një 

integrim domethënës në ekonominë botërore. 

Njëzet vende u anëtarësuan në Organizatën 

Botërore të tregtisë (OBT), 12 dhe disa të tjera 

kanë parashtruar këçrkesën për anëtarësim. 13 

Gjithsej regjioni 

Evropa Juglindore 

Shtete e reja anëtare të BE-së 

Vende e Azisë qendrore 

Vendet e tjera të BSHP-së

Tabela 2.2 Nivelet e BPV-së real , 2004 (1989=100) 

160 

140 

120 

100 

80 

60 

40 

20 

0 

Polonia 

Shqipëria 

Sllovenia 

Sllovakia 

Hungaria 

Republika Çeke 

Uzbekistani 

Burimie: BERZH 2004: 16; BERZH 2005: 13. 

Turkmenistani 

Bellarusia 

Estonia 

Kazakistani 

Rumania 

Armenia 

Kroacia 

Gjithashtu, raportohet për rritje dinamike të 

tregtisë dhe pothuajse të gjitha vendet e rritnë 

shkallën e konvenrtibilitetit të monedhës së tyre 

dhe krijuan autoritete monetare pak a shumë të 

pavarura. Përkundër krizës monetare në Hungari, 

(1995), në Republikë Çeke (1997), në Rusi (1998e 

cila krijoi domino efektin dhe shkaktoti kriza 

monetare në shumicën e vendeve të BSHPsë) 

dhe në Turqi (1999, 2001), deri në fund të 

viteve të 1990-ta, vendet e EQL/BSHP-së kishin 

tërhequr Invenstime të Huaja të Drejtpërdrejta 

(IHD) në shumë prej 100 miliardë dollarë. 14 

Përkundër kësaj përparimi në krijimin e tregjeve 

fi nanciare transparente dhe në zhvillimin e 

ndërmarrësisë lokale ende është i pabarabartë. 

Derisa ndërmarrjet e vogla dhe të mesme (NMVtë) 

janë sektor i rëndësishëm në shumë vende 

të EQL-së, mbesin të hapura çështjet lidhur 

me qëndrueshmërinë e rritës ekonomike në 

shumicën e këtyre vendeve, të cilat udhëhiqen 

përmes industrive të rënda dhe të minierave. 

Reformat sistemore në krijimin e ekonomive 

funkcionale të tregut në këto vende kanë 

përfi tuar nga ndihmesa e rëndësishme 

fi nanciare nga jashtë. Deri në vitin 2002, Ndihma 

Zyrtare Zhvillimore (NZZH) i dha vendeve të 

EQL/BSHP-së ndihmën në vlerë prej mbi 9.5 

miliardë dollarë. 15 Kjo ndihmesë u shfrytëzua 

në amortizimin e pjesshëm të shokut që ndodhi 

pas lirimit apo futjes së valutave kombëtare, 

duke zvogëluar subvencionet dhe liberalizimin e 

tregut. Dhënia hua me koncesion ishte e vetmja 

formë e kreditimit në dispozicion të këtyre 

vendeve para se të (ri)përcaktohej vlefshmëria 

kreditore e jashtme e tyre. ( Duke fi lluar nga viti 

2005, një numër i vogël i shteteve të BSHP-së 

dhe të Evropës Juglindore 

Letonia 

Lituania 

Bullgaria 

Rusia 

Maqedonia 

Kirkistani 

Azerbajgjani 

Taxhikistani 

Bosna dhe Hercegovina 

Ukraina 

Serbia dhe Mali i Zi 

Gjeorgjia 

Moldavia 

Nuk i kanë fi tuar renditjet e veta kreditore 

të nevojshme për shfrytëzimin e tregjeve 

ndërkombëtare të kapitalit). Lidhur me vendet 

që kanë pasur më pak sukses në tërheqjen e 

IHD-së, mbështetja e vazhdueshme në huazimet 

koncesuale i eksponon ato në rrezikun e varësisë 

afatgjate në ndihma dhe në hua. 

Vendet e EQL/BSHP-së sot dallojnë më shumë 

sesa që ishte rasti në fi llim të tranzicionit. 

Dallimet në shpejtësinë e përshtatjes dhe të 

drejtimit të tregtisë janë pasqyruar në formën e 

institucioneve të reja për bashkëpunim regjional 

ekonomik që kanë dalur që nga fi llimvitet e 1990ta. 

Shumica e vendeve të BSHP-së kanë zbatuar 

modele ndërqeveritare të bashkëpunimit që 

tentojnë t’i kufi zojnë pengesat në tregti që më 

parë zhvillohej në kuadër të një ekonomie të 

vetme ( megjithëse jo të prirur ndaj tregtisë). 

Hyrja e vendeve të BSHP-së në marrëveshjen 

për bashkimin ekonomik të nënshkruar në 

shtator të viiti 1993 paraqet një shembull 

të këtij trendi. Më pastaj, janë zbatuar disa 

skema të tjera të integrimit ndërmjet vendeve 

të BSHP-së (p.sh.: komisioni ndërshtetëror 

ekonomik, abshkimi doganor, marrëveshja për 

unionin mes Rusisë dhe Bjellorusisë, Bashkësia 

Evroaziane e Ekonomisë, Organziata Qendrorew 

për Bashkëpunim e Azisë), por këto marrëveshje 

më shumë dallohen për mbulimin e fushave të 

njëjta të interesit sesa për efektshmërinë e tyre. 

Bashkësia Evropiane, e cila e ka lehtësuar 

tranzicionin në demokracitë e tregut për 

shumë vende të Evropës Qendrore dhe 

Juglindore paraqet shtyllën e dytë të integrimit. 

Liberalizimi i tregtisë me Brukselin jo vetëm që 

ndihmojë në riorientimin e tregtisë së shumicës 

së këtyre vendeve drejt tregut të madh, stabil 


Dallimet në shpejtësinë 

e përshtatjes dhe në 

drejtimin e tregtisë janë 

pasqyruar në formë të 

institucioneve të reja për 

bashkëpunim regjional 

ekonomik 

13

14 


Qeverisja e dobët dhe 

korrupsioni i rrisin 

shpenzimet për bizneset 

dhe janë ngarkesë për 

individët. 

Zhvillimi ekonomik nuk i 

ka zgjidhur automatikisht 

problemet e tilla si 

papunësinë afatgjate apo 

jobarazitë brenda vendit 

Vendet e EQL/BSHP-së 

janë i vetmi regjion që ka 

shënuar rënie të treguesve 

të zhvillimit njerëzor në 

pjesën e parë të vitit 1990 

dhe të njësuar të BE-së, por gjithashtu ofron një 

mbështetje të qartë për reforma. Këtu parashihen 

udhëzimet specifi ke për krijimin e kapaciteteve 

insitucionale të nevojshme për zbatimin e 

acquis communautaire–dhe të resurseve teknike 

të nevojshme për ta fi nancuar atë. Hyrja në BE 

në maj të vitit 2004 e dhjetë shteteve të Evropës 

Qendrore dhe Lindore (Qipros, Republikës Çeke, 

Estonisë, Hungarisë, Letonisë, Lituanisë, Maltës, 

Polonisë, Sllovakisë dhe Sllovenisë) pritet të 

pasohet me hyrjen e Bullgarisë dhe të Rumanisë 

gjatë viteteve 2007-2008. Kroacia dhe Turqia 

tanimë e ikanë fi lluar negociatat për anëtarësim. 

Ish-Republika Jugosllave e Maqedonisë u bë 

shtet kandidat në fund të vitit 2005, ndërsa 

Shqipëra është e përfshirë më marrëveshjet 

e paraanëtarësimit për Stablizim dhe Asocim, 

kurse Bosnja dhe Hercegovina dhe Serbia e Mali 

i Zi janë në proces të negociatave për hyrje në 

marrëveshje të tillë. Përveç krijimit të përfi timeve 

në të ardhmen në formë të anëtarësimit në BE, 

vetë procesi i anëtarësimit në BE ofron përfi time 

të menjëhershme ekonomike, në kuptim të IHDsë 

së rritur nga kompanitë shumëkombëshe që 

kërkojnë platforma për eksport në një treg të 

njësuar. Vendet që kërkojnë anëtarësim në BE 

njëkohësisht janë angazhuar në zvogëlimin e 

tarifave të të barierave të tjera në tregti. Integrimi 

nënregjional ka vazhduar që nga pjesa e parë 

e viteve të 1990-ta edhe në çështjet e tjera të 

përgjithshme të natyrës politike dhe sociale 

mes shteteve me shqetësime të përbashkëta të 

tranzicionit në fusha, siç janë: mjedisi, siguria, 

energjia dhe migrimi. 16 

Tabela 2.3 Treguesit e zhvillimit njerëzor * 1990 krahasuar me 200319 

HDI 2003 

0.90 

0.85 

0.80 

0.75 

0.70 

Në anën tjetër, integrimi Evropian është 

gjithashtu burim për ndarje të mundshme mes 

shteteve të reja anëtare dhe të fqinjëve të tyre, në 

veçanti mes shteve përnedimore të BSHP-së dhe 

të Federatës Ruse. Duke e pranuar ekzistimine 

mundësisë të ndarjeve të reja mes shteve të reja 

anëtare të BE-së dhe të fqinjëve të tyre në BSHP, 

Komisioni Evropian (KE) në vitin 2003 krijoi 

konceptet e ‘politikës më të gjërë për Evropën dhe 

të ‘Politikës Evropiane për Fqinjësi’17 PEF-i tenton 

të avancojë stabilitetin dhe reformat në vendet 

e BSHP (dhe të Mesdheut) duke e kombinuar 

ofertën apo përmirësimet e dukshme në qasjen 

ndaj tregut të njësuar në ofrimin e ndihmesës 

teknike, në këmbim për reformat e politikave 

apo të qeverisjes të ndërmarra nga shtete e 

reja anëtare gjatë procesit të anëtarësimit të 

tyre. Megjithatë, duke i bishtëruar çështjes së 

anëtarësimit të mundshëm dhe duke i grupuar 

shtetet përendmiroe të BSHP-së dhe ato të 

Mesdheut, PEF-i mund të bartë një porosi disi 

hutuese. 

Përkundër zbatimit të reformave për më shumë 

se një dekadë, të integrimit gjithnjë e më të 

madh në ekonominë botërore dhe përkundër 

përshtatjes së standardeve ndërkombëtare 

ligjore, këto vende ende kanë nevojë t’i trajtojnë 

disa çështje, përfshirë këtu edhe shtetet e 

reja anëtare të BE-së. Qeverisja e dobët dhe 

korrupsioni si në nivel lokal, ashtu edhe në atë 

qendror, i rrisin shpenzimet e bizneseve dhe 

janë ngarkesë për qytetarët. Bizneset e huaja 

raportojnë për probleme lidhur me mbrojtjen 

e të drejtës intelektuale dhe të emërtimeve 

0.65 

0.65 0.70 0.75 0.80 0.85 0.90 

HDI 2003 

* Të dhënat nuk janë në dispozicion për Azerbajxhanin, Bosnje Hercegovinën, Republikën Çeke, Gjeorgjinë, kazakistanin, 

Maqedoninë, Serbinë dhe Malin e Zi, Sllovakinë dhe për Turkmenistanin. 

Burimi : UNDP 2005..

tregtare, si dhe për trajtimin e favorizuar të 

kompanive vendore gjatë privatizimit dhe në 

dhënien e kontratave nga Qeveria. Qytetarët e 

shohin qasjen e tyre në drejtësi si të penguar 

nga koha e gjatë që humbet në përpunimin e 

dokumenteve, nga këshillat e pakta juridike që 

janë cilësore dhe të pranueshme për xhepin e 

tyre, nga ndryshimet e shpeshta të legjislaturës 

dhe, nganjëherë, nga mungesa e pavarësisë 

së institucioneve gjyqësore. Komunat janë 

shpesh shumë të fragmentuara dhe dobët 

të fi nancuara të hartojnë dhe të zbatojnë 

zgjidhje të efektshme për problemet lokale. 

Disa probleme seroze mjedisore ende nuk 

janë trajtuar plotësisht, posaçërisht në shtetet 

më të varfëra të Evropës Juglindore dhe të 

BSHP-së . Zhvillimi ekonomik nuk i ka zgjidhur 

automatikisht problemet e tilla sociale, siç janë 

papunësia afatgjatë apo jobarazitë brenda 

vendit. Përderisa disa vende kanë mbajtur 

shkallën e papunësisë zyrtare në nivel të ulët, 

kjo ka qenë e përcjellur me paga të dobëta 

dhe me vonesën në dhënien e tyre, në veçanti 

në sektorin publik. Investimet në infrastrukturë 

dhe në pagat e sektorit publik shpesh nuk 

janë në hap me infl acionin. Edhe pse procesi i 

anëtarësimit në BE ka avancuar përparimin e 

lirive në shumë prej këtyre vendeve, liria e fj alës, 

e anëtarësimit në shoqata dhe procedurat e 

drejta të vtimit nuk respektohen rregullisht në 

shumë vende të regjionit, duke ua dhënë atyre 

statusin e shteteve ‘pjesërisht të lira’ në raportet 

Rubrika 2.1 Renditja e zhvillimit njerëzor në vendet e EQL/BSHP-së (2003) 

Vendi* 

Zhvillimi i lartë njerëzor 

Indeksi i Zhjvillimit Njerëzor (INDEKSI MBI 

ZHVILLIMIN NJERWZOR) 

Renditja 

Sllovenia 0.904 26 

Qipro 0.891 29 

Republika Çeke 0.874 31 

Malta 0.867 32 

Hungaria 0.862 35 

Polonia 0.858 36 

Estonia 0.853 38 

Lituania 0.849 39 

Sllovakia 0.842 42 

Kroacia 0.841 45 

Letonia 0.836 48 

Bullgaria 

Zhvillim mesatar njerëzor 

0.808 55 

Maqedonia 0.797 59 

Federata Ruse 0.795 62 

Rumania 0.792 64 

Bjellorusia 0.786 67 

Bosnia dhe Hercegovina 0.786 68 

Shqipëria 0.780 72 

Ukraina 0.772 78 

Kazakistani 0.762 80 

Armenia 0.759 83 

Turqia 0.751 94 

Turkmenistani 0.738 97 

Gjeorgjia 0.736 100 

Azerbajxhani 0.732 101 

Kirgistani 0.702 109 

Uzbekistani 0.694 111 

Moldavia 0.671 115 

Taxhikistani 0.652 122 

Burimi: UNDP 2005. 


15

16 


Vendet që përjetuan 

konfl ikt të armatosur në 

përgjithësi kanë raportuar 

për rënie më të mëdha 

dhe më afatgjata në 

prodhimtari, si dhe paga 

më të ulta e varfëri më të 

theksuar 

Përkundër niveleve 

relativisht të larta të 

zhvillimit socio-ekonomik, 

shume vende të EQL/BSHPsë 

janë duke raportuar 

trende shqetësuese 

demografi ke 

Përderisa trendet 

e vdekshmërisë së 

foshnjeve në vendet e 

EQL/BSHP-së janë mjaft 

mirë të krahasueshme 

me ato të vendeve me të 

hyra mesatarisht të larta, 

ritmi i përmirësimit është 

ngadalësuar dhe dallimet 

me vendet e Organizata 

për Bashkëpunim dhe 

Zhvillim Ekonomik-së janë 

duke u rritur 

vjetore të Freedom House-it.18 Liria e mediave 

rrezikohet në shumë vende, dhe atentatet ndaj 

gazetarëve janë të pranishme. Në këtë kuptim, 

proceset e papërfunduara të tranzicionit kanë 

pasur ndikim negativ në zhvillimin njerëzor në 

këto vende. Vlerat e të drejtave të njeriut dhe të 

qeverisjes së mirë të shprehura në Deklaratën e 

Mijëvjeçarit lëjnë mjaft për të dëshiruar në një 

numër të vendeve të EQL/BSHP-së . 

Ngecjet në zhvillimin njerëzor 

Kostoja sociale e këtyre ndryshimeve dramatike 

të institucioneve, politikave dhe të bashkëpunimit 

regjional ka qenë mjaft e madhe. Vendet e EQL/ 

BSHP-së janë i vetmi regjion që ka shënuar rënie 

në treguesit e zhvillimin njerëzor 

Trendet zhvillimore të OZHM-së 

Pjesën e parë të viteve të 1990-ta. Fatmirësisht. 

Një shqyrtimi më i hollësishëm i vendeveve veç 

e veç tregon një pasqyrë më të ndryshueshme 

(tabela 2.3). Nga njëra anë, rimëkëmbja 

ekonomike e ndërlidhur me anëtarësimin në 

BE dhe reformat e suksesshme i kanë nxitur 

të gjitha shtetet e reja anëtare të BE-së dhe dy 

vendet kandidate për anëtarësim (Bullgarinë 

dhe kroacinë) që të hyjnë në kategorinë e 

‘zhvillimit të lartë njerëzor’. Shumica e këtyre 

vendeve rtaportojnë nivele të zhvillimit shoqëror 

(siç është paraqitur nga treguesi i UNDP-së për 

zhvillimin njerëzor) që janë shumë të larta sesa 

nivelet paratranzicionale. Nivelet e tanishme të 

BPV-së për kokë banori, niveli i shkollimit dhe 

pritjet për jetëgjatësi në Tuqi janë gjithashtu 

shumë më të larta sesa ato të viteve të 1990-ta. 

Ndërsa, kthimi i rritës ekonomike në shumicën e 

vendeve të Ballkanit dhe në BSHP ende nuk e ka 

tejkaluar gjendjen ekonomike të para viteve të 

1990-ta Si rrjedhojë, shtete që nuk janë anëtare të 

reja të BE-së zëjnë vendet e shteteve mesatarisht 

të zhvilluara, ku Azerbajxhani, Moldavia dhe 

vendet e Azisë Qendrore tani renditën nën 100 

shtetet që prijnë për nga zhvillimi (rubrika 2.1). 

Rëniet në mirëqenie ishim më të theksuara 

në vendet shumëkombëshme që përjetuan 

dezintegrimin e dhunshëm, të cilat patën 

numër të madh të viktimave, shpërngulje të 

detyrueshme të popullatës dhe me shkatërrim 

të infrastrukturës. Vendet që përjetuan konfl ikt 

të armatosur në përgjithësi kanë raportuar 

për rënie më të mëdha dhe më afatgjata në 

prodhimtari, si dhe pagat më të ulta dhe varfëri 

më të theksuar. Qeveritë e përfshira në konfl iket 

të armnatosura shëesh nuk kanë qenë në gjendje 

tëç ofrojnë shërbimet themelore sociale. Kjo ka 

rezultuar në probleme më të mëdha, si dhe në 

rënie të qasjes në shkollim dhe në shërbime 

të tjera sociale. Këto probleme kanë qenë 

veçanërist të theksuara në fushat, të cilat nuk 

mbulohen nga mandati i qeverive. Problemet 

sociale në vendet e shkatërruara nga lufta kanë 

pasur tendencpë të përhapen edhe në rajonet 

fqinje, duke krijuar kështu kriza humanitare. Në 

dfund tëp viiti 2001, mbi 4 miulionë njerëz nede 

kanë qenë në nevojë për ndihmë humanitareb 

në vendet e EQL/BSHP-së, shumica e të cilëve 

kanë qenë nga Ballkani Përendimor (mbi 1,5 

milion), në Federatën Ruse (1,1 milion) dhe në 

Kaukaz (1,1 milion).20 

Demografi a dhe mortaliteti 

Përkundër niveleve relativisht të larta të zhvillimit 

socio-ekonomik, shume vende të EQL/BSHPsë 

janë duke raportuar trende shqetësuese 

demografi ke. Një nga trendet është vjetërsimi i 

Tabela 2.4 Shkalla e vdekshmërisë foshnjeve në vendet e EQL/BSHP-së dhe në 

regjionet e tjera, 1970 – 2003 

120 

100 

80 

60 

40 

20 

0 

Burimie: UNDP 2005. 

ZHNJ Mesatar CEE/CIS OECD

shoqërive në shtet e reja anëtare të BE-së dhe 

në Bjellorusi, Kazakistan, Rusi e në Ukrainë. Kjo 

kryesisht është rezultat i zvogëlimit të natalitetit. 

Vlerësimet e OKB-së parashohin se raporti i të 

moshuarve me mbi 60 vjet do të dyfi ushohet 

mes vitit 2002-2050 në disa prej vendeve të EQL/ 

BSHP-së.21 Tshtete e reja anëtare të BE-së kanë 

shënuar në fakt rritje të jetëgjatësisë. Popullata 

gjithnjë e më e moshuar është nxitësi kryesor 

i agjendës së reformës së politikës sociale, në 

veçanti, të sistemit të arsimit, të shëndetësisë 

dhe të atij pensional. Gjithnjë e më pak studentë 

po dalin nga shkollat dhe po hyjnë në tregun e 

punës, ndrësa gjithnjë e më shumë të moshuar 

po jetojnë më gjatë dhe po kanë nevojë për lloje 

të reja të përkujdesjes. 

Trendet e mortalitetit të të rriturve nuk janë të 

njëjta në rajon, ku përafërsisht 25 për qind të 

banorëve të tyre nuk pritet të jetojnë deri në 

moshën 60 vjeçare. Kjo mesatare nuk është më e 

mirë sesa ajo botërore, e cila pasqyron ndikimin 

e shteteve me të ardhura të ulta. prodence of 

low-income countries. Përderisa Shqipëria, 

Republika Çeke, Maqedonia dhe Sllovenia 

shënuan nivele nën 15 për qind; 30 për qind 

të popullatës së Federatës Ruse ka pak gjasa të 

kalojë moshën 60 vjeçare.22 Dallimet në trendet 

e jetëgjatësisë në përgjithësi kanë qenë po ashtu 

befasuese. Vendet e Azisë Qendrore, të Ballkanit 

Përendimor dhe të Evropës Qendrore bënë 

hapa të mëdhenjë drejt përmirësimit të shkallës 

së jetëgjatësisë prej tri vite deri në gjashtë vite 

më shumë, duke fi llua nga fi llimvitet e 1970-ta 

dhe deri te fundi i viteve të 1990-ta (gjatë kësaj 

periudhe, jetëgjatësia në Turqi u rritë prej 58 vjet 

në 69). Për dallim, vendet e Baltikut, Armenia, 

Bjellorusia, Federata Ruse dhe Ukraina kanë 

përjetuar ngecje gjatë kësaj periudhe, duke 

pësuar zvogëlim të jetëgjatësisë për së paku 

Tabela 2.5 Trendet e vdekshmërisë në vendet e përzgjedhura për fëmijët nën moshën 5 vjeçare 

(vdekjet për 1,000 lindje të foshnjeve të gjalla;1970, 2003) 

250 

200 

150 

100 

50 

0 

Burimi: UNDP 2005 

një vjet> Bjellorusia është rast i veçantë për 

shqetësim: shkalla mesatare e jetëgjatësisë ka ra 

për 3.5 vjet mes viteve 1970 dhe 2000.23 

Pjesa më e madhe e rënies i pasqyron trendet 

e pafavorshme të mortaltetit të meshkujve në 

vendet e BSHP-së dhe të Baltikut. Mesatarisht, 

në këto vende, meshkujt vdesin së paku 10 vjet 

më heret sesa femrat. Në krahasim me këtë, 

Shqipëria, Bosnia dhe Hercegovina, Qiproja, 

maqedonia, Malta, Taxhikistani, Turqia dhe 

Uzbekistani e kanë këtë shkallë më të vogël se 

6 vjet. Vlen të ceket se përkundër raportimit 

të të hyrave dukshëm më të ulta, meshkujt 

në Shqipëri, Bosnje dhe Hercegovinë apo ata 

në Maqedoni jetojnë 10 vjet më shumë se 

meshkujt në Federatën Ruse dhe Kazakistan, të 

cilët mesatarisht jetojnë vetëm 61 vjet.24 Tkëto 

trende të pafavorshme demografi ke në BSHP, 

që në përgjithësi rrjedhin që nga periudha 

para kolapsit të Bashkimit Sovjetik, pjesërisht 

janë pasojë e stilit jo të shëndetshëm të jetës, 

në veçanti, për shkak të përdorimit të madh 

të alkoolit, pirjes së duhanit dhe të punës në 

vende me rrezikshmëri të lartë.25 Itrendet e 

vdekshmërisë së foshnjeve në këto vende 

duken të jenë më të favorshme, ku këto trende 

kanë shënuar rënie në dekadat paraprake dhe 

duke vazhduar në përgjithësi edhe gjatë viteve 

të 1990-ta. Siç shihet në tabelën 2.4, trendet e 

vdekshmërisë së foshnjeve në vendet e EQL/ 

BSHP-së janë mjaft të krahasueshme me OZHMtë 

dhe trendet zhvillimore atë të vendeve të tjera 

me të hyra mesatarisht të larta. Në anën tjetër, 

këto rënie janë zvogëluar nga vitet e 1980-ta, 

ashtu që dallimi mes niveleve të raportuara 

në vendet e EQL/BSHP-së dhe atyre të Evropës 

Përendimore është duke u rritur. 

Njashtu janë duke u rritur dallimet edhe brenda 

regjionit. Siç shihet në tabelën 2.5, disa vende 

Turqia Kirgistani Taxhikistani 


Tani në Azerbajxhan, 

Kirgistan dhe Taxhikistan 

vdes një grua në çdo 1000 

lindje 

Që nga viti 2002, dy 

vende – Federata Ruse 

dhe Ukraina - vlerësohet 

t’i kenë 1 milion njerëz 

të infektuar me virusin e 

HIV/AIDS-it 

17

18 


Tabela 2.6 Numri i abortimeve në jetën e femrës në vendet e përzgjedhura të EQL/BSHP-së, 

1996 – 2001 

4.0 

3.5 

3.0 

2.5 

2.0 

1.5 

1.0 

0.5 

0 

Burimi: Anketat demografi ke dhe shëndetësore (ORC Makro) dhe anketat për shëndetësinë reproduktive (CDC), citati i marrë në: 

Komunikimi i masave/ Zyra për referenca rreth popullësisë 2003. 

(p.sh.: Turqia dhe Kirgistani) kanë shënuar rënie 

drastike të mortalitetit të fëmijëve që nga viti 

1990. 26 Përveç kësaj, disa shtete të reja anëtare 

të BE-së kanë mundur t’i zvogëlojnë shkallët e 

mortalitetit të fëmijëve përgjysmë apo edhe më 

shumë që nga fi llimi i tranzicionit. Si rezultat, 

tani 11 shtete raportojnë 10 apo më pak raste 

të vdekjeve të foshnjeve në 1000 lindje dhe 

Tabela 2.7 Numri i të infektuarve të ri m HIV në 1 milion banor në vendet e përzgjedhura të 

EQL/BSHP-së , 1996 – 2003 

1.200 

1.000 

800 

600 

400 

200 

0 

Burimi: EuroHIV 2003: 16 – 17. 

Estonia 

Rusia 

Ukraina 

Letonia 

Bellarusia 

Lituania 

12 raste të vdekjeve të fëmijëve nën mëshën 5 

vjeçare. 27 Përparimi i mëtejmë i këtyre vendeve 

do të kërkonte përpjekje të bashkërenduara 

në luftimin e keqtrajtimit të fëmijëve dhe të 

një numri të vogël të aksidenteve fatale. 28 Në 

anën tjetër, që nga viti 1990 Gjeorgjia, Federata 

Ruse, Turkmenistani dhe Taxhikistani nuk kanë 

mundur t’a zvogëlojnë shkallën e vdekshmërisë 

1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003

së foshnjeve dhe të fëmijëve nën moshën pesë 

vjeçare nën 98 në 1000 lindje. 29 

Shkalla e vdekshmërisë së nënave në fi llimin 

e viteve të 1990-ta në vendet e EQL/BSHP-së 

në përgjithsëi ishte shumë më e vogël se në 

shumicën e vendeve të zhvilluara. Fatkeqësisht, 

trendet e vdekshmërisë së nënave janë rritur në 

12 vende që nga viti 1995-2000. Kjo shkallë është 

rritur për ¾ në Shqipëri, gati është dyfi shuar në 

Armeni dhe në Bosnje e Hercegovinë dhe ka 

arritur shifër marramendëse në Azerbajxhan 

dhe Kazakistani prej 150 për qind. Tani në 

Azerbajxhan dhe Kirgistan vdes një nënë për 

çdo 1000 lindje, ndërsa për çdo 2000 lindje vdes 

një nënë në Shqipëri, Armeni, Estoni, Federatën 

Ruse dhe në Turqi. Për çdo grua që vdekë, 

shumë gra të tjera bëhen të paafta për shkak 

të sëmundjeve. Pothuajse Të gjitha këto vdekje 

do të mund të shmangeshin me një qasje më të 

mirë në shërbimet cilësore shëndetësore. Për 

dallim nga kjo gjendje, është shënuar përparim 

i mirë në Kroaci, Republikën Çeke, Maqedoni 

dhe në Poloni, ku të gjitha këto shtete e kanë 

zvogëluar shkallën e vdekshmërisë së nënave 

prej 14-18 në 100.000 lindje në vitin 1995, në 

numra njëshifror në vitin 2000. 30 

Shqetësimet e tjera për shëndetin reproduktiv 

të nënave përfshijnë abortimet e shpeshta 

dhe qasjen jo të duhur në mjete kontraceptive. 

Femrat në Kaukaz, Federatën Ruse dhe në 

Rumani kanë pranuar se kanë bërë së paku dy 

abortime gjatë jetës së tyre. (tabela 2.6). Shkallët 

e larta të abortimit janë drejtpëdrejt të lidhura 

me qasje joadekuate në metodat moderne 

Tabela 2.8 Fëmijët e lindur nga nënat me virus të AIDS-it në Rusi gjatë 1996 – 2003 

8.000 

7.000 

6.000 

5.000 

4.000 

3.000 

2.000 

1.000 

0 

Burimi: Qendra federale shkencore dhe metodologjike për HIV/AIDS 2004: 16. 

kontraceptive. Femrat në Gjeorgji, të cilat 

raportojnë për abortime më të shpeshta, po 

ashtu thojnë se llojet e tjera të kontracepcionit 

aktualisht nuk janë në dispozicion për gati ¼ e 

tyre. 31 

Nevoja për metoda më moderne të 

kontracepcionit vihet në pah edhe më shumë 

nga epidemia gjithnjë e më e madhe e HIV-it në 

vendet e EQL/BSHP-së, posaçërisht në Ukrainë, 

Federatën Ruse dhe në Estoni. Në fund të vitit 

2004, vlerësohej se gjithsej numri i personave 

të infektuar me HIV në këto vende ishte 1,4 

milion. Derisa shkalla e vlerësuar e prevalencës 

së HIV-it tek të rriturit në këto vende është 0.6 

– 0.9 për qind, dhe është më e ulët sesa në 

regjionet e tjera, prapseprap kjo shkallë është 

duke u rritur mjaft shpejtë (tabela 2.7). 33 Tvendet 

e EQL/BSHP-së tregojnë një ndryshueshmëri 

të konsiderushme përkitazi me prevalencën e 

HIV-it, mirëpo, derisa Federata Ruse, Ukraina 

dhe Estonia iu kanë afruan 1 për qindëshit të 

prevalencës apo e kanë tejkaluar atë, pothiajse 

të gjitha vendet e tjera e kanë prevalencën e 

HIV-uit te të rriturit më të ulët se 0.3%. Që nga 

viti 2002, dy vende – Federata Ruse dhe Ukraina 

vlerësohet t’i kenë 1 milion njerëz të infeltuar 

me virusin e HIV/AIDS-it , në krahasim me më 

pak se 120.000 raste në të gjitha shtete e tjera 

të EQL/BSHP-së. 34Shkalla e prevalencës së HIV/ 

AIDS-it në shumicën e vendeve të EQL/BSHPsë 

mbetet e ulët krahasuar me standardet 

ndërkombëtare, dhe AIDS është shkak shumë 

më pak serioz i vdekshmërisë sesa sëmundjet 

e organeve të frymëmarrjes apo të qarkullimit 

rastet e reja 

1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 


Kazakistani, Rumania, 

Federata Ruse, Ukraina 

dhe Uzbekistani raportojnë 

për më shumë se 50 për 

qind të rasteve krahasuar 

me rastet e raportuara 

në mbarë Evropën dhe 

BSHP-në 

19

20 


Vendet e BSHP-së kanë një 

biodiversitet mjaft të madh 

të paprekur dhe burime të 

tjera natyrore, të cilat me 

një menaxhim të duhur, 

mund të bëhen atribute të 

rëndësishme zhvillimore në 

të ardhmen 

Tabela 2.1 Shkalla e ndotjes me dioksid karboni në vendet e EQL/BSHP-së 

Grupimi sipas regjioneve 

Shkalla e ndotjes me dioksid karboni në tona 

për milionë $ 

Dallimi nga mesatarja botërore 

e BPV-së 

(%) 

Vendet e BSHP-së 1,327 +226 

Southeast European countries I 582 +43 

Shtetet e reja anëtare të BE-së 437 +7 

Shtete kryesore me të ardhura mesatarisht të larta 413 +1 

Mesatarja botërore 407 0 

Shtetet e tjara në zhvillim IV 117 −71 

EU 15 V 

Vërejtje: 

92 −77 

I : Përfshinë Shqipërinë, Bosnje Hercegovinën, Bullgarinë, Kroacinë, Rumaninë, Serbinë dhe Malin e Zi (përfshirë Kosovën), Maqedoninë, dhe Turqinë. 

II : Përveç Qipros dhe Maltës. 

III : Përfshinë Brazilin, Kubën, Kinën, Indinë, Indonezinë, Meksikon, Afrikën e Jugut dhe Korenë e Jugut. 

IV : Përfshinë Australinë, Kanadanë, Islandën, Japoninë, Zelandën e Re, Norvegjinë, Zvicrën dhe SHBA-të. 

V. : Tregon anëtarët e BE-së para viitit 2004, përveç Luksemburgut. Burimi: WEF et al., 2005. 

të gjakut, si dhe të pasojave nga aksidentet. 

Prapseprap, epidemia është duke marrë jetërat 

e shumta, posaçërisht në mesin disa grupeve të 

rrezikuara. Përdorimi intravenoz i drogës është 

mënyra kryesore e bartjes së virusit të HIV-it në 

vendet e BSHP-së. Po ashtu, është regjistruar 

rritje e këtij numri edhe në Azinë Qendrore, 

e cila shtrihet përgjatë rrugëve kryesore të 

trafi kimit të drogës që shkojnë prej Lindjes kah 

Përendimi.35 Wpërderisa përdorimi i gjilpërave 

të njëjta mbetet shqetësim i madh, modelet e 

fundit epidemiologjike theksojnë bartjen e kësaj 

sëmundjeje përmes marrëdhënieve seksuale 

si një burim tjetër i rrezikut. Një e katërta deri 

një e treta e narkomanëve intravenozë në disa 

regjione ruse është raportuar se kanë.OZHMtë 

dhe trendet zhvillimore kanë patur kontakte 

seksuale me punëtore komerciale të seksit 

që është një grup tjetër i rrezikuar.36 Të dyja 

grupet janë të mbipërfaqësuara në mesin e të 

burgosurve – grup i tretë i rrezikuar, ku seksi pa 

mjete mbrojëtse dhe shfrytëzimi i përbashkët 

i gjilpërave është relativisht i shpeshtë. Për më 

tepër, 10 për qind nga 875,000 të burgosurit në 

sistemin e burgjeve të Federatës Ruse (ky numër 

përbën gjysmën e të burgosurve në mbarë 

regjionin) janë diagnostifi kuar me tuberkulozë 

(TB).37 Diku rreth 433,000 raste janë evidentuar 

në vendet e EQL/BSHP-së, të cilat përfshijnë të 

gjitha 16 shtetet të konsideruara si ‘kritike’ në 

regjionin më të gjerë evropian të mbuluar nga 

Organizata Botërore e Shëndetësisë (OBSH). Nëse 

krahasojmë pesë shtete (Kazakistan, Rumani, 

Federatë Ruse, Ukrainë dhe Uzbekistan), do të 

shohim se janë raportuar më shumë se 50 për 

qind të rasteve krahasuar me rastet e raportuara 

në mbarë Evropën (duke përfshirë Evropën 

Përendimore) dhe BSHP-në .38 

Edhe pse HIV/ AIDS në këto vende është kryesisht 

sëmundje e narkomanëve të ri meshkuj, analizat 

e fundit tregojnë se shkalla e prevalencës tek 

femrat është duke u rritur më shpejt sesa ajo e 

meshkujve.39 Rritja e madhe e numrit të nënave 

të infektuarve me HIV në Ukrainë dhe Rusi (shih 

tabelën 2.8) është posaçërisht brengosëse. 

Sistemet e kujdesit shëndetësor nganjëherë 

vëjnë presion mbi nënat me HIV që t’i lejnë 

fëmijët e tyre: sipas vlerësimeve të UNICEF-it, 

rreth 20 për qind e fëmijëve të lindur nga nënat 

me virus të HIV-it braktisën dhe numri i tyre po 

rritet me ritëm të shpejtuar.40 HIV/AIDS ndikon 

në statusin shoqëror të femrës në mënyra të 

tjera të stërholluara por të rëndësishme. Femrat 

Psikologjikisht janë në më të prirura ne infektim 

me virusin e HIV-it dhe kanë më pak guxim që 

të kërkojnë marrëdhënie të mbrojtura seksuale. 

Femrat janë shpesh të prekuara në mënyrë 

disproporcionale me rastin e hyrjes së AIDS-it në 

familje. Pasi që ato në përgjithësi kryejnë punët 

më të mëdha rreth kujdesit shtëpiak, AIDS-i në 

familje mund të kufi zon angazhimin e gruas në 

tregun e punës dhe t’i zhvendos ato edhe më 

poshtë në shkallën e mirëqenies ekonomike. 

Mjedisi 

Komunizmi është shkatërruar pjesërisht për 

shkak të reagimit të popullit ndaj politikave të 

paqëndrushme në sektorin e energjisë dhe të 

mjedisit. Ekosistemet në disa prej vendeve të 

EQL/BSHP-së para viteve të 1990-ta përjetuan 

nivele më të larta të ndotjes së ajrit, ujit dhe 

të tokës, të matura ndonjëherë. Katastrofa 

nukleare e vitit 1986 në centralin bërthamor 

të Çernobilit në Ukrainë dhe tharja e Detit Aral 

në Azinë Qendrore (rubrika 2.5), janë shembuj 

shumë drastik të trashëgimisë mjedisore të 

sistemit sovjetik. 

Në krahasim me shkallën e ndotjes në fi llimvitet 

e 1990-ta, përparimi i bërë në këtë drejtim 

është mbresëlënës. Ndotja me dioksit të 

karbonit ka rënë për 27 për qind gjatë viteve

Table 2.2 Dallimet regjionale në qëndrueshmërinë mjedisore 

Grupimi regjional i vendeve Dallimi prej mesatares botërore të IQM-së (%) I 

Federata Ruse, BSHP-të përendimore dhe Kaukazi +1 

Federata Ruse +6 

Bellarusia +3 

Armenia +3 

Gjeorgjia +2 

Moldavia +1 

Azerbajxhan −5 

Ukraina −5 

Vendet e Azisë Qendrore −19 

Kazakistani −3 

Kirgistani −3 

Taxhikistani −23 

Uzbekistani −31 

Turkmenistani −34 

Vendet e Evropës Juglinodre II 

+2 

Kroacia +19 

Shqipëria +18 

Bosnia dhe Hercegovina +2 

Bullgaria 0 

Maqedonia −5 

Serbia dhe Mali i Zi III 

−5 

Rumania −7 

Turqia −7 

Shtete e reja anëtare të BE-së IV +8 

Letonia +21 

Lituania +18 

Estonia +17 

Sllovenia +16 

Sllovakia +6 

Hungaria +4 

Republika Çeke −7 

Polonia −10 

Vendet e BSHP-së −7 

BE 15 V +13 

Vendet e tjera të zhvilluara VI 

+26 

Vendet e tjera kryesore me të hyra mesatares VII −1 

Vërejtje: Të dhënat janë të bazuara në mesataren e ponderuar të IQM-së për vendet në këtë grupim. 

I Dallimet pozitive tregojnë gjendjen mjedisore më të mirë sesa mesatarja botërore, ndërsa dallimet negative tregojnë gjendjen mjedisore më të keqe sesa mesatarja botërore. Shtatë përqindëshi 

për vendet e BSHP-së do të thotë se treguesit e qëndrueshmërisë mjedisore ishin mesatarisht 7 për qind më të vegjël sesa mesatarja botërore për këto vende. (në vitin 2005, mesatarja botërore ishte 

50) 

II : përfshinë Shqipërinë, Bosnje Hercegovinën, Bullgarinë, Kroacinë, Maqedoninë, Rumaninë, Serbinë dhe Malin e Zi (përfshirë Kosovën) dhe Turqinë. 

III: Përfshinë Kosovën. 

IV: Përveç Qipros dhe Maltës. 

V: Tregon anëtarët e BE-së para vitit 2004, përveç Luksemburgut. 

VI: Përfshinë Australinë, Kanadanë, Islandën, Japoninë, Zelandën e Re, Norvegjinë, Zvicrën dhe SHBA-të. 

ViII: Përfshinë Brazilin, Kinën, Indinë, Indonezinë, Meksikon, Afrikën e Jugut dhe Korenë e Jugut 

Burimi : WEF et al., 2005. 


21

22 


Së paku sipas disa 

treguesve, cilësia e mjedisit 

në vendet BSHP-së është 

nën nivelet botërorore dhe 

të EQL-së 

Në disa vende të BSHP-së 

shkalla e qasjes në ujë të 

pijshëm është disa herë 

më e vogël në vende rurale 

sesa në ato urbane 

1992-1999, ndërsa nivelet e efektshmërisë së 

energjisë u përmirësuan për 35 për qind gjatë 

viteve 1992-2002.41 Ky përmirësim pjesërisht 

mund të shpjegohet me rënie të dukshme të 

prodhimtarisë të ndërlidhur me tranzicionin 

dhe me përqendrimin e punës në sektorin e 

shërbimeve. Kalimin. Është për t’u habitur se 

disa nga përmirësimet më të mëdha në cilësinë e 

mjedisit kanë ndodhur në shtete e reja anëtare 

të BE-së, të cilat gjithashtu kanë raportuar 

shkallën më të lartë të zhvillimit ekonomik që 

nga viti 1990. Ngjashëm me këtë, përkundër 

përparimit më të ngadalshëm, vendet e BSHP-së 

kanë një biodiversitet mjaft të madh të paprekur 

dhe burime të tjera natyrore, të cilat me një 

menaxhim të duhur, mund të bëhen atribute të 

rëndësishme zhvillimore në të ardhmen. 

Përkundër këtij përparimi, shumë vende të EQL/ 

BSHP-së ende janë larg praktikave më të mira 

ndërkombëtare të ruatjes së mjedisit. Kjo më së 

shumti shihet në ndotjen me dioksid karboni 

(shkaku kryesor i ngrohjes globale), vetëm një 

numër i vogël i shteteve të reja anëtare të BE-së 

(Polonia, Republika Çeke dhe Sllovakia nuk janë 

në mesin e tyre), ndërsa Shqipëria, Kroacia dhe 

Turqia raportojnë për ndotje me dioksid karboni 

(për njësi të BPV-së) që është më e ulët sesa 

mesatarja botërore. Siç tregojnë të dhënat nga 

tabela 2.1, gjendja e shteteve të EQL/BSHP-së 

Figura 2.9 Indekset e qëndrueshmërisë mjedisore për shtetet e BShP-së: ndryshimi në për qindje 

ndërmjet viteve 2002 dhe 2005 

30 

25 

20 

15 

10 

5 

0 

-5 

-10 

-15 

-20 

Shënim: Nuk janë të përfshira të dhënat mbi Gjeorgjinë. Burimi: FEB al., 2002, 2005. 

në këtë drejtim është shumë e keqe: ndotja me 

dioksid karboni në vitin 2004 ishte 226 për qind 

më e madhe se mesatarja botërore, në krahasim 

me 7 për qind mbi mesatare botërore, që është 

e pranishme në shtetet e BE-së; 43 për qind – në 

shtete të Evropës Juglindore dhe 1 për qind më 

shumë për shtete e tjera me zhvillim të lartë 

apo të mesëm ekonomik (India, Kina, Brazili)42 

Ndotja me dioksid karboni për njësi të BPV-së në 

Turkmenistan, Ukrainë, Uzbekistan, Azerbejxhan 

dhe Kazakistan është më e larta në botë ( së 

bashku me Korenë veriore dhe Mongolinë). 

Përderisa sektorët e mëdha energjetike të këtyre 

vendeve i kontribuojnë kësaj ndotjeje, treguesit 

e efektshmërisë energjetike për shtete me të hyra 

mesatare që eksportojnë naftë, siç janë: Arabia, 

Irani, Venecuela dhe Meksika janë dukshëm më 

të mira sesa ato të shteteve të BSHP-së. 

Ndërprerja e ndërlidhjes së zhvillimit ekonomik 

me praktikat e paqëndrueshme në sektorin e 

energjisë dhe të mjedisit kërkon miratimin edhe 

zbatimin e politikave shtetërore dhe dhënien e 

ndihmesës ndërkombëtare për një menaxhim 

më të mirë të mbeturinave, për zvogëlim të 

ndotjes dhe për përmirësim të proceseve 

industriale. Gjithashtu kërkon Çmime relative 

të energjisë, pasiqë dallimet e mëdha mes 

çmimeve vendore dhe të jashtme të energjisë 

e dekurajojnë ruajtjen e saj dhe i kufi zojnë

Figura 2.10 Qasja në furnizim të përmirësuar me ujë në vendet urbane dhe rurale në shtetet e 

BSHP-së (për qindja e popullatës), 2002 45 

100 

90 

80 

70 

60 

50 

40 

40 50 60 70 

80 

90 

100 

Burimi: Banka Botërore 2005b. 

investimet në teknologjitë për shfrytëzim 

efi kas të energjisë. Fatkeqësisht, përmirësimet 

e treguesve të përgjithshëm mjedisor nuk 

nënkuptojnë gjithmonë një mirëqenie më të 

lartë të familjeve të varfëra. Familjet që nuk 

kanë alternativa të tjera, shpesh vendosin të 

shfrytëzojnë lëndë të paqëndrueshme djegëse 

(dru, torfë dhe thëngjill), duke i rënduar edhe më 

shumë ekosistemet lokale. Kjo është në veçanti 

problematike në vendet më të ftohta të BSHP-së, 

ku infrastruktura e dobët së bashku me problemet 

e pagave dhe të menaxhmentit, nganjëherë 

kanë rezultuar me ndërprerje të furnizimit me 

rrymë, nxemje dhe me ujë të nxehtë. Kjo mund 

të ketë efekt negativ veçanërisht gjatë dimrave 

të gjatë dhe të ftohtë. 

Indeksi i Qëndrueshmërisë Mjedisore (IQM)43 

është një masë krahasuese e aftësisë së vendit 

për të ‘ruajtur kushtet e favorshme mjedisore 

në të ardhmen’. Ky indeks caktohet në bazë të 

vlerësimeve lidhur me: (1) gjendjen e sistemeve 

mjedisore (2) karakteristikat e atyre sistemeve 

(3) ndikimin e ndryshimeve në ato sisteme te 

njerëzit (4) kapacitetet për trajtimin e sfi dave 

mjedisore dhe (5) pjesëmarrjen në menaxhimin 

e shqetësimeve në nivel botëror. IQM-ja bazohet 

në 68 ndryshore, duke përfshirë cilësinë e 

ajrit dhe të ujit, vdekshmërinë e fëmijëve dhe 

korrupsionin e institucionalizuar. Në vitin 2002, 

vlerate e IQM-së janë nxjerrë për 142 vende, 

ndërsa në vitin 2005-për 146 vende, duke 

përfshirë të gjitha shtete e EQL/BSHP-së (WEF 

et al., 2002, 2005).44 Këto vlera të IQM-së për 

shtet e BSHP-së, për shtete e reja anëtare të BEsë 

dhe për Shtetet e Evropës Juglindore, si dhe 

për shtetet e me zhvillim të lartë dhe ato me të 

hyra mesatarisht të larta, janë të paraqitura në 

tabelën 2.2 . 

Këto të dhëna theksojnë nevojën e ruajtjen 

e resurseve të pazhvilluara natyrore Trendet 

zhvillimore të OZHM-veOBJEKITVAT 

ZHVILLIMORE TË MIJËVJEÇARIT dhe 

biodeiversiteti (siç është pasqyryar në 

komponentet e IQM-së 1 dhe 2). Ato gjithashtu 

i nënvizojnë kërcënimet direkte mjedisore 

ndaj shëndetit dhe mirëqenies së njeriut 

(komponenti 3 i IQM-së), si dhe kapacitetin 

institucional në luftimin e këtyre kërcënimeve 

(komponenti 4). Vendet e BSHP-së në përgjithësi 

kanë dëndësi më të ulët të popullatës dhe 

natyrë më të paprishur e biodiversitet më të 

madh sesa vendet më shumë të zhvilluara 

dhe me dëndësi më të madhe të popullsisë të 

Evropës Qendrore, Juglindore dhe Përendimore. 

Si rezultat i kësaj, dhe për shkak të zvogëlimit 

më të madh të aktiviteteve industriale (dhe të 

ndotjes së ndërlidhur) gjatë viteve të 1990-ta, 

vendet e BSHP-së zakonisht kanë ekosisteme më 

të pastërta sesa vendet e EQL-së, prandaj kanë 

rezultate më të mira në komponentin e parë dhe 

të dytë. Por, për shkak të kapacitetit të tyre të 

dobët institucional në politikëbërjen mjedisore 

(komponenti 4), problemet mjedisore shpesh 

krijojnë kërcënime më të mëdha ndaj zhvillimit 

njerëzor në vendet e BSHP-së (komponenti 3), 

duke ndërmarrë kështu masa të përgjithshme 

më të dobëta lidhur me mbrojtjen mjedisore në 

krahasim me vendet e EQL-së. 

Të dhënat e IQM-së në tabelat 2.2 dhe 2.9 

tregojnë se cilësia mjedisore në vendet e 

BSHP-së është nën mesataren botërore dhe 


Gjatë viteve të 1990-ta, 

pjesëmarrja e arsimimit 

publik në BPV në Armeni, 

Kirgistan dhe Taxhikistan 

është zbritur për rreth 50 

– 70 për qind. 

Problemet e korrupsionit 

duket të jenë të mëdha në 

shëndetësi, arsimim si dhe 

sektorë të tjerë social në 

shumë shtete të Evropës 

Qendrore dhe Lindore / 

BSHP-së 

23

24 


Përmirësimet ekonomike 

të cilat kanë ndodhur 

pas vitit 1999 kanë shpie 

në përgjithësi në ngritje 

të konsiderueshme të 

shpenzimeve reale në 

shëndetësi dhe arsimim, si 

nga burime publike ashtu 

edhe nga ato private 

Tabela 2.11 Shpenzimet në shëndetësi publike, 1990 – 2002 (për qind të BPV-së) 

Shpenzimet në shëndetësi publike (% të BPV-së) 

10.0 

9.0 

8.0 

7.0 

6.0 

5.0 

4.0 

3.0 

2.0 

1.0 

Burimi: UNDP 2004a 

Estonia 

Belarusia 

të vendeve të EQL-së. Ato po ashtu tregojnë 

përkeqësime të mëdha në cilësinë e mjeditsit 

në disa nga vendet më të varfëra të BSHPsë, 

siç janë: Taxhikistani, Turkmenistani dhe 

Uzbekistani. Ndërsa shtete e reja anëtare të BEsë 

kanë mesatare më të larta sesa ato të vendeve 

të BSHP-së, aktivitetet mjedisore të të cilave janë 

dukshëm më të dobëta jo vetëm në krahasim 

me nivelet e raportuara në shtete e tjera anëtare, 

por edhe me ato të vendeve të tjera të OECDsë. 

Në anën tjetër, të dhënat tregojnë se cilësia 

mjedisore është përmirësuar dukshëm gjatë 

viteve 2002-2005 në Federatën Ruse, Ukrainë, 

Kazakistan dhe në Azerbejxhan – vende ku 

jeton shumica e popullatës së BSHP-së. Këto të 

dhëna gjithashtu tregojnë se banorët e Rusisë, 

Armenisë, Bellorusisë dhe të Moldavisë kanë 

nivele të cilësisë mjedisore që janë të barabarata 

apo më të larta sesa mesatarja botërore, si dhe 

më të larta se cilësia mjedisore e raportuar në 

vendet me të hyra mesatarisht të larta, siç janë: 

Kina, India, Indonesia dhe Afrika e Jugut. 

Qasja në shërbime sociale 

Lituania 

Rumania 

Ukraina 

Dekada të urbanizimit dhe të industrializimit nuk 

i kanë trajtuar plotësisht dallimet urbane dhe 

rurale lidhur me qasjen në shërbimet sociale, në 

veçanti qasjen në ujin e pijshëm dhe në hedhjen 

e mbeturinave. Në disa vende të BSHP-së shkalla 

e qasjes në ujë të pijshëm është disa herë më 

e vogël në vende rurale sesa në ato urbane 

(tabela 2.10). Po ashtu, pjesa më e madhe e ujit 

të pijshëm në vendet rurale të BSHP-së nuk i 

përmbush standardet sanitare: kjo përqindje 

shkon prej 25 – 30 për qind në Ukrainë dhe në 

Federatën Ruse e deri në 50 përqind OZHM-të 


Sllovakia 

Polonia 

Moldavia 

Bullgaria 

Rusia 

Latvia 

Turkmenistani 

Shqipëria Uzbekistani 

Taxhikistani 

dhe trendet zhvillimore 

OZHM dhe trendet e zhvillimit 

Figura 

Kroacia 

0.0 

0.0 1.0 2.0 3.0 4.0 5.0 6.0 7.0 8.0 9.0 10.0 

Shpenzimet në shëndetësi publike (% të BPV-së) 

Bellorusi dhe Taxhikistan, si dhe gjer në 65 

për qind në Moldavi. 46 Infrastruktura bazë joadekuate 

si dhe mundësitë për gjenerim të 

të ardhurave alternative shtyjnë shumicën e 

banorëve të komuniteteve nga rajonet anësore 

malore, pyjore si dhe gjysmë-shkretinore 

të mbështeten në aktivitete tradicionale të 

ekzistencës. 

Të hyrat e zvogëluara buxhetore për shkak 

të sprapsjes së tranzicionit si dhe migrimit të 

aktiviteteve ekonomike në sektorin joformal të 

shmangies së tatimit ka shtyrë shumë qeveri 

të Evropës Qendrore dhe Lindore / BSHP-së që 

të zvogëlojnë në masë të theksuar shpenzimet 

sociale përgjatë fi llimit dhe mesit të viteve 

1990. Kjo ka zbritur dukshëm ofrimin, si dhe 

qasjen në shërbimet sociale të fi nancuara nga 

shteti si dhe ato të përbashkëta. Shpenzimet 

reale publike në arsimim kanë zbritur në shumë 

vende të Evropës Qendrore dhe Lindore / BSHPsë 

(me përjashtim të dukshëm të disa vendeve 

të Evropës Juglindore, ku kanë fi lluar me nivele 

shumë të ulëta prej më pak se 3 për qind të BPVsë), 

posaçërisht në Kaukaz dhe Azi Qendrore, ku 

nivelet e tanishme nuk tejkalojnë 3.5 për qind 

të BPV-së. Gjatë viteve të 1990-ta, pjesëmarrja 

e shpenzimit të arsimimit publik në BPV në 

Armeni, Kirgistan dhe Taxhikistan ka rënë për 

rreth 50 - 70 për qind. Për të krahasuar, shtetet e 

reja anëtare të BE-së në përgjithësi shpenzojnë 

mbi 5 për qind të BPV-së në arsimim, dhe Estonia 

udhëheq me mbi 7 për qind. 47 Disa shtete

kandidate të BE-së (Rumania dhe Turqia) kanë 

ngritur shpenzimet publike në arsimim në masë 

të konsiderueshme, edhe pse kjo është bërë nga 

nivele fi llestare shumë të ulëta. 48 

Trendet në shëndetësi publike janë më të 

përziera. Disa vende kanë shënuar ngritje 

mesatare që nga viti 1990 (Sllovakia, Ukraina, 

Letonia), përderisa të tjerat (Rumania, Bellorusia, 

Estonia) pothuajse kanë dyfi shuar shpenzimet 

në shëndetësi publike (Tebela 2.11). Sa për 

krahasim, disa vende të Azisë Qendrore si dhe 

të Evropës Juglindore kanë përjetuar zvogëlim 

të theksuar (Kroacia, Taxhikistani, Uzbekistani 

si dhe Turkmenistani). Taxhikistani, i cili kishte 

përkushtuar gati 5 për qind të BPV-së për 

shëndetësi publike në vitin 1990, ka akorduar 

më pak se 1 për qind të BPV-së për këtë sektor 

në vitin 2002 si dhe vitet në vijim. 49 

Këto zvogëlime në qasje të shërbimeve sociale 

kanë krijuar një ‘nostalgji’ të fuqishme ndaj 

politikave sociale paratranzitore, kur qasja në 

shërbimet sociale dhe të përbashkëta ka qenë ‘e 

përgjithshme dhe pa pagesë’. Interpretimi 

mekanik i të dhënave të papërpunuara mbi 

pjesën e BPV-së të dedikuar shëndetësisë 

publike dhe arsimimit shpeshherë mbështesin 

këto këndvështrime. Sidoqoftë, duhet të merret 

parasysh që banorët urban si dhe individët e 

lidhur me njerëzit e nomenklaturës komuniste 

në përgjithësi kanë gëzuar qasje dukshëm më të 

mirë në këto shërbime para vitit 1990 në 

krahasim me banorët rural që nuk kanë pasur 

lidhje politike. Ngjashëm, ofrimi i gjërë i pagesave 

Figura 2.12 Pabarazitë në konsum (koefi cienti i Gini-t), 2000– 2003 

0.45 

0.40 

0.35 

0.30 

0.25 

0.20 

0.15 

0.10 

0.05 

0 

Shënim: Për Turkmenistanin të dhënat nga viti 1998. 

Burimi: UNDP 2005, Organizata për Bashkëpunim dhe Zhvillim Ekonomik 2005, Banka Botërore 2005a. 

joformale monetare dhe ndihmave për 

furnizuesit e këtyre shërbimeve ka nënvizuar 

karakterin pothuaj privat, edhe nën socializëm. 

Rritja e arsimimit të fi nancuar privatisht, 

shëndetësisë si dhe shërbimeve të tjera sociale 

për këtë arsye në një masë paraqet tranzicionin 

nga marrëdhëniet e tregut të nënkuptuar në ato 

të një tregu të sinqertë brenda këtyre sektorëve. 

Përderisa problemet e korrupsionit duket të jenë 

të mëdha në shëndetësi, arsimim si dhe sektoret 

e tjera sociale në shumë shtete të Evropës 

Qendrore dhe Lindore / BSHP-së, ato gjithashtu 

duket të jenë të koncentruara në institucione të 

sektorëve publike, të cilat shpesh operojnë në 

ambiente të cilat janë shumë jo-transparente në 

aspektin fi skal dhe rregullues. Zbritjet në qasje 

të shërbimeve sociale gjithashtu pasqyrojnë 

trende objektive demografi ke dhe teknologjike 

të cilat janë duke shtyre ndryshime strukturore 

në arsimim, shëndetësi si dhe sektorë të 

ndërlidhura. Zvogëlimi i popullatës si dhe 

vjetërsimi i saj nënkupton zvogëlim të kërkesës 

për arsimim, gjë që vë në pah nevojën për 

ristrukturim të vështirë të sistemeve shkollore. 

Shmangia e pozicionimit në anën e gabueshme 

të zhvillimit digjital kërkon investim në teknologji 

të reja të informimit dhe komunikimit, përshtatje 

në gjuhë amtare dhe rrethana vendore i të cilave 

nuk është gjithmonë i lehtë apo i lirë. Raportet 

Kombëtare mbi Objektivet Zhvillimore të 

Mijëvjeçarit për shtetet e Evropës Qendrore dhe 

Lindore / BSHP-së kërkojnë vëmendje në 

shmangie të zvogëlimit të niveleve të regjistrimit 

Turkmenistani 

Turqia 

Georgia 

Maqedonia 

Uzbekistan 

Latnia 

Federata Ruse 

Estonia 

Moldavia 

Taxhakistan 

Lituania 

Polonia 

Shqipëria 

Kazakistani 

Bosna dhe Hercegovina 

Serbia dhe Mali i Zi 

Bellarusia 

Kroacia 

Rumania 

Armenia 

Sllovenia 

Bullgaria 

Kirgistani 

Ukraina 

Sllovakia 


Hungaria 

Azerbajxhani 

OECD 


Numri i njerëzve të cilët 

jetojnë në varfëri absolute 

në shtetet e Evropës 


BSHP-së është ngritur nga 

31 milionë në vitin 1990 në 

102 milionë në vitet 1998 

– 9 

Përmirësimi ekonomik i 

cili ka ndodhur në fundin 

e viteve të 1990-ta duket 

se po zvogëlon varfërinë 

absolute 

25

26 


Sfi dat e ndërtimit të 

solidaritetit postko munist, 

si dhe të reformimit të 

politikave sociale për 

dhënien e ndihmave atyre 

që kanë më së tepërmi 

nevojë për ndihmë mbesin 

kryesisht të pazgjidhura 

Statistikat zyrtare në 

shumë vende të Evropës 


BShP-së tregojnë që gratë 

janë shpesh më të varfra 

në aspekte absolute në 

krahasim me meshkujt 

Keqpërdorimi fi zik nga 

bashkëshorti apo partneri 

mbetet formë më se e 

zakonshme e dhunës ndaj 

grave 

në shkollim fi llestar, të mesëm apo të lartë – këto 

në përgjithësi janë ngritur – por më tepër ndaj 

sistemeve të pareformuara arsimore të cilat 

përgatisin të diplomuar me aftësi të cilat dobët i 

janë përshtatur trendeve të tregut të fuqisë 

punëtore. Skema të fi nancimit të arsimimit të 

bazuara në subvencionet e përgjithshme 

buxhetore nganjëherë nuk janë në përputhje 

me politikat thelbësore pro-të varfërve, pasi që 

parandalojnë synimin e ndihmës arsimore për 

familjet më të varfra të cilat më së tepërmi kanë 

nevojë për përkrahje. 

Çështje të ngjashme vërehen në sektorin e 

shëndetësisë. Mplakja e popullatës nënkupton 

ngritje të nevojave për përkujdesje mjekësore 

shtesë, (që shpesh kushton shumë) të cilat 

sistemet publike shëndetësore të shteteve të 

Evropës Qendrore dhe Lindore / BSH P-së nuk janë 

të pajisura mirë që ti ofrojnë. Rëndësia e Virusit 

të Imunodefi cencës te Njeriu (HIV)/ Sindromit të 

Imunodefi cencës së Fituar (AIDS), tuberkulozit si 

dhe e mbështetjes në sëmundje të qarkullimit 

thekson rëndësinë e përkujdesjes parandaluese 

si dhe mënyrës së shëndoshë të jetesës. Këto 

trende përfshijnë marrëdhënie të ndryshme 

ndërmjet individëve, mjekëve, si dhe sistemeve 

shëndetësore dhe arsimore krahasuar me atë që 

është bërë tradicionalisht në këto vende, ku në 

shëndetësi publike janë përqendruar sisteme 

shëndetësore me qasje ‘nga lartë poshtë’ si dhe 

luftimi i sëmundjeve ngjitëse. Ato gjithashtu 

theksojnë nevojën për arsimim më të mirë lidhur 

me shëndetësinë si dhe punë me komunitetin 

nga OJQ-të si dhe aktorët e tjerë joqeveritar 

puna e të cilave duhet të akomodohet nga 

ministritë apo shëndetësia publike. Si edhe në 

arsimim, dhënia e përgjithshme e përkrahjes 

buxhetore për institucionet shtetërore të 

përkujdesit shëndetësor - krahasuar me dhënien 

e ndihmës pacientëve të cilët shfrytëzojnë këto 

shërbime – mund të pengoj synimin e ofrimit të 

shërbimeve mjekësore atyre të cilëve ato më së 

tepërmi u nevojiten. 

Zbritjet në pjesëmarrjen e BPV-së të dedikuar 

shëndetësisë, arsimimit si dhe shërbimeve të tjera 

sociale me fi nancim publik në shtetet e Evropës 

Qendrore dhe Lindore / BShP-së janë vetëm 

një pjesë e punës. Përmirësimet ekonomike të 

cilat kanë ndodhur pas vitit 1999 kanë shpie 

në përgjithësi në ngritje të konsiderueshme të 

shpenzimeve reale në shëndetësi dhe arsim, si 

nga burime publike ashtu edhe nga ato private. 

Ndoshta, gjë që është më me rëndësi, projektimi 

dhe zbatimi i reformave është dashur që të 

përshtatë sektoret shëndetësore dhe arsimore 

me realitetet demografi ke, teknologjike dhe 

ekonomike të shekullit 21, në të njëjtën kohë 

duke siguruar qasje për ata të cilët kanë më së 

tepërmi nevojë. Këto çështje mbesin sfi da kyçe 

në pothuaj të gjitha shtetet e Evropës Qendrore 

dhe Lindore / BSHP-së. Këto detyra janë të 

përshkruara në hollësi në raportet kombëtare 

të Objektiveve Zhvillimore të Mijëvjeçarit për 

anëtaret e reja të BE-së si dhe shtetet kandidate, 

ku këto trende demografi ke, teknologjike dhe të 

tregut të fuqisë punëtore janë më të theksuara, 

dhe ku qeveritë kanë fi lluar që të luftojnë me 

sfi dat e vështira të politikës sociale të cilat këto 

nënkuptojnë. Përparim i veçantë është bërë në 

reformimin e pensioneve, ku sisteme pensionale 

të fi nancuara plotësisht janë vënë në veprim 

në Kroaci, Hungari, Kazakistan, Letoni, Poloni 

dhe Sllovaki. Më pak përparim është bërë në 

reformimin e arsimimit dhe posaçërisht në 

sistemet e përkujdesjes shëndetësore. OZHM 

dhe trendet e zhvillimit 

Varfëria dhe pabarazia 

Ndërmarrjet shtetërore të epokës socialiste 

në shtetet e Evropës Qendrore dhe Lindore / 

BShP-së kanë krijuar nevojë të madhe për fuqi 

punëtore si dhe kanë ofruar një llojllojshmëri 

të shërbimeve sociale në formë ndihme për 

punonjësit e tyre. Punësimi i plotë si dhe mungesa 

e statistikave sociale të cilat janë nevojitur për 

të luftuar varfërinë kanë nënkuptuar që nivelet 

absolute të raportuara para tranzicionit për 

këto vende kanë qenë shumë më të ulëta sesa 

ato të rajoneve të tjera. Në vitin 1990, vetëm 

rreth 7 për qind e popullatës është vlerësuar se 

jeton në apo nën Paritetin e Fuqisë Blerëse të 

shprehur në dollarë amerikan (PPP) prej 2.15 $ 

në ditë. Kjo ka qenë nën normat e raportuara 

për Amerikën Latine (11 për qind), për Azinë 

Lindore dhe Paqësorin (mbi 30 për qind), si dhe 

Azinë Jugore (45 për qind). Tranzicionet dhe 

konfl iktet e viteve të 1990-ta kanë shpie drejt 

ndryshimeve dramatike në pozitën e shteteve 

të Evropës Qendrore dhe Lindore / BSHP-së. Gjer 

në vitin 1999, kjo pjesë ka qenë gjer në 20 për 

qind, krahasuar me 11 për qind për Amerikën 

Latine, si dhe 16 për qind për Azinë Lindore dhe 

Paqësorin. Shifrat e atyre në varfëri absolute në 

shtetet e Evropës Qendrore dhe Lindore / BShPsë 

janë ngritur nga 31 milion në vitin 1990 në 

102 milion në vitin 1998 – 9.1 Mosushqimi është 

bërë çështje sociale me rëndësi të madhe në 

shumë shtete të Evropës Qendrore dhe Lindore 

/ BSHP-së: vlerësimet e pjesës së popullatës e 

cila është e paushqyer është rreth 5 gjer në 25 

për qind.2 

Pabarazitë në të ardhura dhe varfëria relative 

gjithashtu janë ngritur gjatë viteve të 1990-ta. 

Para tranzicionit shtetet e Evropës Qendrore 

dhe Lindore / BSHP-së kanë raportuar nivele të 

ulëta të të ardhurave dhe pabarazi në konsum, 

ku koefi cienti ‘Gini’ i pabarazisë së konsumit 

është shtrirë nga 0.21 (Hungari) gjer në 0.31 

(Kirgistan).3 Pabarazitë në shumë vende janë 

ngritur shpejtë, ku gjer në vitet 2000 - 2003 

është tejkaluar vlera prej 0.30 në shumë vende

(Figura 2.12). Trende të ngjashme kanë qenë 

të dukshme në shpërndarjen e pasurisë. Në 

pjesën e parë të viteve të 1990-ta, proporcionet 

e të ardhurave të 20% të pjesës më të lartë të 

popullatës krahasuar me të ardhurat e 20% të 

pjesës më të ulët në shumicën e shteteve të 

Evropës Qendrore dhe Lindore / BSHP-së kanë 

qenë shumë të ulëta në krahasim me vende 

të tjera me nivele të ngjashme të zhvillimit 

ekonomik. Këto proporcione nuk kanë tejkaluar 

numrin tre për Bellorusinë dhe Sllovakinë, në 

Hungari, Latvi, Poloni, Rumani dhe Ukrainë kanë 

qëndruar ndërmjet 3.7 dhe 3.9, si dhe në Bullgari 

4.7. Në vitet 1996 - 2001, dallimi është zgjeruar 

në 4 – 6 për këto vende, me ç’rast Federata Ruse 

ka raportuar një proporcion prej 10.5. 

Fatmirësisht, përmirësimi ekonomik i cili ka 

ndodhur në fund të viteve të 1990-ta duket se 

ka zbritur varfërinë absolute. Të dhënat e fundit 

të Bankës Botërore shfaqin që Federata Ruse 

ka zvogëluar përgjysmë varfërinë absolute 

nga 21 në 9 për qind gjatë viteve 1999 - 2002. 

Taxhikistani, vendi më i varfër i rajonit, në aspekt 

të BPV për kokë banori ka zbritur për qindjen 

e atyre të cilët jetojnë me më pak se 2.15 $ në 

ditë (në aspekt të Paritetit të Fuqisë Blerëse të 

shprehur në dollarë amerikan - PPP) nga 91 për 

qind në 74 për qind gjatë viteve 1999 - 2003. 

Të dhënat e anketimi të buxhetit të amvisërive 

për vitin 2003 sugjerojnë që normat e varfërisë 

së të ardhurave në Armeni janë duke zbritur 

shumë më shpejtë sesa që është parashikuar në 

dokumentin strategjik të vendit në vitin 2003 mbi 

zvogëlimin e varfërisë. Për qindja e popullatës 

së klasifi kuar që jeton me më pak se 2.15 $ në 

ditë në Kazakistan ka zbritur nga 31 në 21 për 

qind gjatë viteve 1999 - 2002, si dhe ka zbritur 

edhe mëtej që nga kjo kohë. Disa lajme të mira 

gjithashtu janë paraqitur në të dhënat që kanë 

të bëjnë me varfërinë. Në Armeni, koefi cienti 

Gini për konsumin ka rënë nga 0.3208 në vitet 

1998 - 9 në 0.2850 në vitin 2003-a një vlerë tipike 

për shumë vende Evropiane. Në Federatën Ruse, 

koefi cienti Gini në konsum ka rënë nga 0.3527 

në vitin 1997 në 0.3381 në vitin 2002. Në anën 

tjetër, proporcioni i pasurisë së mbajtur nga 

20% të amvisërive më të pasura dhe më të 

varfra në Federatën Ruse në vitin 1997 ka qenë 

pak a shumë konstant gjer në vitin 2003 dhe e 

barabartë me shtatë. 

Sidoqoftë, pa marrë parasysh këtë përparim, nuk 

mund të mohohet që varfëria është bërë problem 

kyç social në shtetet e Evropës Qendrore dhe 

Lindore / BSHP-së. Ritmi i shpejtë i ndryshimit 

që shoqëron rënien e sistemit Sovjetik ka bërë 

që kërkimi i strategjive të mbijetesës individuale 

dhe amvisërore në vitet fi llestare të tranzicionit 

të jetë mjaft i vështirë. Problemet shpesh janë 

të koncentruara në vendet e zonës qendrore 

industriale post-komuniste, ku fabrika të 

pa konkurrencë tradicionalisht kanë ofruar 

punësim për shumicën e fuqisë punëtore lokale. 

Perceptimet e pabarazisë në rritje sociale, të 

kombinuara me pakënaqësinë e gjërë me 

mënyrën me të cilën janë krijuar paratë e reja, 

mund të ndikojnë në përkrahje për politika 

populliste të cilat mund të zhbëjnë shumë 

nga përparimin i cili është bërë në tranzicionin 

ekonomik. Sfi dat e ndërtimit të solidaritetit 

social post-komunist, si dhe të reformimit të 

politikave sociale për tu siguruar që ndihma i’u 

arrin atyre të cilët kanë më së tepërmi nevojë, 

mbesin kryesisht të pazgjidhura. Kthimi prapa i 

theksuar i zhvillimit i cili është përjetuar në Turqi, 

me rastin e krizës me monedhën në vitet 1999 

dhe 2001, ka krijuar probleme të ngjashme në 

atë vend. 

Barazia gjinore 

Adresimi brengave të grave është punë 

thelbësore për përmirësimin e mirëqenies së 

fëmijëve, zvogëlimit të varfërisë, luftimit të 

kërcënimeve shëndetësore si dhe përmirësimit 

të kualitetit të mjedisit për shumë familje. Të 

dhënat zyrtare statistikore në shumë shtete të 

Evropës Qendrore dhe Lindore dhe të BSHP-së 

tregojnë që gratë janë shpesh më të varfra në 

aspekt absolute se meshkujt. Normat e varfërisë 

në të gjitha grupet e moshave janë ngritur 

më shpejtë në mesin e grave sesa në mesin e 

meshkujve në ato vende, si dhe disa nga ngritjet 

më të mëdha të varfërisë janë vërejtur në mesin 

e grave pensionere. Kjo mund të gjurmohet si 

nga pagat më të ulëta të grave (të cilat atyre 

ju mundësojnë pensione më të ulëta) dhe 

faktit që, si rezultat i vdekjes më të hershme të 

meshkujve, shumica e pensionerëve në shumë 

shtete të Evropës Qendrore dhe Lindore dhe 

të BSHP-së janë femra. Barra të shumëfi shta siç 

janë përkujdesja ndaj fëmijëve, punët e shtëpisë 

si dhe pjesëmarrja në tregun e fuqisë punëtore 

shpesh përjashtojnë punonjëset femra nga 

punët me pagesë më të mirë, gjë që i len ato 

të mbi-përfaqësuara në grupe me të ardhura 

të ulëta të cilat varen nga transferet shtetërore. 

Statusi socio-ekonomik i nënave kryefamiljare, i 

f amiljeve të mëdha si dhe amvisërive rurale ka 

vuajtur në masë të konsiderueshme në shumë 

vende.61 

Kur kombinohet me migrimin e gjërë jashtë 

vendit të meshkujve si dhe paraqitjen e ngritur 

të HIV/ AIDS (që godet meshkujt në masë 

joproporcionale), këto trende kontribuojnë drejt 

thellimit të varfërisë te femrat në shumë vende të 

Evropës Qendrore dhe Lindore. Anketat e kryera 

në Federatën Ruse në vitin 2000 kanë shfaqur 

që shumica e grupeve të prekura kanë qenë 

amvisëri me shumë vartës dhe familje me nëna 

kryefamiljare, ku normat e varfërisë tejkalojnë 

60 për qind.2 Pensionerët janë grupi i radhës 

më i ndjeshëm në pothuaj të gjitha shtetet e 

Evropës Qendrore dhe Lindore, duke marrë 


Etniciteti është një shtytës 

tjetër potencial i varfërisë 

si dhe pabarazisë në 

vendet e Evropës Qendrore 

dhe Lindore / BSHP-së 

Spektri i përjashtimit 

social në thellim e sipër 

është një ndër aspektet më 

shqetësuese të gjendjes së 

vështirë të romëve 

Pa marrë parasysh shumë 

gjëra të përbashkëta, 

modelet në rritje të 

dallimeve nënrajonale janë 

më se të dukshme 

27

28 


Anëtarësimi në BE 

mund ti japë shtytje 

rritjes edhe më tej përmes 

përmirësimit të 

ambientit afarist si dhe 

ofrimit të fondeve për 

zhvillim rajonal dhe 

infrastrukturë transporti 

Theksi i BE-së në 

përfshirjen sociale si dhe 

shpërndarjet relativisht të 

barabarta të të ardhurave 

në vendet e BE-së 

sugjerojnë që varfëria 

relative është brengë e 

tanishme e këtyre vendeve 

Shkollimi i fëmijëve 

romë pengohet nga një 

kombinim i statusit të 

ulët socio-ekonomik të 

komuniteteve të rbomëve, 

si dhe paragjykimeve 

të mbajtura nga 

mësimdhënësit dhe 

administratorët e 

shkollave 

parasysh benefi tet shumë të ulëta dhe pagesat 

e prapambetura. Gratë më të vjetra në vendet 

rurale, posaçërisht ato të cilat janë të paafta për 

të rritur artikujt e tyre ushqimore, shpesh janë 

në rrezik të veçantë.63 

Në anën tjetër, gratë në shumë vende të Evropës 

Qendrore dhe Lindore / BSHP-së gëzojnë nivele 

relativisht të larta të pjesëmarrjes në fuqi 

punëtore, si dhe të politikave të cilat nxisin 

pjesëmarrjen në qeveri. Asnjë nga këto shtete 

nuk shfaqin nivele të ulëta joproporcionale të 

zhvillimit të ndërlidhur me gjininë, krahasuar 

me statusin e tyre sipas Indeksit mbi Zhvillimin 

Njerëzor. Sidoqoftë, garancitë ligjore si dhe 

konkurenca e tregut janë shumë shpesh të 

pamjaftueshme për të luftuar stereotipet 

kulturore të cilat kontribuojnë drejt dallimeve 

të konsiderueshme të pagesës ndërmjet gjinive, 

ndarjes së profesioneve, qasjes inferiore në 

asete dhe kredi si dhe praninë e dhunës ndaj 

grave. Investrimet e vogla në emancipimin e 

gruas dhe të vajzave mund të prodhojë shëndet, 

arsimim dhe rezultate sociale të pafavorshme, 

posaçërisht në vendet më të varfëra të Evropës 

Qendrore dhe Lindore dhe të BSHP-së. Gratë 

në shumicën e vendeve të Evropës Qendrore 

dhe Lindore dhe të BSHP-së janë posaçërisht 

të ndjeshme ndaj papunësisë, gjë që ka pasur 

ndikimin më të pafavorshëm në familjet e 

kryesuara nga femrat. Diskriminimi gjinor me 

rastin e hyrjes në treg është brengë e posaçme 

në vendet të cilat kanë benefi te të zvogëluara 

amësie, dhe ku punëdhënësit nuk bartin kostot 

e pushimeve të nënave punonjëse për lindje të 

fëmijëve dhe përkujdesje ndaj foshnjave. 

Gratë gjithashtu janë ndikuar seriozisht 

nga jostabiliteti politik, luftërat, ngritja e 

kriminalitetit si dhe format e tjera të dhunës 

dhe pasigurisë njerëzore në shumë vende 

të EQL/BShP-së. Dhuna ndaj grave ka marrë 

forma të tmerrshme (shumë raste të dhunimit) 

gjatë vargut të luftërave të Jugosllavisë. Gratë 

kanë gjasa të bëhen objekte të trafi kimit dhe 

prostitucionit me dhunë, posaçërisht në rajonet 

e shkatërruara nga varfëria dhe lufta. Një studim 

në Evropën Juglindore shfaq që shumica e grave 

të trafi kuara vijnë nga dy shtetet më të varfra të 

Evropës, Shqipëria dhe Moldavia. Abuzimi fi zik 

nga bashkëshorti apo partneri mbetet formë 

e gjërë e dhunës ndaj grave, një formë e cila 

në shumë vende ende nuk i është nënshtruar 

hulumtimit të hollësishëm apo debatit publik. 

Sipas anketave të fundit të shëndetësisë 

riprodhuese, pothuaj një nga tri gra në Rumani 

si dhe një nga pesë në Federatën Ruse, Ukrainë 

dhe Azerbajxhan janë viktima të abuzimit të 

tillë. Gratë kanë zhvilluar strategji të fuqishme 

për tu përballur me këto vuajtje, dhe si të tilla 

mund të shërbejnë si shembull për familjet dhe 

komunitetet e tyre. Gratë e kanë ngritur vetveten 

nga papunësia dhe varfëria përmes themelimit 

të bizneseve të tyre; kanë gjetur kanale 

alternative të aktivitetit politik, duke shfrytëzuar 

mundësitë bazë të ofruara nga demokratizimi 

dhe decentralizimi. Në raste kur ka qenë e 

mundur, gratë gjithashtu kanë shfrytëzuar 

mundësitë arsimore pastranzicionale, kështu 

që në shumë vende të Evropës Qendrore dhe 

Lindore / BShP-së (posaçërisht më të pasurat) 

ato janë më të arsimuara se meshkujt. Dhe në 

të gjitha këto vende, gratë jetojnë më gjatë se 

meshkujt. Në Federatën Ruse si dhe vendet 

perëndimore të Evropës Qendrore dhe Lindore, 

këto dallime morale të bazuara në gjini janë të 

theksuara. 

Të gjitha vendet e Evropës Qendrore dhe 

Lindore / BSHP-së janë palë të Konventës mbi 

Eliminimin e të gjitha formave të diskriminimit 

ndaj grave, si dhe kanë pranuar Platformën e 

veprimit të Konferencës së katërt të Kombeve 

të Bashkuara mbi gratë në Pekin. Këto dy 

nisma kanë implikime për të gjitha fushat e 

zhvillimit njerëzor, gjë që i obligon qeveritë dhe 

organizatat e shoqërisë civile për tu siguruar që 

dimensioni gjinor të mos humbet nga agjenda 

e OZHM-ve. Përveç realizimit të Konventëd për 

eliminimin e të gjitha formave të diskriminimit 

ndaj grave si dhe principeve të Pekinit, vendet 

e Evropës Qendrore dhe Lindore dhe të BSHPsë 

ballafaqohen me sfi dat e të kuptuarit më të 

mirë të implikimeve gjinore të politikave fi skale 

dhe të tjera tregtare, si dhe zbatimit më të 

efektshëm të ligjeve ndaj diskriminimit gjinor. 

Shumica e vendeve më të mëdha të Evropës 

Qendrore dhe Lindore gjithashtu ballafaqohen 

me sfi dën e ndryshimit alarmues të jetëgjatësisë 

së meshkujve e cila është paraqitur. 

Grupet e rrezikuara: romët 

Etniciteti është një shtytës potencial i varfërisë 

dhe pabarazisë në shtetet e EQL/BSHP-së. Të 

vlerësuar në rreth 3 – 5 milion njerëz të cilët 

banojnë kryesisht në Evropë Qendrore dhe 

Juglindore (me komunitete posaçërisht të 

mëdha në Bullgari, Hungari, Rumani, Serbi dhe 

Sllovaki), romët përfaqësojnë një rast studimi në 

aspekt të margjinalizimit. Romët në përgjithësi 

zënë pozitat më të ulëta sociale në aspekt të 

të ardhurave, papunësisë dhe standardeve të 

jetesës. Një anketë e bërë në vitin 2002 nga 

UNDP/ Organizata Ndërkombëtare e Punës 

(ILO) tregon se shpenzimet në familjet e romëve 

kanë arritur vetëm 29 gjer në 45 për qind të 

mesatareve kombëtare në disa nga këto shtete. 

Në katër nga pesë shtete të anketuara, 84 gjer në 

91 për qind të antarëve të familjeve rome kanë 

jetuar nën nivelet kombëtare të ekzistencës në 

vitin 2001. Rreth gjysma e romëve në Sllovaki 

dhe Hungari dhe mbi 80 për qind të atyre në 

Bullgari dhe Rumani kanë jetuar me më pak se 

4 $ në ditë sipas Paritetit të Fuqisë Blerëse të

shprehur në dollarë amerikan. Familjet rome 

gjithashtu kanë shënuar norma të papunësisë 

mjaft lart mbi mesataret kombëtare. 

Romët posaçërisht janë prekur shumë nga 

zbritjet pas vitit 1990 të subvencioneve 

të strehimit, shërbimeve komunale dhe 

përkujdesjes shëndetësore. Strehimi i romëve 

zakonisht konsiderohet si nënstandard: sipas 

të dhënave të anketave të UNDP/ Organizatës 

Ndërkombëtare të Punës, për qindja e 

vendbanimeve rome pa ujë të pijshëm ka qenë 

rreth 32 - 34 për qind në Sllovaki dhe Hungari 

Rubrika 2.2 Procesi i hyrjes në BE 

gjer në 65 për qind në Rumani. Proporcioni 

i familjeve rome në këto vende të cilat kanë 

mungesë të objekteve të trajtimit të kanalizimit 

ka dalluar prej 46 për qind në Sllovaki gjer në 62 

– 63 për qind në Rumani dhe Hungari. 1 Kushtet 

nën standarde të banimit kontribuojnë drejt 

treguesve të ulët të shëndetësisë të raportuara 

në shumë komunitete të Romëve: normat e 

vdekshmërisë së foshnjave në familjet e Romëve 

janë dy herë mbi mesataret kombëtare në disa 

shtete të reja anëtare të BE-së, dhe në rastin e 

Bullgarisë 240 foshnja të vdekura për 1,000 

lindje paraqet një shifër që është gjashtë herë 

Tranzicioni në demokracitë e tregut në Evropën Qendrore dhe Lindore pasqyron integrimin 

e këtyre vendeve në Bashkësinë Evropiane. Tetë vende postkomuniste kanë përfunduar 

marrëveshjet e asocimit ndërmjet viteve 1990 dhe 1996, gjë e cila ka ofruar qasje preferenciale 

në tregun e veçantë të BE-së si dhe ka kodifi kuar aspiratat e këtyre vendeve për pranim eventual 

si anëtare të plota. Në Samitin e vitit 1993 të Kopenhagës, BE-ja ka ritheksuar vullnetin e vet për 

t’iu ofruar anëtarësim të gjitha shteteve të interesuara që janë në asocim, si dhe ka paraqitur 

kriteret ekonomike dhe politike të cilat duhet ti përmbushin anëtarët e mundshëm. Kriteret e 

Kopenhagës specifi kojnë që një vend kandidat duhet: 

- Të jetë demokraci stabile, e cila respekton të drejtat njerëzore, sundimin e ligjit dhe mbrojtjen 

e minoriteteve 

- Të ketë ekonomi funksionale të tregut; dhe 

- Të miratojë rregullat, standardet dhe politikat e përbashkëta të cilat përbëjnë kornizën 

ligjore të BE-së. 83 

Qipro dhe Malta kanë qenë dy shtetet e para të cilat janë diskutuar në këtë raport për të 

dorëzuar aplikimet e tyre për anëtarësim në BE (në vitin 1990) të përcjella nga Hungaria dhe 

Polonia (1994). BE-ja ka vërtetuar gatishmërinë e saj për të hyrë në negociata me kandidatë në 

samitin e Madridit në fund të vitit 1995. Pas rishikimit të konvergjencës ligjore dhe institucionale 

ndaj standardeve të BE-së, BE-ja ka fi lluar bisedimet mbi pranimin me gjashtë shtete (Qipron, 

Republikën Çeke, Estoninë, Hungarinë, Poloninë dhe Slloveninë) në vitin 1998. Negocimet 

kanë fi lluar me gjashtë vende të tjera (Bullgarinë, Letoninë, Lituaninë, Maltën, Rumaninë dhe 

Sllovakinë) në vitin 2000. Samiti i Kopenhagës në dhjetor të vitit 2002 ka përfunduar negociatat 

me këto 10 vende, gjë e cila e ka mundësuar zgjerimin më të madh në historinë e BE-së në maj 

të vitit 2004. 

Procesi i pranimit kombinon miratimin e strukturave ligjore, institucionale, politike dhe 

ekonomike të vendit kandidat me ato të organit të përbashkët të standardeve të BE-së (ligjet 

dhe praktikat, të njohura si acquis communautaire) me ndihmë teknike të fi nancuar nga BE-ja për 

të ndërtuar kapacitetet institucionale të nevojshme për të zbatuar acquis. Ndarja e acquis në 31 

fusha (‘kapituj’) mbi të cilat mbahen negociata paralele mundëson përparim të përshpejtuar, gjë 

e cila kërkon angazhim të madh nga kuvendet (miratimi i ligjeve të nevojshme për harmonizim 

me acquis), kabinetet qeveritare (koordinimi i përpjekjeve dhe miratimi i strategjive kombëtare), 

ministrive (zbatimi i ndryshimeve ligjore dhe institucionale si dhe raportimi tek partnerët e BEsë), 

si dhe të ekipeve të negocimit në vendet kandidate. Komisioni Evropian (në bashkëveprim 

të përafërt me Këshillin dhe Parlamentin Evropian) mbikëqyrin progresin e negociatave përmes 

lëshimit të raporteve vjetore, ku paraqiten hollësi mbi gjendjen e veprimeve si dhe përmenden 

mangësitë. Fondet e dedikuara të parapranimit adresojnë nevojat e zhvillimit institucional. 84 

Zgjerimi i majit të vitit 2004 pritet që të përcillet nga një zgjerim i mëtejmë. Bullgaria dhe 

Rumania kanë përfunduar negociatat në vitin 2004 si dhe pritet që të bashkëngjiten në vitin 

2007 ose 2008. Në tetor të vitit 2005 BE-ja ka hapur negociata pranimi me Kroacinë dhe Turqinë. 

Në dhjetor Komisioni Evropian i ka dhënë Maqedonisë statusin e kandidatit. 

Prospekti i anëtarësimit eventual i është zgjeruar Shqipërisë si dhe vendeve të tjera pasardhëse 

të Jugosllavisë. Ukraina, Moldavia, Gjeorgjia dhe Armenia gjithashtu e kanë bërë pranimin në 

BE si objektiv afatgjatë të politikës së jashtme, dhe ndonëse BE-ja nuk ka vërtetuar këto aspirate 

në mënyrë të drejtpërdrejtë, marrëdhëniet me këto vende janë duke u ngritur brenda kornizës 

së Politikës së Fqinjësisë Evropiane. 

Burimi: http:/ / europa.eu.int. 


29

30 


Gratë në disa vende 

ende hasin pengesa 

në shfrytëzimin e gjërë të 

mjeteve moderne 

kontraceptive 

Vetëm gjysma e romëve të 

Sllovakisë si dhe pak 

më tepër se një e treta e 

romëve në Hungari jetojnë 

në vendstrehime me 

sisteme të brendshme të 

furnizimit me ujë 

Tranzicionet e suksesshme 

në demokraci të tregut u 

kanë mundësuar shteteve 

anëtarëve të reja një sërë 

praktikash të mira në 

zhvillim dhe tranzicion 

mbi mesataren kombëtare.2 Spektri i thellimit 

të përjashtimit social është një ndër aspektet 

më shqetësuese të gjendjes së vështirë të 

romëve. Nivelet e larta të lindjes (krahasuar me 

komunitetet e tjera) janë duke shkaktuar shifra 

në rritje të romëve të rinj aftësitë e të cilëve 

shpeshherë të dobëta arsimore dhe profesionale 

i lënë ata me disavantazhe të theksuara në 

tregjet kombëtare të fuqisë punëtore. Romët 

me aftësi të mëdha për tregun e fuqisë punëtore 

mund të ndodhë që nga diskriminimi të mbesin 

të frustruar me aspiratat e tyre profesionale. 

Kjo njollosje mund të përkeqësohet përmes 

politikave sociale me qëllim të mirë por që janë 

kundërproduktive, të cilat dekurajojnë marrjen 

përsipër të strategjive proaktive të tregut të 

fuqisë punëtore dhe arsimore nga vet romët. Të 

dhënat nga anketa e UNDP-së dhe e Organizatës 

Botërore të Punës tregojnë që pothuajse gjysma 

e romëve presin që shteti ti zgjidhë problemet e 

tyre sociale si dhe kanë pranuar paaftësinë për 

të marrë iniciativë individuale.73 Ky kombinim i 

diskriminimit, arsimimit dhe aftësive të fuqisë 

punëtore të tregut të dobëta si dhe politikat 

sociale të cilat krijojnë vartësi shpesh krijojnë 

gracka të varfërisë nga të cilat ikja mund të jetë 

më se e vështirë. 

Gjërat e përbashkëta dhe 

dallimet ndërmjet vendeve 

të EQL/BSHP-së 

Vendet e Evropës Qendrore dhe Lindore 

dhe të BSHP-së përballen me shumë sfi da të 

përbashkëta zhvillimore, gjë që refl ektohet si 

nga përvojat e tyre të ngjashme para vitit 1990 

ashtu edhe nga sfi dat e integrimit Evropian. 

Pa marrë parasysh këto gjëra të përbashkëta, 

modelet në rritje të dallimeve nënrajonale janë 

më se të dukshme. Edhe pse çfarëdo kategorizimi 

nën-rajonal duhet të jetë doemos arbitrar, për 

qëllim të këtij raporti, katër nënrajone mund të 

identifi kohen: (i) shtetet e reja anëtare të BE-së, 

(ii) Evropa Juglindore (EJL), (iii) Federata Ruse 

si dhe vendet e BSHP-së perëndimore si dhe 

Kaukazi, dhe (iv) Azia Qendrore. Ky klasifi kim 

pasqyron si modelet afat-gjata të zhvillimit 

historik ashtu edhe proceset e integrimit të cilat 

kanë ndodhur që nga mesi i viteve të 1990-ta. 

Gjithashtu pasqyron mënyrën në të cilën shumë 

(edhe pse jo të gjitha) shtetet defi nojnë agjendat 

e tyre zhvillimore. Elementet e kontekstit më 

të madh politik, ekonomik dhe ekologjik (p.sh. 

pengesat e lëvizjes së mallrave, shërbimeve dhe 

njerëzve; konfl iktet ndërshtetërore; çështjet 

ekologjike ndërkufi tare) si rrjedhojë përcaktojnë 

brengat e përbashkëta të shteteve individuale si 

dhe mund të shpjegojnë theksin në disa aspekte 

të OZHM-ve. 

Vendet e reja anëtare të BE-së 

Qipro, Republika Çeke, Estonia, Hungaria, 

Letonia, Lituania, Malta, Polonia, Sllovakia dhe 

Sllovenia i janë bashkëngjitur BE-së më 1 maj 

të vitit 2004 (tabela 2.2). Me 74 milionë banorë, 

këto shtete përbëjnë më shumë se 15 për qind 

të popullatës totale të EQL/BSHP-së, si dhe 

një pjesë shumë më të madhe të aktivitetit 

ekonomik të rajonit. Vendet e reja anëtare janë 

në një pozitë relativisht të mirë krahasuar me 

vendet e tjera: asnjë vend në këtë grup nuk ka 

BPV nën 10,000 $ sipas Paritetit të Fuqisë Blerëse 

të shprehur në dollarë amerikan, përderisa 

tri shtetet më të pasura raportojnë nivele të 

Paritetit të Fuqisë Blerëse të shprehur në dollarë 

amerikan që tejkalojnë 17,600 $. Ky nënrajon 

gjithashtu ka kaluar nëpër përmirësimet më të 

shpejta të largimit nga tranzicioni si dhe rritjen 

më të fuqishme ekonomike që nga vitet e 1990ta. 

Gjashtë nga tetë vendet postkomuniste në 

këtë grup tanimë tejkalojnë nivelet e BPV-së 

që kanë pasur para tranzicionit, kurse Letonia 

dhe Lituania ka gjasë që ta bëjnë një gjë të tillë 

shpejtë duke ju falënderuar normave stabile të 

rritjes së BPV-së mbi 6 për qind në katër vitet e 

fundit. Anëtarësimi në BE mund të ngritë rritjen 

edhe mëtej përmes përmirësimit të ambientit 

afarist dhe ofrimit të fondeve për zhvillim rajonal, 

si dhe të infrastrukturës së transportit. 

Asnjë vend në këtë nënrajon tanimë nuk 

raporton Indeks të Zhvillimit Njerëzor nën 

pozitën e vet në fi llim të tranzicionit, dhe shumica 

kanë raportuar avancime domethënëse. Shtetet 

Baltike të Estonisë, Letonisë dhe Lituanisë janë 

ngritur nga pozita e mbi 70-të e Indeksit të 

Zhvillimit Njerëzor në vitin 1994 gjer mbi pozitën 

e 48-të në vitin 2003, përderisa Hungaria dhe 

Polonia kanë bërë ngritje prej së paku 20 pozita 

gjatë kësaj kohe. Ky përparim nuk ka qenë as i 

lehtë dhe as i parapërcaktuar: këto vende kanë 

humbur atë që kanë qenë tregjet më të mëdha 

të eksportit (në ish- Bashkimin Sovjetik si dhe 

Federatën Jugosllave) në fi llim të tranzicionit; 

dhe disa (vendet Baltike, Republika Çeke, 

Sllovakia dhe Sllovenia) nuk kanë ekzistuar si 

vende të pavarura në vitin 1990. Të gjitha kanë 

kaluar nëpër zvogëlim të madh ekonomik si dhe 

infl acion të lartë në fi llim të viteve të 1990-ta, si 

dhe një ngritje të theksuar të papunësisë dhe 

pasigurisë njerëzore. 

Në anën tjetër, vendet e reja anëtare përfi tojnë 

nga një sërë përparësish të cilat nuk i kanë 

shumica e vendeve tjera të EQL / BSHP-së. Duke 

ju falënderuar niveleve të tyre relativisht të 

larta para tranzicionit si dhe shmangien e tyre 

të konfl ikteve luftarake, këto vende raportojnë 

nivele absolute të varfërisë tejet më të ulëta sesa 

ato të vendeve fqinje në lindje dhe jug. Më pak 

se 1 për qind të popullatës në Republikën Çeke,

Hungari apo Slloveni jetojnë nën 4 $ në ditë 

sipas Paritetit të Fuqisë Blerëse të shprehur në 

dollarë amerikan, por gjer në 8 – 16 për qind të 

popullatës në Poloni, Sllovaki dhe shtete Baltike 

është zbuluar se jetojnë nën këtë nivel. 

Përqendrimi i BE-së mbi përfshirjen sociale si 

dhe shpërndarja e tyre relative e të ardhurave 

sugjeron që varfëria relative është brengë e 

tanishme në këto vende. Varfëria relative është e 

ndërlidhur me papunësinë e lartë, ku shumica e 

atyre të papunë bien në kategorinë e papunësisë 

afatgjate. Përderisa këto norma të larta të 

papunësisë në një mënyrë janë efekt anësor 

Rubrika 2.3 Pakti i Stabilitetit për Evropën Juglindore 

i ristrukturimit të tregut të fuqisë punëtore si 

dhe rritjes së përshpejtuar të produktivitetit, 

ngurtësisë së tregut të fuqisë punëtore (për 

shkak të ligjeve dhe rregulloreve mbi fuqinë 

punëtore, politikat sociale, mungesën e 

strehimit, si dhe mospërputhjeve strukturore 

ndërmjet kërkesës dhe furnizimit të fuqisë 

punëtore) gjithashtu luajnë rol me rëndësi. 

Edhe pse disa shtete të reja anëtare kanë ngritur 

në masë të konsiderueshme regjistrimin në 

arsimimin terciar, kjo nuk e ka zbritur medoemos 

nivelin e lartë të papunësisë së të rinjve. Shumë 

të diplomuar nga universitete dështojnë në 

Pakti i stabilitetit për Evropën Juglindore është nënshkruar në vitin 1999 nga mbi 40 shtete 

partnere dhe organizata. Nënshkruesit kanë vendosur që të përkrahin shtetet e rajonit “në 

përpjekjet e tyre për të krijuar paqe, demokraci, respekt për të drejtat njerëzore dhe prosperitetit 

ekonomik në mënyrë që të arrihet stabilitet në gjithë rajonin”. Pakti ofron një vendtakim joformal 

për bashkërendim të aktiviteteve të shteteve të nënrajonit, të shteteve donatore (shtetet 

anëtare të BE-së si dhe Norvegjia, Zvicra, Kanada dhe Shtetet e Bashkuara) dhe të institucioneve 

ndërkombëtare fi nanciare. Të gjitha shtetet e EJL (përfshirë Turqinë) janë të përfaqësuara, 

disa iniciativa nënrajonale të bashkëpunimit dhe organizatat ndërkombëtare të cilat punojnë 

në nënrajonin e EJL-së (Sistemi i Kombeve të Bashkuara, NATO, OSBE, etj) kanë marrë pjesë 

në punime. Pakti është mekanizëm koordinues, në të cilin organizatat ndërkombëtare, 

institucionet fi nanciare dhe shtetet e EJL-së kanë të drejtë të barabartë për të iniciuar, reviduar 

dhe miratuar strategji të përbashkëta për stabilitet dhe zhvillim të nënrajonit. Struktura nuk 

ka për qëllim që të zëvendësojë aranzhimet e tanishme institucionale, por në vend të kësaj 

përmes pozitës së Koordinatorit të Posaçëm dhe ekipit të tij, shërben për të mbledhur strategjitë 

e pjesëmarrësve në mënyrë që të arrihet sinergji në mesin e programeve dhe projekteve të 

ndryshme shumështetërore. Zbatimin dhe fi nancimin e iniciativave i’a lë organizatave dhe 

shteteve pjesëmarrëse. 

Pakti ka për qëllim që të kontribuojë drejt stabilitetit rajonal në EJL-së përmes nisjes së projekteve 

shumëkombëshe, të cilat janë të përqendruara në një sërë të gjërë çështjesh. Posaçërisht, 

prioritetet e aktiviteteve të Paktit lidhen në tri fusha kryesore: politika, ekonomitë dhe siguria. 

Në fushën e politikës, këto prioritete janë: decentralizimi i qeverisjes, bashkëpunimi ndërkufi tar, 

mundësimi i mediave të pavarura, monitorimi i të drejtave njerëzore si dhe menaxhimi i lëvizjes së 

popullatës. Lidhjet ndërkufi tare ndërmjet qeverive lokale, organizatave afariste dhe të shoqërisë 

civile duhet të mirëmbahen dhe Euro-regjionet duhet të themelohen e të përkrahen. Nevojiten 

media masive të lira për ti dhënë nxitje diskutimit demokratik si dhe mirëkuptimit ndër-etnik, 

gjithashtu ndihma teknike dhe institucionale është esenciale për zbatimin e legjislacionit të 

ri për media si dhe përmirësimit të cilësisë së programit. Për tu përballur me zhvendosjen e 

dhunshme, nevojiten urgjentisht si skema të zgjidhjeve ligjore (azili) gjithashtu edhe skema të 

integrimit (politika të strehimit). 

Në fushën ekonomike, ringjallja e lidhjeve lokale dhe ndërkombëtare është kyçe për kthimin 

e rritës ekonomike. Infrastruktura rajonale duhet të rindërtohet për rikrijimin e lidhjeve të 

transportit, energjisë dhe të komunikimit. Poashtu esencial janë hapat drejt heqjes së pengesave 

tregtare dhe masat për mundësimin e investimeve dhe për avncimin e partneriteteve afariste 

ndërkufi tare. 

Çështjet e sigurisë trajtohen në nivel ndër-qeveritar me kontribute të rëndësishme nga 

organizatat ndërkombëtare. Migrimi dhe trafi kimi ilegal i qenieve njerëzore janë objekt i 

vëmendjes së rojeve kufi tare dhe forcave policore. Bashkëpunimi operativ nevojitet për të 

zbatuar konventën e Kombeve të Bashkuara ndaj krimit të organizuar ndërkombëtar si dhe 

planet kombëtare të veprimit kundër korrupsionit. Pakti parashikon bashkëpunimin e afërt të 

agjencive kombëtare për zbatimin e ligjit me Qendrën ndërkufi tare të Bukureshtit për luftim të 

krimit. 

Pakti i stabilitetit bashkërendon me procesin e integrimit të BE-së, që arrin në nënrajonin e EJLsë. 

Perspektiva e anëtarësimit eventual në bashkësi ritheksohet në dokumentin fi llestar të Paktit 

të Stabilitetit, ku BE-ja ka luajtur rol kyç në këtë Pakt. 

Burimi: http:/ / www.stabilitypact.org. 


Zotimi i BE-së ndaj 

integrimit të vendeve të EJL 

paraqet bazë me rëndësi 

për përpjekjet e tyre për 

stabilitet ekonomik dhe 

rindërtim pas-konfl iktit 

31

32 


Papunësia është brengë e 

posaçme: nivelet e 

papunësisë në Ballkanin 

perëndimor në vitin 

2004 kanë arritur rreth 22 

për qind 

Përjashtimi social në mesin 

e grave zakonisht është më 

delikat në fushat të cilat 

janë të prekura më 

rëndë nga konfl ikti apo 

papunësia strukturore 

Normat e përhapjes së 

tuberkulozit dhe HIV/ AIDS 

mbeten të ulëta, por duket 

se janë duke u ngritur 

gjetjen e punës, si dhe papunësia në mesin e më 

të arsimuarve paraqet destimulim të madh për 

vazhdim të arsimimit. Në të njëjtin aspekt, cilësia 

(jo sasia) e mësimdhënies duken të jenë problem 

në një numër të këtyre vendeve. Të dhënat 

nga anketa ndërkombëtare mbi arsimimin e 

të rriturve tregon se qytetarët e Hungarisë, 

Polonisë dhe Sllovenisë hasin në vështirësi të 

mëdha në interpretimin e informatave krahasuar 

me qytetarët e vendeve të tjera të Organizatës 

për Bashkëpunim dhe Zhvillim Ekonomik, 

posaçërisht lidhur me përpunimin e të dhënave 

sasiore, kuptimit të tekstit, si dhe mësimit të 

aftësive të reja të punës. Këto probleme të 

cilat janë theksuar në raportet kombëtare të 

Objektiveve Zhvillimore të Mijëvjeçarit për 

këto vende, theksojnë nevojën për reforma të 

mëtejme në tregjet e fuqisë punëtore si dhe në 

sistemet e arsimimit. 

Edhe pse regjistrimi në shkollat fi llestare 

dhe të mesme si dhe normat e përfundimit 

në vendet e reja anëtare në përgjithësi janë 

mjaft të krahasueshme me shifrat e vendeve 

të tjera të Organizatës për Bashkëpunim dhe 

Zhvillim Ekonomik, edhe sistemet e arsimimit 

shpesh dështojnë që të adresojnë në mënyrë 

të efektshme çështjet e përjashtimit social 

për romët si dhe grupet e tjera të rrezikuara. 

Të dhënat e anketimit të UNDP/ Organizatës 

Botërore për Punë shfaqin që më pak se 5 për 

qind të romëve në Republikën Çeke, Hungari 

dhe Sllovaki kryejnë shkollën e mesme, dhe 

deri në 30 për qind nuk kryejnë arsimimin fi llor. 

Suksesi në shkollë i fëmijëve romë pengohet nga 

kombinimi i statusit të ulët socio-ekonomik të 

komuniteteve të romëve, gjë që është evidente 

në nivelin e ulët të përgatitjes parashkollore, 

si dhe në paragjykimet e mbajtura nga 

mësimdhënësit dhe administratorët e shkollave 

lidhur me potencialin e grupit për sukses. Gjasat 

për integrim të suksesshëm në tregun e fuqisë 

punëtore mëtej pakësohen për studentët 

romë në klasa të ndara në baza etnike. Anketat 

e UNDP/ Organizatës Botërore për Punë 

kanë shfaqur se nga 12 deri në 23 për qind të 

fëmijëve romë në tri vendet e rajonit shkojnë 

në klasë në të cilat studentët e shumicës etnike 

janë vetëm minoritet.1 Fëmijët romë shpesh 

janë të zënë në një qark vicioz: me aftësi të 

pamjaftueshme në gjuhën e shumicës ata 

vendosen në klasë përmirësimi ku kualiteti i 

shkollimit është më i ulët. Si rezultat i kësaj, 

rihyrja e tyre në sistemin e shkollimit publik 

është e vështirë, gjë që rezulton në një nivel 

shumë më të lartë të normës së braktisjes së 

shkollimit në mesin e fëmijëve romë. Edhe pse 

normat e vdekshmërisë së nënave në vendet e 

reja anëtare janë relativisht të ulëta, ato ende 

mbesin dyfi sh mbi mesataren e BE-së. Normat e 

abortit janë zvogëluar përgjysmë në Republikën 

Çeke, për dy të tretat në Hungari, si dhe kanë 

zbritur nga shifra e lartë prej mbi 40 gjer në 

rreth 6 raste për 1,000 femra në Sllovaki, duke 

ju falënderuar disponueshmërisë më të lartë 

të mjeteve kontraceptive si dhe vetëdijes mbi 

metodat moderne të planifi kimit të familjes. Në 

anën tjetër, Polonia raporton numra minimal të 

aborteve pasi që është miratuar një ligj kufi zues 

në vitin 1993, i cili ngritë çështje mbi rreziqet 

e mundshme për gratë të cilat i nënshtrohen 

abortit joligjor. Gratë në disa vende ende 

përballen me pengesa në shfrytëzimin e gjërë të 

metodave moderne kontraceptive: hulumtimet 

e fundit tregojnë që vetëm 19 për qind të grave 

në Poloni, 31 për qind në Lituani, 39 për qind 

në Letoni dhe 41 për qind në Sllovaki, përdorin 

mjete moderne kontraceptive, krahasuar me 63 

për qind në Republikë Çeke dhe 68 për qind në 

Hungari. 

Pasi që shëndetësia gjithashtu ndikohet nga 

kushtet e strehimit dhe kushtet sanitare, banorët 

e varfër dhe rural kanë më tepër gjasë që të 

përballen me rreziqe më të mëdha shëndetësore. 

Përderisa vetëm 1 për qind e popullatës së 

përgjithshme në Hungari dhe Sllovaki kanë 

mungesë të mundësive adekuate sanitare, një e 

treta e romëve në këto vende nuk kanë sisteme 

të brendshme të furnizimit me ujë në vendet në 

të cilat banojnë, 37 gjer në 41 për qind nuk kanë 

banjo, dhe 44 gjer në 46 për qindëve u mungon 

vaska e toaletit me ujë. Vetëm gjysma e romëve 

të Sllovakisë dhe pak më tepër se një e treta e 

romëve në Hungari jetojnë në vendstrehime 

të pajisura me sisteme të kanalizimit. Pasi që 

shumica më e madhe e amvisërive rome në 

Hungari dhe Sllovaki (91 dhe 85 për qind, 

respektivisht) janë nën linjën kombëtare të 

varfërisë, kushtet e tilla të pafavorshme sanitare 

nuk paraqesin ndonjë çudi. Funksionimi i tyre 

brenda shteteve anëtare të BE-së është fatkeq 

nga aspekti i zotimit të këtyre vendeve ndaj 

konventave ndërkombëtare dhe Evropiane 

mbi antidiskriminimin dhe të drejtat socioekonomike, 

si dhe obligimet e marra përsipër 

gjatë negociatave të tyre për pranim në BE. 

Shtetet e reja ta BE-së përmbajnë disa nga 

rajonet më të paprekura të Evropës si dhe resurse 

të mëdha të shumëllojshmërisë biologjike, 

përfshirë pyje të egra, moçale si dhe bregdete 

të bukura. Lëshimet e gazrave industriale 

kanë zbritur në masë të theksueshme gjatë 

stagnimit ekonomik në kohën e tranzicionit, si 

dhe zotimet mjedisore të marra përsipër gjatë 

pranimit në BE kanë ndihmuar në zbatimin e 

politikave të qëndrueshme mjedisore. Në anën 

tjetër, hapësirat e tilla të populluara në masë 

aq të dendur siç është Bohemia Veriore apo 

Silesia e Epërme, me histori të industrializimit 

në masë të madhe që ka vazhduar për 200 

vite, vazhdojnë të jenë burime kryesore të 

substancave kancerogjene, si dhe të lëshimeve 

sulfurike të cilat kontribuojnë në shiun acidik.

Qipro dhe Malta kanë përjetuar një degradim 

mjedisor, kryesisht për shkak të turizmit masiv. 

Fushëveprim i rëndësishëm për përmirësime në 

kualitetin e mjedisit mbetet tek këto vende, pasi 

që të gjitha 10 shtetet e reja anëtare kanë kërkuar 

periudha të gjata tranzitore për harmonizim të 

standardeve të tyre mjedisore me ato të BE-së. 

Zbatimi i sistemeve të integruara të kontrollit të 

ndotjes së industrisë dhe trajtimi i mbeturinave 

të ujërave të zeza urbane dhe i paketimit janë 

çështje posaçërisht kundërthënëse. 

Edhe pse nuk ndodh që gjithmonë të shihen në 

një mënyrë të tillë, integriminë BE i 10 anëtarëve 

të vet të rinj përbën shembull udhëheqës për 

zbatimin e OZHM-ve (‘partneritete të reja për 

zhvillim’). Qasje e privilegjuar në (si dhe premtimi 

për përfshirje të plotë në) tregun e vetëm të 

BE-së, kombinuar me ndihmë të vazhdueshme 

teknike për zhvillim institucional në sektoret 

publike, private dhe të OJQ-ve, kanë qenë 

kyçe në ofrimin e ndihmës për shtetet e reja 

anëtare për të tërhequr të hyrat e nevojshme 

të Investimeve të Huaja të Drejtëpërdrejta 

të nevojshme për të modernizuar sektoret e 

tyre të prodhimit, energjisë dhe shërbimeve. 

Përmirësimet që kanë qenë si rezultat në 

prospektet e zhvillimit njerëzor për shtetet e 

reja anëtare nuk kanë mbetur pa u vërejtur nga 

fqinjët e tyre në Evropën Juglindore dhe në 

disa vende të BSHP-së, për të cilat objektivet 

e pranimit dhe integrimit në BE kanë marrë 

rëndësi thelbësore. Gjithashtu, tranzicionet 

e tyre kryesisht të suksesshme në demokraci 

të tregut ju kanë mundësuar shteteve të reja 

anëtare postkomuniste një sërë praktikash të 

mira në zhvillimin dhe tranzicionin të cilin ato 

tanimë dëshirojnë që ta bartin tek fqinjët e tyre 

lindor dhe jugor. Që nga fundi i viteve të 1990ta, 

këto vende (me ndihmën e UNDP-së si dhe të 

agjencive të tjera të Kombeve të Bashkuara) kanë 

zhvilluar kapacitetin institucional të nevojshëm 

për të qenë donatorë të efektshëm të ndihmës 

teknike dhe tanimë në masë më të madhe edhe 

të ndihmës fi nanciare. Si të tilla këto vende janë 

në pozitë që të japin kontribute të rëndësishme 

për partneritete të reja të bashkëpunimit 

zhvillimor. 


Nënrajoni i Evropës Juglindore përfshinë 

nëntë shtete dhe territore: Shqipërinë, Bosnjën 

dhe Hercegovinën, Bullgarinë, Kroacinë, 

Maqedoninë, krahinën e Kosovës, Rumaninë, 

Serbinë dhe Malin e Zi dhe Turqinë. Ky nënrajon 

është dy herë më i madh sesa ai i shteteve të 

reja anëtare: 124 milion banorët e tij përbëjnë 

26 për qind të popullatës së rajonit të Evropës 

Qendrore dhe Lindore / BSHP-së. Turqia është 

vendi më i madh dhe më i populluar i këtij 

grupi, me pothuajse gjysmën e territorit dhe 56 

për qind të popullatës. Të gjitha kanë aspiratë që 

të anëtarësohen në BE: Bullgaria dhe Rumania 

janë përcaktuar që ti bashkëngjiten BE-së në 

vitin 2007 – 2008; Kroacia dhe Turqia kanë fi lluar 

negociatat për pranim në BE në tetor të vitit 

2005; Maqedonisë i është mundësuar statusi i 

kandidatit në dhjetor të vitit të njëjtë; tri vendet 

e tjera të mbetura ose janë të mbuluara me 

Marrëveshje të stabilizim-asocimit ose janë në 

proces të negocimit. 

Zotimi i BE-së ndaj integrimit të këtyre vendeve 

paraqet bazë me rëndësi për përpjekjet e 

tyre për stabilitet ekonomik dhe rindërtim të 

paskonfl iktit. Përmes theksimit që perspektiva 

e pranimit është e hapur për të gjitha vendet 

e nënrajonit, BE-ja shfrytëzon këtë identitetet 

Evropian dhe aspiratat e këtyre shteteve si 

shtytje për të inkurajuar konvergjencën drejt 

standardeve të qeverisjes demokratike dhe 

të ekonomisë së tregut. Që nga viti 2000, një 

sërë Marrëveshjesh të Stabilizimit dhe Asocimit 

janë nënshkruar ndërmjet shteteve të BE-së, 

atyre pasardhëse të Jugosllavisë dhe të shtetit 

të Shqipërisë, ku është ofruar liberalizim i 

gjërë tregtar. Ndihma Evropiane gjithashtu ka 

theksuar bashkëpunimin e ngritur ndërmjet 

këtyre vendeve, posaçërisht në zhvillimin e 

korridoreve transportuese ndërmjet vendeve, 

përmirësimin e doganave dhe të bashkëpunimit 

të kontrollit kufi tar, shtytja e shkëmbimit arsimor 

si dhe zhvillimit ndihma për këto dy vende është 

ngritur në 1.5 miliard € për periudhën e viteve 

2004 - 2006, me 1 miliard € shtesë në formë 

të akordimeve vjetore për Turqinë gjatë asaj 

kohe. 91 Ripërtritja e Kroacisë nga shkatërrimet 

e kohës së luftës së fi llimit të viteve të 1990-ta 

është ndihmuar nga zhvillimi i marrëdhënieve 

të fuqishme tregtare me BE-në. Rritja mesatare 

e BPV-së prej 4.3 për qind është raportuar 

ndërmjet viteve 1994 dhe 2004, me një ngritje 

të vërtetë të pagave prej rreth 6 për qind në 

vit. Nuk është çudi që të dhënat e opinionit 

publik tregojnë që përkrahja e popullarizuar për 

pranimin në BE është mjaft e fuqishme. 

Rruga drejt pranimit ka qenë shumë më e 

vështirë për këto vende sesa që ka qenë për 

vendet të cilat i janë bashkangjitur BE-së në vitin 

2004. Shtetet pasardhëse të Jugosllavisë janë 

goditur posaçërisht nga konfl iktet ushtarake, të 

cilat kanë zgjatur pothuajse një dekadë. Bosnja 

dhe Hercegovina, e cila është shkatërruar nga 

tri vite të luftimeve të rënda, ka humbur mbi 

250,000 jetë, apo rreth 6 për qind të popullatës 

totale. Gjysma e banorëve të vendit janë shtyrë 

që të largohen nga shtëpitë e tyre në mënyrë 

të përhershme, si dhe 1.2 milion kanë kërkuar 

strehim jashtë vendit. 92 Si shembull mund 

të cekim se vështirësitë, të cilat kanë qenë si 

rezultat i këtyre konfl ikteve, nuk janë gjithmonë 

të dukshme në të dhënat mbi varfërinë absolute 

të nënrajonit, ku: më pak se 5 për qind e 

popullatës kroate jeton me më pak se 4.30 $ në 


Rreth gjysma e gjithë 

refugjatëve dhe personave 

të zhvendosur në rajonin 

e Evropës Qendrore 

dhe Lindore / BSHP-së 

janë mbajtur në shtetet 

pasardhëse të Jugosllavisë 

Këto shtete kanë përfi tuar 

nga rritja shumë e 

fuqishme ekonomike 

përgjatë viteve 2000 

– 2005; sidoqoftë, kjo rritje 

është përcjellë nga zbritja e 

BPV-së në fi llim të viteve të 

1990-ta 

Pagat të cilat paguhen në 

këto vende nuk mbulojnë 

gjithmonë kostot bazë 

të jetesës, posaçërisht në 

rajonet rurale 

33

34 


Varfëria në Federatën Ruse, 

BShP-ve perëndimore dhe 

Kaukaz është vazhdimisht 

duke u feminizuar 

Epidemia HIV/ AIDS e 

cila tani ka marrë hov në 

Federatën Ruse mund të 

ketë për rezultat gjer më 7 

milion vdekje 

Më tepër se 40,000 njerëz 

vdesin nga tuberkulozi në 

Rusi dhe Ukrainë në baza 

vjetore 

ditë sipas Paritetit të Fuqisë Blerëse të shprehur 

në dollarë amerikanë. Në anën tjetër, gjysma e 

popullatës së krahinës së Kosovës në vitin 2001 

është vlerësuar se është në kategorinë e linjës së 

varfërisë ekstreme (jeton me më pak se 1.60 $ në 

ditë sipas Paritetit të Fuqisë Blerëse të shprehur 

në dollarë amerikanë), dhe janë raportuar që 12 

për qind vuajnë nga uria. 93 Me përjashtimin e 

Kroacisë, këto vende nuk kanë qenë në gjendje 

që të tërheqin të hyra të Investimeve të Huaja 

të Drejtëpërdrejta të krahasueshme me ato të 

marra nga shtetet anëtare të BE-së. 94 Përderisa 

kjo është pjesërisht për shkak të brengave mbi 

stabilitetin postkonfl iktit të këtyre vendeve, të 

hyrat relativisht të ulëta të Investimeve të Huaja 

të Drejtëpërdrejta gjithashtu refl ektojnë vonesa 

në ndërmarrjen e reformave ekonomike dhe 

administrative të nevojshme për të përmirësuar 

klimën e investimeve. Papunësia është brengë 

e veçantë: normat e papunësisë në Ballkanin 

perëndimor në vitin 2004 kanë pasur një 

mesatare prej 22 për qind, përfshirë një shifër 

mahnitëse prej 50 për qind në Kosovë. Për 

shtetet kandidate të BE-së Kroacinë, Bullgarinë 

dhe Rumaninë, norma mesatare ka qenë 

paksa më e ulët në shifrën prej 16 për qind 

(krahasuar me 13 për qind për shtetet e reja 

anëtare postkomuniste). 95 Turqia nuk është vend 

postkomunist, dhe profi let e saja demografi ke 

dhe zhvillimore dallojnë nga ato të fqinjëve të 

saj veriperëndimor. Demokracia parlamentare 

si dhe ekonomia e tregut janë zhvilluar pothuaj 

që nga zanafi lla e Republikës së Turqisë në vitet 

e 1920-ta. Turqia ka përjetuar përmirësime të 

rëndësishme në zhvillimin njerëzor gjatë viteve 

të 1980-ta. Përparimi është ngadalësuar në vitet 

e 1990-ta, të cilat janë shënuar nga infl acioni i 

përshpejtuar si dhe borxhi i jashtëm i cili është 

rritur në mënyrë të përshpejtuar, të cilat kanë 

shpie drejt krizave të monedhave në vitet 1999 

dhe 2001. Turqia është përgjigjur ndaj këtyre 

sfi dave duke adaptuar një agjendë të reformës 

politike proevropiane, zbatimi i së cilës është 

përshpejtuar pas zgjedhjeve parlamentare të 

nëntorit të vitit 2002. Gjer në kohën kur Komisioni 

Evropian ka ftuar Turqinë që të fi llojë negocimet 

mbi pranimin në dhjetor të vitit 2004, BPV-ja për 

kokë banori e Turqisë është ngritur në 7,000 $ 

sipas Paritetit të Fuqisë Blerëse të shprehur në 

dollarë amerikanë, mbi nivelet e raportuara në 

ekonomitë e tjera të EJL përpos Bullgarisë dhe 

Kroacisë. 

Sidoqoftë, në krahasim me këto shtete Turqia 

mbetet një shtet i ri, ku popullata e saj rritet 

për rreth 1 milion në vit. Duke ju falënderuar 

pjesërisht gjendjes relativisht të vogël të 

mirëqenies si dhe tregut të parregulluar të fuqisë 

punëtore, papunësia në Turqi në përgjithësi ka 

mbetur nën 10 për qind gjatë 15 viteve të fundit 

(me përjashtim të stagnimit ekonomik që ndodhi 

pas krizave të monedhës). Për dallim nga vendet 

e tjera të EJL, Turqia ka një histori të gjatë të 

ofrimit të ndihmës teknike, posaçërisht brenda 

kornizës së iniciativës së Kombeve të Bashkuara 

për bashkëpunim teknik në mesin e vendeve në 

zhvillim. Turqia sidoqoftë ka raportuar diferenca 

të mëdha në standarde të jetesës ndërmjet 

Stambollit dhe Ankarasë që janë të pasura në 

njërën anë dhe pjesëve të pazhvilluara lindore të 

vendit në anën tjetër. Turqia gjithashtu përballet 

me çështje të mëdha lidhur me decentralizimin 

e fuqisë shtetërore për të nxitur zhvillimin lokal 

të ekonomisë, jo vetëm në krahasim me shtetet 

e reja anëtare, por gjithashtu krahasuar me 

shtetet kandidate Kroacinë dhe Bullgarinë. 

Femrat janë posaçërisht të ndjeshme ndaj 

normave të larta të papunësisë të raportuara 

në shumë vende të Evropës Juglindore, të cilat 

mund të kenë ndikim më të pafavorshëm në të 

ardhurat e familjevea të udhëhequra nga femrat. 

Përjashtimi social në mesin e femrave është 

shpesh më i shprehur në vendet e goditura më 

rëndë nga konfl iktet apo papunësia strukturore: 

në krahinën e Kosovës, 64 për qind të femrave 

janë të papunë, krahasuar me 41 për qind të 

normës së papunësisë në mesin e mashkujve. 96 

Edhe pse gratë në përgjithësi përbëjnë shumicën 

e popullatës, ato shpesh përbëjnë pjesë shumë 

më të vogla të fuqisë punëtore, për shkak të 

normave ndjeshëm më të ulëta të pjesëmarrjes 

në fuqinë punëtore. Femrat e këtij nënrajoni 

gjithashtu janë në mesin e femrave që më së 

paku janë të përfaqësuara në institucionet 

publike: përfaqësimi i femrave në kuvendet 

kombëtare zakonisht është në numra njëshifror. 

Normat në zbritje të regjistrimit në shkollim 

janë ndër pasojat e konfl ikteve ushtarake të cilat 

brengosin shtetet pasardhëse të Jugosllavisë. 

Përderisa në vitin 1989 Jugosllavia ka raportuar 

regjistrime në shkollën fi llor prej 96 për qind, 

gjer në vitin 1992 kjo për qindje ka rënë nën 90 

për qind, niveli i cili ka ngelur në përgjithësi në 

shumicën e shteteve pasardhëse. Krahasuar me 

këtë, regjistrimi në shkolla fi llore në Shqipëri, 

Bullgari dhe Rumani (ku nuk ka pasur luftë) ka 

arritur kufi rin në shifrën prej 90 për qind në 

fi llim të viteve të 1990-ta, dhe pas kësaj është 

kthyer (apo edhe ka tejkaluar) nivelet qe kanë 

ekzistuar para tranzicionit. Trendet e regjistrimit 

në arsimimin e lartë të mesëm (për 16 – 18 

vjeçarët) mbesin më problematike: këto kanë 

rënë nga 75 - 85 për qind para tranzicionit gjer 

në 60 për qind gjer në vitin 1993, nga ku ende 

duhet të bëjnë një kthim të fuqishëm. 

Edhe pse të dhënat e shëndetësisë publike mbi 

trendet epidemiologjike në Evropën Juglindore 

janë të mangëta, ato në përgjithësi janë në 

disfavor krahasuar me vendet e reja anëtare, 

përderisa duken mjaftë të mira krahasuar me 

shumë vende të BSHP-së. Rastet e tuberkulozit 

dhe HIV/ AIDS mbesin të ulëta, por duket

Rubrika 2.4 HIV/ AIDS dhe tuberkulozi në Federatën Ruse dhe BSHP-në perëndimore si dhe ndikimi 

afatgjatë zhvillimor 

Zbritja e numrit të popullatës. Përveç nëse nuk ndërmerret veprim i menjëhershëm, rritja e 

vazhdueshme e rasteve të HIV/ AIDS mund të shpie në 7 milionë vdekje shtesë, gjë që zvogëlon 

popullatën në vitin 2020 në 128 milionë nga 142 milionë sa është tani. Humbja e gjithmbarshme 

e popullatës mund të arrijë në 20 milionë gjatë 30 viteve të ardhme, për shkak të vdekshmërisë 

në rritje si dhe zbritjes së natalitetit. Ekziston frika që gjer në vitin 2045 popullata e Federatës 

Ruse mund të zbresë nën 100 milionë ku jetëgjatësia do të zbresë nga 77 në 65 vite. 

Rritja ekonomike dhe ndikimi sektoral. BPV-ja e Federatës Ruse mund të zbritet për 5 për qind 

gjer në vitin 2020 dhe 11 për qind gjer në vitin 2045, për shkak të furnizimit të zbritur të fuqisë 

punëtore, produktivitetit të fuqisë punëtore dhe kostove të trajtimit dhe benefi teve sociale. 

Përvoja ndërkombëtare sugjeron që epidemia ka gjasë që të koncentrohet në rajone brenda 

shteteve, ekonomitë e të cilëve janë të dedikuara ndaj aktiviteteve në ekstraktuese (naftës, gazit, 

thëngjillit), për shkak të shpërnguljes së fuqisë punëtore nëpër këto vende. Rëndësia e sektoreve 

ekstraktuese për Rusinë, Ukrainën dhe Azerbajxhanin thekson rëndësinë e këtij kërcënimi. 

Varfëria dhe pabarazia. HIV/AIDS dhe tuberkulozi janë më të përhapura në mesin e të varfërve, 

të cilët janë të mbipërfaqësuar në grupe të tilla të rreziqeve, siç janë të burgosurit, rekrutët 

ushtarak si dhe punonjëset e seksit komercial. 

Gjinia dhe siguria. Për shkak se janë të koncentruara në mesin e meshkujve të rinj, HIV/ AIDS dhe 

tuberkulozi janë edhe më tej duke rënduar mosbalancimin demografi k dhe gjinor në Federatën 

Ruse, në vendet e BSHP-së dhe të Kaukazit. Popullata në zbritje e meshkujve është duke vendosur 

presion në rënien e martesave dhe normave reproduktive dhe është duke zbritur rekrutimin 

ushtarak. Mirëmbajtja e ushtrive të tilla mund të bëhet joreale pasiqë profi li shëndetësor i 

ushtarëve të posarekrutuar bëhet më i padëshirueshëm. Për mëtej, përvoja e ushtrisë Afrikane 

të Nënsaharës tregon që ambientet ushtarake mund të jenë mjaft të favorshme ndaj faktorëve 

të tillë të lartë të ekspozimit ndaj seksit komercial, shfrytëzimit intervenoz të narkotikëve dhe 

kontaktit të pambrojtur me gjak njerëzor. 

Burimi: UNDP 2004b dhe UNDP RBEC 2004b. 

se janë në ngritje. Trendet e tuberkulozit në 

rajonet rurale dhe në mesin e komuniteteve 

me të ardhura të ulëta në përgjithësi ofrojnë 

brengat më të mëdha, posaçërisht pasi që 

sistemet gjithëpërfshirëse parandaluese nuk 

janë mirëmbajtur gjithmonë. Përderisa rastet e 

HIV/ AIDS mbesin nën 0.1 për qind në shumicën 

e vendeve, dy të tretat e 40,000 rasteve të 

nënrajonit janë raportuar në Serbi dhe Mal të Zi 

dhe në Rumani, ku normat janë raportuar në 0.3 

për qind. Sëmundjet që barten përmes seksit siç 

janë sifi lisi dhe gonorea, të cilat njëherit është 

menduar se janë zhdukur tërësisht, gjithashtu 

janë rishfaqur, dhe duket se janë të koncentruara 

në grupet me rrezik të lartë për HIV. Turpërimi 

pengon zbulimin dhe trajtimin e hershëm, të 

cilat janë kyçe për reagim efektiv ndaj këtyre 

sëmundjeve. 

Si edhe në vendet e reja anëtare, ndotja 

industriale në EJL ka rënë në masë të theksuar 

si rezultat i ristrukturimit dhe miratimit të 

standardeve më strikte mjedisore. Siç është 

shfaqur në tabelën 2.2, vendet e EJL në përgjithësi 

raportojnë Indikatorë të Qëndrueshmërisë 

Mjedisore të cilat janë mbi mesataret globale. 

Në anën tjetër, qasja në ujë të pijshëm si dhe 

uji i instaluar nëpër shtëpi mbetet problematik 

për komunitetet rurale, posaçërisht në rajonet 

e izoluara malore. Resurset natyrore dhe ujore 

si dhe objektet e ujërave të zeza janë vënë në 

theks përmes popullimit në nivel të lartë si 

dhe lëvizjes së refugjatëve. Rreth gjysma e të 

gjithë refugjatëve dhe personave të zhvendosur 

në rajonin e Evropës Qendrore dhe Lindore / 

BSHP-së janë mbajtur në shtetet pasardhëse të 

Jugosllavisë: mbi 1.6 milion janë regjistruar në 

Bosnje dhe Hercegovinë dhe Serbi dhe Mal të 

Zi në vitin 1998. Është e qartë që shumë mbetet 

për tu bërë në mënyrë që të përmirësohet 

siguria njerëzore në EJL, posaçërisht në Ballkanin 

perëndimor. Pasiguria lidhur me formën e 

ardhme të Serbisë dhe Malit të Zi në përgjithësi, 

dhe krahinën e Kosovës në veçanti, vendosin 

hije në perspektivën zhvillimore të Ballkanit 

perëndimor. Në anën tjetër, pranimi i pritur i 

Bullgarisë dhe Rumanisë në vitin 2007 - 2008 

mund të ndihmojë në stabilizimin e mëtejmë 

të nënrajonit, si dhe të përforcojë aftësinë e 

‘bazës Evropiane’ për të vendosur Turqinë dhe 

Ballkanin perëndimor në rrugën e cila tanimë 

është kaluar nga shtetet e reja anëtare. Kjo 

duhet të ndihmojë në përshpejtimin e futjes së 

reformave ekonomike dhe të qeverisjes të cilat, 

janë të nevojshme për shtetet e EJL-së që të 

tërheqin Investime të Huaja të Drejtëpërdrejta 

për të modernizuar ekonomitë e tyre, si dhe të 

për lëvizur më afër thelbit ekonomik të Evropës. 

Nëse përvoja e vendeve të reja anëtare shërben 

si ndonjë udhërrëfyes, lëvizja e tillë duhet të 

jetë në përputhje me frymën e Deklaratës së 


Puna jashtë vendit e cila 

ofron shuma të mëdha 

parashë të dërguara në 

shtëpi është bërë fenomen 

i gjërë në vendet si 

Moldavia dhe Armenia 

Federata Ruse si dhe 

vendet e BSHP-së 

Perëndimore dhe të 

Kaukazit kanë trashëguar 

pozita të favorshme sa i 

përket qasjes në arsimim 

fi llor gjithëpërfshirës 

35

36 


BPV-ja për kokë banori prej 

1,106 $ sipas Paritetit të 

Fuqisë Blerëse të shprehur 

në dollarë amerikanë (në 

vitin 2003) ka qenë nën 

shtetet Afrikane 

Mijëvjeçarit dhe Objektivave Zhvillimore të 

Mijëvjeçarit. 

Federata Ruse, BSHP-të Perëndimore 

dhe Kaukazi 

Ky grup, i cili përfshinë shtatë shtete (Armeninë, 

Azerbajxhanin, Bjellorusinë, Gjeorgjinë, 

Moldavinë, Federatën Ruse dhe Ukrainën), 

përbën rreth 50 për qind (224 milionë banore) 

të popullatës së rajonit të Evropës Qendrore 

dhe Lindore / BSHP-së. Federata Ruse përbën 

pothuaj dy të tretat e popullatës së grupit dhe 

shumicën e hapësirës. Këto vende janë ndër më 

heterogjenet me sa i përket traditave kulturore, 

etnicitetit dhe niveleve të zhvillimit ekonomik. 

Pasuria e qyteteve siç është Moska dhe Kievi 

janë në kontrast të theksuar me varfërinë e 

komuniteteve të largëta rurale të cilave shpesh 

i’u mungon infrastruktura bazë. Dallimet 

ndërmjet rajoneve më të zhvilluara dhe atyre 

që nuk janë të zhvilluara të Federatës Ruse në 

vetvete janë aq të mëdha sa edhe ato ndërmjet 

vendeve më të zhvilluara dhe më të pazhvilluara 

të Evropës Qendrore dhe Lindore / BSHP-së. 

Që nga viti 2000, Indeksi i Zhvillimit Njerëzor i 

Moskës prej 0.872 ka qenë afër atij të Sllovenisë, 

përderisa indikatori i Republikës së Tivës (0.634) 

ka qenë nën atë të Taxhikistanit.1 

Këto vende kanë përfi tuar nga rritja shumë e 

madhe ekonomike gjatë viteve 2000 - 2005. 

Sidoqoftë, kjo rritje ka përcjellë zvogëlime të 

mëdha në BPV në fi llim të viteve të 1990-ta, 

të cilat kanë qenë pasqyrim i hiperinfl acionit, 

konfl ikteve dhe i zhvendosjes ekonomike që 

Tabela 2.13 BPV-ja për kokë banor në vendet e Azisë Qendrore dhe të Afrikës (Pariteti i Fuqisë 

Blerëse i shprehur në dollarë amerikan), 2003 

Nigeria 


Kenia 

Taxhikistan 

Ruanda 

Uganda 

Bregu i fi ldisht 

Uzbekistan 

kanë përcjellë rënien e Bashkimit Sovjetik. 

Vetëm në vitin 1992, BPV-të në Armeni dhe 

Gjeorgji janë raportuar që kanë rënë për 40 për 

qind, përderisa Azerbajxhani dhe Moldavia kanë 

raportuar rënie prej rreth 25 për qind. Si rezultat 

i kësaj, gjer në vitin 2003 vetëm Bellorusia 

raportonte një kthim në nivelet para tranzicionit 

të BPV-së (ndërsa të dhënat relativisht të 

favorshme të BPV-së janë vënë në pyetje nga 

FMN-ja). Më shumë kanë mbetur prapa në 

Gjeorgji dhe Moldavi (BPV-ja e të cilave në vitin 

2004 ka qëndruar në 43 për qind të vlerës së vitit 

1989) si dhe në Ukrainë (me 54 për qind).101 Para 

vitit 2000, Ukraina nuk kishte raportuar as një vit 

të vetëm të rritjes së BPV-së që nga pavarësia. Në 

krahasim me shtetet e reja të BE-së dhe të EJLsë, 

normat zyrtare të papunësisë në Federatën 

Ruse, BSHP-së perëndimore si dhe Kaukazit 

janë mjaft të ulëta. Por pas këtyre të dhënave 

janë të fshehura të dhëna mbi papunësi të 

madhe, ndërsa rregulloret mbi tregun e fuqisë 

punëtore e politikat sociale në këto vende nuk 

ofrojnë mbrojtje të efektshme ndaj varfërisë 

apo përjashtimit social. Mungesa e mundësive 

të qëndrueshme alternative të punësimit të 

kombinuara me papunësinë e synuar dobët si 

dhe benefi te të tjera social kanë shtyre shumë 

punonjës që të vazhdojnë të paraqiten në 

punë në ndërmarrje shtetërore (apo gjysmështetërore) 

që nuk janë ristrukturuar, edhe kur 

nuk marrin paga, apo kurë pagat e tyre paguhen 

në formë të mallrave. Pagat të cilat paguhen në 

këto vende nuk mbulojnë gjithmonë kostot 

bazë të jetesës, posaçërisht në vendet rurale. 

Pagat rurale në Federatën Ruse arrijnë shumën 

Kirgistan 

Sudan 

Kameruni 

Gana 

Turkmenistani 

Kazakistani 

Afrika e Jugut

prej vetëm 40 për qind të mesatares kombëtare; gjer më një e katërta e të ardhurave të amvisërive 

vijnë nga artikuj ushqimor të cilat kultivohen nga vet familjet. 102 Para devalvimit të monedhës i cila 

ka ndodhur me rimëkëmbjen ekonomike të viteve 2000 - 2005, buxhetet e amvisërive gjithashtu 

janë kufi zuar nga dhënia e pagave, pensioneve dhe e benefi teve të tjera sociale. 

Si në rastin e shumë vendeve të Evropës Qendrore dhe Lindore, varfëria në Federatën Ruse, BSHPnë 

perëndimore dhe Kaukaz me kalimin e kohës është duke u përqendruar te femrat. Gratë janë të 

mbipërfaqësuara në grupet të cilat janë të varura nga ndihmat sociale shtetërore dhe shumë rrallë 

mund të gjenden në vende më mirë të paguara të punës apo pozita të larta. 103 Të dhënat në shumë 

nga këto vende jo vetëm që shfaqin që femrat janë më të varfra se meshkujt në aspekt absolut, 

por që normat e varfërisë janë ngritur në mesin e femrave më shpejtë sesa në mesin e meshkujve 

në të gjitha grupet e moshave, ku ngritjet më të mëdha janë vërejtur në mesin e grave pensionere. 

Kjo pasqyron pagat më të ulëta të cilat gratë i fi tojnë gjatë jetës së tyre punuese (gjë që shpien në 

pagesa më të ulëta të pensioneve), dhe faktin që, për shkak të vdekjeve më të hershme të meshkujve, 

shumica e pensionerëve në këto vende janë femra. Amvisëritë me shumë vartës ka posaçërisht gjasa 

që të jetojnë në varfëri, posaçërisht në qytete të vogla dhe rajone rurale. Femrat më të vjetra, të cilat 

nuk janë të afta që të kultivojnë artikujt ushqimor, janë në fund të rangut social. 104 

Zbritjet e normave të varfërisë të vërejtura në pesë vitet e fundit janë zhvillime shpresëdhënëse, 

dhe pasi që ringjalljet ekonomike të cilat janë duke i udhëhequr ato duket që nuk ka gjasë që të 

përfundojnë në të ardhmen e afërt, ato janë paralajmërim i mirë për perspektivën afatshkurtër dhe 

afatmesme të këtyre vendeve. (Federata Ruse është duke shfrytëzuar të hyrat në buxhetin e saj në 

rritje për të rivendosur pozitën e vet si donatorë, me një theks të veçantë në ofrimin e ndihmës 

teknike për vendet më të varfra të BSHP-së si dhe zhvillimit të vendeve në pjesë të tjera të botë.) 

Sidoqoftë, në aspektin afatgjatë, këto trende të favorshme duhet të merren parasysh ndaj një sfondi 

të modeleve të pafavorshme demokratike. Të dhënat mbi popullatën në këto vende paraqiten paksa 

problematike nga parregullsia e regjistrimeve të popullatës dhe nga shifrat e larta të refugjatëve, si 

dhe të personave të zhvendosur, posaçërisht në Kaukaz. Sidoqoftë, të dhënat në dispozicion tregojnë 

që popullata në këto vende ka zbritur për rreth 5 për qind përgjatë viteve 1990 - 2002, për shkak të 

kombinimeve të normave të larta të vdekshmërisë, normave edhe më të ulëta të natalitetit dhe tëh 

emigrimit. Ritmi i kësaj zbritjeje duket se është përshpejtuar që nga mesi i viteve të 1990-ta. 105 Dy 

vendet më të mëdha të grupit, Rusia dhe Ukraina, të cilat kanë raportuar mbi 200 milionë banorë në 

vitin 1990, është parashikuar që të bien nën 190 milion në vitin 2005. 106 Shumica e zbritjes mund ti 

ngarkohet normave të larta të vdekshmërisë në mesin e meshkujve, të cilat janë shfaqur edhe para 

tranzicionit, dhe në të cilat faktorët e mënyrës së jetesës luajnë rol të madh. Kjo është posaçërisht 

e dukshme në Federatën Ruse: gjatë periudhës së viteve 1992 - 2000, numri i vdekjeve ka tejkaluar 

lindjet për pothuaj 6 milion. 107 

Këto probleme demografi ke janë të ndërlidhura me trendet e pafavorshme epidemike dhe 

shëndetësore. Sipas disa vlerësimeve, epidemia e HIV/ AIDS e cila tanimë është duke ndodhur në 

Federatën Ruse mund të rezulton me gjer në 7 milionë vdekje, gjë që zvogëlon popullatën në vitin 

2020 në 128 milion, p.sh. për rreth 10 për qind (rubrika 2.4). Përhapja e HIV-së tani besohet se ka 

tejkaluar 1 për qind të popullatës së rritur në Federatën Ruse dhe Ukrainë (si dhe në Estoni), dhe 

vazhdon të rritet në Bellorusi (shiko tabelën 2.7). Modelet epidemike bazuar në shpërndarjen e 

Figura 2.14 Normat e varfërisë rajonale në Kirgistan, 2003 (linja e varfërisë = 2.15 $ Paritetit të 

Fuqisë Blerëse të shprehur në dollarë amerikanë) 

Burimi: Vlerësimet e autorit 

Shkalla e Varfërisë: 


Disa nga arritjet e 

mëhershme në barazi 

gjinore janë dobësar 

37

38 


Përparimi në zbritjen e 

vdekshmërisë së foshnjave 

që është regjistruar gjatë 

periudhës Sovjetike është 

ngadalësuar apo edhe 

ndaluar gjatë tranzicionit 

Lëshimet e karbon dioksidit 

për njësi të BPV-së në 

Turkmenistan,Uzbekistan, 

dhe Kazakistan janë ndër 

më të lartat në botë 

HIV/ AIDS në vende të tjera tregojnë 1 për qind 

të normave të përhapjes së HIV-së, që paraqet 

një kufi pas së cilit sëmundja “shpërthen” në 

grupet e tilla të rrezikut të koncentruar siç janë 

shfrytëzuesit e narkotikëve dhe të burgosurit 108 

si dhe fi llon të shpërndahet në popullatën e 

përgjithshme përmes seksit të pambrojtur 

heteroseksual. Nëse janë të zbatueshme ndaj 

Rusisë dhe Ukrainës, këto modele sugjerojnë që 

dëmi zhvillimor i epidemisë HIV, si dhe kostot e 

përmbajtjes së saj, tani duket se janë të gatshme 

që të ngrihen në mënyrë të theksuar. 

Normat në rritje të përhapjes së HIV-së nuk ka 

nevojë që të pasqyrohet në norma në ngritje 

të vdekshmërisë apo të pasojave shkatërruese 

socio-ekonomike nëse trajtimi është i duhur. 

Fatkeqësisht, më pak se 1 për qind e atyre të 

regjistruar që jetojnë me HIV në këto vende 

tani janë duke pranuar terapi antiretrovirale. Në 

dy vende ku kjo terapi është fi lluar, ky trajtim 

është jashtëzakonisht i kufi zuar (1.6 për qind në 

Rusi dhe 3.3 për qind në Gjeorgji), posaçërisht 

kur krahasohet me disponueshmërinë e kësaj 

terapie në disa vende të Evropës Qendrore dhe 

Juglindore. 109 

Kthimi i tuberkulozit paraqet një rrezik në rritje 

shëndetësor në këto vende. Më tepër se 40,000 

njerëz në vit vdesin nga tuberkulozi në Rusi dhe 

Ukrainë; norma e shpërndarjes në këto vende 

tejkalon 20 për 100,000 (krahasuar me normat 

njëshifrore në shtetet anëtare të BE-së dhe të 

shumicës së vendeve të Evropës Juglindore). 110 

Norma e vdekjes nga tuberkulozi në popullatën 

e përgjithshme në Federatën Ruse ka arritur 

më shumë se të dyfi shohet gjatë viteve 1990 - 

1996, dhe vazhdon të rritet. Pasi që sëmundja 

më së tepërmi paraqitet në mesin e meshkujve 

të moshës punuese, gjithashtu ka potencialin 

për të dëmtuar më masë të konsiderueshme 

perspektivën zhvillimore. 111 

Në shkurt të vitit 2004, UNDP ka shpallur një 

raport gjithëpërfshirës mbi fushëveprimin dhe 

ndikimin e epidemisë HIV/ AIDS në rajonin e 

Evropës Qendrore dhe Lindore dhe të BSHPsë.112 

Në këtë raport, ka theksuar rrethanat 

posaçërisht të tmerrshme të cilat mbizotërojnë 

në Federatën Ruse dhe Ukrainë, të cilat janë 

vlerësuar që i janë afruar apo edhe kanë tejkaluar 

përhapjen kritike prej 1 për qind në popullatën e 

rritur. Bellorusia dhe Moldavia kohëve të fundit 

kanë demonstruar rritjen më të madhe të rasteve 

të reja. Studimi identifi kon lidhjet ndërmjet 

shpërndarjes së epidemisë, ndikimin e saj në 

perspektivën zhvillimore socio-ekonomike si 

dhe implikimet për grupe të zgjedhura sociale. 

Përvoja Afrikane e Nënsaharës tregon që 

përhapja e pakontrolluar e HIV/AIDS dhe e 

sëmundjeve të tjera të bartshme mund të ketë 

implikime shkatërruese për agjendën e OZHMsë. 

Përderisa më tepër fëmijë bëhet bonjakë 

apo shtyhen që të kërkojnë punësim, bie numri 

i regjistrimit nëpër shkolla, gjë që bën realizimin 

e OZHM-së 2 më të vështirë. Shpërndarja e HIV/ 

AIDS rritë vdekshmërinë prindërore dhe, përmes 

bartjes nënë-fëmijë, vdekshmërinë e fëmijëve 

(OZHM4 dhe OZHM5). Përmes dobësimit të 

sistemit të imunitetit si dhe sistemeve të tjera 

shëndetësore, AIDS-i ngritë prekshmërinë ndaj 

tuberkulozit dhe sëmundjeve të tjera infektive 

(OZHM6). 

Shumë nga punonjësit më të mirë të rinj të 

këtyre vendeve janë duke reaguar ndaj këtyre 

pasigurive duke migruar në kërkim të mundësive 

më të mira ekonomike. Puna jashtë vendit, e cila 

shttit i ofron të ardhura të mëdha përmes parave 

të dërguara nga jashtë, është bërë një fenomen i 

madh në vendet siç janë Moldavia dhe Armenia. 

Federata Ruse ka përfi tuar nga imigrimi i rreth 

3 milionë individësh përgjatë periudhës së 

viteve 1992 – 2000 – shumica e të cilëve kanë 

ardhur nga vende të tjera të BSHP-së.113 Sektori 

joformal përbën një zbutës tjetër ndaj varfërisë, 

posaçërisht në linjat kufi tare të Kaliningradit, 

Rusisë veri-perëndimore, Bellorusisë, Ukrainës 

dhe Moldavisë, ku një për qindje e rëndësishme 

e amvisërive angazhohen në tregti ndërkufi tare. 

Vlerësime të ndryshme caktojnë madhësinë 

e sektorit formal në 60 - 66 për qind të bruto 

produktit kombëtar në Azerbajxhan dhe 

Gjeorgji. 114 Sidoqoftë, angazhimi në tregti 

dhe punësim të paregjistruar mund të ngritë 

aktivitetet kriminele siç është trafi kimi i njerëzve 

dhe mallrave, gjë e cila çrregullon ekonomitë 

lokale dhe tendos kohezionin social. Një e treta 

e fuqisë punëtore të Moldavisë (rreth 600,000 

njerëz) mendohet se janë të punësuar në mënyrë 

të përhershme jashtë vendit; një studim ka 

zbuluar që Moldavia është bërë burimi kryesor i 

punonjësve komercial të seksit për BSHP-në dhe 

Evropën Qendrore dhe Perendimore. 115 Migrimi 

jashtë vendit nga këto shtete duket të jetë i 

koncentruar në mesin e punonjësve të rinj dhe 

të aftë. Kombinuar me trendet e pafavorshme 

demografi ke të përshkruara më lartë, ky 

migrim jashtë vendit është duke shpopulluar 

në mënyrë progresive rajonet rurale gjë që 

kufi zon ndërmarrësinë vendore, si dhe pengon 

angazhimin lokal civil. 

Federata Ruse si dhe vendet e BSHP-së 

perëndimore dhe Kaukazit kanë trashëguar 

pozita të favorshme sa i përket qasjes në 

arsimim fi llor gjithëpërfshirës. Pothuaj të gjithë 

fëmijët në Federatën Ruse dhe Bellorusi arrijnë 

klasën e pestë. Situata është më e vështirë në 

rajonet rurale, sidoqoftë, përparim në rritje 

të regjistrimit dhe normave të përfundimit 

mund të përshpejtohen në arsimim fi llor. Qasja 

në arsimim kualitativ sekondar dhe terciar 

gjithashtu është shumë më e kufi zuar në 

vendet rurale. Këto vende potencialisht mund 

të shfrytëzojnë nivelet e tyre në përgjithësi të

larta të shkollimit si dhe përvojat në arsimim 

teknik për të përmirësuar pozitën e tyre në 

hulumtim dhe zhvillim. Vendet si Federata Ruse 

dhe Ukraina vazhdojnë që të shpenzojnë shuma 

të konsiderueshme në hulumtim dhe zhvillim. 

Por pagat e ulëta dhe infrastruktura joadekuate 

bazë për hulumtim i shtyn shkencëtarët dhe të 

shkolluarit që të emigrojnë. Për shembull, pa 

marrë parasysh një ngritje të fundit prej 30 për 

qind, pagat mesatare mujore për mësimdhënësit 

dhe hulumtuesit në Ukrainë ende mbesin nën 

80 $ (sipas normave të tregut të këmbimit)- nën 

pagat e punonjësve industrial.11 Fushat në të 

cilat këto vende kanë pasur përparësi potenciale 

krahasuese kanë humbur shumë kapital 

njerëzor përmes ‘tërheqjes’ së shkencëtarëve, 

inxhinierëve, si dhe specialistëve të teknologjisë 

informative. 

Në shumë aspekte, perspektiva zhvillimore 

në Federatën Ruse dhe në vendet e BSHPsë 

perëndimore si dhe të Kaukazit janë 

një garë ndërmjet trendeve të favorshme 

afatshkurtra dhe afatmesme të përfaqësuara 

nga rimëkëmbja e fushme ekonomike dhe 

e normave në zbritje të varfërisë në njërën 

Rubrika 2.5 Deti Aral – katastrofa mjedisore e Azisë Qendrore 

anë, si dhe trendeve të pafavorshme afatgjata 

demografi ke dhe epidemike në anën tjetër. 

Rezultati i kësaj konkurrence mund të varet nga 

aftësitë e këtyre vendeve që të modernizojnë 

strukturat shtetërore të trashëguara nga 

periudha Sovjetike, mungesa e transparencës 

dhe përgjegjësisë së të cilave krijon barriera 

ndaj mekanizmave fl eksibile dhe pjesëmarrëse 

të cilat nevojiten për qeverisje të efektshme 

në shekullin e 21-të. Gjithashtu mund të varet 

nga aftësia e tyre për t’u integruar më mirë 

në ekonominë ndërkombëtare, qoftë brenda 

kornizës së vet BSHP-së Organizatës Botërore 

për Tregti apo Bashkësisë Evropiane. 

‘Politika e Fqinjësisë Evropiane’ e BE-së, e cila 

ofron qasje preferenciale në tregun e vetëm 

si dhe ndihmë të zgjeruar teknike për vendet 

e BSHP-së Perëndimore si dhe Kaukazit në 

shkëmbim për reformat e projektuara për të 

nxitur konvergjencën me acquis communautaire, 

mund të jenë aq transformuese sa kanë qenë 

edhe format e tjera të integrimit në BE të vendeve 

të Evropës Qendrore dhe Juglindore. Sidoqoftë, 

‘Politika e Fqinjësisë Evropiane’ duket se nuk 

Tharja e detit Aral, i cili në vitin 1960 ka qenë deti i katërt për kah madhësia që ishte i rrethuar 

me tokë, ka pasur pasoja anembanë Azisë Qendrore. Qarkullimi në zbritje i ujit të freskët në 

shtratin e detit që nga vitet e 1960-ta, kombinuar me ndotjen e rritur nga amvisëritë, komunat, 

industritë si dhe nga ndotja bujqësore, kanë shkaktuar ndryshime dramatike në ekosistemet 

lokale si dhe në kushtet klimatike, gjithashtu edhe zbritje në burime tradicionale të të ardhurave 

(SPECA 2004b). 

Që nga fundi i viteve të 1950-ta, hapësira e detit ka rënë pothuaj përgjysmë, si dhe sasia e tij për 

rreth 80 për qind. Tharja e tij që nga viti 1988 ka ndarë detin në dy trupa të veçantë të ujit. Detin 

verior Aral (apo detin e vogël) në Kazakistan dhe Detin jugor Aral (detin e madh), kryesisht në 

Uzbekistan. Deti i madh pritet që të zhduket tërësisht brenda dy dekadave të ardhme. Përmbajtja 

e kripës së liqenit është ngritur për 4.5 herë, gjë që ka mbytur shumicën e gjallesave bimore 

dhe shtazore. Depozitimi i madh i kripës, pesticideve dhe kemikaleve toksike janë zbuluar nga 

linja ujore në tërheqje, dhe stuhitë e shpeshta të pluhurit të ngarkuara me toksinë është ngritur 

prevalenca e kancerit si dhe sëmundjeve të mushkërive në komunitetet lokale (Aladin 1999). 

Qyteza e Mojnakut në Uzbekistan është bërë simbol i dëmit që është shkaktuar nga tharja e 

detit:. Kjo qytetëz tash e 20 vite është duke u ndarë nga uji, ku në mes po mbet rëra toksike, e 

cila përhapet përmes erës. 

Një numër institucionesh ndërqeveritare janë themeluar për të koordinuar përpjekjet 

multilaterale për të mbrojtur mjedisin dhe ujin në pellgun e detit Aral (Aslov 2003). Këto 

përfshijnë Këshillin ndërshtetëror për pellgun e Detit Aral, Komisionin ndërqeveritar për zhvillim 

të qëndrueshëm dhe Fondin ndërkombëtar për shpëtimin e Detit Aral, cili është dashur që të 

mbikëqyr Këshillin ndërshtetëror për bashkërendimin e çështjve përkitazi me ujin (Kipshakbaev 

2004). Një sërë programesh dhe zgjidhjesh të lëshuara nga qeveritë e Azisë Qendrore si dhe të 

përkrahura nga donatorët (përfshirë fazën e parë dhe të dytë në Programit për Pellgun e Detit 

Aral si dhe Deklaratën Nukus) kanë kërkuar vëmendje ndaj sfi dave të zhvillimit të pellgut. 

Gjer më tani, shumica e përparimit është bërë në detin Aral verior më të vogël. Një pendë e 

përkohshme e ndërtuar nga Kazakistani ka parandaluar rënien e mëtejme të niveleve të ujit, 

dhe është duke ndihmuar në rimarrjen e tokave moçalore në Syr-Darya. Rimbjellja e pellgut 

shkretëtirë Amu Darya si dhe vendosja e trupave ujor artifi cial në shtratin e detit të thatë kanë 

qenë në agjendë në Uzbekistan, që tani është duke punuar me Lehtësimin e Mjedisit Global për 

të rivendosur tokat moçalore përreth liqenit Sudochye (Ginijatulin 2002, SPECA 2004a). Mbetet 

të shihet nëse këto masa do të jenë në gjendje që të rikthejnë një ndër katastrofat mjedisore më 

shkatërruese të bëra nga njeriu. 


Rritja e fuqishme 

ekonomike gjatë viteve 

2000 – 2005 ka ndihmuar 

në zvogëlimin e varfërisë 

si dhe në përmirësimin e 

standardeve të jetesës në 

Azinë Qendrore 

39

40 


ofron aranzhime punuese për marrëdhëniet e 

BE-së me Bjellorusinë, e cila refuzon integrimin 

Evropian si princip udhëheqës zhvillimor. 

Ndoshta çka është më e rëndësishme, ‘Politika 

e Fqinjësisë Evropiane’ nuk ofron gjithashtu një 

kornizë për marrëdhënien e BE-së me Federatën 

Ruse. 

Azia Qendrore 

Shtetet e Azisë qendrore (Kazakistani, Kirgistani, 

Taxhikistani, Turkmenistani, dhe Uzbeki stani) 

përbëjnë grupin e dytë më të madh sipas 

territorit, edhe pse 57 milionë banorët e saj 

përbëjnë më pak se 12 për qind të popullatës 

së Evropës Qendrore dhe lindore / BSHPsë. 

Azia Qendrore zë një pozitë relativisht të 

ulët të zhvillimit, qoftë nëse matet në aspekt 

të BPV-së për kokë banori apo Në aspekt të 

kapacitetit shtetëror. Kjo nuk është çudi, duke 

marrë parasysh që këto vende janë në zanafi llë 

të statusit shtetëror: para vitit 1992 asnjëra 

nuk kanë pasur përvojë domethënëse si shtet 

i pavarur. Në anën tjetër, mund të vërehen 

dallime substanciale në mesin e vendeve të 

Azisë Qendrore. Përderisa BPV-ja për kokë banori 

në Paritetin e Fuqisë Blerëse të shprehur në 

dollarë amerikan e Taxhikistanit prej 1,106 $ (në 

vitin 2003) ka qenë në nivel të shteteve të tilla 

Afrikane siç janë Kenia dhe Nigeria, 117 Pariteti i 

Fuqisë Blerëse i shprehur në dollarë amerikan 

i Kazakistanit prej 6,671 $ ka qenë më i madh 

sesa nivelet e raportuara për Bellorusinë (Pariteti 

i Fuqisë Blerëse i shprehur në dollarë amerikan 

6,052 $) dhe Ukrainën (Pariteti i Fuqisë Blerëse i 

shprehur në dollarë amerikan 5,491 $)- dhe i afërt 

me atë të Rumanisë, tek e cila Pariteti i Fuqisë 

Blerëse i shprehur në dollarë amerikan është 

7,277 $, (Tabela 2.13). Përderisa Turkmenistani 

në përgjithësi u ka ikur reformave të strukturave 

të saja ekonomike dhe të qeverisjes, Kazakistani 

ka realizuar një ndër agjendat reformuese më 

ambicioze ndër shtetet e BSHP-së, posaçërisht 

në sektorin fi nanciar. 118 

Trendet e fundit të zhvillimit të Azisë Qendrore 

në masë të madhe mund të gjurmohen në 

trashëgiminë e industrializimit komunist, dhe në 

suksesin e përzier të përpjekjeve postsovjetike 

për të zhvilluar forma të favorshme ndaj tregut 

të bashkëpunimit nën-rajonal. Në njërën anë, 

industrializimi i epokës Sovjetike ka shfrytëzuar 

resurset e gjëra të nënrajonit njerëzore dhe 

natyrore (përfshirë ujin) për të zhvilluar 

metalurgjinë, prodhuar pambuk si dhe aktivitete 

të tjera industriale të bazuara në resurse. 

Popullimi i përshpejtuar dhe rritja ekonomike, 

të kombinuara me subvencione të rëndësishme 

të buxhetit qendror, kanë nxitur një qasje të 

gjërë në arsimim, shëndetësi si dhe benefi te të 

tjera sociale. Trendet e favorshme që kanë qenë 

si rrjedhojë e kësaj shëndetësore dhe arsimore 

kanë krijuar një bazë të fuqishme të kapitalit 

njerëzor në Azinë Qendrore, si dhe ka paraqitur 

bazën për barazi gjinore si dhe aspekte të tjera 

të zhvillimit social afatgjatë. 

Në anën tjetër, strukturat e çrregulluara 

ekonomike si dhe vartësia e rëndë nga importet 

e shteteve pasardhëse të Bashkimit Sovjetik, 

kombinuar me konceptimet e dobëta të 

identitetit kombëtar (krahasuar me ato rajonal 

apo klanor) si dhe mungesa e traditave të 

shteteve të pavarura, kanë lënë Azinë Qendrore 

më shumë të papërgatitur për tranzicionin 

postkomunist. Kjo posaçërisht vlen për 

republikat më të vogla dhe më të varfra të Azisë 

Qendrore (Taxhikistanin dhe Kirgistanin), të 

cilat nuk kanë resurse të rëndësishme natyrore, 

përveç ujit dhe metaleve që nuk e kanë hekurin 

si bazë. (Krahasuar me këto, vendet e tjera të 

Azisë Qendrore të gjitha i përmbushin nevojat e 

veta për energji; Kazakistani dhe Turkmenistani 

janë neto eksportues domethënës të energjisë). 

Prospektet zhvillimore të Taxhikistanit janë 

dëmtuar edhe më tutje nga lufta civile e cila 

ka ndodhur gjatë pjesës së parë të viteve të 

1990-ta. Si rezultat i kësaj BPV-ja e Taxhikistanit 

ka rënë për rreth 60 për qind gjatë viteve 1990 

– 1995, përderisa Kirgistani ka raportuar një 

zbritje prej 50 për qind gjatë kësaj kohe. 119 Edhe 

pse Uzbekistani dhe Turkmenistani nuk kanë 

raportuar zbritje të mëdha në autpute dhe të 

ardhura gjatë viteve të 1990-ta, ky stabilitet 

relativ është arritur nën kosto të mirëmbajtjes së 

institucioneve dhe politikave të epokës Sovjetike 

qëndrueshmëria afatgjate e të cilave mbetet e 

hapur për diskutim. Shfrytëzimi i resurseve ujore 

të Azisë Qendrore për të përkrahur bujqësinë 

gjithëpërfshirëse të pareformuar ka shpie 

drejt tharjes së Detit Aral si dhe shkatërrimit të 

ekosistemeve fqinje në rajonin e Karakalpakstanit 

të Uzbekistanit. Këto probleme janë rritur nga 

paaftësitë e shteteve të Azisë Qendrore që të 

zëvendësojnë institucionet bashkëpunuese të 

epokës Sovjetike me mekanizmat e rinj integrues 

të cilët janë të nevojshëm për të menaxhuar 

resurset problemet dhe sfi dat e përbashkëta. 

Nuk është për tu çuditur që këto trende kanë 

shpie drejt zgjerimit të varfërisë gjatë viteve të 

1990-ta. Problemet më dramatike janë shfaqur 

në Taxhikistan. Sipas vlerësimeve të fundit, në 

vitin 1999 (pas krizës fi nanciare Ruse) pothuaj 

i gjithë vendi ka jetuar nën Paritetin e Fuqisë 

Blerëse të shprehur në dollarë amerikan prej 4.30 

$ në ditë; dhe rreth 90 për qind kanë jetuar në 

varfëri ekstreme. 120 Edhe në Kazakistan, normat 

e varfërisë janë të larta në nivel shqetësues, 

posaçërisht në rajonet rurale: në vitin 2002, 

rreth një e treta e popullatës ka qenë e paaftë që 

të vlejë minimumin e shportës së produkteve të 

konsumit. 121 Të dhënat mbi varfërinë gjithashtu 

shfaqin diferenca të mëdha në mesin e rajoneve 

brenda vendit (tabela 2.14). kanë bartur peshën

kryesore e këtyre vështirësive ekonomike, 

dhe disa nga arritjet e mëhershme në barazi 

gjinore janë dobësuar. Fatmirësisht, proporcioni 

i vajzave ndaj djemve në arsimim bazë mbetet 

afër numrit një në shumicën e vendeve të Azisë 

Qendrore – me përjashtimin e Turkmenistanit, 

ku gjinden 86 vajza për çdo 100 djem të cilët 

vijojnë klasat 5 – 9. Sidoqoftë, në Turkmenistan 

femrat janë seriozisht të nënpërfaqësuara. Në 

institucione të mesme teknike dhe universitete 

femrat përbëjnë vetëm 25 për qind të vijuesve 

të universiteteve. Hulumtimet e fundit tregojnë 

rritje të veçimit të tregut të fuqisë punëtore i cili 

është duke i pamundësuar femrat që të kenë 

punë industriale që paguhen më mirë. Edhe pse 

femrat përbëjnë vetë 15 për qind të punësimit 

industrial në Taxhikistan, ato kanë shumë 

më tepër gjasa se sa meshkujt që të humbin 

punën e tillë në rast të zvogëlimit të stafi t. 122 

Këto probleme keqësohen edhe më tej përmes 

normave në zbritje të pjesëmarrjes së femrave 

në fuqi punëtore. 

Kazakistani, Turkmenistani dhe Uzbekistani kanë 

qenë në gjendje që të mbajnë 99 për qind të 

normave sa i përket regjistrimit në shkolla fi llore. 

Por Kirgistani dhe Taxhikistani janë duke hasur 

vështirësi më të mëdha në ofrimin e shërbimeve 

bazë të arsimimit. Në Taxhikistan për qindjet e 

regjistrimit për 15 - 18 vjeçarët ka rënë dukshëm 

në të gjitha pesë shtetet gjatë viteve 1991 - 1995. 

Kazakistani dhe Uzbekistani pastaj kanë qenë 

në gjendje që të përmirësohen paksa: së paku 

gjysma e kësaj grupmoshe tani vijon shkollat 

e mesme në këto vende. Në Turkmenistan dhe 

Kirgistan, për dallim nga të lartpërmendurat, 

zbritjet e regjistrimit kanë vazhduar: më pak 

se 30 për qind të kësaj grupmoshe mbetet në 

shkolla në këto vende. 124 

Përparimi në zbritjen e për qindjes së 

vdekshmërisë së foshnjave që janë regjistruar 

gjatë periudhës Sovjetike ka rënë apo është 

ndaluar fare përgjatë tranzicionit. Në secilin shtet 

të Azisë Qendrore (si dhe Azerbejxhan), normat 

e vdekshmërisë së foshnjave mbeten mbi 50 

vdekje për 1,000 lindje. Pozita e këtyre vendeve 

lidhur me vdekshmërinë e foshnjave gjithashtu 

është përkeqësuar: pa marrë parasysh arritjen 

e zbritjeve mbresëlënëse të vdekshmërisë së 

foshnjave, për qindja e vdekjeve nën moshën 

pesë vjeçare në Taxhikistanit në vitin 2002 ka 

qenë më e lartë sesa në vitin 1970, që ka qëndruar 

në shifrën prej 116 raste për 1,000 lindje. Kjo 

shifër qëndron vetëm pak mbi treguesit për 

Turkmenistanin më të pasur. 125 

Përderisa tranzicioni ka nënkuptuar kushte 

të përmirësuara mjedisore për shumicën e 

vendeve të EJL / BSHP-së, ky mund të mos jetë 

rasti në Azinë Qendrore (shiko tabelën 2.9). 

Ringjallja ekonomike pas vitit 1999 si dhe rritja 

e përshpejtuar e shfrytëzimit të automjeteve 

janë kombinuar me çmimet nën kosto për 

energji, ujë dhe shumë resurse të tjera për të 

kthyer ndotjen e ajrit në nivele të ngjashme 

me ato të regjistruara në vitet e hershme 

të viteve të 1990-ta, posaçërisht në rajonet 

urbane. Testimet e kualitetit të ajrit në së paku 

gjysmën e qyteteve kryesore të Kazakistanit 

kanë shfaqur koncentrime të tepruara të sulfur 

dioksidit, nitrogjen dioksidit, karbon monoksidit 

dhe hidrokarbureve toksike. 126 Turkmenistani, 

Uzbekistani dhe Kazakistani janë në mesin e 

shtatë shteve me lëshime më të larta në botë të 

dioksidit të karbonit. 127 

Prospektet zhvillimore në Azinë Qendrore janë 

të ndërlidhura në mënyrë të përafërt me resurset 

ujore. Në anën tjetër, uji është në dispozicion 

për më tepër se 90 për qind të amvisërive 

urbane dhe së paku 75 për qind të amvisërive 

rurale në Azinë Qendrore – me përjashtimin 

e Taxhikistanit, ku kjo shifër është vetëm 56 

për qind. 128 Sidoqoftë, menaxhimi i resurseve 

ujore është penguar nga mosbalancimi i 

theksuar në shpërndarjen e ujit si dhe mungesa 

e mekanizmave efektive ndërshtetërore për 

menaxhim të pellgjeve ujore Amu-Darya dhe 

Syr-Darya. Shumica e resurseve ujore të Azisë 

Qendrore janë të vendosura në Taxhikistan dhe 

Kirgistan – vendet në pjesën e lartë të rrjedhës 

së ujit që përbëjnë më pak se një të pestën e 

popullatës dhe BPV-së së Azisë Qendrore, dhe 

për të cilat çmimosja dhe pagesa më e mirë nga 

vendet që janë në pjesën e poshtme të rrjedhës 

(Kazakistani, Turkmenistani dhe Uzbekistani) për 

shfrytëzim të ujit, si dhe krijimi i rritur i rrymës 

hidroelektrike, janë çështje kyçe zhvillimore. 

Vendet më të mëdha dhe më të pasura në 

pjesën e poshtme të rrjedhës së ujit janë të 

interesuara në furnizim të vazhdueshëm të lirë 

të ujit të nevojshëm për të ujitur plantacionet 

e etura (dhe shpesh të paristrukturuara) si dhe 

popullatat që janë duke u rritur në mënyrë të 

përshpejtuar (në Turkmenistan dhe Uzbekistan. 

Konfl iktet e interesit ndërmjet vendeve në 

pjesën e larte dhe të poshtme të rrjedhës së ujit 

pranë kësaj ‘lidhjeje ujë-energji’ janë zgjidhur 

përgjatë periudhës Sovjetike përmes ofrimit të 

naftës dhe gazit pa pagesë nga republikat në 

pjesën e poshtme të rrjedhës për republikat 

në pjesën e lartë të rrjedhës. Këto të fundit 

kanë sakrifi kuar mundësinë që gjatë dimrit të 

shesin hidro-energji elektrike në mënyrë që të 

furnizojnë ujin ‘veror’ të nevojshëm për ujitje 

në pjesën e poshtme. Edhe pse pavarësia dhe 

vendosja e tregtisë brenda BSHP-së për naftë dhe 

gaz i kanë bërë këto aranzhime të pavlefshme, 

regjime pasardhëse të fuqishme ende nuk janë 

vendosur. Si rezultat i kësaj, vendet e rrjedhës së 

lartë të ujit shpesh vërshojnë shtetet e poshtme 

me lëshimin e ‘ujit dimëror’ që nevojitet për të 

krijuar energjinë elektrike nga uji. Infrastruktura 

e integruar e menaxhimit të ujit e trashëguar 

nga periudha Sovjetike ka rënë në situatë ku ka 


41

nevojë të madhe për riparim. 

Këto probleme keqësohen nga zgjerimi i 

përshpejtuar i shfrytëzimit të tokave bujqësore 

të ujitura (nga 3 milionë në 8 milionë hektarë 

– kryesisht për rritje të pambukut) të cilat 

kërkojnë ujëra nga lumenjtë Syr-Darya Amu- 

Darya. Ky zgjerim, i cili ka fi lluar në vitet e 1960ta, 

ka shpie në njërën ndër tragjeditë më të 

mëdha të bëra nga njeriu në histori të njohur. 

Deti Aral në të cilin derdhen lumenjët Syr- 

Darya dhe Amu-Darya ka humbur shumicën e 

ujit hyrës për shkak të zhvendosjes së rrjedhës 

së ujit për ujitje (Tabela 2.5). 129 Pjesa jugore e 

detit është pothuaj e vdekur me mundësi të 

vogla për ringjallje. Tharja e detit Aral ka ndikuar 

në një rajon prej rreth 1.5 milionë km katrorë 

(kryesisht në Kazakistan dhe Uzbekistan) dhe 

rreth 35 milionë banorë të pellgut të detit Aral, 

shumica e së cilëve është dashur të adaptohen 

ndaj kolapsit të vendeve lokale në fushën e 

peshkimit dhe bujqësisë. 130 

Si edhe në vendet e tjera të BSHP-së, rritja e 

fuqishme ekonomike gjatë viteve 2000 - 2005 

ka ndihmuar në zvogëlimin e varfërisë dhe 

përmirësimin e standardit të jetesës në Azinë 

Qendrore. Në Kirgistan, për qindja e të varfërve ka 

rënë nga 78 për qind në vitin 2000 në 70 për qind 

në vitin 2003. 131 Taxhikistani (vendi më i varfër i 

rajonit në aspekt të BPV-së për kokë banori) ka 

zbritur për qindjen e atyre të cilët jetojnë me 

më pak se 2,15 $ sipas Paritetit të Fuqisë Blerëse 

të shprehur në dollarë amerikan në ditë nga 91 

në 74 për qind gjatë viteve 1999 - 2003. 132 Për 

qindja e popullatës së klasifi kuar që jeton nën 

minimumin e ekzistencës në Kazakistan ka 

rënë nga 39 në 24 për qind gjatë viteve 1999 

– 2002,133 ndërsa në vitin 2004 ka rënë në 16.1 

për qind. Ende duhet pritur për të parë nëse 

kjo ‘rritje e rikthimit’ do të jetë e qëndrueshme 

në aspektin afatgjatë. Vartësia e ekonomisë së 

Azisë Qendrore në ekstraktimin dhe përpunimin 

e materialeve bazë më parë se sa shfrytëzimin 

e kapitalit të tyre njerëzor, paaftësia e tyre për 

të vendosur mekanizma të qëndrueshëm për 

bashkëpunim ndërshtetëror ekonomik dhe 

ekologjik, kërcënimet ndaj sigurisë njerëzore 

dhe kombëtare që burojnë nga Afganistani (që 

kufi zohet me Taxhikistanin, Turkmenistanin dhe 

Uzbekistanin), si dhe reformat e strukturave 

qendrore dhe lokale qeverisëse, paraqesin vetëm 

disa prej çështjeve që i presin vendet e Azisë 

Qendrore në plotësimin e synimeve dhe vlerave 

të Deklaratës së Mijëvjeçarit si dhe Objektivave 

Zhvillimore të Mijëvjeçarit.Agjendat kombëtare

3 

Agjendat kombëtare 

të OZHM-së

44 


Zbatimet kombëtare mund 

të dallojnë dhe, në realite, 

dallojnë nga agjenda 

globale e OZHM-ve 

Raportet kombëtare të OZHM-ve 

Të gjitha vendet e Evropës Qendrore dhe Lindore 

/ BSHP-së kanë miratuar Deklaratën e Mijëvjeçarit 

dhe janë zotuar ndaj OZHM-ve. Në të njëjtën 

kohë, vendet janë të lira që veç e veç të përshtatin 

objektivet dhe mjetet afat-shkurtra, afatmesme 

dhe afatgjata për zbatimin e zotimeve të tyre. 

Për këtë arsye zbatimet kombëtare mund të 

dallojnë nga agjenda globale e OZHM-ve. (Tabela 

3.1). Vendet në përgjithësi kanë vendosur që 

ti përmbahen agjendës globale duke miratuar 

formulimet burimore të synimeve të OZHM-ve, 

apo që të caktojnë prioritete ndërmjet synimeve, 

duke i shtuar disa dhe duke përjashtuar të tjerat. 

Specifi kat zhvillimore të vendeve të Evropës 

Qendrore dhe Lindore / BShP-së në shumë 

aspekte kërkojnë miratimin kombëtar të agjendës 

globale të OZHM-ve. Disa synime bazë globale 

janë arritur nga këto vende para vitit 1990, apo 

ka gjasë që tejkalohen para vitit 2015. në vendet 

nivel relativisht të barabartë të zhvillimit, siç janë 

Republika Çeke apo Sllovenia me nivele të BPVsë 

për kokë banori mbi 16,000 $, sipas Paritetit të 

Fuqisë Blerëse të shprehur në dollarë amerikan, 

Figura 3.1 Përshtatja e agjendës globale të OZHM-ve ndaj sfi dave të zhvillimit kombëtar * 

Objektivat, Synimet, Indikatoret të 

përshtatur sipas shtetit (%) 

Objektivat, Synimet, Indikatoret të 

përshtatur sipas shtetit (%) 

90% 

80% 

70% 

60% 

50% 

40% 

30% 

20% 

10% 

* Shtetet që nuk kan zhvilluar raport nacional të OZHM-ve (Qipro, Estonia, Malta) nuk janë përfshirë këtu. 

** Objektivi/synimi konsiderohet global nëse domethënja e tij është konsistente me ndonjë objektivë/synim në agjendën globale (përfshirë 

kornizën kohore, startin dhe synimet vjetore). 

Burimi: Vlerësimet e autorit bazuar në raportet e OZHM-ve kombëtare. 

pothuaj askush nuk jeton me më pak se 1 $ sipas 

Paritetit të Fuqisë Blerëse (apo edhe 4.30 $ sipas 

Paritetit të Fuqisë Blerëse) në ditë. Agjencitë 

statistikore në shumë vende, - posaçërisht shtetet 

e reja anëtare të BE-së si dhe vendet kandidate 

në Evropën Juglindore – defi nojnë varfërinë në 

të ardhura në aspekte relative, përballë konsumit 

mesatar apo nivelit të të ardhurave. Ngjashëm, 

arsimimi fi llor nuk paraqet sfi dë për shumicën 

e shteteve të Evropës Qendrore dhe Lindore / 

BSHP-së, pasi që kanë arritur pothuaj regjistrim 

në arsimim fi lllor gjithëpërfshirës shumë në 

herët sesa viti 1990. Në anën tjetër, disa çështje 

të nënvizuara nga synimet fi llestare të OZHM-ve 

paraqiten përsëri në kontekste të tjera. Shtetet të 

cilat tanimë kishin eliminuar mospërmbushjen 

në nivelin e arsimimit fi llestar tani përballen me 

këtë fenomen në shkollat e mesme. Vendet të 

cilat i kanë arritur synimet globale për këtë arsye 

mund të dëshirojnë që të caktojnë synime të cilat 

janë më ambicioze sesa indikatorët global, apo 

përndryshe të mundohen të rivendosin sukseset 

e tyre në fusha të tjera. 

Agjenda globale e OZHM-ve manifeston vetëveten 

në mënyra të ndryshme në vende të ndryshme. 

Antaret e reja të UE-së Evropa jug-lindore 

90% 

80% 

70% 

60% 

50% 

40% 

30% 

20% 

10% 

0% 

Objektivat Synimet Indikatoret 

0% 

Objektivat Synimet Indikatoret 

Federata ruse, BSHP Perendimor dhe Kaukazi 

Azia Qendrore 

90% 

90% 

80% 

70% 

60% 

50% 

40% 

30% 

20% 

10% 

0% 

80% 

70% 

60% 

50% 

40% 

30% 

20% 

10% 

0% 

Objektivat Synimet Indikatoret Objektivat Synimet Indikatoret

Kjo është posaçërisht e dukshme në aspekt të 

OZHM 6. Në shumicën e vendeve të Evropës 

Qendrore dhe Lindore / BSHP-së, HIV/ AIDS dhe 

tuberkulozi janë kërcënime shumë më të mëdha 

ndaj shëndetit publik sesa malaria. Pasi që HIV-i 

në këto vende mbetet i koncentruar në grupet me 

rrezikshmëri të lartë, indikatorët e tillë Agjendat 

kombëtare të OZHM-së siç janë numri i femrave 

shtatzëna me HIV/ AIDS apo numri i fëmijëve 

prindërit e të cilët kanë vdekur nga AIDS mund 

të jetë më pak relevant sesa masat të cilat shfaqin 

përhapjen e HIV-it në mesin e të burgosurve apo 

shfrytëzuesve intravenozë të narkotikëve. 

Çështjet lidhur me të dhënat gjithashtu mund të 

kërkojnë miratimin kombëtar të synimeve globale 

të OZHM-ve. Shpesh nevojiten të dhëna dhe 

analiza brenda vendit për të zbuluar problemet, 

intensiteti i të cilave tejkalon mesataret kombëtare. 

Kjo posaçërisht vlen për banorët e rajoneve rurale 

apo të dobësuara, apo edhe për minoritetet etnike 

(p.sh. romët). Adresimi i këtyre dallimeve idealisht 

kërkon zbërthimin për tu përqendruar më mirë 

në rajonet apo grupet e privuara nga mundësitë, 

si dhe zhvillimin e synimeve dhe indikatorëve të 

zbërthyer në mënyrë të duhur. Për të adresuar këto 

çështje, plane lokale të udhëhequra nga OZHM-të 

janë duke u elaboruar në shumë vende të Evropës 

Qendrore dhe Lindore dhe të BSHP-së. 

Çështjet lidhur me të dhënat gjithashtu mund 

të përfshihen nga viti 1990 që është shfrytëzuar 

si bazë globale e OZHM-ve – posaçërisht pasi 

që 22 shtetet pasardhëse Sovjetike, Jugosllave 

dhe Çekosllovake të cilat tani përbëjnë vendet e 

Evropës Qendrore dhe Lindore / BSHP-së në atë 

kohë nuk kishin ekzistuar. Shumica e shteteve të 

cilat kanë ekzistuar në vitin 1990 është dashur 

që të përshtatin praktikat e tyre statistikore ndaj 

standardeve ndërkombëtare, gjë që ka ngritur 

çështje lidhur me krahasueshmërinë e të dhënave 

të viteve të 1990-ta. Shumë vende kanë zgjedhur 

ndonjë vit të mëvonshëm (zakonisht nga mesi i 

viteve të 1990-ta) si bazë, ndonjë që përfaqëson 

‘pjesën më të rëndë të tranzicionit’ (p.sh. pikën më 

të ulët të rikthimit nga tranzicioni, normat më të 

larta të papunësisë, apo edhe nivelet më të ulëta 

të regjistrimit në shkollë zakonisht janë vërejtur 

përgjatë periudhës ndërmjet viteve 1993 – 1996). 

Fushëverprimi i adaptimit kombëtar të agjendës 

globale të OZHM-ve në vendet e Evropës Qendrore 

dhe Lindore / BSHP-së – siç është defi nuar përmes 

raporteve kombëtare të OZHM-ve të përpiluara 

nga ekipet e shteteve të Kombeve të Bashkuara – 

dallojnë në masë të konsiderueshme nga vendi në 

vend. Siç është shfaqur në tabelën 3.1, përderisa 

formulimi i përgjithshëm i objektivave kryesore 

duket që ka mbetur pothuajse i pandryshuar në 

shumicën e raporteve kombëtare të OZHM-ve, 

adaptimi kombëtar dominon në nivel të synimit 

dhe, posaçërisht, të indikatorit. 

Për këto arsye, shfrytëzimi i agjendës globale për të 

vlerësuar progresin e vendeve të Evropës Qendrore 

dhe Lindore / BSHP-së në arritjen e OZHM-ve është 

mjaft problematik. Prandaj duhet të shfrytëzohet 

një qasje e ndryshme e udhëhequr në nivel 

kombëtar. Përmes defi nimit dhe raportimit të 

zotimeve të tyre të OZHM-ve duke marrë parasysh 

nevojat e tyre specifi ke zhvillimore, vendet mund 

të adresojnë në mënyrë më efi kase nevojat e tyre 

të zhvillimit kombëtar. Kjo qasje gjithashtu mund 

të fuqizojë pronësinë kombëtare të agjendës 

së OZHM-së përmes identifi kimit të palëve me 

interes në nivel lokal në defi nim të çështjeve. Kjo 

mund të mundësojë zbatimin, pasi që shfrytëzimi 

i indikatorëve të krijuar në nivel kombëtar të 

cilat janë të bashkërenditura me traditat lokale 

statistikore nxit mbledhje të të dhënave në kohë 

të duhur dhe efi kase. 

Në anën tjetër, futja e ndryshimeve brenda 

shtetërore në defi nimin e objektivave dhe 

synimeve të OZHM-ve, trajtim i ndryshueshëm 

i të dhënave kombëtare dhe të rajonve brenda 

shtetit, si dhe zgjedhja ad hoc e viteve të cilat 

shfrytëzohen si bazë për vlerësim – e gjithë kjo 

e bën të vështirë ndonjë vlerësim kuptimplotë 

të përparimit kombëtar krahasuar me agjendën 

globale, dhe esencialisht parandalon krahasime 

kuptimplota brenda shtetit. Në vështrohet nga 

një pikëpamje ekstreme, pronësia kombëtare 

e procesit mund të nënkuptojë përjashtimin 

e fushave të cilat janë qendrore për agjendën 

globale zhvillimore. 

Sidoqoftë, UNDP-ja beson që balancimi dhe 

përshtatja e OZHM-ve ndaj rrethanave kombëtare 

është metodë më e preferueshme krahasuar me 

zbatimin mekanik të synimeve globale të cilat 

në shumë mënyra do të ishin çorientuese apo 

jorelevante. Kjo qasje kombëtare më së miri 

funksionon kur synimet dhe indikatorët janë (i) 

të defi nuara, zbatuara dhe të monitoruara me 

pjesëmarrje të gjërë të palëve me interes në nivel 

kombëtar (përfshirë përfaqësuesit e grupeve 

të ndjeshme); dhe (ii) të bashkërenditura me 

strategji të tjera kyçe zhvillimore kombëtare (p.sh. 

dokumente strategjike mbi zvogëlimin e varfërisë 

apo programe të integrimit në BE), të cilat gëzojnë 

përkrahjen e donatorëve kyçë dhe të partnerëve 

të jashtëm. 

Vlerësimi i përparimit ndaj synimeve kombëtare 

të OZHM-ve është i mundshëm për vendet në 

të cilat qasjet kombëtare ndaj arritjes së OZHMve 

janë elaboruar, tipikisht brenda kornizës së 

raporteve kombëtare të OZHM-ve. Sidoqoftë, 

synimet dhe indikatorët e OZHM-ve të artikuluara 

në këto raporte mund të konsiderohen detyruese 

për krijuesit e politikave nëse raportet janë 

miratuar në ndonjë mënyrë të arsyeshme nga 

vet qeveritë. Që nga fundi i vitit 2005, raportet 

janë publikuar në 29 nga 32 vende dhe territore 

të Evropës Qendrore dhe Lindore / BSHP-së.1 Por 

vetëm 16 nga këto raporte kanë marrë miratim 

zyrtar qeveritar (tabela 32).2 

Agjendat kombëtare e OZHM-ve 

Çështjet lidhur me të 

dhënat mund të kërkojnë 

miratimin kombëtar 

të synimeve globale të 

OZHM-ve 

Raportet kombëtare të 

OZHM-ve kanë riformuluar 

objektivin e parë me qëllim 

të përgjysmimit të për 

qindjes së njerëzve të cilët 

jetojnë me të ardhura nën 

mesataret kombëtare 

Miratimi i OZHM-ve ndaj 

rrethanave kombëtare 

është më i preferuar 

sesa zbatimi mekanik i 

synimeve globale 

45

46 


Formulimi i përgjithshëm i 

objektivave kryesore duket 

pothuaj i pandryshuar; 

miratimi kombëtar 

dominon në nivele të 

synimit dhe indikatorit të 

OZHM-së 

Figura 3.2 Raportet kombëtare të OZHM-ve si dhe pronësia kombëtare në vendet e Evropës 

Qendrore dhe Perëndimore dhe të BSHP-së 

Vendi/ Territori Viti Niveli i pronësisë lokale 

Shqipëria 2002 and 2004 I kodifi kuar në legjislacionin kombëtar 

Armenia 2001 and 2005 Raporti miratohet nga qeveria ** 

Azerbajxhan 2004 Është përfshirë në Dokumentin Strategjik mbi Zbritjen e Varfërisë 

Bellorusia 2005 Nuk ka ndonjë miratim të qartë qeveritar 

Bosnja dhe Hercegovina 2003 and 2004 Raporti miratohet nga qeveria 

Bulgaria 2003 Raporti miratohet nga qeveria 

Kroacia 2004 Raporti miratohet nga qeveria 

Qipro – Nuk publikohet asnjë raport 

Republika Çeke 2004 Nuk ka ndonjë miratim të qartë qeveritar 

Estonia – Nuk publikohet asnjë raport 

Gjeorgjia 2004 Raporti miratohet nga qeveria 

Hungaria 2004 Nuk ka ndonjë miratim të qartë qeveritar 

Kazakistani 2002 and 2005 Raporti miratohet nga qeveria*** 

Kosova 2004 Raporti miratohet nga qeveria 

Kirgistani 2003 Nuk ka ndonjë miratim të qartë qeveritar 

Letonia 2005 Raporti miratohet nga qeveria 

Lituania 2002 and 2004 Nuk ka ndonjë miratim të qartë qeveritar 

Malta – Nuk publikohet asnjë raport 

Mali i Zi 2002* and 2005 Raporti miratohet nga qeveria 

Maqedonia 2005 Raporti miratohet nga qeveria 

Moldavia 2005 Raporti miratohet nga qeveria 

Polonia 2002 Raporti miratohet nga qeveria 

Rumania 2003 Raporti miratohet nga qeveria 

Federata Ruse 2005 Nuk ka ndonjë miratim të qartë qeveritar**** 

Serbia 2002* and 2005 Raporti miratohet nga qeveria 

Sllovakia 2004 Nuk ka ndonjë miratim të qartë qeveritar 

Sllovenia 2004 Nuk ka ndonjë miratim të qartë qeveritar 

Taxhikistani 2003 I kodifi kuar në legjislacionin kombëtar 

Turqia 2005 Raporti miratohet nga qeveria 

Turkmenistani 2004 Nuk ka ndonjë miratim të qartë qeveritar 

Ukraina 2003 and 2005 Nuk ka ndonjë miratim të qartë qeveritar 

Uzbekistani 

* Raporti për Serbinë dhe Malin e zi. 

2006 Nuk ka ndonjë miratim të qartë qeveritar 

** një raport i vitit 2001 që nuk është miratuar nga qeveria 

*** një raport i vitit 2005 që nuk është miratuar nga qeveria 

**** raporti i OZHM-së për Federatën Ruse është miratuar si raport i Zhvillimit Njerëzor. 

Source: http:/ / www.undp.org/ mdg/ countryreports.htm; UNDP RBEC. 

Këto raporte theksojnë llojllojshmërinë e 

agjendave dhe qasjeve kombëtare, si dhe brengat 

e përbashkëta zhvillimore. Është i dukshëm një 

variacion i konsiderueshëm në përzgjedhjen e 

viteve që shërbejnë si bazë për krahasim, si dhe 

në metodologjitë e shfrytëzuara në defi nimin e 

synimeve dhe indikatorëve kombëtar të OZHMsë. 

Kjo në përgjithësi parandalon ndonjë krahasim 

kuptimplotë të përparimit kombëtar ndaj OZHMve 

duke u bazuar vetëm në këto raporte. Sidoqoftë, 

raportet kombëtare mund të shërbejnë si mjet 

bazë analitik.3 

Vendet e reja anëtare të BE-së 

Objektivi 1: Zhdukja e varfërisë 

ekstreme dhe urisë 

Shtetet e reja të BE-së gëzojnë norma shumë 

më të ulëta të varfërisë absolute sesa vendet e 

tjera të Evropës Qendrore dhe Lindore / BSHPsë, 

duke ju falënderuar niveleve më të larta 

para-tranzicionit të zhvillimit ekonomik si dhe 

sukseseve të gjithmbarshme me reformat. Disa

vende, siç janë: Republika Çeke dhe Sllovenia, 

kanë eliminuar varfërinë absolute tërësisht. 

Hungaria dhe Sllovakia kanë zvogëluar në masë 

domethënëse numrin e atyre të cilët jetojnë me 

më pak se 4.30 $ sipas Paritetit të Fuqisë Blerëse. 

Në anën tjetër, çështjet e varfërisë, deprivimit 

si dhe pabarazisë relative janë relevante edhe 

për vendet anëtare më të pasura, posaçërisht 

pasi që në përputhje me theksin e BE-së mbi 

përjashtimin social – për qindjet e varfërisë 

kombëtare në përgjithësi maten në aspekte 

të atyre me të ardhura nën 60 për qind të 

mesatareve kombëtare. Sipas këtij defi nimi, 

varfëria në shumë prej këtyre vendeve është 

zgjeruar që nga viti 1990, dhe tani është prej 8 

për qind në Republikën Çeke në 21 për qind në 

Sllovaki. 

Autorët e raporteve kombëtare të OZHM-ve në 

shumicën e vendeve kanë riformuluar objektivin 

global me qëllim të përgjysmimit të për qindjes 

së njerëzve të cilët jetojnë me të ardhura nën 

mesataret kombëtare. Raportet nga Hungaria 

dhe Sllovenia kërkojnë zbritjen e numrit të atyre 

të cilët jetojnë me më pak se 60 për qind të të 

ardhurave mesatare, përderisa raporti Lituanez 

synon 15 për qind të popullatës së vendit e 

cila gëzon më pak se gjysmën e mesatares së 

shpenzimeve të konsumatorit. Raporti Lituanez 

kërkon zbritje të numrit të atyre të cilët jetojnë 

me më pak se 40 dhe 60 për qind të të ardhurave 

mesatare, si dhe të pabarazisë të të ardhurave. 

Varfëria absolute ende është e pranishme në 

mesin e grupeve të ndjeshme sociale dhe 

etnike, dhe zbritja e saj duhet të jetë prioritet 

anembanë vendit. Raporti Sllovak kërkon 

ngritjen e gjysmës së 2.6 për qind të popullatës 

së saj (kryesisht rome) që tani për tani është nën 

linjën e varfërisë prej 2.15 $ në ditë sipas Paritetit 

të Fuqisë Blerëse mbi këtë nivel, në mënyrë që të 

zvogëlohet numri i atyre nën nivele të varfërisë 

absolute në nivelet të cilat gjenden në Poloni 

dhe Hungari. Raporti kombëtar gjithashtu 

interpreton OZHM1 në aspekt të ndërprerjes 

së përhapjes së varfërisë në mesin e romëve, 

nga të cilët 85 për qind janë të identifi kuar që 

jetojnë në minimumin e ekzistencës. Raporti 

Hungarez identifi kon numrin e atyre që janë 

të papunësuar në aspektin afatgjatë, të të 

pastrehëve, si dhe grupeve të romëve të cilët 

më së tepërmi janë të kërcënuar nga përjashtimi 

social, kryesisht për shkak të statusit të tyre të 

ulët arsimor. Për dallim, raporti Çek kërkon 

vëmendje ndaj gjendjes së vështirë të nënave që 

janë prind i vetëm, për të cilat normat e varfërisë 

janë trefi shuar në Republikën Çeke si dhe janë 

dyfi shuar në Hungari. Raporti Çek gjithashtu 

kërkon zbritjen e normave të varfërisë në 20 

për qind (që është matur të jetë 1.6 herë nën 

minimumin e ekzistencës) në mesin e nënave 

që janë prind i vetëm, gjë që do të paraqiste një 

zbritje domethënëse ndaj normës prej 35 për 

qind të shënuar në vitin 1995. 6 

Kërkesat për të zbritur dallimet hapësinore 

brenda shteteve, posaçërisht atyre që ndikojnë 

në hapësirat rurale dhe të izoluara, gjithashtu 

paraqiten dukshëm në këto raporte. Duke marrë 

parasysh normën e gjithmbarshme relativisht 

të ulët të papunësisë (6 për qind) në vend, 

raporti Hungarez paraqet që zbritjet e mëtejme 

në normën kombëtare mund të arrihen vetëm 

përmes përqendrimit në tregjet e fuqisë punëtore 

në nivel rajonal dhe lokal. Raporti nga Sllovenia 

propozon një sërë masash për të ngritur pasurinë 

e hapësirës më të disavantazhuar të vendit në 70 

për qind të asaj të rajonit më të pasur. Raporti 

Lituanez shfaq që nivelet e varfërisë në rajonet 

rurale tregon nivelet e varfërisë urbane për një 

faktorë prej 2.5, dhe që varfëria relative ndikon 

në rreth 28 për qind të popullatës rurale. 7 

Këto raporte gjithashtu dallojnë papunësinë 

si shkaktar kryesor të varfërisë. Ky është rasti 

posaçërisht në Sllovaki dhe Poloni, ku normat 

e papunësisë shtrihen në 16 - 20 për qind. Të 

papunësuarit në Sllovaki është raportuar që 

të kenë pesë herë më shumë gjasa të jetojnë 

në varfëri se sa popullata e përgjithshme. Këto 

raporte trajtojnë papunësinë afatgjate si çështje 

urgjente, pasi që shumica më e madhe e të 

papunëve vazhdojnë të mos kenë punë për më 

tepër se një vit, dhe në këtë mënyrë rrezikojnë 

që të humbasin aftësitë e tyre. Raporti Slloven 

kërkon shpenzim më të madh për trajnim 

për të papunët, punësim të subvencionuar, 

paga minimale, benefi te të pensioneve dhe 

të paaftësive, si dhe politika mbi familjen dhe 

strehimin. 8 në krahasim me këtë, raporti polak 

kërkon zbritje prej 50 për qind të numrit të 

atyre të cilët kualifi kohen për ndihmë sociale, 

përderisa raporti çek kërkon që të shoh numrin 

e përgjithshëm të pranuesve të ndihmës sociale 

të zbritur për 15 për qind. 9 

Në përgjithësi rekomandimet për përmbushjen 

e OZHM1 në shtetet e reja anëtare pasqyrojnë 

obligimet e tyre si vende të BE-së, posaçërisht 

përballë Statutit mbi Përfshirjen Sociale si 

dhe Agjendës së Lisbonës për konkurrencë 

ekonomike dhe siguri sociale. Sidoqoftë, 

tensionet janë të dukshme ndërmjet 

rekomandimeve për të ngritur shpenzimet 

sociale në njërën anë, krahasuar me reformat 

e propozuara të tregut të fuqisë punëtore dhe 

të politikës sociale për të mënjanuar grackat e 

varfërisë përmes zbritjes së papunësisë afatgjate 

në anën tjetër. Përderisa është e qartë që do të 

jenë të nevojshme përzierjet e matura e të dyja 

qasjeve, për qindjet e mëdha të BPV-së (45 - 

50 për qind) të shpërndara në mesin e këtyre 

shteteve sugjerojnë që - së paku në vendet 

e reja që janë më pak të pasura – kufi zimet 

buxhetore ka gjasë që të kufi zojnë iniciativat e 

reja shpenzuese në këtë fushë. 


Varfëria absolute ende 

gjendet në mesin e 

grupeve sociale dhe 

etnike të ndjeshme, dhe 

raportet kombëtare të 

OZHM-ve argumentojnë 

që zvogëlimi i saj duhet 

të jetë prioritet në gjithë 

nënrajonin 

Raportet gjithashtu 

paraqesin papunësinë 

si shkakun kryesor të 

varfërisë 

Regjistrimi pothuaj 

gjithëpërfshirës në shkollat 

fi llore në këto vende është 

arritur para vitit 1990 dhe 

është mirëmbajtur që nga 

atëherë 

47

48 


Raportet në disa shtete 

të reja anëtare kërkojnë 

vënien në dispozicion të 

arsimimit të mesëm për 

shumicën e të rinjve gjer në 

vitin 2015 

Zgjerimi i arsimimit 

universitar në këto 

vende nevojitet për të 

bashkërenduar aftësitë e 

tyre të kapitalit njerëzor 

me kërkesat e tregut të 

fuqisë punëtore 

Pa marrë parasysh faktin 

që shpesh gëzojnë nivele 

më të larta të arsimimit, 

pagat mesatare të femrave 

nuk janë në të njëjtin nivel 

me ato të meshkujve 

Objektivi 2: Arritja e arsimimit gjithëpërfshirës 

fi llestar në vendet 

e reja anëtare të BE-së 

Regjistrimi pothuajse gjithëpërfshirës në 

shkollat fi llore në këto vende është arritur para 

vitit 1990 dhe është ruajtur që nga atëherë. Për 

qindja e mbarimit të shkollimit fi llestar shtrihet 

nga 96 për qind në Slloveni në 98 për qind 

në Republikën Çeke dhe Hungari. 10 Pa marrë 

parasysh pakënaqësinë e gjërë me sistemet e 

arsimimit në këto vende, normat e braktisjes së 

shkollës në arsimimin fi llestar janë zvogëluar 

në masë të konsiderueshme që nga viti 1990. 

Hungaria e ka zbritur normën e braktisjes së 

shkollimit në 2 për qind nga 16 për qind në vitin 

1990. Raporti i Sllovakisë dhe ai i Hungarisë 

pranojnë që zvogëlimi i peshës së dallimeve 

rajonale dhe përjashtimit social që janë aq të 

qarta në rastin e romëve, kërkojn përmirësime 

domethënëse në qasje ndaj arsimimit kualitativ. 

Raporti hungarez posaçërisht thekson 

problemet e paraqitura nga arsimimi fi llestar i 

ndarë për shumë nxënës romë. 

Pasi që regjistrimet në shkollat fi llestare si dhe 

normat e përfundimit në përgjithësi nuk janë 

problem në këto vende, raportet kombëtare 

përqendrohen në arsimimin e mesëm dhe 

universitar. Raportet në disa shtete të reja 

anëtare kërkojnë që arsimimi i mesëm të jetë në 

dispozicion për shumicën e të rinjve gjer në vitin 

2015, në mënyrë që të përmirësohen aftësitë e 

tyre me rastin e hyrjes në treg të fuqisë punëtore. 

Gjithashtu janë propozuar ngritje ambicioze 

në qasje të arsimimit universitar. Në përputhje 

me Agjendën e Lisbonës, disa raporte kërkojnë 

ngritjen e kohëzgjatjes së arsimimit të detyruar 

dhe arsimim të vazhdueshëm të të rriturve. 

Raporti i Letonisë propozon masa për të nxitur 

regjistrimin e gjithmbarshëm në arsimim të 

mesëm (përfshirë edhe segmentin profesional) 

gjer në vitin 2005. Raporti i Sllovenisë kërkon 

regjistrim gjithëpërfshirës në shkolla të mesme 

(përfshirë segmentin e arsimimit profesional) 

gjer në vitin 2015. Raporti i Sllovenisë kërkon 

ngritjen e normave të mbarimit të shkollës 

së mesme nga 87 në 95 për qind, përderisa 

regjistrimi në shkolla të larta të mesme në Lituani 

duhet të bëhet gjithëpërfshirës. Raporti i Çekisë 

kërkon ngritjen e për qindjes së 15 vjeçarëve të 

regjistruar në shkolla të mesme nga 40 për qind 

në vitin 1990 në 75 për qind gjer në vitin 2015. 

Gjatë tranzicionit, këto vende kanë përjetuar 

përmirësime të rëndësishme në qasje në arsimim 

universitar: për qindja e 19 vjeçarëve të cilët janë 

regjistruar në universitete në Republikën Çeke, 

Hungari dhe Poloni ka arritur dyfi shin gjatë 

viteve 1990 - 2002. Pa marrë parasysh këtë, 11 

- 12 për qind të popullatës në Republikën Çeke 

dhe Sllovaki me diploma më të larta sesa ato të 

shkollimit të mesëm (që janë ndër për qindjet 

më të larta në vendet e Evropës Qendrore dhe 

Lindore / BShP-së); por kjo është vetëm gjysma 

e mesatareve të BE-së. Raportet nga Republika 

Çeke, Sllovakia dhe Polonia për këtë arsye kanë 

rekomanduar përcaktimin e synimeve më të 

larta lidhur me regjistrimin universitar. 11 

Zgjerimi i arsimit universitar në këto vende 

është i nevojshëm për të bashkërenduar 

ndihmën e kapitalit të tyre njerëzor me 

kërkesat e paraqitura të tregjeve të fuqisë 

punëtore. Të dhënat në dispozicion nga disa 

prej këtyre vendeve janë mjaft brengosëse 

në këtë aspekt: sipas një studimi, mbi 33 për 

qind të popullatës hungareze, dhe 42 për qind 

të polakëve dhe sllovenëve, janë analfabetë 

funksionalë. Vetëm norma prej 15 për qind e 

analfabetizmit funksional të Republikës Çeke 

është e krahasueshme me ato që gjenden në 

shumicën e vendeve të industrializuara. 12 Raporti 

i Sllovakisë pranon që adresimi i analfabetizmit 

funksional në mesin e 15 vjeçarëve është kyç 

për zbritjen e normave të larta të papunësisë 

së Sllovakisë. Gjithashtu pranon që një çerek i 

popullatës sllovake mbi moshën 25 vjeçare nuk 

kanë më tepër sesa shkollimin fi llor. 13 Veç kësaj, 

raporti për Slloveninë kërkon ngritje graduale të 

numrit të të rriturve që përmirësojnë aftësitë e 

tyre përmes arsimimit të vazhdueshëm. 

Si përmbledhje, raportet kombëtare të OZHMsë 

sugjerojnë që sfi dat arsimore me të cilat 

përballen shtetet e reja anëtare janë në 

përputhje me agjendën e Lisbonës: inkurajimi 

i fl eksibilitetit, lëvizshmërisë dhe mundësive 

më të mëdha të tregut të fuqisë punëtore pa 

rrezikuar sigurinë sociale. Perspektivat për 

sukses në këtë fushë me gjasë janë ngushtë 

të ndërlidhura me pyetjet e gjithmbarshme të 

reformimit të politikës sociale brenda BE-së. 

Objektivi 3: Nxitja e barazisë gjinore dhe 

fuqizimi i femrave në shtetet 


Zbatimi kombëtar i OZHM3 për shtetet e reja 

anëtare është paraqitur ndoshta më së miri në 

raportin kombëtare sllovak të OZHM-ve, i cili 

kërkon eliminimin e pengesave drejt arritjes 

së “barazisë së mundësive për meshkujt dhe 

femrat në të gjitha fushat e jetës”. Politikat 

para tranzicionit të nxitjes së qasjes së femrave 

në arsimim, punësim si dhe shëndetësi kanë 

lënë një trashëgimi të përzier. Në njërën anë, 

këto vende kanë pozita relativisht të mira në 

rangimet botërore të barazisë gjinore dhe 

fuqizimit. Femrat në Evropën Qendrore gëzojnë 

qasje të krahasueshme (me meshkujt) në 

arsimim të mesëm, dhe në realitet tejkalojnë në 

numër meshkujt në institucione të arsimimit të 

lartë. 14 Tranzicioni gjithashtu ka ofruar mundësi

të reja për ndërmarrësinë e femrave: femrat janë 

më mirë të përfaqësuara në mesin e pronarëve 

të ndërmarrjeve të vogla dhe të mesme në disa 

nga vendet e reja anëtare sesa në shtetet anëtare 

të mëhershme. Proporcioni i pagave të femrave 

ndaj të meshkujve në Lituani dhe Letoni (0.67 

dhe 0.69) është pothuajse dy herë më i lartë sesa 

proporcioni i raportuar në Maltë dhe Qipro (ku 

femrat përfi tojnë një proporcion prej 0.37 dhe 

0.47 ndaj meshkujve). 15 

Sidoqoftë, pa marrë parasysh faktin që shpesh 

gëzojnë nivele më të larta të arsimimit, 

përfi timet mesatare të femrave nuk janë të njëjtit 

nivel me të meshkujve. Mëtej, ristrukturimi i 

politikës ekonomike dhe sociale në disa raste ka 

zvogëluar kontrollin e femrave mbi jetën e tyre. 

Femrat mbesin seriozisht të nënpërfaqësuara në 

pozita udhëheqëse në institucione afariste dhe 

politike, dhe kanë më shumë gjasë që të preken 

nga papunësia, posaçërisht të një kohëzgjatjeje 

më të madhe. 

Raportet kombëtare nga Republika Çeke, 

Lituania, Polonia, Sllovakia dhe Sllovenia 

theksojnë barazinë gjinore në ambiente publike, 

profesionale familjare, si dhe fuqizimin e femrave 

në këto ambiente. Pranimi në BE edhe mëtej ka 

theksuar rëndësinë e sigurimit që mundësitë 

për një jetë të ndershme dhe avancim në sferat 

profesionale dhe publike janë të barabarta për të 

dyja gjinitë. Nevoja për të minimizuar dallimet e 

paarsyeshme në paga ndërmjet meshkujve dhe 

femrave theksohet si simptomi më i dukshëm 

i pabarazive më të përgjithshme të tregut të 

fuqisë punëtore. Çështjet e qasjes në tregun e 

fuqisë punëtore dhe bashkërendimit të kushteve 

të punës me nevojat e femrave gjithashtu janë 

me rëndësi. 

Raportet kombëtare të OZHM-ve në shtetet e 

reja anëtare në përgjithësi trajtojnë dallimin 

ndërmjet pagave të femrave dhe meshkujve 

si simptomin më të theksuar të pabarazisë 

gjinore. Raportet e tri shteteve (Republikës 

Çeke, Lituanisë dhe Sllovenisë) kanë vendosur 

këtë çështje si më të lartën në agjendat e tyre 

të OZHM 3. Edhe pse proporcioni i pagave të 

femrave ndaj atij të meshkujve është përmirësuar 

paksa që nga mesi i viteve të 1990-ta, 16 ende 

mbesin pabarazi të konsiderueshme. Raporti 

lituanez kërkon “sigurimin e pagave të barabarta 

për punë të barabartë dhe punë të vlerës së 

barabartë”, përderisa raportet e tjera vendosin 

vlerën e synuar për pagat e femrave (krahasuar 

me të meshkujve) në shifrën prej 80 dhe 90 për 

qind (Republika Çeke dhe Sllovenia). Strukturat 

e punësimit duhet të ndryshohen në mënyrë që 

të eliminohen këto dallime, pasi që në shumicën 

e vendeve femrat janë të nënpërfaqësuara në 

profesionet e paguara mirë. 

Vendimmarrja e femrave është një fushë tjetër 

brengosëse në mesin e shteteve të reja anëtare, 

dhe raportet e dy vendeve (Republikës Çeke 

dhe Sllovenisë) rekomandojnë përcaktimin 

e synimeve për përfaqësimin parlamentar të 

femrave. Edhe pse femrat përbëjnë gjer në 

70 për qind të punonjësve profesionalë dhe 

teknik në shtetet e reja anëtare postkomuniste, 

mesatarisht përfaqësimi i tyre në nivelin e 

zyrtarëve, menaxherëve të lartë si dhe të 

parlamentit janë të një për qindje pak më 

të lartë se gjysma e kësaj shifre. Përfaqësimi 

i femrave në pozita të autoritetit është në 

gjysmën e këtyre niveleve në Qipro dhe Maltë.1 

Raportet kombëtare kërkojnë vëmendje ndaj 

asaj që mund të jetë ‘maksimumi i thyeshëm’ 

në afarizëm, si dhe nevojën për të stimuluar 

interesimin e femrave në kërkim të pozitave të 

arta. Synimet e përpiluara në raportin lituanez 

pretendojnë një ngritje në përfaqësimin e 

femrave në kuvend, këshilla të qytetit si dhe 

në afarizëm. Një strategji afatgjate e ngritjes së 

vetëdijes në mesin e femrave, siç është kërkuar 

në raportin lituanez, duket të jetë esenciale për 

ngritjen e normave tejet të ulëta të përfaqësimit 

parlamentar në shtetet e Evropës Qendrore, të 

cilat nuk kanë tejkaluar shifrën prej 15 për qind 

që nga pjesa e hershme e viteve të 1990-ta. 

Ndikimi i pabarabartë i ristrukturimit të tregut të 

fuqisë punëtore mbi meshkujt dhe femrat merr 

vëmendje të veçantë në raportin polak, i cili (që 

së bashku me Sllovakinë) raporton papunësinë 

më të lartë me rastin e fi llimit të tranzicionit; ky 

dallim është zgjeruar në 30 për qind gjer në vitin 

2000. Papunësia afat-gjate tanimë prek femrat 

polake 50 për qind më shumë sesa meshkujt 

polakë. 

Në përgjithësi, raportet kombëtare sugjerojnë 

që barazia gjinore mbetet një synim vështirë i 

arritshëm në vendet e reja anëtare, synim ky i cili 

në mënyrë të ndryshme edhe është ndihmuar 

dhe penguar nga pasojat sociale të tranzicionit. 

Mbetet për tu parë nëse përparësitë e arsimimit 

më të mirë si dhe mundësitë e fuqisë punëtore 

për femrat (posaçërisht ato me aftësi të larta) 

do të tejkalojnë zbritjet e mbrojtjes sociale si 

dhe sigurinë socio-ekonomike të ndërlidhur 

me gjendjet e mbitatimuara të mirëqenies dhe 

normat e larta të papunësisë. 

Objektivi 4: Zvoglimi i vdekshmërisë së 

foshnjave në vendet e reja 

anëtare të BE-së 

Vendet e reja anëtare të BE-së kanë përjetuar 

zbritje domethënëse në normat e vdekshmërisë 

së foshnjave dhe fëmijëve nën pesë vjeçar, 

të cilat në përgjithësi krahasohen në mënyrë 

mjaft të favorshme me normat në vende të 

tjera të Evropës Qendrore dhe Lindore / BSHPsë. 

Vdekshmëria e foshnjave dhe fëmijëve nën 

pesë vjeçar në Republikën Çeke është zbritur 

përgjysmë që nga viti 1990, si dhe ka zbritur 


Raportet kombëtare 

kërkojnë vëmendje për 

atë që mund të quhet 

‘maksimumi i thyeshëm’ në 

afarizëm 

Shtetet e reja anëtare të 

BE-së kanë pasur zbritje 

të konsiderueshme të 

normave të vdekshmërisë 

së foshnjave dhe të 

fëmijëve nën pesë vjeçar 

Shtetet e reja anëtare 

të BE-së tanimë gëzojnë 

normat më të ulëta të 

vdekshmërisë së nënave në 

lindje në mesin e vendeve 

të Evropës Qendrore dhe 

Lindore / BSHP-së 

49

50 


Estonia dhe Letonia kanë 

shënuar përhapje të HIV-it 

tek të rriturit ndërmjet 

0.5 dhe 1 për qind, gjë që 

paraqet ndër për qindjet 

më të larta për vendet e 

Evropës Qendrore dhe 

Lindore / BSHP-së 

Problemet shëndetësore 

shpesh janë të 

koncentruara në grupet e 

tilla të ndjeshme siç janë 

romët, të papunësuarit në 

aspektin afatgjatë, si dhe 

banorët e rajoneve rurale. 

Si donatorë me ekspertizë 

në fushën e tranzicionit, 

shtetet e reja postkomuniste 


janë në pozitë të mirë për 

të ndihmuar vendet fqinje 

në Ballkan dhe BSHP si 

dhe në vendet e tjera në 

zhvillim 

mjaft shumë nën mesataret e BE-së. Në anën 

tjetër, këto norma në përgjithësi mbesin mbi 

mesataret e BE-së, dhe mund të jenë posaçërisht 

problematike për grupet e ndjeshme. Raportet e 

OZHM-ve kombëtare tregojnë që zvogëlimet e 

mëtejme të vdekshmërisë së foshnjave kërkojnë 

përmirësime në mesin e normave mjaft të larta 

që gjinden në nënrajone të posaçme apo në 

mesin e grupeve të ndjeshme. Raporti i Lituanisë 

përqendrohet në zvogëlimin e dallimeve 

ndërmjet vdekshmërisë rurale dhe urbane, e 

cila është zgjeruar në disa vitet e fundit. Në 

Sllovaki, përqendrimi është në vdekshmërinë 

në komunitetet rome rurale. Sipas të dhënave 

të një ankete të kryer nga UNDP/ Organizata 

Botërore e Punës, rreth gjysma e fëmijëve romë 

në Republikën Çeke, Sllovaki dhe Hungari rijnë 

pa ushqim së paku 1 – 2 ditë për çdo muaj. Për 5 

– 10 për qind të fëmijëve romë çek dhe sllovak, 

mungesa e ushqimit duket të jetë kërcënim 

konstant. 18 

Objektivi 5: Përmirësimi i shëndetit reporduktiv 

të nënave në shtetet 


Shtetet e reja anëtare të BE-së tanimë kanë 

fi lluar që të gëzojnë normat më të ulëta të 

vdekshmërisë gjatë lindjes në mesin e shteteve 

të Evropës Qendrore dhe Lindore / BSHP-së, duke 

ju falënderuar pothuaj qasjes së gjithmbarshme 

në përkujdesje shëndetësore të paralindjes, 

gjatë lindjes, dhe pas saj. 19 Polonia dhe Republika 

Çeke tanimë kanë zbritur përgjysmë normat e 

vdekshmërisë së nënave gjatë lindjes që kanë 

ekzistuar para tranzicionit. Përparimi i mëtejmë 

në Sllovaki, Hungari dhe ndoshta në Republikë 

Çeke mund të kërkojë përpjekje të posaçme 

në rajonet rurale dhe ndërmjet komuniteteve 

rome. Një sërë raportesh kombëtare kërkojnë në 

zbritje të aborteve dhe shtatzënave adoleshente 

si elemente të përmirësimit të shëndetësisë 

së nënave. Mungesa e formave të efektshme 

kontraceptive i ka lënë këto vende me norma 

relativisht të larta të aborteve në fi llim të 

tranzicionit. Përderisa disa shtete të reja anëtare 

kanë parë zbritjen e këtyre normave përgjysmë 

që nga viti 1990, ato ende përbëjnë dyfi shin e 

mesatareve të BE-së. Raportet kombëtare në 

Poloni dhe Slloveni kërkojnë zbritje të theksuara 

(75 për qind) në për qindje të shtatëzanive 

nga adoleshentet, si dhe theksojnë përparim 

domethënës në këtë fushë që nga viti 1990. 

Raportet nga Sllovakia dhe Sllovenia kërkojnë 

një përqendrim mbi femrat rome në rajonet 

lindore të këtyre vendeve, ku shtatzënitë nga 

adoleshentet duket të jenë mjaft të shpeshta. 

Dëshirat për të përmirësuar shëndetësinë e 

nënave në këto vende gjithashtu mund të 

pasqyrojnë brengat mbi për qindjet e natalitetit, 

të cilat kanë zbritur mjaft shumë nën nivelet e 

zëvendësimit si dhe të mesatareve e BE-së si 

dhe janë drejtues kyç i zvogëlimit të popullatës 

të raportuar në të gjitha shtetet e reja anëtare. 

Edhe pse këto zbritje kanë fi lluar para vitit 1990, 

pasiguria e ngritur njerëzore e kombinuar me 

tranzicionin, mund të ketë krijuar zhbindje të 

mëtejme për të pasur fëmijë. 

Objektivi 6: Luftimi i HIV/ AIDS, tuberkulozit 

si dhe sëmundjeve të tje ra 

në shtetet e reja anëtare të BE-së 

Edhe pse ky rajon është i prekur nga HIV/AIDS 

dhe tuberkulozi shumë më pak se sa Evropa 

Qendrore apo Evropa Qendrore dhe Lindore apo 

BSHP-ja, Estonia dhe Letonia shënojnë norma të 

shpërndarjes së HIV-it në mesin e të rriturve prej 

0.5 dhe 1 për qind, të cilat janë nën më të lartat 

për vendet e Evropës Qendrore dhe Lindore / 

BSHP-jsë. 20 Epidemia e HIV-it ka prekur në mënyrë 

joproporcionale grupet e tilla të rrezikuara siç 

janë meshkujt homoseksualë, punonjësit e seksit 

si dhe shfrytëzuesit intravenozë të narkotikëve. 

HIV/ AIDS dhe tuberkulozi janë brenga më të 

vogla në vendet e tjera të reja anëtare të BE-së, 

ku normat e HIV/ AIDS në përgjithësi mbesin nën 

0.1 për qind të popullatës së rritur. Monitorimi i 

përmirësuar i epidemive si dhe raportimi është 

i theksuar nga raportet kombëtare te OZHMsë, 

siç është sigurimi i shërbimeve mjekësore 

për njerëzit të cilët jetojnë me HIV/AIDS. Ato 

gjithashtu kërkojnë monitorim të përmirësuar 

si dhe intervenim të hershëm për grupet e 

rrezikuara që të marrin dhe bartin tuberkulozin 

e frymëmarrjes – të burgosurit, njerëzit të 

cilët jetojnë me HIV/ AIDS, të pastrehët dhe të 

varfërit. 

Pasi që kërcënimet epidemike janë relativisht të 

parëndësishme në shumicën e shteteve të reja 

anëtare, raportet e tyre kombëtare të OZHM-ve 

përqendrohen kryesisht mbi brengat lidhur me 

sëmundjet kardiovaskulare dhe të frymëmarrjes. 

Këto probleme shëndetësore shpesh janë të 

koncentruara në grupet e tilla të ndjeshme 

siç janë romët, të papunësuarit në periudha 

afatgjata, si dhe banorët e vendeve rurale. 

Statusi shëndetësor i romëve hedh dyshim 

mbi një profi l demografi k i cili përndryshe 

mund të quhet i favorshëm i Evropës Qendrore: 

jetëgjatësia e romëve është raportuar të jetë 

10 – 15 vite më e shkurtër krahasuar me atë të 

joromëve. 21 Sëmundjet e qarkullimit të gjakut 

dhe të frymëmarrjes janë shkaqet kryesuese të 

vdekjes. Higjiena publike nën standarde si dhe 

margjinalizimi ekonomik nënshtrojnë romët ndaj 

hepatitit B, sëmundjeve të bartshme seksualisht, 

si dhe HIV/ AIDS në shpeshtësi më të lartë sesa 

mesataret kombëtare. 22 Raporti i OZHM-ve 

kombëtare për Slloveninë vë në theks shifra në 

rritje të mjekëve dhe farmacistëve në rajone

urale, në mënyrë që të përmirësohet qasja në 

përkujdesje shëndetësore. Raportet kombëtare 

të Sllovakisë dhe Sllovenisë gjithashtu theksojnë 

rëndësinë e ndryshimeve të mënyrës së jetesës 

për të përmirësuar shëndetësinë publike. 

Objektivi 7: Sigurimi i qëndrueshmërisë 

mjedisore në vendet e reja 


Indeksi i Qëndrueshmërisë Mjedisore i paraqitur 

në tabelën 2.2 sugjeron që cilësia e mjedisit në 

vendet e reja anëtare në përgjithësi është mbi 

mesataret globale dhe mbi nivelet e raportuara 

në vendet e tjera të Evropës Qendrore dhe 

Lindore / BSHP-së. Ai gjithashtu sugjeron që 

cilësia e mjedisit në vendet e reja anëtare 

është mjaft shumë nën mesataret e niveleve 

të BE-së. Ai gjithashtu sugjeron që kualiteti i 

ambientit në Poloni dhe Republikë Çeke (dy 

vendet e reja anëtare më të mëdha) janë në 

realitet nën mesataret globale. Të dhënat nga 

Indeksi i Qëndrueshmërisë Mjedisore theksojnë 

pjesëmarrjen e dobët në konventat globale mbi 

ambientin si brengë e posaçme për të gjitha 

këto vende. 

Procesi i pranimit në BE ka ofruar nxitje dhe 

resurse për shtetet e reja anëtare për të integruar 

gjerësisht principet e zhvillimit të qëndrueshëm 

në politika kombëtare. Kthimi i zbritjeve të 

kualitetit mjedisor të cilat kanë ndodhur 

nën planifi kim qendror, si dhe azhurnimi i 

infrastrukturave mjedisore në nivele të BEsë, 

paraqiten në masë të theksuar në raportet 

kombëtare të OZHM-ve nga ky nënrajon. Rritja e 

përshpejtuar e konsumit personal të regjistruar 

që nga viti 1990 gjithashtu ka ngritur rëndësinë 

e sistemeve të mënjanimit të mbeturinave. 

Ambientalistët në këto vende duhet të luftojnë 

me nivele relativisht të ulëta (sipas standardeve 

të BE-së), posaçërisht në rajonet rurale. Çështjet e 

punësimit dhe qasjes në artikujt bazë në rajonet 

më të varfëra nuk është befasi që kanë qenë 

prioritare ndaj brengave mjedisore. Në anën 

tjetër, zhvillimi i sistemeve të trajtimit të ujit dhe 

të ujërave të zeza i nevojshëm për të përmirësuar 

higjienën publike dhe shëndetësinë në rajonet 

rurale apo për grupe të ndjeshme shpesh është 

në përputhje si me të ardhura më të larta, ashtu 

edhe me përmirësime të cilësisë së mjedisit. 

Objektivi 8: Zhvillimi i partneritetit global 

për zhvillimin e shteteve 

anëtare të reja të BE-së 

Ndihma ndërkombëtare dhe ndihma teknike, ,të 

cilën e kanë pranuar shtetet e reja anëtare të BEsë 

në vitet e 1990-ta kanë luajtur rol kyç për ti 

ndihmuar atyre që të zgjidhin sfi dat e tranzicionit. 

Anëtarësimet e tyre në BE (dhe Organizata për 

Bashkëpunim dhe Zhvillim Ekonomik) gjithashtu 

sjellin me vete mundësitë dhe obligimet e të 

ofruarit të ndihmës përmes Ndihmës Zyrtare 

Zhvillimore dhe ndihmës teknike. Si donatorë 

me ekspertizë në procesin e tranzicionit, shtetet 

e reja të BE-së postkomuniste janë në pozitë të 

mirë që të ndihmojnë vendet fqinje në Ballkan 

dhe BSHP, si dhe të gjitha vendet në pjesë të 

tjera të botës. Tranzicionet e tyre kryesisht të 

suksesshme në demokraci të tregut i kanë pajisur 

ato me një sërë praktikash më të mira në zhvillim 

dhe tranzicion që tani mund të barten tek fqinjët 

e tyre lindorë dhe perëndimorë. Që nga fundi 

i viteve të 1990-ta, këto vende *me ndihmën 

e UNDP-së dhe agjencive të tjera të Kombeve 

të Bashkuara) kanë punuar për të zhvilluar 

kapacitetet institucionale të nevojshme për të 

qenë donatorë të efektshëm të ndihmës teknike 

dhe në masë tanimë më të madhe fi nanciare. Si 

të tilla, këto vende kanë potencialin që të japin 

kontribute me rëndësi për partneritete të reja 

për zhvillim. 

Shtetet e reja anëtare të BE-së përballen me 

disa sfi da të rëndësishme në realizimin e 

këtij potenciali. Ato ofrojnë shuma relativisht 

të vogla të Ndihmës zyrtare zhvillimore, në 

përgjithësi rreth 0.1 për qind të bruto të 

ardhurave kombëtare.23 Një numër i madh 

i shteteve në zhvillim zakonisht zgjidhen si 

pranues të ndihmës së tyre teknike: Ndihma 

zyrtare zhvillimore e Republikës Çeke është 

ndarë ndër 50 vende. Kjo shpërndarje e ndihmës 

mund të ngarkojë aftësitë e donatorëve të rinj 

që të sigurojnë programim dhe livrim efektiv të 

Ndihmës zyrtare zhvillimore të tyre. Ndoshta çka 

është më me rëndësi, dhe në kontrast me shumë 

‘donatorë tradicionalë’, shumica e këtyre vendeve 

nuk kanë përqafuar tërësisht OZHM-të si korniza 

për programim të Ndihmës zyrtare zhvillimore. 

Sidoqoftë, këta donatorë të rinj si ofrues të 

ekspertizës zhvillimore dhe të tranzicionit mund 

të kenë ndikim të rëndësishëm mbi sfi dat me të 

cilat përballen fqinjët e tyre në lindje dhe jug 

(shiko rubrikën 4.11). 


Objektivi 1: Zhdukja e varfërisë 

ekstreme dhe e urisë 

Heterogjeniteti i këtij nënrajoni (BPV-të për 

kokë banori në vitin 2003 kanë dalluar nga 

4,584 $ sipas Paritetit të Fuqisë Blerëse në 

Shqipëri në 11,080 $ sipas Paritetit të Fuqisë 

Blerëse në Kroaci) parandalon përpilimin e një 

profi li të përgjithshëm të varfërisë në Ballkan, si 

dhe nënvizon rëndësinë e miratimit kombëtar 

të OZHM-ve. Përderisa më pak se 1 për qind të 

popullatës në Turqi dhe Rumani jetojnë me më 

pak se 1 $ në ditë sipas Paritetit të Fuqisë Blerëse, 


Theksi i BE-së mbi 

përfshirjen sociale ka 

shtyrë autorët e shumë 

raporteve kombëtare 

të OZHM-ve të Evropës 

Juglindore që të ridefi nojnë 

OZHM1 në aspektin e 

varfërisë relative 

Vendet e EJL-së në 

përgjithësi kanë arritur 

të mirëmbajnë dhe në 

disa raste të zgjerojnë 

fushëveprimin e arsimimit 

fi llestar 

51

52 


Dallimet në qasje të 

arsimimit janë posaçërisht 

të dukshme në raste të 

banorëve rural, femrave 

dhe romëve. 

Normat e pjesëmarrjes në 

fuqi punëtore për femra 

janë relativisht të larta, 

dhe normat e papunësisë 

gjithashtu tejkalojnë ato të 

meshkujve, të cilat tanimë 

janë larta 

kjo shifër për Shqipërinë është regjistruar në 25 

për qind në vitin 2002. Hapësira të deprivuara 

gjenden anembanë Evropës Juglindore, duke 

prekur familje të mëdha (në Bullgari, Kosovë, 

Rumani), romët (në Bullgari, Maqedoni dhe 

Serbi e Mal të Zi), Turqit etnikë (në Bullgari) si 

dhe refugjatët dhe personat e zhvendosur (Serbi 

dhe Mal të zi si dhe Bosnje dhe Hercegovinë). 

Varfëria është shumë më e shpeshtë në rajonet 

rurale sesa ato urbane të Evropës Juglindore: 

normat e varfërisë rurale janë dyfi sh mbi ato 

të normave urbane në Rumani, katër herë më 

të larta në Bullgari, dhe 2.5 herë më të larta në 

Shqipëri (ku rreth 80 për qind të banorëve rural 

janë të varfër). Një model i ngjashëm vazhdon 

në Serbi, ku pa marrë parasysh zbritjet e fundit 

të rajoneve urbane, normat e varfërisë në vende 

rurale mbesin të larta. 

Theksi i BE-së në përfshirje sociale, si dhe nivelet 

relativisht të larta të të ardhurave të vendeve të 

Evropës Juglindore, kanë shpie autorët e shumë 

raporteve të OZHM-ve të këtyre vendeve që 

të ridefi nojnë OZHM1 në aspekt të varfërisë 

relative.2 Rreth për qind të popullatës Rumane 

ka qenë nën linjën e reviduar të varfërisë (të 

caktuar sipas shpenzimeve të konsumit) në 

vitin 2002; qeveria është zotuar që të zvogëloj 

përgjysmë përmasat e këtij grupi gjer në vitin 

2009. Një masë tjetër e varfërisë relative është 

zbatuar në Maqedoni, ku qeveria ka pranuar 

propozimet për të zbritur përgjysmë numrin e 

atyre shpenzimet e konsumit të të cilëve janë 

nën 70 për qind të vlerës mesatare kombëtare 

(kalkuluar sipas bazës së vitit 2002). Dallimi i 

varfërisë duhet gjithashtu që të zvogëlohet 

më tepër se përgjysmë. Raporti i Bosnjës dhe 

Hercegovinës kërkon zbritjen e koefi cientit Gini 

për pabarazi në të ardhura nga 0.26 në 0.20 

ndërmjet viteve 2000 dhe 2015. Me një Gini 

koefi cient prej 0.43, Shqipëria shfaq një ndër 

nivelet më të larta të pabarazisë në të ardhura 

në nënrajon. Ngjashëm, raporti kombëtar i 

OZHM-ve i Malit të Zi kërkon një ngritje prej 

50 për qind të pjesës së konsumit kombëtar të 

gëzuar nga një e pesta më e varfër e popullatës 

ndërmjet viteve 1990 dhe 2015 (nga 10 deri në 

15 për qind).2 Që nga viti 1998 më pak se 5 për 

qind të popullatës së Kroacisë ka rënë nën kufi rin 

më gjithëpërfshirës global prej 4.30 $ sipas 

Paritetit të Fuqisë Blerëse të shprehur në dollarë 

amerikanë, raporti kombëtar ka propozuar 

miratimin e një linje relative të varfërisë, sipas 

së cilës më tepër se një e gjashta e popullatës 

është klasifi kuar si e varfër.2 Raporti kombëtar i 

Kroacisë kërkon përgjysmimin e kësaj shifre gjer 

në vitin 2015. 

Siç është rasti në shumë vende të Evropës 

Qendrore dhe Lindore / BSHP-së, varfëria në 

Evropën Juglindore është e ndërlidhur për së 

afërmi me papunësinë, normat e raportuara për 

të cilën dallojnë nga 6 për qind në Rumani tek 

rreth 50 për qind në Kosovë. Edhe në vendet 

me norma relativisht të ulëta të papunësisë, 

tregjet dobët të rregulluara të fuqisë punëtore 

shpesh shtyjnë punësimin në sektorin joformal 

(I cili mendohet se mbulon 33 për qind të 

atyre të punësuar në Bosnje dhe Hercegovinë). 

Punonjësit e rinj shpesh duket të jenë në mesin 

e atyre të cilët janë vërtet të papunësuar: gjysma 

e të rinjve në Maqedoni janë raportuar që janë 

të papunë. 

Objektivi 2: Arritja e arsimimit 

gjithë për fshirës fi llor në 

Evropën Juglindore 

Vendet e Evropës Juglindore në përgjithësi 

kanë qenë në gjende që të mirëmbajnë, dhe në 

disa raste zgjerojnë, fushëveprimin e arsimimit 

fi llestar. Normat e shkollimit në këto vende 

gjithashtu janë mbi ato të vendeve me nivele të 

krahasueshme të zhvillimit njerëzor. Disa vende 

tanimë kanë qenë të suksesshme që të kthehen 

në normat e regjistrimit në arsimim të mesëm 

të cilat kanë ekzistuar para tranzicionit (mbi 

68 për qind në Bullgari). Arritja e këtij qëllimi 

duhet kë jetë e mundshme për vendet e tjera 

në nën-rajon, pasi që shumica kanë zgjeruar 

arsimimin e detyrueshëm në nëntë vite dhe më 

tepër. Përparimi në mbajtjen e rinisë më gjatë 

në sistemin shkollor gjithashtu është inkurajues, 

pasi që për qindjet e braktisjes së shkollimit 

mbeten minimale në disa vende (p.sh. Bosnje 

dhe Hercegovinë, Kroaci, Rumani). Ekziston 

hapësirë për zbritje të mëtejme të normave të 

braktisjes së shkollimit, posaçërisht në vendet 

rurale. OZHM2 duhet të jetë më së tepërmi 

relevant për ato pjesë të Evropës Juglindore 

ku qasja në arsimim kualitativ është e kufi zuar 

nga infrastruktura ose fi nancimi joadekuat, apo 

edhe nga përjashtimi social. Zbritjet e normave 

të regjistrimit nga nivelet prej afër 100 për qind 

në vitin 1990 në 90 për qind në Shqipëri dhe 

84 për qind në Maqedoni përgjatë viteve 2000 

– 2002 janë arsye për brengosje. Problemet e 

tjera përfshijnë madhësitë e mëdha të klasave 

urbane (p.sh. 45 – 50 studentë për klasë në 

qytetet shqiptare) , stafi arsimor dobët i trajnuar, 

ndërtesa shkollore të vjetruara, dhe posaçërisht 

presione të mëdha fi nancimi për shkollat rurale. 

Shkollat boshnjake paraqesin posaçërisht rast 

të vështirë: edhe pse ndërtesat shkollore janë 

rindërtuar që nga mesi i viteve të 1990-ta përmes 

ndihmës ndërkombëtare, ekziston furnizim i 

pamjaftueshëm i pajisjeve. Pothuaj 60 për qind 

nuk kanë asnjë lloj librarie, si dhe shumica nuk 

kanë qasje në internet. 

Dallimet në qasje në arsimim janë posaçërisht 

të dukshme në rastin e banorëve rural, femrave 

dhe Romëve. Përderisa 87 për qind të fëmijëve 

urban në Shqipëri mbarojnë klasën e pestë,

vetëm 77 për qind të fëmijëve rural e arrijnë 

një gjë të tillë. Norma e mbarimit të shkollimit 

fi llestar në rajonet rurale në Bullgari është 17 

për qind më e ulët se sa në rajonet urbane. 

Analfabetizmi është mjaft më i lartë në fshatrat 

e Kosovës krahasuar me rajonet urbane, duke u 

ngritur në 14 për qind në mesin e femrave. Rreth 

35 për qind të romëve në Rumani pranojnë që 

kanë vështirësi serioze me lexim, përderisa 85 

për qind të romëve në tri komunitete të Kosovës 

janë raportuar që janë analfabet. Një pjesë e 

problemit shtrihet në për qindjet më të larta të 

braktisjes së shkollimit për fëmijët romë: 42 për 

qind të amvisërive Rome në Bullgari kanë fëmijë 

të cilët nuk kanë përfunduar arsimimin fi llestar. 

Mbi 35 për qind të popullatës Rome në Rumani 

mbi moshën 10 vjeçare mund të kenë vështirësi 

serioze me lexim.2 Sipas raportit të Serbisë, 

vetëm 20 për qind të fëmijëve Romë vijojnë 

shkollimin fi llestar, dhe 13 për qind vijojnë 

shkollimin e mesëm. 

Objektivi 3: Nxitja e barazisë gjinore 

dhe fuqizimi i femrave në 


Gjendja e çështjeve gjinore në Evropën 

Juglindore është i shumëllojshme. Edhe pse 

për qindjet e pjesëmarrjes së femrave në fuqinë 

punëtore janë relativisht të larta, për qindjet 

e papunësisë së femrave tejkalojnë ato të 

meshkujve, të cilat tanimë janë mjaft të larta 

(tabela 3.1). Si edhe në shtetet e reja anëtare të 

BE-së, femrat në shumicën e vendeve të Evropës 

Figura 3.1 Për qindjet e pjesëmarrjes së fuqisë punëtore në vende të zgjedhura, 2004 (në 

përqindje)) 

80 

60 

40 

20 

0 

Burimi: UNECE prill 2005. 

Juglindore kanë për qindje të larta të mbarimit 

të shkollimit fi llor dhe të mesëm. Ato gjithashtu 

tejkalojnë numrin e meshkujve të regjistruar në 

shkollim të lartë. Në vitin 1995, shifrat e vajzave 

dhe djemve të regjistruar në shkolla të mesme 

në Shqipëri kanë qenë përafërsisht të barabarta, 

ku vajzat kanë tejkaluar numrin e djemve të 

regjistruar në shkolla fi llestare universitete. Më 

tepër femra se sa meshkuj janë duke studiuar në 

universitete edhe në Maqedoni. 

Kjo nuk do të thotë që femrat kanë më tepër të 

ardhura, sidoqoftë, shifrat e femrave në pozitat 

më të larta politike ose menaxheriale mbesin të 

ulëta. Tranzicioni ka pasur ndikim domethënës 

dhe jo gjithmonë pozitiv mbi punësimin e 

femrave dhe pjesëmarrjen e tyre në tregun 

e fuqisë punëtore në Evropën Juglindore. 

Ndërmjet viteve 1990 dhe 2000, norma e 

pjesëmarrjes në fuqi punëtore për femrat ka 

rënë nga 67 në 44 për qind në Shqipëri. Këto 

çështje të tregut të fuqisë punëtore janë të 

përcjella në disa raste nga brenga mbi dhunën 

ndaj femrave, si dhe mohimin e zgjedhjeve 

jetësore të ndërlidhura me rolet tradicionale 

të gjinive. Raportet kombëtare të Serbisë dhe 

Maqedonisë shfaqin nënpërfaqësim të femrave 

nga disa grupe etnike (posaçërisht rome) në 

arsimim të mesëm dhe më të lartë. Disa të 

dhëna shfaqin që femrat rome ka tetë herë më 

shumë gjasa të jenë analfabete se sa anëtarët e 

komuniteteve të tjera në Maqedoni, si dhe për 

qindjet e analfabetizmit tek femrat e minoritetit 

turk janë tri herë më të larta se sa për qindja e 

përgjithshme e Maqedonisë. 

Shqipëria Kroacia Maqedonia Serbia edhe 

Mali i Zi 

Suedia 


OZHM4 mban rëndësinë 

e vet për vendet e Evropës 

Juglindore, pasi që normat 

e tyre të vdekshmërisë së 

foshnjave dhe fëmijëve 

mbesin mbi nivelet e 

vendeve që janë anëtare të 

reja të BE-së 

Brengat mbi tuberkulozin 

janë të dukshme në 

raportet kombëtare të 

OZHM-ve nga vendet e 

EJL-së 

53

54 


Kualiteti i ambientit në 

EJL është përafërsisht në 

një nivel me mesataret 

globale, edhe pse nën 

nivelet e BE-së 

Raportet kombëtare të 

OZHM-së për vendet e EJL 

theksojnë ndotjen e ajrit 

dhe ujit, si dhe mbrojtjen 

e rajoneve të pyjeve dhe 

biodiverzitetit 

Objektivet 4 dhe 5: Zbritja e normave 

të vdekshmërisë së 

fëmijëve dhe 

vdekshmërisë së 

nënave në lindje në 


Vendet e Evropës Juglindore kanë arritur 

zbritje substanciale në vdekshmëri të fëmijëve, 

pa marrë parasysh kushtet shumë më pak të 

favorshme fi llestare si dhe tranzicionet më të 

vështira ekonomike krahasuar me shtetet e 

reja anëtare të BE-së. Bosnja dhe Hercegovina, 

Bullgaria, Rumania dhe Serbia dhe Mali i Zi kanë 

sjellë normat e vdekshmërisë së fëmijëve nën 

moshën 5 vjeçare në 16 – 21 raste për 1,000 

lindje si dhe vdekshmërinë e fëmijëve në 14 

- 19 raste, në këtë mënyrë janë arritur nivelet e 

Letonis, Federatës Ruse dhe të Ukrainës. Kroacia 

ka zbritur të dyja normat në numra njëshifror, 

që gjithashtu janë të krahasueshme me shtetet 

e reja anëtare të BE-së. në Turqi vdekshmëria e 

foshnjave ka zbritur nga 52 në 38 raste për 1,000 

lindje gjatë viteve 1990 - 2002, përderisa në 

Shqipëri është regjistruar një zbritje prej 37 në 

21 për 1,000 lindje. 28 

Sidoqoftë, OZHM4 globale ruan rëndësinë e 

vete për vendet e Evropës Juglindore, pasi që 

për qindjet e tyre të vdekshmërisë së foshnjave 

dhe fëmijëve mbesin mbi nivelet e shteteve të 

reja anëtare të BE-së, si dhe në BE në përgjithësi. 

Në Serbi, ku norma kombëtare për imunizim 

ndaj fruthit tejkalon 95 për qind, ekzistojnë 

mospajtime lidhur me romët, personat e 

zhvendosur si dhe banorët e rajoneve më të 

varfëra. Këto vende gjithashtu raportojnë për 

qindje të lartë të vdekshmërisë të nënave gjatë 

lindjes dhe të aborteve, si dhe mbizotërim 

relativisht të ulët të metodave moderne 

kontraceptive. Tri vende (Shqipëria, Rumania 

dhe Turqia) në vitin 2000 kanë regjistruar 49 apo 

më tepër raste të vdekshmërisë së nënave gjatë 

lindjes për 100,000 lindje. Në të gjitha vendet 

e rajonit përpos Rumanisë, më shumë femra 

kanë vdekur gjatë lindjes së fëmijëve në vitin 

2000 sesa në vitin 1995. Këto tendenca negative 

kanë marrë dimensione më dramatike në Bosnje 

dhe Hercegovinë (ku norma është rritur përmbi 

dyfi sh gjatë kësaj periudhe), dhe Shqipëria 

(me një ngritje prej 77 për qind). 29 Të dhënat e 

fundit të anketave tregojnë që femrat rumane 

mesatarisht i nënshtrohen dy aborteve gjatë 

jetës së tyre (shiko tabelën 2.6), 30 përderisa vetëm 

30 për qind shfrytëzojnë kontraceptivët modern. 

Disponueshmëria e kontraceptivëve është paksa 

më e ulët në Bullgari (ku një nga katër femra 

shfrytëzon metoda moderne kontraceptive), 

dhe për qindja është edhe më e ulët në Shqipëri, 

Bosnje dhe Mal të Zi (një nga gjashtë). 31 

Objektivi 6: Lufta kundër HIV/ AIDS, 

tuberkulozit si dhe 

sëmundjeve të tjera në 


Fatmirësisht, HIV/ AIDS në Evropën Juglindore 

ende duhet të marrë proporcione epidemike, dhe 

format virulente të tuberkulozit nuk kanë pasur 

ndikim domethënës në profi let shëndetësore 

të këtyre vendeve. Në këto aspekte, Evropa 

Juglindore është më me fat krahasuar me së 

paku disa nga shtet e reja anëtare të BE-së (për 

qindjet e përhapjes së HIV-it në Estoni janë 

mjaft shqetësuese në këtë aspekt), dhe disa nga 

vendet e BSHP-së (posaçërisht Federata Ruse 

dhe Ukraina). Sidoqoftë, brengat mbi ndalimin 

dhe ndryshimin e kahjes së shpërndarjes së HIV/ 

AIDS janë prezente në këtë nënrajon, posaçërisht 

në Rumani, e cila ka qenë një ndër vendet e 

para në rajon që kanë provuar shpërthimin e 

HIV-it (në mesin e viteve të 1980-ta, për shkak 

të produkteve të kontaminuara të gjakut). 

Kapaciteti i sistemeve të shëndetësisë publike 

për të monitoruar trendet epidemike në këtë 

rajon është një brengë tjetër e përbashkët. 

Brengat lidhur me tuberkulozin janë adresuar 

qartazi në raportet kombëtare të OZHM-ve të 

vendeve të Evropës Juglindore. Zotimi global 

për të ndaluar shfaqjen e tuberkulozit duket 

i pandryshuar pothuaj në të gjitha raportet. 

Raporti i Shqipërisë kërkon që të zvogëlohet 

numri i rasteve të reja të regjistruara nga 20 

për 100,000 njerëz në vitin 2003 në 17 në 

vitin 2009, si dhe për tu siguruar që të gjithë 

personat e prekur të pranojnë Kursin e shkurtër 

të trajtimit të drejtpërdrejtë gjer në vitin 2015. 

Raporti shqiptar kërkon një zbritje prej 45 për 

qind të normës së vdekjeve në këtë periudhë. 

Raporti bullgar kërkon zbritjen e paraqitjes së 

tuberkulozit për një të pestën për këtë periudhë 

(1990–2015) duket mjaft ambicioze, pasi që 

ngritja e theksuar e rasteve të reja të regjistruara 

gjatë viteve të 1990-ta nënkupton që vendi tani 

do të ketë nevojë që të zvogëloj përgjysmë 

normën e tanishme gjer në vitin 2015. Gjithashtu 

kërkon sigurimin e pjesëmarrjes së plotë me 

kursin e shkurtër të trajtimit të drejtpërdrejtë, 

në mënyrë që të ngritet mëtej shërimi (nga 70 

për qind të të gjitha rasteve në vitin 2000 në 

83 për qind në vitin 2015). Raporti nga Bosnja 

dhe Hercegovina parashikon eliminimin e 

vdekshmërisë së ndërlidhur me tuberkulozin 

gjer në vitin 2015 tërësisht, në mënyrë që numri 

i rasteve të reja pritet që të bie 60 për qind 

nën nivelet e vitit 2001. Raporti i Rumanisë 

kërkon ndërprerjen e ngritjes së paraqitjes së 

tuberkulozit gjer në vitin 2005, në mënyrë që të 

arrihet një zbritje prej 15 për qind të normës së 

vitit 2002 gjer në vitin 2015. 

Pasi që malaria është zhdukur dekada më parë

në shumicën e këtyre vendeve, shumë raporte 

theksojnë sigurimin që këto vende të mbesin të 

lira nga kjo sëmundje. Sëmundjet e bartshme 

seksualisht (përpos HIV/AIDS) gjithashtu rrallë 

janë diskutuar në këto raporte kombëtare përpos 

raportit bullgar, i cili përfshinë zotimin për të 

zbritur katërfi shore të paraqitjes së sifi lisit të 

regjistruar në vitin 2000 në mënyrë që të arrihen 

nivelet e përafërta të kësaj sëmundjeje me ato 

të kohës para tranzicionit. Përmbushja e këtyre 

zotimeve do të kërkoj qasje të gjërë publike 

ndaj shërbimeve kualitative shëndetësore, 

posaçërisht në aspekt të vënies në dispozicion 

të ilaçeve bazë si dhe kontraceptivëve. Raporti 

i Bosnës dhe Hercegovinës kërkon ngritjen e 

shpenzimeve publike në shëndetësi për dy të 

tretat gjatë viteve 2001 – 2015, si dhe shtrirjen 

e sigurimit për të gjithë qytetarët. Shteti duhet 

gjithashtu të siguroj që numri i shtretërve të 

spitalit të mirëmbahet si dhe radhët e mjekëve të 

ngrihen për një të tretën në po këtë periudhë.32 

Këto masa janë parë të nevojshme për të zbritur 

për qindjen e popullatës e cila nuk ka qasje të 

tillë nga 50 në 5 për qind. Raporti kombëtar 

i Rumanisë, në anën tjetër, synon personat e 

pastrehë dhe pa dokumentacion (përfshirë 

romët) të cilët tani për tani nuk janë të mbuluar 

nga sistemi i sigurimit të shëndetësisë publike. 


mjedisore në Evropën 

Juglindore 

Të dhënat mbi Indeksin e Qëndrueshmërisë 

Mjedisore të paraqitura në tabelën 2.2 sugjerojnë 

që cilësia e mjedisit në Evropën Juglindore është 

përafërsisht në përputhje me mesataret globale, 

edhe pse është nën mesataret e niveleve të BEsë. 

Performansa nën mesatare e të tri vendeve 

më të populluara të Evropës Juglindore – Turqisë, 

Rumanisë dhe Serbisë e Malit të Zi – nuk është 

posaçërisht inkurajuese në këtë aspekt. Në anën 

tjetër, vlerësimi i shkëlqyeshëm i dhënë nga 

Indeksi mbi Qëndrueshmërinë Mjedisore për 

Kroacinë dhe Shqipërinë janë të rëndësishme: 

performansa e Shqipërisë (vendit më të varfër 

të Evropës Juglindore) sugjeron që pasuria nuk 

duhet të jetë parakusht për administrim të mirë 

mjedisor. 

Zbritjet e theksuara në prodhimtari industriale 

dhe bujqësore të cilat kanë ardhur si rezultat i 

ngecjes së zhvillimit ekonomik gjatë tranzicionit 

luftërat në ish-Jugosllavi gjithashtu kanë 

shkaktuar zbritje të theksuara në lëshim të 

gazrave në Evropën Juglindore. Nivelet e lëshimit 

të karbon-dioksidit janë zbritur përgjysmë në 

Bullgari dhe Rumani, dhe për pothuaj 80 për 

qind në Shqipëri gjatë viteve 1990 – 1999. (këto 

vende për këtë arsye janë në pozitë të mirë që 

të ‘shesin’ të drejtat e tyre për të lëshuar gazra 

që krijojnë efektin e serrës sipas marrëveshjes 

së Kjotos.) Pa marrë parasysh këtë, lëshimet e 

karbon-dioksidit për njësi të BPV-së në Evropën 

Juglindore mbesin mjaft lartë mbi mesataret 

globale, ku vetëm Shqipëria, Kroacia dhe Turqia 

funksionojnë relativisht mirë në këtë aspekt.33 

Politikat rregulluese të cilat mbajnë çmimet 

vendore të energjisë elektrike nën nivelet e 

rivendosjes së çmimeve, dekurajimi i ruajtjes 

dhe investimi në teknologji më të pastra, duket 

mjaf problematik në këtë aspekt. 

Shumë amvisëri në komunitete më të varfra 

rurale vazhdojnë që të kenë mungesë të ujit të 

pijshëm si dhe të kushteve sanitare të duhura. 

Më tepër se një e treta e të gjitha amvisërive 

shqiptare kanë pasur mungesë të ujit të pijshëm 

brenda shtëpisë në vitin 1998, dhe që 73 për 

qind të puseve të amvisërive kanë përmbajtur 

nivele të larta të baktereve. (Shumica e këtyre 

amvisërive kanë qenë të vendosura në rajone 

rurale.)3 Kohëve të fundit, rritja e përshpejtuar 

e konsumit privat, i cili është paraqitur me 

tranzicionin ka krijuar ngritje të theksuara 

të kërkesave për automjete dhe produkte të 

paketuara, të cilat kanë pasur për rrjedhojë 

ngritjen e ndotjes së ajrit si dhe krijimin e 

mbeturinave të ngurta. 

Raportet kombëtare mbi OZHM-të për këtë 

nënrajon theksojnë ndotjen e ajrit dhe ujit, si 

dhe mbrojtjen e hapësirave të kushtuara pyjeve 

dhe biodiverzitetit. Bullgaria dhe Rumania kanë 

caktuar caqet e tyre të lëshimeve të gazrave për 

vitin 2015 duke ju referuar obligimeve të tyre 

ndaj Marrëveshjes së Kjotos. Raporti kombëtar 

bullgar kërkon ngritjen e përqindjes së atyre të 

cilët përfi tojnë nga sistemet e organizuara të 

mbledhjes së mbeturinave dhe largimit të tyre 

në 95 për qind gjer në vitin 2015, duke e ngritur 

këtë nga shifra e 80 përqindëve e regjistruar në 

vitin 2000. Raporti i Rumanisë kërkon ngritjen 

e për qindjes së territoreve të pyllëzuara nga 27 

për qind në vitin 2002 në 35 për qind të tokës 

së gjithmbarshme të pyllëzuar në vitin 2040, 

përderisa Maqedonia është zotuar ndaj zgjerimit 

të hapësirave të saja të pyllëzuara nga 35 për 

qind në vitin 1990 në 38 për qind të territorit 

të vendit në vitin 2015. Raporti kombëtar i 

Maqedonisë gjithashtu ka kërkuar një ngritje prej 

60 për qind të rritjes së territoreve të hapësirave 

të mbrojtura gjatë viteve 2000 – 2015. Toka e 

pyllëzuar e Bosnjës dhe Hercegovinës duhet 

të mbulojë mbi gjysmën e vendit gjer në vitin 

2015, përderisa toka e dedikuar për ruajtje të 

biodiverzitetit duhet të zgjerohet nga 0.5 sa janë 

tani në 6 për qind në vitin 2015. 

Raporti i Shqipërisë kërkon sigurimin që vetëm 

2 për qind të popullatës të mbetet pa qasje 

në burime të përmirësuara të ujit gjer në vitin 

2015. Përparimi më i ngadalshëm nga Bosnja 

dhe Hercegovina, duke marrë parasysh kushtet 

e vështira pas luftës, parashikon zbritjen e 


Raportet e OZHM-ve 

kombëtare nga vendet 

e Evropës Juglindore 

theksojnë kërcënimet e 

ndërlidhura me vartësinë 

potencialisht të tepruar 

nga ndihmat dhe huat e 

huaja 

Agjencia për Zhvillim 

ndërkombëtar e Turqisë 

që nga viti 1992 ka ofruar 

ndihmë teknike për shumë 

vende në zhvillim 

55

56 


Këto vende kanë raportuar 

rritje të fuqishme 

ekonomike gjatë viteve 

2000 – 2004 

Përqindja e popullatës së 

Moldavisë që jeton me më 

pak se 2.15 $ në ditë sipas 

Paritetit të Fuqisë Blerëse 

të shprehur në dollarë 

amerikan është afër 43 për 

qind 

madhësisë së këtij grupi nga 47 në 33 për qind. 

Raporti i Bullgarisë kërkon që të ofroj furnizime 

qendrore me ujë për të gjitha vendbanimet 

gjer në vitin 2015 (1.3 për qind të popullatës 

kanë pasur mungesë të tillë në vitin 1990, dhe 

përmirësimet në këtë fushë nuk kanë qenë 

evidente në dekadën e parë të tranzicionit). Nga 

viti 2002 gjer në vitin 2015, Rumania synon që 

të dyfi shoj për qindjen e popullatës me qasje 

të qëndrueshme në ujë të pijshëm, i cila do 

të siguronte një ngritje prej 150 për qind në 

disponueshmëri të sistemeve të centralizuara të 

furnizimit me ujë në vendet rurale. 

Caku global për një përmirësim domethënës 

të jetërave të banorëve të lagjeve të varfra 

është ridefi nuar në shumicën e vendeve të 

Evropës Juglindore në aspekte të kushteve të 

përmirësuar të strehimit dhe të atyre sanitare. 

Raporti i Bullgarisë koncentrohet në sigurimin 

që të gjitha qytezat dhe vendbanimet me më 

tepër se 2000 banorë do të jenë të lidhura me 

objekte të trajtimit të ujërave të zeza gjer në 

vitin 2015, gjë që do të paraqiste një përmirësim 

prej 150 për qind mbi nivelet e vitit 2000. 

Raporti i Kroacisë gjithashtu kërkon zbritje të 

numrit të atyre të cilët kanë mungesë në qasje në 

objekte të tilla për 40 për qind gjer në vitin 2015. 

Raporti i OZHM-së i Shqipërisë kërkon ngritjen 

e shpenzimeve shtetërore për ambientin, si dhe 

futjen e çështjeve të zhvillimit të qëndrueshëm 

në planprogramin mësimor shkollor. 

Raportet gjithashtu kërkojnë përmirësime 

domethënëse në sigurinë e përgjithshme të 

shtëpive. Raporti i Maqedonisë defi non grupin e 

synuar si popullatën e cila jeton në vende që nuk 

i plotësojnë ‘kushteve për jetesë normale’. Edhe 

pse numri i amvisërive në rrethana të tilla ka 

qenë vetëm 614 në vitin 2002, kjo shifër paraqit 

një shumëfi shim prej 20 herë në krahasim me 

vitin 1994. Raporti nga Bosnja dhe Hercegovina 

ka sugjeron sigurimin e kushteve adekuate të 

jetesës si reagim ndaj shkatërrimit të rëndë të 

infrastrukturës gjatë luftës. Zvogëlimi i numrit 

të fushave të cilat duhet të deminohen në 20 

për qind në vitin 2015, si dhe rikthimi i pronave 

(pjesa e popullatës pa pronësi duhet të zbritet 

për dy të tretat gjatë periudhës) jgjithashtu 

janë synime të raportit. Pa marrë parasysh 

përparimin e vazhdueshëm në rindërtimin 

pas luftës, raporti i Bosnjës dhe Hercegovinës 

parashikon që shumica e popullatës në vitin 

2015 ka pak gjasë që të ketë qasje në objekte të 

përmirësuara sanitare. 

Objektivi 8: Partneritetet globale për 

zhvi llim në Evropën 

Juglindore 

Raportet kombëtare mbi OZHM-të nga 

Evropa Juglindore theksojnë kërcënimet e 

ndërlidhura me vartësinë e tepruar potenciale 

nga ndihmat dhe huat e huaja, si dhe theksojnë 

rëndësinë e tërheqjes së investimeve të huaja të 

drejtpërdrejta. Raporti bullgar kërkon trefi shimin 

e investimeve të huaja të drejtpërdrejta ndërmjet 

viteve 2001 dhe 2015 në nivelin prej 15 për qind 

të BPV-së, përderisa borxhi i huaj duhet të zbritet 

në 55 për qind të BPV-së në vitin 2015 (një e treta 

e proporcionit të vitit 1990). Raporti i Bosnjës 

kërkon zbritjet e barrës së borxhit të vendit si 

dhe vartësisë nga ndihmat përmes përmirësimit 

gradual të bilancit tregtar dhe përmirësimit të 

rolit të Investimeve të Huaja të Drejtëpërdrejta 

në fi nancimin e tregtisë së Bosnjës, si dhe 

defi citeve të llogarive rrjedhëse. Nivelet në rritje 

të Investimeve të huaja të drejtëpërdrejta do 

të mundësojnë që fondet e Ndihmës zyrtare 

zhvillimore të pakësohen nga niveli i tanishëm që 

paraqet një të gjashtën e BPV-së në një për qind 

të BPV-së në vitin 2015. Raporti maqedon kërkon 

rritje të investimeve të huaja për të mbuluar nga 

nivelet e tanishme prej rreth 2 për qind të BPVsë 

në ato që janë parë në vitin rekord 2001 (12 

për qind të BPV-së). Niveli se sa është ekonomia 

e Maqedonisë e hapur, krahasuar me shumën e 

importeve dhe eksporteve relative ndaj BPV-së, 

do të ngritët nga 80 për qind të BPV-së në 120 

për qind gjer në vitin 2015, përderisa rritja e 

përshpejtuar e eksportit do të zvogëlojë defi citin 

tregtar nga 20 në 12 për qind të BPV-së në këtë 

kohë. Gjer në vitin 2015, Shqipëria pret që të 

katërfi shoj hyrjen vjetore të Investimeve të huaja 

të drejtëpërdrejta, nga 150 milionë $, sa ishin 

në vitin 2002.Zhvillimi i shoqërive informative 

shfaqet si prioriteti i OZHM8 në disa nga 

raportet kombëtare. Raporti I Rumanisë kërkon 

dyfi shimin e numrit të njerëzve të ndërlidhur 

me rrjete të telefonisë fi kse gjatë viteve 2001 

- 2015. Norma e depërtimit të kompjuterëve 

personalë do të ngritët për së paku 20 për qind 

në baza vjetore, gjë që do të shpie në një ngritje 

të shtatëfi shtë gjatë viteve 1998 - 2015 (mbi 130 

kompjuterë personalë për 1,000 banorë). Bosnja 

dhe Hercegovina parashikon një zgjerim të 

qëndrueshëm me vitin e synuar 2015 në aspekte 

të telefonisë fi kse (për të mbuluar çerekun e 

popullatës), depërtimin e kompjuterëve personal 

(një ngritje katërfi sh krahasuar me vitin 2001) si 

dhe ngritje në shfrytëzim të internetit (nga 1 në 

15 për qind). Rritja eksponenciale në shpenzime 

hulumtuese dhe zhvillimore, për të arritur 1 për 

qind të BPV-së, gjithashtu do t’i përkrahë këto 

trende. Raporti shqiptar parashikon trefi shimin 

e numrit të linjave telefonike dhe shfrytëzuesve 

të telefonave mobilë gjer në vitin 2015, dhe 

kërkon ngritjen e depërtimit të kompjuterëve 

personalë dhe të internetit për 35 për qind. 

Prodhimi i energjisë elektrike duhet të rritet për 

50 për qind gjatë kësaj kohe, përderisa humbjet 

në bartjen e rrymës elektrike duhet të zbriten 

përgjysmë.3

Anëtarësimi i afërt i tyre në BE (tani është duke u 

pritur në vitet 2007 - 2008), ka gjasë që të shtyjë 

Bullgarinë dhe Rumaninë për të vepruar sa më 

shumë si donatorë, duke ofruar Ndihmë zyrtare 

zhvillimore dhe ndihmë teknike për vendet 

në zhvillim. Këto vende do të përballen me 

sfi dat e njëjta me të cilat janë duke u përballur 

tani shtetet e reja anëtare në ndërtimin e 

kapaciteteve të nevojshme për tu siguruar që 

resurset e tyre modeste (por me potencial që të 

kenë ndikim) të ndihmës teknike të ofrohen me 

maksimumin e efi kasitetit. Edhe pse nuk ka gjasë 

që ti bashkëngjitet BE-së kaq shpejtë, Turqia 

tanimë e ka vendosur veten si kontribuues 

udhëheqës ndaj iniciativës së Organizatës 

së Kombeve të Bashkuara për bashkëpunim 

teknik ndërmjet vendeve në zhvillim. Agjencia 

për Zhvillim Ndërkombëtar e Turqisë që nga 

viti 1992 është duke ofruar ndihmë teknike për 

shumë vende në zhvillim – përfshirë fqinjët e 

Turqisë në Ballkan dhe Kaukaz, si dhe në Azinë 

Qendrore. Kroacia - BPV-ja për kokë banori e së 

cilës është në një nivel me shtete e reja anëtare 

të BE-së, Poloninë, Lituaninë dhe Letoninë - ka 

gjasë që të ngritë rolin e saj si donatorë. 

Federata Ruse, BSHP-ja 

Perëndimore dhe Kaukazi 

Ky grup i cili përbën shtetet e BSHP-së të cilat nuk 

janë pjesë e Azisë Qendrore, është jashtëzakonisht 

heterogjen. Përfshinë Federatën Ruse - shtetin 

më të madh të Evropës Qendrore dhe Lindore 

dhe BSHP-të nga aspekti i madhësisë, popullatës 

apo BPV-së dhe disa nga shtetet e tij më të 

vogla (Moldavia, Armenia dhe paksa më i madh 

Figura 3.2 Rritja mesatare vjetore e BPV-së në disa vende të zgjedhura, 2000 – 2004 (në përqindje) 

12 

10 

8 

6 

4 

2 

0 

Polonia Hungaria Gjeorgjia Federata 

Ruse 

Burimi: Njësia e informative e Economis-titt. 

Azerbajxhani). Po ashtu, përfshinë vendet siç janë 

Ukraina dhe Gjeorgjia të cilat gjatë viteve 2003 – 

2004 kanë përjetuar kryengritje properëndimore 

në emër të demokracisë dhe lirisë, si dhe vendeve, 

siç është Bellorusia, të cilat kanë kërkuar në 

mënyrë të qartë mbrojtjen e strukturave politike 

dhe ekonomike të periudhës sovjetike. 

Këto vende gjithashtu kanë një sërë ngjashmërishë, 

jo të gjitha këto janë për tu lakmuar. Të gjitha 

janë duke u përballur me zbritje të numrit të 

popullatave, për shkak të normave negative të 

rritjes së natyrshme të popullatave dhe migrimit 

jashtë vendit (përpos Azerbajxhanit dhe Federatës 

Ruse e cila absorbon miliona emigrantësh ilegalë 

nga këto apo vende të tjera të BSHP-së për çdo 

vit). Të gjitha këto vende përpos Ukrainës dhe 

Bellorusisë kanë përjetuar konfl ikte të armatosura 

që nga rënia e Bashkimit Sovjetik. Situata pas 

këtyre konfl ikteve – asnjëri prej të cilëve nuk 

duket të jetë afër ndonjë zgjidhjeje defi nitive 

– ndikon negativisht në prospektet zhvillimore. 

Kjo është posaçërisht e vërtetë në rastin e 

vendeve të Kaukazit jugor (Gjeorgji, Armeni dhe 

Azerbajxhan), të cilat duhet të gjejnë resurset për 

të përkrahur qindra mijëra refugjatë dhe persona 

të zhvendosur. 

Në anën tjetër, të gjitha këto vende kanë raportuar 

rritje të fuqishme ekonomike gjatë viteve 2000 – 

2004. Jo vetëm që kjo rritje ka qenë mbi normat e 

regjistruara në BE dhe shtetet e reja anëtare të saj: 

për disa vende (p.sh. Armenia, Azerbajxhani), këto 

norma kanë qenë ndër më të lartat në botë (tabela 

3.2). Deri në një masë kjo rritje e fuqishme është 

pritur, pasi që të gjitha këto vende kanë regjistruar 

rënie të mëdha në BPV pas rënies së Bashkimit 

Sovjetik – rënie të cilat ende nuk janë kompensuar 

(përpos Bellorusisë dhe Armenisë). Të dhënat e 

Ukraina Armenia Azerbajxhani 


Varfëria ekstreme është 

vërtetuar si çështje kyçe në 

pothuaj të gjitha raportet 

kombëtare të OZHM-së në 

BSHP-në Perëndimore dhe 

Kaukaz 

Federata Ruse dhe vendet e 

BSHP-së Perëndimore kanë 

pësuar kthime mbrapa 

në qasje në arsimim gjatë 

viteve të 1990-ta 

57

58 


Në disa aspekte, statusi 

i femrave në Federatën 

Ruse dhe në vendet e 

BSHP-së Perëndimore dhe 

Kaukazin krahasohet në 

masë të favorshme me atë 

meshkujve 

Nivelet e larta të 

arsimimit të femrave nuk 

nënkuptojnë lëvizshmëri 

të njëjtë në aspektin e 

karrierës dhe të ardhurave 

të krahasueshme me ato të 

meshkujve 

fundit e Bankës Botërore shfaqin që kjo rritje me 

rastin e rimëkëmbjes ekonomike është duke shpie 

drejt zbritjeve të varfërisë absolute: Federata Ruse 

është raportuar të ketë zbritur përgjysmë varfërinë 

absolute nga 21 në 9 për qind përgjatë viteve 1999 

- 2002, për shembull. 36 

Sidoqoftë, pa marrë parasysh këto lajme të mira, 

varfëria mbetet problem për të gjitha këto vende. 

Kjo posaçërisht vlen në vendet më të vogla në 

fazë të pasluftës, tek të cilat BPV-ja për kokë banori 

është shtrirë rreth 1,510 $ sipas Paritetit të Fuqisë 

Blerëse (në Moldavi) tek 3,671 $ (në Armeni). 

Objektivi 1: Zhdukja e varfërisë ekstreme 

dhe e urisë 

Raportet kombëtare për këto vende i referohen 

si varfërisë absolute (të defi nuara nga aspekti 

i shpenzimeve të konsumit) dhe përqindjes 

relative të të ardhurave në këto vende. Varfëria 

absolute ende është fenomen me shtrirje të 

gjërë, edhe pse rritja e fundit ka ndihmuar që t’a 

ndalojë, kurse në disa raste edhe të kthej në nivele 

pozitive zhvillimin e shtresave të varfëra. Përderisa 

përqindja e popullatës së Moldavisë që jeton nën 

2.15 $ në ditë sipas Paritetit të Fuqisë Blerëse ka 

rënë për mbi një të tretën ndërmjet viteve 1999 

dhe 2002, ende rreth 43 për qind të popullatës 

së vendit ka qenë e varfër në aspekt absolute. Pa 

marrë parasysh rritjen e shpejtë ekonomike, 52 për 

qind të banorëve të Gjeorgjisë kanë mbetur nën 

linjën e varfërisë absolute prej 2.15 $ sipas Paritetit 

të Fuqisë Blerëse. 37 Mbi 40 për qind të 145 milionë 

banorëve të Federatës Ruse (vendi më i pasur në 

këtë grup) ka rënë nën linjën e varfërisë prej 4.30 $ 

sipas Paritetit të Fuqisë Blerëse të në vitin 2002. 38 

Shfaqja e varfërisë në këto vende ka prekur rëndë 

në veçanti disa grupe sociale. Federata Ruse, 

Moldavia dhe shtetet e Kaukazit janë ndër shtetet 

e Evropës Qendrore dhe Lindore / BSHP-së me 

dallimet më të mëdha në të ardhura, me Gini 

koefi cient në disa raste afër 0.39 (shiko tabelën 

2.12).Duket që përfi tuesit e ndihmave sociale 

mbesin më të ndjeshmit ndaj varfërisë, dhe që 

varfëria është e koncentruar në pjesët rurale të 

Federatës Ruse. Zhvillimi njerëzor mbetet shumë 

i pabarabartë anembanë vendit dhe disa rajone të 

largëta në lindje, jug dhe veri të vendit shënojnë 

nivele të varfërisë që janë dyfi sh më të mëdha sesa 

ato të rajoneve të tjera.3 

Nuk është çudi që varfëria ekstreme pranohet si 

çështje kyçe pothuaj të gjitha raportet kombëtare 

të OZHM-ve në BSHP-në Perëndimore dhe Kaukaz. 

Bellorusia është përjashtim: sipas raportit kombëtar 

të OZHM-ve të Bellorusisë, më pak se 1 për qind e 

popullatës është duke jetuar me më pak se 2.15 $ 

sipas Paritetit të Fuqisë Blerëse. (Në vend të kësaj, 

theksi është i vendosur në zbritje në 38 për qind të 

popullatës, shpenzimet e konsumit të së cilës kanë 

qenë nën minimumin e ekzistencës në vitin 1995). 

Vëmendje e veçantë i është kushtuar varfërisë dhe 

përjashtimit social që prek grupet e ndjeshme, 

me një theks mbi personat e zhvendosur (Gjeorgji 

dhe Azerbajxhan), të papunësuarit (Azerbajxhan 

dhe Bellorusi), si dhe fëmijët (Azerbajxhan) – 

posaçërisht në aspekt të monitorimit të shifrave të 

Figura 3.3 BPV-ja për kokë banori për Federatën Ruse, BSHP-në Perëndimore, Kaukazin dhe vendet 

e zgjedhura afrikane (sipas Paritetit të Fuqisë Blerëse të shprehur në dollarë amerikan $), 2003 

Ruanda 

Uganda 


Bregu i fi ldisht 

Moldavia 

Sudani 

Kameroni 

Angola 

Zimbabvea 

Gjeorgjia 

Gana 

Azerbajxhani 

Armenia 

Svazilanda 

Ukraina 

Bellarusia 

Namibia 

Botsvana 

Federata ruse

fëmijëve të cilët janë të vendosur në përkujdesje 

të institucionalizuar pasi që prindërit e tyre janë 

të paaftë për ti përkrahur ata. Raporti kombëtar 

i Azerbajxhanit kërkon ngritje të punësimit në 

sektoret e tjera përpos industrisë së naftës. Raportet 

nga Armenia, Bellorusia dhe Moldavia kërkojnë 

vëmendje ndaj mosushqimit; Azerbajxhani dhe 

Gjeorgjia koncentrohen në ushqyeshmëri të 

përmirësuar për grupet e ndjeshme, më së tepërmi 

fëmijët. Raporti i Gjeorgjisë dhe Azerbajxhanit 

përqendrohen në proporcionet e fëmijëve me 

peshë më të ulët sesa duhet: sipas anketave të 

shumëfi shta të treguesve të grumbulluara të 

kryera në Azerbajxhan në vitin 2000, secili fëmijë 

i gjashtë nën moshën pesëvjeçare ka pasur peshë 

të pamjaftueshme në atë kohë. Ehe pse këto janë 

vende evropiane me të ardhura mesatare, brengat 

mbi varfërinë dhe mungesën e ushqyeshmërisë 

për fëmijët në Moldavi dhe Kaukaz theksojnë sfi dat 

zhvillimore të paraqitur nga të ardhurat e ulëta – të 

cilat, siç është paraqitur në tabelën 3.3, nuk është 

që nuk krahasohen me nivelet Afrikane. 

Objektivi 2: Arritja e arsimimit fi llor 

gjithëpërfshirës 

Federata Ruse dhe vendet e BSHP-së Perëndimore 

dhe Kaukazit kanë pësuar ecje mbrapa sa i përket 

qasjes në arsimim gjatë viteve të 1990-ta. Përderisa 

këto kanë qenë relativisht margjinale në vendet 

më të mëdha, kanë qenë më të rëndësishme në 

Moldavi dhe Kaukaz. 

Në anën tjetër, Federata Ruse, Bellorusia dhe 

Ukraina në përgjithësi kanë qenë në gjendje që 

të mbajnë 70 – 80 për qind të 15 – 18 vjeçarëve 

të regjistruar në shkolla të mesme. Këto vende për 

këtë arsye janë në pozitë të mirë që të zgjerojnë 

regjistrimin gjithëpërfshirës në nivelin e shkollave 

të mesme si dhe të përmirësojnë qasjen në 

arsimimin universitar. Në anën tjetër, këto shifra 

janë të dyja nga nivelet që kanë ekzistuar para 

tranzicionit, si dhe normat e regjistruara në shtetet 

e reja anëtare të BE-së dhe disa vende të Evropës 

Juglindore. 

Figura 3.3 BPV-ja për kokë banori për Federatën 

Ruse, BSHP-në Perëndimore, Kaukazin dhe 

vendet e zgjedhura afrikane (sipas Paritetit të 

Tabela 3.1 Mosbalancet gjinore në 

jetëgjatësi në Federatën Ruse, 

Ukrainë dhe Bellorusi 

Jetëgjatësia mesatare në vite (2003) 

Femrat Meshkujt 

Federata ruse 72 59 

Ukraina 72 61 

Bellarusia 74 62 

Burimi: Vishnevsky 2005.. 

Fuqisë Blerëse të shprehur në dollarë amerikan $), 

2003 Dallimi në regjistrim në arsimim të mesëm 

zgjerohet në vendet më të vogla. Kanë ndodhur 

zbritje të theksuara posaçërisht në Armeni, 

Azerbajxhan dhe Moldavi të cilat kanë gëzuar për 

qindje të respektueshme para tranzicionit prej 

pothuaj 60 për qind të regjistrimit në shkolla të 

mesme. Tani për tani, një e treta e 15 - 18 vjeçarëve 

vijojnë shkollat në Azerbajxhan, dhe rreth 40 për 

qind të grupmoshës vijojnë shkollimin në Armeni 

dhe Moldavi. 40 

Nuk është për tu çuditur që raportet kombëtare të 

OZHM-ve për këto vende kërkojnë që të kthejnë 

këto zbritje, si dhe të ndërlidhin pjesëmarrjen 

gjithëpërfshirëse në arsimimin fi llestar në norma 

më të larta të regjistrimit në arsimim të mesëm 

dhe universitar si dhe të përmirësojnë arsimimin 

profesional. Raporti gjeorgjian kërkon ruajtjen 

e regjistrimit bruto prej 100 për qind në arsimim 

fi llor, përderisa raporti armenian synon regjistrim 

100 për qind në shkollimin fi llor gjer në vitin 

2015. 41 Raporti i Ukrainës kërkon regjistrim 

gjithëpërfshirës të 6 – 9 vjeçarëve, si dhe zbritjet 

dramatike të adoleshentëve të cilët mbesin jashtë 

sistemit të shkollimit të mesëm (nga 10 për qind në 

vitin 2001 në 1 për qind në vitin 2015). Gjithashtu 

sugjeron që shumica e 3 – 5 vjeçarëve duhet 

të regjistrohen në institucione parashkollore, 

përderisa dy të tretat e 18 - 22 vjeçarëve duhet të 

pranojnë arsimim universitar. Raport i Bellorusisë 

kërkon regjistrim gjithëpërfshirës në arsimimin 

e përgjithshëm të mesëm 12 vjeçar gjer në vitin 

2015, dhe për ruatjen e përqindjes së regjistrimit 

të plotë në arsimimin bazë të përgjithshëm 10 

vjeçar. Raporti i Moldavisë kërkon që regjistrimi i 

gjimnazit të bëhet gjithëpërfshirës gjer në vitin 

2015. Zbritja apo eliminimi i analfabetizmit në 

mesin te15 -24 vjeçarët është i theksuar në raportet 

e Azerbajxhanit, Gjeorgjisë dhe Moldavisë. Raporti 

i Ukrainës kërkon harmonizimin e standardeve 

arsimore shtetërore me ato të BE-së. 42 Raportet 

kombëtare gjithashtu theksojnë që zgjerimi i 

qasjes në internet si dhe në pajisjet e tjera moderne 

të mësimdhënies, posaçërisht në rajonet rurale, ku 

depërtimi i kompjuterëve personal është më i ulët, 

është çështje kyçe drejt përmirësimit të cilësisë së 

shkollimit. 

Raportet kombëtare për këto vende në përgjithësi 

vëjnë më pak theks në reformat strukturore të cilat 

nevojiten për të bashkërenduar sistemet e arsimimit 

me trendet demografi ke, zbritjen e korrupsionit 

në sistemet e arsimimit më të lartë, futjen e 

formave më të afërta me tregun për fi nancim të 

arsimimit apo zëvendësimin e mësimdhënësve 

dhe administratorëve të cilët janë produkte të 

sistemit të periudhës së para tranzicionit me ata 

që janë më shumë në gjendje që të funksionojnë 

në ambient postsovjetik. Raporti gjeorgjian është 

paksa i veçantë në këtë aspekt, gjegjësisht kërkon 

përfshirjen e sistemeve të arsimimit gjeorgjian në 


Vdekshmëria e fëmijëve 

paraqet problem të 

vazhdueshëm në Kaukaz, 

dhe në një nivel më të ulët 

në Federatën Ruse dhe 

vendet e shteteve të BSHPsë 

Perëndimore 

59

60 


Për qindjet relativisht 

të larta të aborteve të 

raportuara në këto vende 

sugjerojnë që qasja në 

kontraceptivë modern 

mbetet problematike 

Çrregullimet e qarkullimit 

të gjakut, të frymëmarrjes 

si dhe çrregullimet e tjera 

jo infektive (posaçërisht 

kanceri) e lëndimet në 

aksidente, janë kërcënimet 

kryesore shëndetësore 

ndaj mirëqenies njerëzore 

Sipas një parashikimi 

‘optimist’, prej 4 gjer në 

5.4 milionë njerëz në 

Federatën Ruse mund ta 

kenë virusin HIV/ AIDS deri 

në vitin 2020 

sisteme ndërkombëtare të vlerësimit të cilësisë, 

dhe për tu siguruar që sistemet universitare të 

akreditimit janë në përputhje me standardet 

botërore. Avokimi rreth OZHM-ve mund të jetë në 

gjendje që të ngritë sasinë e resurseve të Ndihmës 

zyrtare zhvillimore, të cilat qarkullojnë në sektore 

arsimore, posaçërisht në Kaukaz dhe Moldavi. Këto 

resurse mund të mos paraqesin ndonjë ndryshim, 

sidoqoftë, nëse futen në struktura të pareformuara 

të cilat nuk janë në gjendje t’i përgatisin të rinjët 

(apo të ritrajnojnë prindërit e tyre) për të qenë 

konkurrentë në një botë e cila është duke shkuar 

drejt globalizimit. 


fuqizimi i gruas 

Në disa aspekte, statusi i femrave në Federatën 

Ruse si dhe vendet e BSHP-së Perëndimore është 

i krahasueshëm në mënyrë të favorshme atë të 

meshkujve. Ka më shumë femra të regjistruara në 

institucione të larta arsimore se sa meshkuj në këto 

vende: për qindja e studentëve universitar femra 

ndaj meshkujve është rreth 1.11 (në Ukrainë) gjer 

1.26 – 1.28 (në Federatën Ruse dhe Bellorusi). 

Femrat gjithashtu përbëjnë 50 – 56 për qind të 

fuqisë punëtore jo-bujqësore në Federatën Ruse, 

Ukrainë, Bellorusi dhe Moldavi. Gjithashtu është 

me rëndësi që BSHP-ja Perëndimore dhe Kaukazi 

është një nënrajon në Evropën Qendrore dhe 

Lindore / BSHP ku për qindja e femrave në fuqinë 

punëtore duket të jetë stabile. Epidemia e HIV/ 

AIDS e cila është duke u paraqitur në Rusi dhe 

Ukrainë (popullata e këtyre dy shteteve përbëjnë 

85 për qind të popullatës së përgjithshme në këto 

shtete) është kryesisht sëmundje e meshkujve të 

rinj që janë shfrytëzues intravenozë të narkotikëve. 

Meshkujt e rinj në Federatën Ruse kanë dy herë 

më shumë gjasa sesa femrat që të vdesin nga 

tuberkulozi. Trendet e vdekshmërisë së meshkujve 

të raportuara në vendet e BSHP-së Perëndimore 

janë si të pazakonta ashtu edhe shqetësuese: 

femrat jetojnë më gjatë se meshkujt për 11 – 13 

vite në Federatën Ruse, Ukrainë dhe Bjellorusi 

(krahasuar me 4 – 5 vite në Shtetet e Bashkuara 

dhe Japoni).3 

Pabarazitë gjinore të cilat i disavantazhojnë femrat 

sidoqoftë paraqesin sfi da të vështira për shtetet 

e BSHP-së Perëndimore dhe të Kaukazit. Nivelet 

e larta të arsimimit të femrave nuk kthehen lehtë 

në lëvizje pozitive në karrierë dhe në ato të të 

ardhurave që do të ishin të krahasueshme me të 

meshkujve. Edhe pse femrat në vitin 2002 janë 

llogaritur për 64 për qind të të gjithë punonjësve 

profesionistë dhe teknik në Gjeorgji, Federatë Ruse 

dhe Ukrainë, ato kanë mbajtur vetëm 37 – 38 për 

qind të pozitave më të larta në Federatën Ruse 

dhe Ukrainë, dhe vetëm 28 për qind në Gjeorgji. 

Të ardhurat e femrave e shprehur në për qindje të 

të ardhurave të meshkujve vlerësohen që janë nga 

dy të tretat në Armeni dhe Federatë Ruse gjer në 

vetëm 40 për qind në Gjeorgji. Kuvendet e këtyre 

shteteve janë ndër institucionet me më së paku 

përfaqësim gjinor në rajon të Evropës Qendrore 

dhe Lindore / BSHP-së: femrat në vitin 2003 kanë 

përbërë rreth 5 për qind të parlamentarëve në 

Armeni dhe Ukrainë, 9 – 10 për qind në Gjeorgji, 

Federatë Ruse dhe Azerbajxhan. 

Raportet kombëtare të OZHM-ve shfaqin dallimet 

gjinore në qasje ndaj arsimimit fi llestar. Raporti 

i Azerbajxhanit zgjeron këtë për të përfshirë 

edhe arsimimin e lartë, ku synohet dallimi 

gjinor në shkollim përtej mbarimit të arsimimit 

detyrues. Raporti i Gjeorgjisë thekson që femrat 

janë të nënpërfaqësuara në të gjitha nivelet e 

sistemit arsimor, gjë që më së tepërmi është e 

qartë në universitete. Raportet kombëtare për 

Armeninë, Gjeorgjinë dhe Moldavinë gjithashtu 

përqendrohen në përfaqësimin e femrave në 

kuvend. Raportet e Bellorusisë dhe Gjeorgjisë 

paraqesin shqetësime lidhur me përqindjen e 

pozitave të zëna nga femrat në legjislacionin lokal; 

Raportet nga Armenia, Bellorusia dhe Gjeorgjia 

gjithashtu përqendrohen në përqindjen e tyre të 

pozitave të larta në organet kombëtare ekzekutive. 

Raporti i Ukrainës kërkon përgjysmimin e dallimit 

të pagave mesatare ndërmjet meshkujve dhe 

femrave nga vitet 1990 - 2015, përderisa raportet 

e Armenisë dhe Bellorusisë përqendrohen në 

zbritjen e numrit të të femrave të papunësuara 

(të cilat në Bellorusi përbëjnë dy të tretat e numrit 

të gjithmbarshëm), posaçërisht në mesin e atyre 

të cilat vuajnë nga papunësia afatgjate. Raporti 

gjeorgjian kërkon nxitjen e pjesëmarrjes së fuqisë 

punëtore të femrave përmes ngritjes së ndihmës 

sociale si dhe zhvillimit të institucioneve publike 

parashkollore. 

Brengat e tilla janë shumë të përshtatshme 

dhe duhet të adresohen. Sidoqoftë, në Kaukaz 

dhe Moldavi, nuk është e qartë se si zgjidhjet e 

propozuara mund të harmonizohen me kufi zimet 

ekzistuese fi skale, si dhe nivelin e lartë të migrimit 

jashtë vendit të të dyja gjinive (por posaçërisht të 

meshkujve), i cili bëhet përmes formave ligjore 

dhe atyre joligjore. Mëtej, ekzistojnë rreziqe të cilat 

paraqiten nga pavëmendja relative ndaj shkaqeve 

dhe pasojave të trendeve të pafavorshme 

demografi ke të cilat prekin meshkujt në këto 

vende, posaçërisht në shtetet e Federatës Ruse 

dhe të BSHP-së Perëndimore. Në Kaukaz, migrimi 

i madh i meshkujve (në kërkim të punësimit 

fi timprurës në Rusi dhe vende të Organizatës 

për Bashkëpunim dhe Zhvillim Ekonomik) është 

duke zgjeruar mosbalancimet në mes të gjinive, 

posaçërisht në vendet rurale. Këto mosbalancime 

nuk janë shkëputje për femra: disa analizues kanë 

argumentuar që mungesa e meshkujve në pjesët 

rurale të Kaukazit është duke shpie në kthimin e 

martesave poligamike për femrat të cilat ndihen 

që duhet të jenë të martuara për shkaqe të sigurisë 

sociale dhe ekonomike. Në Federatën Ruse dhe 

vendet e BSHP-së Perëndimore, nivelet relativisht të

larta të varfërisë rurale janë duke shtyrë meshkujt e 

rinj dhe femrat në qytete që të kërkojnë kushte më 

të mira ekonomike, përmes kësaj bëhet zhveshja e 

vendeve rurale nga të rinjët. 

Pasi që femrat në këto vende mesatarisht jetojnë 

11 – 13 vite më gjatë se meshkujt (shiko tabelën 

3.1) rajonet rurale në këto vende janë duke 

pësuar ngritje të numrit të femrave pensioniste. 

Implikimet e këtyre trendeve gjinore për zhvillim 

rural dhe lehtësim të varfërisë ende nuk janë 

kuptuar tërësisht. 

Objektivi 4: Zbritja e vdekshmërisë së 

fëmijëve 

Vdekshmëria e fëmijëve paraqet problem të 

vazhdueshëm në Kaukaz, dhe në një masë më të 

ulët në Federatën Ruse dhe shtetet e BSHP-së. Ofrimi 

i pamjaftueshëm i përkujdesjes shëndetësore të 

kualifi kuar në periudhën e paralindjes dhe gjatë 

lindjes është faktor kyç, posaçërisht në rajonet 

rurale. Anketat shfaqin që gjer në 55 për qind të 

femrave shtatzëna në Azerbajxhan, 46 për qind në 

Armeni dhe 37 për qind në Gjeorgji nuk pranojnë 

përkujdesje para lindjes dhe pas tremujorit të parë 

të shtatzënisë. Shumë lindje ende ndodhin jashtë 

objekteve shëndetësore: të dhënat në dispozicion 

tregojnë që një nga tetë fëmijët janë të lindur 

në kushte të tilla në Armeni dhe Gjeorgji. Në 

Azerbajxhan, shifra është një nga katër fëmijë. 46 

Raportet kombëtare të OZHM-ve adresojnë 

arsyet e këtyre statistikave fatkeqe. Raporti i 

Armenisë kërkon që gjer në vitin 2015 të zbres 

normën e vdekjeve të vitit 1990 për fëmijët 

nën moshën pesëvjeçare për dy të tretat, dhe 

të foshnjave - përgjysmë. Raporti i Bellorusisë 

kërkon përgjysmimin e normës së vdekshmërisë 

së fëmijëve nën moshën pesëvjeçare. Raportet 

kombëtare për Azerbajxhanin, Gjeorgjinë dhe 

Moldavinë gjithashtu kërkojnë zbritje për dy të 

tretat të vdekshmërisë së foshnjave dhe fëmijëve 

gjatë kësaj periudhe. Fatmirësisht, shifrat mbi 

vdekshmërinë e fëmijëve dhe foshnjave në 

përgjithësi janë shumë më të ulëta në Federatën 

Ruse dhe vendet e BSHP-së Perëndimore. Raporti 

i Ukrainës sidoqoftë, kërkon zbritjen e këtyre 

normave gjer në 28 për qind. 47 Raportet nga 

Azerbajxhani dhe Moldavia përqendrohen në 

imunizimin si prioritet kyç, duke kërkuar imunizim 

gjithëpërfshirës nga fruthi para ditëlindjes së parë 

të fëmijës gjer në vitin 2015. Raporti i Bjellorusisë 

përqendrohet në luftimin e defekteve të lindjes si 

dhe paaftësive fëmijërore si dhe pasojat e tyre. 

Është duke u bërë përparim drejt përmbushjes 

së këtyre qëllimeve, posaçërisht në Armeni dhe 

shtete të BSHP-së Perëndimore. Sidoqoftë, normat 

Tabela 3.2 Lëshimet e karbon-dioksidit në 

vendet e EQL / BShP-së 

Vendi 

Ton lëshime është 

karbon dioksidit për 

milion $ të BPV-së 

Dallimi nga 

mesatarja 

globale (%) 

Ukraina 2,147 +428 

Azerbajxhani 1,846 +353 

Moldavia 1,159 +185 

Federata ruse 914 +125 

Bellarusia 851 +109 

Armenia 508 +25 

Gjeorgjia 471 +16 

Burimi: WEF et al., 2005. 

e vdekshmërisë për foshnjat dhe fëmijët e rinj në 

këto vende mbesin të larta. 

Objektivi 5: Përmirësimi i shëndetësisë së 

nënave 

Raportet kombëtare të Armenisë dhe Bellorusisë 

kanë njohur rëndësinë e qëllimeve globale mbi 

zbritjen e vdekshmërisë së femrave gjatë lindjes 

(në Armeni - për tri të katërtat që nga viti 1990 

gjer në vitin 2015 dhe në Bjellorusi- në 12 raste 

për 100,000 lindje deri në vitin 2015). Raporti 

i Ukrainës përqendrohet jo vetëm në zbritjen 

e vdekjeve të cilat janë si rezultat i lindjes së 

fëmijëve por gjithashtu në ato të cilat ndodhin në 

periudhën pas lindjes. Raportet e Moldavisë dhe 

të Gjeorgjisë kërkojnë që të sigurohet që të gjatë 

të gjitha lindjeve të fëmijëve të ketë punonjës 

profesionistë mjekësor. Kurse raporti për Moldavi 

liston këtë objektiv që është arritur që në vitet e 

1990-ta, këto shifra janë listuar në 96 dhe 89 për 

qind në raportet e Gjeorgjisë dhe të Azerbajxhanit 

përkatësisht. 

Normat relativisht të larta të aborteve të raportuara 

në këto vende sugjerojnë që qasja në mjete 

kontraceptive moderne mbetet problematike. 

Sipas të dhënave kombëtare, femra mesatare i 

nënshtrohet 2.6 aborteve në Armeni, 3.0 aborteve 

në Azerbejxhan, dhe 3.7 aborteve në Gjeorgji. 

Sipas një burimi, gjer në 60 për qind të të gjitha 

shtatëzanive në këto vende bëhen padashur, 

pasi që vetëm 12 gjer në 22 për qind të femrave 

të martuara shfrytëzojnë metodat moderne 

kontraceptive. 48 Gjithashtu, përderisa 1 nga 12 

femra i janë nënshtruar abortit çdo vit në Ukrainë 

në fi llim të viteve të 1990-ta, raporti kombëtar 

kërkon zbritjen e kësaj dukurie për 70 për qind gjer 


Objektivi 6: Luftimi i HIV/ AIDS, 

tuberkulozit dhe sëmundjeve 

të tjera 

Si në shumicën e vendeve të tjera të Evropës 

Qendrore dhe Lindore / BSHP-së, sëmundjet 


Malaria paraqet kërcënim 

të rëndësishëm ndaj 

shëndetësisë publike për 

rajonet në një sërë të këtyre 

vendeve, posaçërisht në 

Kaukaz 

Cilësia e mjedisit në 

shumicën e këtyre vendeve 

është e barabartë apo 

vetëm pak më i mirë sesa 

mesataret globale 

61

62 


Lokacioni i katastrofës 

nukleare të Çernobilit 

pushton kufi rin 

Ukraine-Bjellorusi, si dhe 

simbolizon trashëgimitë e 

keqmenaxhimit mjedisor 

Sovjetik 

Federata Ruse tani është 

duke u rimëkëmbur 

vetveten si shtet donator 

i cili kontribuon shuma 

domethënëse të Ndihmës 

zyrtare zhvillimore dhe 

ndihmës teknike për 

ekonomitë në zhvillim dhe 

të tjera 

infektive siç janë AIDS, tuberkulozi dhe malaria 

nuk përbëjnë kërcënimet kryesore shëndetësore 

për mirëqenien njerëzore në Federatën Ruse dhe 

vendet e BSHP-së Perëndimore dhe të Kaukazit. 

Ky rol është ndërmarrë nga çrregullimet e tjera 

të ndërlidhura me qarkullimin, ato respiratore si 

dhe të tjera joinfektive (posaçërisht kanceri) si dhe 

nga traumat e ndërlidhura me aksidentet. Këto 

probleme janë të ndërlidhura për së afërmi me 

zgjidhjet që kanë të bëjnë me mënyrën e jetesës, 

kryesisht lidhur me konsumin e produkteve të 

alkoolit dhe të duhanit, si dhe të ushqimeve jo të 

shëndosha. Krahasuar me shumicën e vendeve të 

tjera të Evropës Qendrore dhe Lindore / BSHP-së. 

Mirëo, trende alarmuese epidemike sa i përket HIV/ 

AIDS dhe tuberkulozit janë paraqitur në Federatën 

Ruse dhe vendet e BSHP-së Perëndimore dhe të 

Kaukazit. Paraqitja e përsëritur e tuberkulozit në 

vitet e 1990-ta ka paraqitur sfi da për sistemet e 

shëndetit publik në këto vende, siç kanë paraqitur 

edhe terapitë e efektshme të trajtimit (veçanërisht 

nën regjimin e Trajtimit të vështruar në mënyrë të 

drejtëpërdrejtë). Trendet e raportuara të HIV/ AIDS 

në Federatën Ruse dhe Ukrainë gjithashtu janë 

posaçërisht brengosëse, përderisa shpërndarja e 

malarisë është duke ngritur brenga në disa pjesë 

të Kaukazit. 

Federata Ruse dhe Ukraina kanë përjetuar në kthim 

dramatik të tuberkulozit. Çdo vit mbi 40,000 njerëz 

në këto dy shtet vdesin si rezultat i sëmundjes, 

kështu që paraqitja e vdekjeve të ndërlidhura me 

tuberkulozin në këto vende është përafërsisht 

tri herë më e madhe se normat e raportuara në 

vendet e reja anëtare të BE-së si dhe se nprmat 

në shumicën e shteve të Evropës Juglindore. 49 

Rishfaqja e tuberkulozit është posaçërisht 

shqetësuese për dy arsye. Së pari, paraqitet 

pjesërisht nga shfaqja e formave të reja virulente 

të cilat vet janë produkte të trajtimit joadekuat 

nga institucionet publike. (Përmes mosofrimit 

të cikleve të plota të trajtimit, autoritetet publike 

shëndetësore padashur krijojnë forma të reja të 

tuberkulozit të cilat rezistojnë. Këto trajtime do 

të ishin efektive, po qe se do të administroheshin 

në mënyrë të duhur.) Së dyti tuberkulozi mëtej 

përkeqëson rreziqet me të cilat përballen grupet e 

ndjeshme si dhe të tjerët të cilët jetojnë në varfëri, 

në burgje (të cilat shpesh janë të mbingarkuara), 

në vendbanime me standarde të dobëta apo pa 

qasje në përkujdesje shëndetësore adekuate. 

Në Siberi jugore, për shembull, ku qasja në 

përkujdesje shëndetësore është më e kufi zuar sesa 

në pjesët Evropiane të Federatës Ruse, paraqitja 

e tuberkulozit është 50 për qind mbi mesataret 

kombëtare, përderisa normat e vdekshmërive të 

ndërlidhura me tuberkulozin janë katër herë mbi 

nivelet kombëtare. 50 

Raportet kombëtare nga këto vende për këtë 

arsye përqendrohen në tuberkulozin si kërcënim 

kyç shëndetësor. Raportet nga Azerbejxhani dhe 

Gjeorgjia kërkojnë zbritjen e normave të paraqitjes 

së tuberkulozit dhe vdekshmërisë. Raporti i 

Moldavisë paraqet shpresa që shifrat e rasteve të 

reja të tuberkulozit do të zbresin në zero gjer në 

vitin 2015, dhe që shifrat e vdekjeve të ndërlidhura 

me tuberkulozin do të zbresin për një të tretën 

ndërmjet viteve 1997 dhe 2010. Shfrytëzimi 

më i mirë i regjimit DOTS, si dhe monitorimi i 

përmirësuar për të vërejtur rastet e reja, duhet të 

ndikojë në këto përmirësime. Hapa të ngjashëm 

kërkohen nga raportet e tjera kombëtare. Mbetet 

të shihet nëse këta hapa do të jenë të mjaftueshëm 

për të paraqitur përmirësime të theksuara në 

profi let epidemike të këtyre vendeve. 

Paraqitja e tuberkulozit është e ndërlidhur në 

mënyrë të përafërt me epideminë e HIV/ AIDS, e 

cila është duke fi lluar që të dobësojë potencialin 

demografi k dhe ekonomik të Federatës Ruse dhe 

Ukrainës në veçanti. Të dyja sëmundjet prekin 

burgjet Ruse ku, si rezultat i mbipopullimit dhe 

sjelljeve me rrezik të lartë (p.sh. seksit të pambrojtur, 

shfrytëzimit të përbashkët të gjilpërave), në vitin 

2002 një nga 20 të burgosur është raportuar 

që jeton me HIV/ AIDS dhe një nga pesë - me 

tuberkuloz. 51 Federata Ruse dhe Ukraina janë 

ndër vendet në të cilat shpërndarja e HIV-it tani 

mendohet të ketë arritur apo tejkaluar 1 për qind 

të popullatës së rritur (shiko tabelën 2.7). Përvoja 

nga Afrika tregon që shpërndarja prej 1 për qind 

është kufi ri pas së cilit epidemia ‘shpërthen’ tek 

grupet e tilla të rrezikut të lartë siç janë shfrytëzuesit 

intravenoz të drogës, të burgosurit, dhe punonjësit 

e seksit komercial si dhe fi llon të shpërndahet 

përmes seksit të pambrojtur heteroseksual në 

popullatën e përgjithshme. Sipas një parashikimi 

‘optimist’ 4 gjer në 5.4 milionë njerëz në Federatën 

Ruse mund të kenë virusin e HIV/ AIDS deri në vitin 

2020, përderisa parashikimet pesimiste caktojnë 

këto shifra në 14.5 gjer në 19 milionë njerëz. 

Nuk paraqet ndonjë çudi që luftimi i epidemisë 

është vënë në rend të parë në kuadër të raporteve 

kombëtare të OZHM-ve në këto vende, posaçërisht 

në Federatën Ruse, Ukrainë dhe Bjellorusi. Raporti 

kombëtar i Ukrainës kërkon zbritjen e paraqitjes së 

HIV-it në një të tetën e nivelit të vitit 2001 gjer në 

vitin 2015, përderisa normat e vdekshmërisë nga 

AIDS duhet të zbresin për 45 për qind. 52 

Raporti i Moldavisë kërkon zbritjen e paraqitjes 

së HIV-it në zero gjer në vitin 2015, duke u 

përqendruar në grupmoshën prej 15 – 24 

vjeçare. Raportet nga Azerbejxhani dhe Gjeorgjia 

përqendrohen në mbizotërimin e HIV-it në mesin 

e femrave shtatzane si dhe ndikimin e epidemisë 

mbi fëmijët e lënë jetim; Raporti i Gjeorgjisë 

gjithashtu kërkon që të hulumtohen shifrat e 

shfrytëzuesve intravenozë të narkotikëve brenda 

popullatës së gjithmbarshme që jeton me HIV/ 

AIDS. Veç kësaj, raportet nga Gjeorgjia, Moldavia 

dhe Azerbejxhani theksojnë rëndësinë e ngritjes 

së shfrytëzimit të prezervativëve për të luftuar 

sëmundjet e bartshme seksualisht në përgjithësi,

si dhe HIV/ AIDS në veçanti. 

Malaria paraqet një kërcënim të rëndësishëm publik 

për rajonet në disa nga këto vende, posaçërisht 

në Kaukaz. Mbi 500 persona janë diagnozuar me 

malaria në Azerbejxhan gjer në vitin 2002, si dhe 

shifrat për Gjeorgjinë kanë tejkaluar 300 raste 

gjer në vitin 2003. Të dyja raportet kombëtare 

shqyrtojnë praninë e kësaj sëmundjeje anembanë 

vendit si dhe normat e vdekshmërisë dhe qasjen 

në trajtimin e saj në rajonet më të prekura. 

Tuberkulozi, HIV/ AIDS, dhe malaria paraqesin sfi da 

të ndryshme për zyrtarët e shëndetësisë publike si 

dhe përpiluesit e politikave në këto vende. Luftimi 

i malarisë është sfi dë tipike publike, që është e 

përshtatur ndaj zgjidhjeve të tilla teknologjike 

dhe inxhinierike siç janë drenazhi i moçaleve si 

dhe shpërndarja e rrjeteve të mushkonjave në 

komunitetet e prekura. Nëse vazhdonë rimëkëmbja 

ekonomike e këtyre vendeve, shërbimet e 

shëndetësisë publike do të kenë perspektivë më të 

mirë për të gjetur resurset dhe kapacitetet të cilat 

i’u nevojiten për tu përgjigjur ndaj këtij kërcënimi. 

Për dallim, HIV/ AIDS dhe tuberkulozi sa janë 

sëmundje socio-ekonomike, aq janë edhe 

epidemiologjike; bartja e tyre ndodhë përmes 

kontaktit ndërpersonal si dhe pasqyron ambientin 

social. Të dyja janë sëmundje të varfërisë dhe 

përjashtimit social, duke viktimizuar të varfërit 

dhe të përjashtuarit në aspektin social dhe 

zmadhohen nga kushtet jonjerëzore të burgjeve. 

Kjo posaçërisht vlen në rastin e HIV/ AIDS, e cila më 

së tepërmi mund të merret nga individët të cilët 

vendosin të angazhohen në sjellje me rrezikshmëri 

të lartë. Adresimi i kërcënimeve të paraqitura nga 

HIV/ AIDS dhe tuberkulozi për këtë arsye është 

sfi dë qeverisëse. Ka të bëj me aftësitë e qeverive 

si për të bashkërenduar punën e institucioneve 

të shëndetësisë publike, ashtu edhe të atyre 

korrektuese dhe të politikës sociale në njërën anë, 

dhe për të fuqizuar përfaqësuesit e grupeve të 

ndjeshme në anën tjetër. Nëse qeveritë e Federatës 

Ruse dhe vendeve të BSHP-së Perëndimore dhe 

Kaukazit do të jenë në gjendje që të përgjigjen 

ndaj kësaj sfi de, mbetet për tu parë. 


mjedisore 

Vlerat kombëtare për Indeksin e qëndrueshmërisë 

mjedisore për Federatën Ruse dhe vendet e BSHPsë 

Perëndimore dhe të Kaukazit,si dhe mesataret 

globale të paraqitura në Tabelën 2.2 sugjerojnë që 

kualiteti mjedisor në shumicën e këtyre vendeve 

është e barabartë me mesataret globale apo paksa 

më lartë se to. Kjo pasqyron rëndësinë e madhe 

që metodologjia e Indeksit të qëndrueshmërisë 

mjedisore ia jep resurseve substanciale natyrore 

dhe të biodiverzitetit, si dhe zbritjeve të mëdha 

në lëshime të gazrave ndotëse, të cilat kanë 

rezultuar nga rënia e aktiviteteve ekonomike gjatë 

pjesës së parë të viteve të 1990-ta. Vendet siç 

janë Federata Ruse dhe Bellorusia kanë raportuar 

ngritje të rëndësishme të sipërfaqeve të pyllëzuara 

gjatë viteve të 1990-ta, gjë që ka qenë rezultat 

i përpjekjeve të pyllëzimit si dhe nga zbritjet në 

prodhimtarinë bujqësore dhe të drunjëve. (nga 

fundi i viteve të 1990-ta, prerja e pyjeve në vendet 

e BSHP-së ka qenë vetëm nga një e katërta në një 

të tretën e sasive të nxjerra gjatë viteve të 1970-ta 

dhe 1980-ta. 53 ) Të dhënat nga tabela 2.9 gjithashtu 

sugjerojnë që pesë nga shtatë shtetet në këtë 

grup kanë përjetuar përmirësime të rëndësishme 

të kualitetit të ambientit përgjatë viteve të para të 

mijëvjeçarit të ri. 

Ngjashëm, këto vende janë në pozitë për të luajtur 

një rol të rëndësishëm në zbatimin e Marrëveshjes 

së Kjotos, për dy arsye kryesore. 54 Së pari, zbritjet 

e larta në prodhimtari industriale dhe në lëshime 

të gazrave ndotëse, që kanë ndodhur gjatë 

viteve të 1990-ta i lënë këto vende në pozitë të 

mirë për të ‘furnizuar’ të drejtat për të lëshuar 

gazra të që krijojnë efektin e serrës shteteve të të 

tjera në zhvillim. Së dyti, pa marrë parasysh këtë 

shkallë në rënie të lëshimit të gazrave ndotëse, 

sektoret industriale dhe të amvisërisë të këtyre 

vendeve edhe janë shumë intensivë në aspekt të 

shfrytëzimit të energjisë elektrike. Siç paraqitet në 

tabelën 3.2, këto vende vazhdojnë që të lëshojnë 

sasi shumë të mëdha të gazrave që ndihmojnë 

në krijimin e efektit të serrës për njësi të BPV-së. 

Investimet relativisht të vogla në teknologji për 

ruajtje të energjisë elektrike (dhe rrjedhimisht 

zbritje të gazit të efektit të serrës) në këto vende 

mund të ketë ndikim joproporcional të madh, 

në aspekt të zbritjes së lëshimeve të garzrave që 

krijojnë efektin e serrës. 

Në anën tjetër, Federata, vendet e BSHP-së 

Perëndimore dhe të Kaukazit përfshijnë raporte të 

cilat paraqesin disa nga koncentrimet më të larta 

të ndotësve të ajrit, ujit dhe tokës që janë matur 

kudo në botë 

Degradimi i ambientit në ‘pikat e nxehta’ të minierave, 

të energjisë dhe të atyre metalurgjike, siç janë: 

Norilsk, Çerepovets, dhe Uralsi në Rusi, Donbasi në 

Ukrainë dhe Salihorsku në Bjellorusi kanë arritur 

proporcione të papara gjatë periudhës sovjetike 

përmes shfrytëzimit të minierave, energjisë dhe 

metalurgjisë, dhe nuk janë adresuar efektivisht që 

nga atëherë. Gjithashtu, komunitetet në disa nga 

këto rajone rrallë të banuara të këtyre vendeve 

të paindustrializuara kanë mungesë të strehimit 

të duhur si dhe të sistemeve të sigurta të trajtimit 

të ujit. Investimet e pakta në fondin e strehimit të 

Federatës Ruse, posaçërisht në Siberinë lindore dhe 

jugore, ka lënë shumë banorë të apartamenteve 

ruse të nënshtruar ndaj rrezikut fi zik. Sistemet 

komunale të shërbimeve për ngrohje, furnizim 

të ujit dhe mënjanim të mbeturinave shpesh 

kanë nevojë për riparim urgjent, posaçërisht ato 

që janë jashtë kryeqyteteve. Së fundi, lokacioni i 


Azia Qendrore përbën ato 

vende të BShP-së në të cilat 

OZHM-të në formën e tyre 

globale janë më së tepërmi 

relevante 

63

64 


Varfërimi absolut në 

ndonjë formë ndikon 

në segmente të gjëra të 

shoqërisë 

Pa marrë parasysh 

përshtatjen e OZHM2 për 

ti përmbushur objektivet 

kombëtare, asnjë vend i 

Azisë Qendrore tani për 

tani nuk është në rrugë të 

mirë për të përmbushur 

synimet 

Pabarazia gjinore është 

brengë e madhe në Azinë 

Qendrore, që e manifeston 

vetveten në arsimim, tregje 

të fuqisë punëtore dhe 

gjetiu 

katastrofës nukleare i Çernobilit pushton kufi rin 

Ukraine-Bjellorus, dhe simbolizon trashëgiminë e 

keqmenaxhmentit mjedisor sovjetik. 

Raportet e OZHM-ve nga këto vende adresojnë 

këto çështje në një sërë mënyrash. Ato kërkojnë 

për rritje të sipërfaqeve të pyllëzuara. Për shembull, 

raporti i Moldavisë propozon një zgjerim prej 28 

për qind ndërmjet viteve 1997 dhe 2015. Raportet 

kërkojnë rritje të përshpejtuar në madhësinë e 

hapësirave kombëtare të mbrojtura - për 150 

për qind në Ukrainë dhe 60 për qind në Moldavi. 

Raportet gjithashtu kërkojnë zbritjen në lëshime 

të karbon-dioksidit: raporti i Bellorusisë parashikon 

një zbritje prej 11 për qind ndërmjet viteve 1990 

dhe 2010. 

Qasja në ujë të pastër dhe objekte sanitare për 

shumë komunitete (posaçërisht në rajonet rurale) 

mbetet brengë në këto vende, posaçërisht në 

Kaukaz dhe Moldavi. Raportet e Gjeorgjisë dhe 

të Moldavisë kërkojnë zbritje prej 50 për qind të 

numrit të njerëzve që nuk kanë qasje në ujë të 

pastër për pijë apo objekte të përmirësuara sanitare 

gjer në vitin 2015. Raporti ukrainas përqendrohet 

në të siguruarit që kualiteti i ujit tërësisht të 

përmbushë standardet kombëtare, posaçërisht 

në rajonet rurale. Duke ju përmbajtur praktikave 

globale, brengat mbi ndikimin e përmirësimeve 

të rëndësishme në jetërat e banorëve të lagjeve 

të varfra gjithashtu paraqiten në këto vende 

për shkak të numrit të madh të refugjatëve dhe 

personave të zhvendosur të, cilët kanë mungesë të 

strehimit të sigurt si dhe të të drejtave të tjera bazë 

të pronësisë. Raporti Bellorus gjithashtu kërkon 

një ngritje prej 60 për qind në hapësirë banuese 

në dispozicion për popullatën e përgjithshme 

(mbi nivelet e vitit 1990). 

Siç është sugjeruar nga rangimet e Indeksit të 

qëndrueshmërisë mjedisore (tabela 2.2 dhe 

Figura 2.9), shumica e këtyre vendeve janë duke 

bërë përparime drejt objektivave mjedisore dhe 

të ndërlidhura të përcaktuara në raportet e tyre 

kombëtare të OZHM-ve. Përparimi duket më i madh 

për Federatën Ruse, Ukrainën dhe Bellorusinë 

që janë më të pasura. Në anën tjetër, shumë nga 

sfi dat e paraqitura nga kthimi i Çernobilit nga një 

simbol vetëvrasjeje ekologjike të epokës Sovjetike 

në mundësi lokale zhvillimore për komunitetet 

që janë më së tepërmi të prekura nga tragjedia e 

vitit 1986 mbesin të pazgjidhura. Kjo është bërë 

posaçërisht e ndjeshme në prill të vitit 2006, kur 

bota ka shënuar njëzet vjetorin e tragjedisë. Në 

Kaukaz perspektiva për qëndrueshmëri mjedisore 

është e ndërlidhur me sigurimin që prodhimi i 

zgjeruar i energjisë elektrike i rajonit si dhe profi let 

e transportit nuk krijojnë derdhje të naftës apo 

mbeturinave të tjera të cilat kërcënojnë resurset e 

mjaftueshme të biodiverzitetit dhe potencialit për 

ekoturizëm. Autoritete komunale në kryeqytete 

në Kaukaz mund të kenë nevojë që të ndërmarrin 

hapa shtesë për tu siguruar që shërbimet e ujit, 

objekteve sanitare si dhe shërbimeve të tjera bazë 

publike dhe komunale të vihen në dispozicion të 

numrit të madh të emigrantëve të cilët janë duke 

arritur nga rajonet rurale. 56 

Objektivi 8: Zhvillimi i partneritetit global 

për zhvillim 

Federata Ruse tani është duke u rëmëkëmbur 

si vend donator, i cili kontribuon shuma të 

konsiderueshme të Ndihmës zyrtare zhvillimore 

dhe ndihmës teknike për ekonomitë në zhvillim 

dhe të tjerat në tranzicion. Si anëtare e kreditorëve 

sovrane e Klubit të Parisit që nga viti 1997, 57 

Federata Ruse ka pasur (sipas kalkulimeve 

vetanake) rreth 300 miliardë $ në pretendime 

ndaj vendeve më të varfra të Afrikës dhe Azisë kur 

është shfaqur si kreditor/trashëgimtar i Bashkimit 

Sovjetik (shiko tabelën 3.3). 

Moska për këtë arsye është në pozitë të mirë për të 

luajtur rol të rëndësishëm në falje të borxheve dhe 

iniciativave të tjera multilaterale, qoftë globalisht 

apo më afër shtëpisë – dhe pritet që të shfrytëzoj 

presidencën e vet në vitin 2006 të G8 për këtë qëllim. 

Që nga fi llimi i viteve të 1990-ta, Federata Ruse ka 

falur rreth 52 miliardë $ në pretendime në këto 

vende (shiko tabelën 3.4), përveç shkëmbimeve 

të borxhit me ekuitete si dhe formave të tjera të 

aktivitetit kreditor përballë vendeve të BSHP-së 

dhe atyre në zhvillim. Në samitin e vitit 2005 të 

grupit G8 në Gleneagël, Moska ka premtuar që të 

Tabela 3.3 Pretendimet fi nanciare të Federatës Ruse në vendet në zhvillim (fundi i vitit 1993) 

Pretendimet fi nanciare të Federatës Ruse 

(miliardë $) 

– Vendet e mbuluara nga sistemi i raportimit të debitorëve 114 

– Azia 60 

– Europa 9 

– Afrika veriore / Lindja e afërt 27 

– Nënsahara 15 

– Amerika Latine 3 

– Të tjera 59 

Totali 173 

Burimi: FMN 1995..

shlyej 2.2 miliardë shtesë të pretendimeve ndaj 

vendeve Afrikane. Që nga viti 2000, Federata Ruse 

ka ngritur përkrahjen e FMN-së, Bankës Botërore, 

si dhe programeve të tjera multilaterale të synuara 

drejt përkrahjes së vendeve me të ardhura të ulëta 

në Afrikë dhe gjetiu. Brenda BSHP-së, Moska ka 

synuar Armeninë dhe Taxhikistanin si pranues 

prioritar të ndihmës zhvillimore. 

Rusia nuk është vendi i vetëm i BSHP-së i cili vepron 

si donatorë, sidoqoftë: Armenia dhe Azerbajxhani 

të dyja kanë ofruar ndihmë fi nanciare për vendet 

e Afrikës dhe Azisë Jugore të cilat janë prekur 

nga cunami i dhjetorit të vitit 2005. Pa marrë 

parasysh nivelet relativisht të ulëta të të ardhurave, 

Federata Ruse dhe së paku disa nga vendet e 

BSHP-së Perëndimore dhe të Kaukazit mund të 

kërkojnë ngritje të rolit si donatorë në të ardhmen 

– posaçërisht nëse rritja e fuqishme në BPV dhe 

të ardhura buxhetore vazhdon. Se si mund të 

harmonizohet kjo me shumë nevoja urgjente 

fi nanciare brenda këtyre vendeve mbetet për 

tu parë. Angazhimet e ngritura në iniciativën e 

Kombeve të Bashkuara mbi Bashkëpunimin Teknik 

me Vendet në Zhvillim mund të jetë e dobishme 

në këtë aspekt. 

Pa marrë parasysh këtë, raportet kombëtare 

të OZHM-ve për këto vende i qasen OZHM8 si 

pranues më parë se sa si donatorë të ndihmës 

zhvillimore. Raportet e Azerbejxhanit dhe të 

Moldavisë prioretizojnë përpjekjet për të zbritur 

papunësinë e të rinjve. Raporti i Moldavisë 

liston qasjen në rritje në ilaçe esenciale si synim 

i OZHM8. Një sërë i këtyre raporteve theksojnë 

telekomunikimet si çështje të OZHM8, posaçërisht 

në aspekt të dallimeve në zhvillime teknologjike 

ndërmjet rajoneve urbane dhe rurale. 

Azia Qendrore 

Azia Qendrore (këtu e kuptuar si Kazakistani, 

Kirgistani, Taxhikistani, Turkmenistani dhe 

Uzbekistani) përmban ato vende të BSHP-së në të 

cilat OZHM-të në formën e tyre globale janë më 

relevante. Krahasuar me vendet e tjera të studiuara 

në këtë raport, shumica e vendeve të Azisë Qendrore 

kanë profi le demografi ke zhvillimore të vendit, 

që përbëhen nga popullata të reja, të cilat janë 

duke u rritur në mënyrë të përshpejtuar.1 Disa nga 

këto vende (Kirgistani, Taxhikistani, Uzbekistani) 

dërgojnë një numër domethënës të punonjësve 

emigrantë (kryesisht të meshkujve të rinj) jashtë 

vendit (shpesh në Federatën Ruse) për të punuar. 

Të ardhurat e dërguara ofrojnë përkrahje shumë 

të rëndësishme për buxhetet e amvisërive si dhe 

bilancin e pagesave në Taxhikistan, si shembull. 

Siç shfaqet në tabelën 2.13, BPV-të e raportuara 

për kokë banore nga Taxhikistani, Kirgistani dhe 

Uzbekistani, janë në një nivel me shumë vendet 

Afrikane. Edhe pse vlerat e Indeksit mbi zhvillimin 

njerëzor të Azisë Qendrore janë ndjeshëm më 

të mëdha sesa ato të shumë vendeve të tjera në 

zhvillim, duke ju falënderuar sistemeve më të 

mira shëndetësore dhe arsimore, së paku disa nga 

këto përparësi duket se janë duke u dobësuar me 

kalimin e kohës. 

Vështirësitë në zhvillimin e mekanizmave të 

efektshëm të bashkëpunimit ndërqeveritar kanë 

kontribuar më tej drejt sfi dave zhvillimore të 

këtyre vendeve, siç edhe kontribuon sigurimi që 

benefi tet e resurseve natyrore të Azisë Qendrore 

ndahen në mënyrë të barabartë. Fatmirësisht, 

ringjallja ekonomike e cila ka ndodhur në fund 

të viteve të 1990-ta duket se është duke zbritur 

varfërinë në Azinë Qendrore. Të dhënat e fundit 

të Bankës Botërore tregojnë që Taxhikistani 

– vendi më i varfër i rajonit, në aspekt të BPV-së 

për kokë banori – ka zbritur përqindjen e atyre 

të cilët jetojnë me më pak se 2.15 $ në ditë sipas 

Paritetit të Fuqisë Blerëse nga 91 për qind në 74 

për qind gjatë viteve 1999 - 2003. 62 Për qindja e 

popullatës së klasifi kuar që jeton nën minimumin 

e ekzistencës në Kazakistan ka zbritur nga 39 në 

24 për qind përgjatë viteve 1999 - 2002, 63 si dhe 

ka zbritur edhe mëtej që nga atëherë (në 16.1 për 

qind në vitin 2004). Disa lajme të mira gjithashtu 

janë paraqitur në të dhënat relative mbi varfërinë. 

Tabela 3.4 Falja e borxheve nga Federata Ruse për debitorët me të ardhura të ulëta 

Vendi 

Borxhet e huaja ndaj 

Federatës Ruse 

Borxhi i huaj i falur nga 

Federata Ruse 

(miliardë $) 

Përqindja e borxhit të huaj 

të falur (%) 

Vitet e marrëveshjeve të 

ristrukturimit të borxhit 

Siria 13.4 9.8 73 2005 

Mongolia 11.4 11.1 97 2003 

Vietnami 11.3 9.5 84 2001 

Iraku 10.5 9.5 90 2004 

Angola 5.0 3.5 70 1996 

Nikaragua 3.1 6.0 194 1992, 1996, 2004 

Mozambiku 2.5 2.3 92 1997, 2002 

Laosi 1.1 0.7 64 2003 

Zambia 0.8 0.6 75 2001 

Total 

Burimi: UNDP Rusi, 2005. 

59.1 53.0 90 


Edhe të dhënat zyrtare mbi 

vdekshmërinë e foshnjave 

dhe fëmijëve nga Azia 

Qendrore ofrojnë shkak 

për brengosje 

Shumica e vendeve të Azisë 

Qendrore kanë raportuar 

përmirësime domethënëse 

në trende të vdekshmërisë 

së nënave pas vitit 1990 

65

66 


HIV/ AIDS ka dëpërtuar në 

Azinë Qendrore dhe një 

vetëdijësim më i lartë rreth 

sfi dave që ajo i paraqet 

është evident në raportet 

kombëtare 

Të gjitha raportet e OZHMve 

të Azisë qendrore e 

identifi kojnë tuberkulozin 

si shqetësimin kryesor 

shëndetësorë dhe kërkojnë 

zvogëlimin e prevalencës 

së kësaj sëmundjeje deri në 

vitin 2015 

Kazakistani ka qenë në gjendje që të zbres 

varfërinë nga 5.4 në 4.8 gjatë viteve 1996 - 2001. 64 

Sidoqoftë, siç shihet në tabelën 2.13 një pjesë e 

Azisë Qendrore (me përjashtim të Kazakistanit 

dhe Turkmenistanit) ka gjasë që të mbesin ndër 

rajonet më të varfra të Euroazisë për një të ardhme 

të parashikueshme. 

Objektivi 1: Zhdukja e varfërisë ekstreme 

dhe urisë në Azinë Qendrore 

OZHM1 global, i cili kërkon përgjysmimin e varfërisë 

dhe mosushqyeshmërisë, është posaçërisht 

relevante për Azinë Qendrore, pasi që varfërimi 

absolute në një formë ndikon në segmente të gjëra 

të shoqërisë. Gjer në fund të viteve të 1990-ta, një 

vlerësim prej 23 milionë njerëzish (mbi 40 për qind 

të popullatës së Azisë Qendrore) ka jetuar me më 

pak se 4.30 $ në ditë sipas Paritetit të Fuqisë Blerëse 

të shprehur në dollarë amerikan; 10 milionë kanë 

provuar mungesa ekstreme (duke jetuar me më 

pak se 2.15 $ në ditë sipas Paritetit të Fuqisë Blerëse 

të shprehur në dollarë amerikan). 65 Raportet 

kombëtare të OZHM-së nga Azia Qendrore për 

këtë arsye përqendrohen si në varfërinë absolute 

(posaçërisht që ka të bëj me konsumin) ashtu edhe 

në dhe varfërinë relative. Raporti i Kazakistanit 

kërkon përgjysmimin e për qindjes së atyre të cilët 

jetojnë me të ardhura nën nivelin e ekzistencës 

gjer në vitin 2015. (Në vitin 1996, mbi një e treta e 

popullatës së Kazakistanit ka jetuar nën këtë kufi 

të të ardhurave). Raportet kombëtare për Kirgistan 

dhe Uzbekistan kërkojnë zbritje prej 50 për qind të 

shifrave të njerëzve me konsum të pamjaftueshëm 

kalorik ditor gjer në vitin 2015: që nga viti 2001, 

përqindjet e popullatës pa konsum adekuat ditor 

kalorik (mbi 2,100 kilokalori) në këto dy vende ka 

tejkaluar 55 dhe 27 për qind. Studimi kombëtar 

i Taxhikistanit përqendrohet në 83 për qind të 

popullatës që jeton nën linjën kombëtare të 

varfërisë prej 2.85 $ sipas Paritetit të Fuqisë Blerëse 

në vitin 1999. Raporti kombëtar i Turkmenistanit 

kërkon zbritje të trefi shtë të përqindjes së njerëzve 

të cilët jetojnë me më pak se 50 për qind të të 

ardhurave mesatare mujore ndërmjet viteve 

2000 dhe 2015. Të gjitha raportet kombëtare të 

Azisë Qendrore (përveç atij të Turkmenistanit) 

theksojnë problemet e mosushqimit. Raporti i 

Taxhikistanit kërkon përgjysmimin e proporcionit 

të njerëzve të cilët vuajnë nga uria gjer në vitin 

2015; raporti nga Kirgistani kërkon zbritjen për 50 

për qind të numrit të fëmijëve të ushqyer në masë 

të pamjaftueshme. 

Objektivi 2: Arritja e arsimimit fi llor 

gjithëpërfshirës në Azinë 

Qendrore 

Të gjitha këto vende kanë institucionalizuar 

regjistrimin në shkollimin fi llor gjithëpërfshirës 

gjatë periudhës svjetike. Përderisa ky standard 

është mirëmbajtur në shumë vende të Azisë 

Qendrore, në disa prej tyre një gjë e tillë nuk është 

bërë. Në Taxhikistan, vijimi i arsimimit fi llor rënë në 

88 për qind në vitin 2003, ku zbritjet më të mëdha 

kanë ndodhur në rajonet rurale – duke prekur 

vajzat më tepër se djemtë. Kirgistani gjithashtu ka 

raportuar zbritje në regjistrim në shkollim fi llestar 

(edhe pse kjo nuk ka qenë në masë aq të theksuar); 

trendet në rritje të regjistrimit janë vërejtur në 

vitet e fundit. Rivendosja (apo mirëmbajtja) e 

arsimimit gjithëpërfshirës fi llestar për këtë arsye 

është theksuar në raportet kombëtare të OZHMve 

të këtyre vendeve, si dhe në Uzbekistan. 

Zbritjet e theksuara të fi nancimit për arsimimin 

publik, kombinuar me shifrat në rritje të të rinjve, 

gjithashtu kanë vendosur presione të papara mbi 

qasjen në institucione kualitative pas shkollimit të 

mesëm në Azinë Qendrore. Pasi që Kazakistani, 

Turkmenistani dhe Uzbekistani raportojnë që kanë 

mirëmbajtur pothuaj regjistrim gjithëpërfshirës në 

arsimim fi llor, raportet e tyre kombëtare të OZHMve 

përqendrohen në qasjen e arsimimit të mesëm 

dhe universitar, si dhe në përmirësimin e kualitetit 

të arsimimit. Kjo është posaçërisht problematike 

në Turkmenistan, që edhe ka përjetuar zbritje të 

madhe në vijim të universiteteve gjatë viteve të 

1990-ta (që ka rënë në 4 për qind të popullatës 

në vitin 2000) si dhe ka futur ndryshime (p.sh. 

zbritjen e gjatësisë së arsimimit fi llor detyrues) gjë 

që ka tërhequr kritika të theksuara nga vëzhguesit 

ndërkombëtar. 

Përkundër përshtatjes së OZHM2 për plotësimin 

objektiveve kombëtare, asnjë vend i Azisë 

Qendrore tani për tani nuk është në rrugë të mirë 

për ti arritur synimet e paraqitura në raportet 

e tyre kombëtare. Kjo mund të pasqyroj një 

‘barrë të dyfi shtë’ me të cilën përballen sistemet 

arsimore në këto vende. Përpos ballafaqimit me 

problemet të cilat shpesh gjenden në sistemet e 

arsimimit të vendeve në zhvillim (klasat e mëdha, 

numri joadekuat i shkollave dhe objekteve, 

mësimdhënësit të cilët edhe vet janë dobët të 

arsimuar, diskriminimi gjinor ndaj studenteve 

femra), përpiluesit e politikave në Azinë Qendrore 

gjithashtu përballen me problemet e reformave 

të arsimimit në ekonomitë në tranzicion. Këto 

përfshijnë ngritjen e kostove personale për qasje 

në arsimim (në të gjitha nivelet), mësimdhënës 

dhe administrator të cilët janë të trajnuar mirë në 

pedagogjinë sovjetike por që nuk janë tërësisht 

të lirë me qasjet më liberale, si dhe sistemet të 

mbi-centralizuara të arsimimit të cilat dekurajojnë 

zgjidhjen inovative të problemeve lokale. 


fuqizimi i femrave në Azinë 

Qendrore 

Pabarazia gjinore është brengë kyçe në Azinë 

Qendrore, që manifeston vetveten në arsimim, 

tregje të fuqisë punëtore, dhe në raste të tjera.

Edhe në vendet e tjera ku femrat kanë shkallë më 

të lartë të shkollimit (p.sh. Kazakistan, Kirgistan), kjo 

nuk dmth. detyrimisht që femrat kanë të ardhura 

apo mundësi të barabarta në vende të punës. 

Si edhe në vende të tjera të BSHP-së, femrat në 

Azinë Qendrore janë të koncentruara në punësim 

rural dhe të shërbimit publik, ku pagat janë një e 

katërta gjer më një e teta e niveleve që paguhen 

për punë industriale. Pagat relative të femrave 

kanë zbritur gjatë 10 viteve të fundit: ku femrat 

në Kazakistan dhe Taxhikistan kanë fi tuar gjer në 

tri të katërtat e pagave të meshkujve gjatë viteve 

1996 - 1998, gjer në vitin 2001 ato kanë rënë gjer 

në 58 dhe 65 për qind. 67 Kur këto ndërthuren me 

zbritjet e mëdha të vlerës së vërtetë të benefi teve 

sociale të fi nancuara nga shteti (nga të cilat femrat 

posaçërisht shumë varen), pagat në rënie kanë 

përshpejtuar rritjen e varfërisë në disa shtete të 

Azisë Qendrore. Familjet me nëna që janë prind 

i vetëm (të cilat mesatarisht kanë katër fëmijë në 

Taxhikistan) mbeten veçanërisht të ndjeshme nga 

varfëria. 68 

Raportet kombëtare për Kazakistan, Taxhikistan, 

Turkmenistan dhe Uzbekistan të gjitha janë zotuar 

që të eliminojnë pabarazitë gjinore në arsimimin 

fi llestar dhe të mesëm gjer në vitin 2005, dhe 

në të gjitha nivelet e arsimimit gjer në vitin 

2015. Raporti i Taxhikistanit në veçanti ka qenë 

i brengosur mbi trendet e regjistrimit të femrave 

në shkollat e mesme dhe në të larta sesa ato të 

mesme: normat e regjistrimit të femrave zbresin 

nga mbi 46 për qind në klasën e nëntë gjer nën 38 

për qind në klasën e njëmbëdhjetë, dhe vetëm 25 

për qind në universitete. 69 Raporti i Uzbekistanit 

i kushton vëmendje të veçantë përmirësimit të 

balanceve gjinore në arsimim më të lartë gjer në 

vitin 2015. Raportet kombëtare nga Kirgistani 

dhe Turkmenistani përqendrohen në zbritjen e 

dallimeve në paga bazuar në gini gjer në vitin 2015. 

Raportet kombëtare në Azinë Qendrore gjithashtu 

përqendrohen në pozitën e pagave të femrave me 

rastin e punësimit (Uzbekistan), dhe mbi sigurimin 

e barazisë së përqindjeve të pjesëmarrjes së 

fuqisë punëtore të femrave me atë të meshkujve 

(Kirgistan). 

Tabela 3.5 Lëshimi i dioksidit të karbonit në 

vendet e Azisë qendrore 

Vendi 

Tonat e dioksidit të 

karbonit të lëshuar në 

milionë $ të BPV-së 

Dallimi nga 

mesatarja 

globale (%) 

Azia qendrore* 1,605 +294 

Kirgistani 580 +43 

Taxhikistani 879 +116 

Kazakistani 1,437 +253 

Uzbekistani 2,007 +393 

Turkmenistani 

* Mesatarja e ponderuar 

Burimi: WEF et al., 2005. 

3,122 +667 

Objektivi 4: Zbritja e vdekshmërisë së 

fëmijëve në Azinë Qendrore 

Si edhe në shumë vende të tjera të BSHP-së, 

metodologjitë kombëtare për raportim të 

vdekshmërisë së foshnjave (dhe atyre amënore) në 

Azinë Qendrore nuk janë tërësisht në përputhje me 

standardet e Organizatës Botërore të Shëndetësisë 

si dhe të organeve të tjera ndërkombëtare. Shtetet 

e Azisë Qendrore ende mbështeten në standardet 

sovjetike, sipas së cilave: “fëmija i lindur tejet herët, 

apo i një peshe tejet të ulët të lindjes, apo i cili nuk 

ka mbijetuar javën e parë, nuk do të konsiderohej 

lindje e gjallë”. 70 Shumë vdekje të foshnjave për këtë 

arsye klasifi kohen si dështime, gjë që shpien drejt 

një nënraportimi të caktuar të (gjë që në vende të 

tjera konsiderohet të jetë) vdekshmëri e foshnjave. 

Veç kësaj, në disa raste, stafi i spitalit frikohet nga 

pasojat e “akuzave të neglizhencës nga autoritetet 

më të larta” të cilat mund të paraqiten si rezultat i 

raporteve të vdekshmërisë së foshnjave; përderisa 

prindërit në disa raste heqin dorë nga regjistrimi 

i vdekjes së foshnjave për shkak të shpenzimeve 

të udhëtimit dhe të regjistrimit. 71 krahasuar 

me të dhënat zyrtare administrative, të dhënat 

e anketave mbi vdekshmërinë e foshnjave 72 

mund të paraqesin një gjendje shumë më pak të 

favorshme. 73 

Sidoqoftë, edhe të dhënat zyrtare mbi vdekshmërinë 

e foshnjave nga Azia Qendrore ofrojnë arsye për tu 

brengosur. Vendet e Azisë Qendrore kanë veçori 

të dyshimtë që janë vendet e vetme të Evropës 

Qendrore dhe Lindore / BSHP-së (së bashku me 

Azerbejxhanin) të cilat kanë regjistruar norma të 

vdekshmërisë së foshnjave mbi 50 vdekje për çdo 

1,000 lindje. Gjithashtu, vendet e Azisë Qendrore 

në tërësi kanë arritur pak përparim në zbritjen e 

vdekshmërisë së foshnjave gjatë viteve të 1990-ta; 

dhe normat e tyre të vdekshmërisë së fëmijëve në 

realitet janë keqësuar. 74 Në anën tjetër, përderisa 

normat e Taxhikistanit mbi vdekshmërinë në 

mesin e foshnjave (si dhe fëmijëve nën moshën 

pesë vjeçare) janë ngritur ndërmjet viteve 1970 

dhe 1990, që nga atëherë normat e vdekshmërisë 

së foshnjave kanë zbritur gati përgjysmë. 

Shumica e raporteve kombëtare të Azisë Qendrore 

nuk është për tu çuditur që kërkojnë zbritje të larta 

të normave të vdekshmërive të foshnjave dhe 

fëmijëve gjer në vitin 2015. Raportet nga Kazakistani, 

Kirgistani, Taxhikistani dhe Uzbekistani 75 kanë 

dhënë zotime për të zbritur normën e vitit 1990 

për dy të tretat. Raporti i Uzbekistanit gjithashtu 

thekson rrezikun e rëndësishëm të nën-vlerësimit 

të vdekshmërisë së fëmijëve që mbështetet vetëm 

në të dhënat administrative. Raporti kombëtar i 

Turkmenistanit kërkon zbritjen e vdekshmërisë së 

raportuar të foshnjave nga 47 (në vitin 1990) në 10 

raste për 1,000 lindje në vitin 2015. 

Një sërë raportesh kombëtare shohin përqindjen e 


Kushtet mjedisore në Azinë 

qendrore janë më të këqija 

se mesataret botërore dhe 

kanë tendencë përkeqësimi 

Vendet e Azisë qendrore 

ballafaqohen me sfi da 

të mëdha në sigurimin e 

qasjes në ujë të sigurtë dhe 

në sisteme të menaxhimit 

të mbeturinave 

67

68 


njëvjeçarëve të imunizuar ndaj fruthit si përfaqësim 

të efektshmërisë të përpjekjeve kombëtare të 

luftimit të vdekshmërisë. Në Kirgistan, numri 

i foshnjave të imunizuara ndaj fruthit është 

raportuar të jetë ngritur nga 95.5 për qind sa ishte 

në vitin 1990 gjer në pothuaj 99 për qind në vitin 

2001. 

Fatmirësisht, të gjitha vendet e Azisë Qendrore (me 

përjashtimin e pjesërishëm të Taxhikistanit) janë pak 

a shumë në rrugë të mbarë për të arritur objektivet 

mbi vdekshmërinë e foshnjave dhe fëmijëve të 

përcaktuara në raportet e tyre kombëtare mbi 

OZHM-të. (Një analizë më e hollësishme mbi 

përparimin e shteteve në veçanti drejt treguesve 

relevant është paraqitur në aneksin 3.) Ringjallja 

ekonomike e gjithë BSHP-së (nëse vazhdon) 

mund të pritet që të ofrojë shumë nga resurset e 

nevojshme për të mposhtur ato që esencialisht janë 

probleme shëndetësore tradicionale të vendeve 

në zhvillim. Përmirësimet më mbresëlënëse mund 

të paraqiten në Kazakistan, duke marrë parasysh 

nivelin e gjithmbarshëm të lartë të zhvillimit, të 

ardhurave dhe pasurisë. Në anën tjetër, problemet 

që kanë të bëjnë me vdekshmërinë e foshnjave 

dhe fëmijëve (dhe shëndetësore) mund të mbesin 

kritike për shumë vite në vendet më të varfra 

të Azisë Qendrore (Taxhikistan dhe Kirgistan), 

posaçërisht në rajonet rurale. 

Objektivi 5: Përmirësimi i shëndetësisë së 

nënave në Azinë qendrore 

Krahasuar me vdekshmërinë e foshnjave dhe 

fëmijëve të Azisë qendrore, shumica e vendeve 

të Azisë qendrore kanë raportuar përmirësime 

domethënëse në trendet e vdekshmërisë së 

nënave gjatë lindjes pas vitit 1990: për tri të katërtat 

në Turkmenistan, përgjysmë në Taxhikistan, dhe 

një të tretën në Kirgistan 

Turkmenistan, gjysma në Taxhikistan dhe një e 

treta në Kirgistan. Vetëm Kazakistani ka shënuar 

hapa prapa gjatë kësaj periudhe në vdekshmërinë 

e nënave. Në anën tjetër, këto nivele mbesin më 

të larta në vendet e EQL /BSHP-së. Shumica e 

raporteve kombëtare nga Azia Qendrore kërkojnë 

zvogëlime të mëtejshme (deri në tri të katërtat, 

siç parashihet me synimet globale) të shkallëve 

të vdekjes së nënave gjatë lindjes, si dhe kërkohet 

konsolidimi i përparimit tanimë të bërë. Raporti 

kombëtar i Taxhikistanit, I cili pothuajse ka 

përgjysmuar shkallën e vdekshmërisë së nënave 

gjatë lindjes, është përqendruar në zvogëlimin 

e dallimeve brenda vendit lidhur me shëndetin 

e nënave. Raportet kombëtare të Kazakistanit 

dhe Kirgistanit kërkojnë që të gjitha lindjest 

të përcjellen nga personeli I aftë mjekësor. Në 

Kirgistan, këto raporte gjithashtu parashohin 

zvogëlimin e femrave shtatëzana me anemi nga 

mbi gjysma në një të katërten (duke u kthyer 

kështu në nivelet e viteve të 1990-ta). 

Për dallim nga kjo, raportet kombëtare nuk I 

kushtojnë kujdes të madh çështjeve të tjera të 

shëndetit reproduktiv, siç është kontracepcioni. Kjo 

mund të ndodh pjesërisht për shkak se treguesit 

në Azinë Juglinpore janë më të favorshëm sesa 

në vendet e tjera të BSHP-së, psh: rreth tri herë më 

shumë femra i përdorin mjetet kontraceptive në 

Kazakistan, Uzbekistan, Kirgistan dhe Turkmenistan 

sesa që I përdorin femrat në Kaukaz. Në anën tjetër, 

ekziston mundësia për përmirësime në këtë fushë, 

për shembull, të dhënat nga anketat tregojnë se 

më shumë se një e treta e azitikëve nuk përdorin 

mjete moderne kontraceptive, disponueshmëria 

e të cilëve në vendet e varfëra dhe rurale është 

shumë më e vogël. 76 Numrat e abortimeve në 

Azinë Qendrore (nën 1.5 herë gjatë jetës) janë 

dukshëm më të ulta sesa në vendet e tjera të BSHPsë, 

që ndoshta mund të shpjegohet me ndikimin 

më të madh të traditës dhe të fesë. Megjithkëtë, 

është vërejtur se shtetet më shumë sekulare 

të Azisë Qendrore me pakica të numërta ruse 

(Kazakistani dhe Kirgistani) raportojnë për shkallë 

të abortimeve që janë pothuajse dyfi sh më të larta 

sesa ato të fqinjëve të tyre më tradicionalë, siç janë 

Turkmenistani dhe Uzbekistani. Në Uzbekistan 

raportohet për rënie të vazhdueshme të shkallës së 

abortimit që prej ardhjes së pavarësisë në numrin 

prej 99.4 të abortimeve mesatare në 1000 lindje të 

foshnjave të gjalla në vitin 2003. 

Objektivi 6: Luftimi I HIV/ AIDS, TB de i 

sëmundjeve të tjera në Azinë 

Qendrore 

HIV/ AIDS ka dëpërtuar në Azinë Qendrore dhe 

vetëdijësimi për sfi dat është evident në raportet 

kombëtare. Po ashtu, tuberkulozi llogaritet si 

kërcënim i lartë ndaj shëndetit , siç llogariten edhe 

sëmundjet e tilla, si malaria, tifoja dhe bruceloza. 77 

Në këtë kuptim, MDG6 në aspektin e tij global dhe 

në krahasim me sëmundjet e qarkullimit të gjakut, 

të kanaleve të frymëmarrjes, kancerit dhe të 

aksidenteve është më I rëndësishëm sesa në shumë 

shtete të tjera të të EQL/BSHP-së. Numri i njerëzve 

të infektuar me HIV/ AIDS duket të jetë relativisht i 

ulët në Azinë qendrore në shkallë prej 0.1 për qind 

të popullatës së përgjithshme. Sipas vlerësimeve 

të UNAIDS-it, kjo përqindje e shndërruar në numra 

është diku më pak se 30,000; raportet kombëtare 

tregojnë për shifra të më pak se 6000 të infektuarve, 

ku numri më i madh i rasteve të raportuara 

është në Kazakistan dhe Uzbekistan. 78 Mirëpo, 

hulumtimet e tjera sugjerojnë që diku rreth 90.000 

raste janë raportuar në fi llim të vitit 2003, dhe se 

pa përpjekje të bashkërenduara për synimin e 

ndërhyrjeve, kjo shifër nuk mund të kalon 1 milion 

gjatë disa viteve. 79 Ashtu si në vendet e tjera të 

BSHP-së, përhapja e HIV-it në Azinë qendrore duket 

të jetë ngushtë e lidhur e përdorimin e intravenoz 

të drogës, shumica e së cilës vjen nga tregtia me 

heroin që vjen nga Avganistani.

Raportet e OZHM-ve të Kazakistanit, Kirgistanit 

dhe Taxhikistanit i miratuan terminologjitë e 

përgjithshme të OZHM6 duke ftuar për zvogëlime 

të prevalencës së HIV-it dhe të kthimit prapa të 

epidemisë deri në vitin 2015. Në krahasim me 

këtë, raporti i Turkmenistanit thotë se nuk është 

zbuluar ndonjë rast i ri sipas të dhënave zyrtare 

dhe, si rezultat i kësaj, zotohet se do ta parandalojë 

këtë sëmundje. Raporti i Uzbekistanit e thekson 

rëndësinë e parandalimit të përahpjes së virusit 

në mesin e grupmoshës prej 25-34 vjeçare (ku 

përfshihen 50 për qind të rasteve të reja në vitin 

2004) dhe në mesin e të burgosurve (34.8 për qind 

të rasteve të reja të regjistruara gjatë vitit 2004) 

Në një afat më të shkurtër, tuberkuloza duket se 

paraqet një kërcënim më të madh për shëndetin 

publik të Azisë qendrore sesa HIV/AIDS-i. 80 

Prevalenca e lartë (më shumë se 5 për qind të të 

gjitha rasteve të tubekulozit) kanë- mungesë të 

barërave në disa pjesë të Azisë qendrore. Ashtu 

si edhe në vendet e tjera të Azisë qendrore, 

qendrat korrektuese shërbejnë si inkubatorë 

të tuberkulozës, duke raportuar për disa prej 

shkallëve më të larta të tuberkulozit në botë. 81 Nuk 

është befasi se të gjitha raportet e OZHM-ve të 

Azisë qendrore e identifi kojnë tuberkulozën si një 

shqetësim të madh shëndetësorë dhe ftojnë për 

zvogëlime të mëdha të prevalencës deri në vitin 

2015. 

Edhe pse është menduar se malaria është 

çrrënjosur në vendet e EQL/BSHP-së, nga viti 

1992 prap është shfaqur në Azinë qendrore, duke 

kaluar kështu nga Avganistani në Taxhikistan dhe 

Kirgistan, si dhe në Uzbekistan. Malaria është 

bërë veçanërisht problematike përgjatë kufi rit 

mes Taxhikistanit dhe Avganistatnit; 30.000 raste 

të reja janë regjistruar vetëm në Taxhikistan në 

vitin 1997. Edhe pse raste e tilla dalëngadalë 

u zvogëluan (diku rreth 6000 në vitin 2002). 

Numri i gjithmbarshëm i atyre që vlerësohet të 

jetë prej 300,000 deri në 400,000. 82 Në raportin 

e Taxhikistanit dhe të Kirgistanit janë paraqitur 

shqetësimet për brucelozën dhe për antraksin, 

dizinterinë, hepatitin dhe tifon (në raportin e 

Taxhikistanit). Derisa rishfaqja e sëmundjeve të tilla 

infektive në vendet më të varfëra të BSHP-së mund 

të jetë shokuese, nivelet shumë të ulta të BPV-së 

për kokë banori të këtyre vendeve Sugjerojnë 

që format e tjera të manifestimit të varfërisë së 

skajshme dhe të deprivimit nuk duhet të jenë 

befasuese. 


mjedisore në Azinë qendrore 

Të dhënat e ISE-së tregojnë se kushtet mjedisore 

në Azinë qendrore janë më të këqija se mesataret 

botërore dhe, me përjashtim të Kazakistanit, janë 

duke u përkeqësuar, përkundër rimëkëmbjes 

ekonomike pas vitit 1999 (shih tabelat 2.2 dhe 

grafi konin 2.9). Gjendja duket në veçanti e zymtë 

në Taxhikistan, Uzbekistan dhe Turkmenistan, ku 

masat për qëndrueshmërinë mjedisore tregojnë 

dallime të mëdha nga mesataret botërore dhe 

përkeqësimin e kushteve mjedisore gjatë viteve 

2002-2005. 

Këto të dhëna mund të shihet si pasqyrim i 

kërcënimeve të shumta mjedisore, me të cilat 

ballafaqohen vendet e Azisë qendrore. Këto 

kërcënime fi llojnë me tharjen e Detit Aral, pastaj 

vazhdojnë me vërshimet gjatë dimrit të vendeve 

në rrjedhat e poshtme të pellgut të Detit Aral nga 

prodhimi i rrymës së vendeve në rrjedhat e epërme 

dhe shkojnë deri te kërcënimet nga termetet, 

rrëshqitjet e dheut, thatësira dhe katastrofat e 

tjera natyrore. Karakteri i zhvillimit ekonomik i 

Azisë qendrore i bazuar në resurse natyrore (siç 

është nxjerrja e naftës dhe gazit në Kazakistan, 

Turkmenistan dhe Uzbekistan), metalurgjia e zezë 

dhe ajo e metaleve të ngjyrosura në Kazakistan, 

Kirgistan dhe Turkmenistan, si dhe kultivimi 

ekstenziv i pambukut në të gjitha pesë vendet), 

krijon ndotje të mëdha të ajrit, ujit dhe të tokës. 

Mungesa e bashkëpunimit të efektshëm regjional 

është po ashtu evidente. Kjo shihet në shembullin 

e Kazakistanit dhe Uzbekistanit, të cilat në vend 

që të investojnë në potencialet hidroelektirke në 

rrjedhës së epërme të Kirgistanit dhe Taxhikistanit, 

ato i përdorin termoelektranat me çymyr dhe 

gaz për prodhimin e rrymës dhe të nxehtësisë në 

qendrat kryesore urbane. Në këtë rast kemi ndotje 

më të madhe të ajrit në Almati dhe Tashkent, ndërsa 

më pak investime në Taxhikistanin dhe Kirgistanin 

e varfër, si dhe efekt të serrës më të madh dalin 

si rezultat i kësaj Është befasuese sesi vendet si 

Kirgistani dhe Taxhikistani, sektorët hidroelektrik 

të të cilëve janë çelës kyç për prospektet e regjionit 

lidhur me prodhimin e ‘energjisë së pastër’, 

raportojnë për lëshime të gazrave që krijojnë 

efektin e serrës që janë mbi mesataret botërore 

(shih tabelën 3.5). 

Vendet e Azisë qendrore gjithashtu ballafaqohen 

me sfi da të mëdha në sigurimin e qasjen në ujë të 

pastërt për pije dhe në sisteme të menaxhmit të 

mbeturinave. Qasja në burime të pastërta të ujit 

është themelore për shëndetin e qyetetarëve, në 

veçanti në kuptim të krijimit të kushteve për lindjen 

e fëmijëve dhe për rritjen e tyre. Burimet vendore 

të ujit të pijshëm nuk janë në dispozicion për së 

paku 10 për qind të amvisërive në Kazakistan, 

Kirgistan dhe Uzbekistan dhe për më shumë se 

një të katrëten e banorëve të Taxhikistanit dhe 

Turkmenistanit. 83 Gjendja është kritike në vendet 

rurale të Taxhikistanit, ku afro tri të katërtat e 

popullatës nuk kanë qasje në ujë të pijshëm në 

shtëpitë e tyre. 84 Së paku një e katërta e popullatës 

në të gjitha pesë shtetet nuk ka qasje në mjetet e 

duhura sanitare. 85 

Shifra më të mira të menaxhimit të resurseve 

natyore dhe mjedisore janë të paraqitura në 


69

70 


Për dallim prej shumë 

vendeve afrikane dhe 

të karibeve, mallrat e 

eksportuara të Azisë 

qendrore nuk gëzojnë 

qasje preferenciale në 

tregjet e Organizatës për 

Bashkëpunim dhe Zhvillim 

Ekonomik 

Përgjegjësia për 

përmirësimin e 

prospekteve zhvillimore të 

Azisë qendrore në një masë 

të madhe varet nga vetë 

shtetet e Azisë qendrore 

OZHM-ve të vendeve të Azisë qendrore. Raportet 

e Kazakistanit dhe Taxhikistanit kërkojë përcjelljen 

e treguesve, siç janë konsumi i energjisë, lëshimet 

e karbon dioksidit dhe sipërfaqet e mbuluara me 

pyje apo të mbrojtura. Raporti i Turkmenistanit 

kërkon rritjen e shpenzimeve për ruatjen e natyrës 

për 50% deri në vitin 2015. 86 Raportet kombëtare 

të OZHM-ve po ashtu parashohin zvogëlime të 

mëdha të numrit të amvisërive që nuk kanë lidhje 

me ujësjellës dhe kanalizim. 

Ashtu si edhe vendet e tjera të EQL/BSHP-së, 

Azia qendrore vazhdon të përfi tojë nga rrita më 

e madhe ekonomike pas krizës fi nanciare ruse. 

Për dallim nga pjesa më e madhe e regjionit, 

vendet e Azisë qendrore (përveç Kazakistanit) 

nuk kanë përfi tuar shuma domethënëse të 

Investimeve të huaja të drejtpërdrejta. Si rezultat 

i kësaj, rrita ekonomike vazhdon të mbështetet 

në karakterin e saj resurso-intenziv, pra, ende 

nuk është ndarë nga praktika shkatërruese 

mjedisore e ish-Bashkimit Sovjetik. Kjo është 

mjaft e dukshme. Për shembull, në vendet e 

Azisë qendrore, pozitat udhëheqëse të ndotësve 

me dioksid karboni në raport me një njësi të 

BPV-së i kanë Turkmenistani, Uzbekistani dhe 

Kazakistani, të cilat janë në mesin e shtatë 

vendeve më të ndotura në botë (së bashku me 

Azerbejxhanin, Ukrainën, Korenë e Veriut dhe 

Mongolinë). Në anën tjetër, përvoja e vendeve 

të EQL/BSHP-së (Rumanisë dhe Polonisë) tregon 

se rrita ekonomike nuk paraqet domosdo edhe 

degradim mjedisor. Përvoja e këtyre vendeve 

dhe e vendeve të tjera tregon se reformat në 

rritjen e çmimeve të resurseve dhe të energjisë 

e inkurajojnë mbrojtjen dhe i tërheqin IDH-të e 

nevojshme modernizimin bujqësor dhe industrial 

janë çelës për eliminimin e lidhjes shkakore mes 

zhvillimit ekonomik dhe degradimit mjedisor. Po 

ashtu, rënësi kyçe kanë edhe masat për ngritjen 

e kapaciteteve të nevojshme për zbatimin më të 

mirë të legjislaturës dhe konventave mjedisore 

në nivel të vendit dhe në atë botëror. 

Objektivi 8: Krijimi i partneritetit global 

për zhvillimin e Azisë qendrore 

Vendet më të varfëra të Azisë qendrore paraqesin 

një numër sfi dash për bashkësinë zhvillimore 

ndërkombëtare. Të gjitha këto shtete nuk kanë 

dalje në det (Uzbekistani, Taxhikistani dhe 

Kirgistani) raportojnë BPV-të për kokë banori që 

janë të niveleve të Afrikës subsahariane, ndërsa 

Taxhikistani dhe Kirgistani janë shumë të varura 

nga ndihma e jashtme dhe disa herë kanë kaluar 

nëpër ricaktime të afateve për kthimin e borxheve. 

Të gjitha vendet e Azisë qendrore kërcënohen nga 

jostabiliteti politik dhe trafi kimi i drogës që vjen 

nga Avganistani fqinj. 

Përkundër kësaj, bashkësia ndërkombëtare ende 

nuk ia ka kushtuar rëndësinë Azisë qendrore, të 

cilën ia ka kushtuar rajoneve të tjera botërore të 

rrezikuara. Për dallim nga shumë vende afrikane dhe 

të karaibeve, mallrat e eksportuara nuk kanë qasje 

preferenciale në Organizatën për Bashkëpunim 

dhe Zhvillim Ekonomik, ndërsa ristrukturimi i 

borxheve të Taxhikistanit dhe Kirgistanit nuk është 

lidhur formalisht me me nismën për vendet me 

borxhe të larta 87 (Banka Botërore dhe FMN-ja 

aktualisht janë duke diskutuar në mënyrë aktive me 

qeverinë e Kirgistanit). Për mundësinë e hyrjes në 

Iniciativën për vendet me borxhe të larta. Sikurse 

Afrika, edhe Azia qendrore mund të përfi tojë 

shumë përmes nismave globale për të pasur 

qasje më të madhe në barëra dhe në informata e 

teknologji moderne. Zvogëlimet në subvencionet 

për produktet bujqësore në vendet e Organizatës 

për Bashkëpunim dhe Zhvillim Ekonomik tani 

po negociohen në kuadër të kornizës të raundit 

të OBT-të në Dohë, e cila mund të ofrojë kushte 

për lulëzimin e tregtisë për eksportuesit e grurit, 

pambukut dhe të produkteve të tjera bujqësore 

nga shtetet e Azisë qendrore. 

Argumentet që Azia qendrore të ketë më 

shumë përkujdesje dhe resurse nga bashkësia 

ndërkombëtare janë shumë të forta. Por, 

përgjegjësia për përmirësimin e gjasave zhvillimore 

të Azisë qendrore në masë të madhe varet nga vet 

shtetet e Azisë qendrore, posaçërisht në aspektin e 

vështirësive të tyre në avancimin e bashkëpunimit 

ndërqeveritar. Vendet e Azisë qendrore e 

praktikojnë politikën e tregtisë së varfërimit të 

shtetit fqinjë dhe aplikojnë politikë kundër njëritjetrit; 

shumë marrëveshje ndërshtetërore për 

menaxhimin e resurseve ujore të Azisë qendrore 

nuk zbatohen, ndërsa dinamika e jobarabartë e 

reformave ekonomike në vendet e ndryshme i 

ndikojnë që investorët e huajë ta mos e shikojnë 

Azinë qendrore si një treg të integruar dhe më 

tërheqës. Ndihmesa më e madhe e bashkësisë 

ndërkombëtare duhet të shoqërohet me një 

dëshirë më të madhe të vendeve të Azisë qendrore 

për t’i ndihmuar vetëvetës.

4OZHM-të në Evropën 

qendrore dhe lindore, si 

dhe në BSHP: prioritetet, 

sfi dat dhe mundësitë

72 


Vendet që kanë arritur 

përparime në zvogëlimin e 

varfërisë janë ato që kanë 

patur më së shumti sukses 

në zbatimin e reformave 

ekonomike, politike dhe 

sociale 

OZHM-të janë manifestim 

konkret i Deklaratës së 

Mijëvjeçarit të OKB-së nga 

shtatori i vitit 2000, e cila 

bazohet në qeverisje të 

mirë 

Përvoja e vendeve të EQL/ 

BSHP-së tregon se gjasat 

për plotësimin e OZHM-ve 

janë ngushtë të lidhura me 

cilësinë e qeverisjes 

Ky raport tregon sesi agjenda e OZHM-ve është 

bërë relevante për vendet e EQL/BSHP-së duke e 

bërë përshtajen e synimeve globale me rrethanat 

në vend dhe duke caktuar objektivat, synimet 

dhe treguesit për matjen dhe monitorimin e 

përparimit të vendit. Gjithashtu i nëvizon një 

grumbull çështjesh që i cekin prioritetet, sfi dat 

dhe mundësitë të paraqitura përmes OZHM-ve 

të këtyre vendeve. 

Reformat dhe resurset 

Agjenda e OZHM-ve shpesh paraqitet si listë 

e nevojave që duhet të plotësohen dhe e 

kërkesave për bashkësinë ndërkombëtare për 

dhënien e resurseve në përmbushjen e tyre. 

Qasjet e tilla nuk e vërejnë rëndësinë e madhe 

të reformave institucionale dhe të politikave që 

janë të nevojshme për të siguruar që resurset e 

ofruara në përkrahje të OZHM-ve të përdoren 

mirë. Përvoja e vendeve e EQL/BSHP-së është 

posaçërisht e rëndësishme në këtë aspekt. 

Vendet që kanë bërë përparime më të mëdha 

në zvogëlimin e varfërisë, në barazinë gjinore, 

në avancimin e mbrojtjes shëndetësore dhe të 

arsimit dhe në kombinimin e rritës ekonomike 

dhe qëndrueshmërinë mjedisore – pra shtetet 

e reja anëtare të BE dhe shtetet që priten të 

hyjnë në BE – janë ato që kanë arritur suksese në 

zbatimin e reformave ekonomike, politike dhe 

sociale. 

Jo të gjitha masat për reforma kontribuojnë 

drejtpërdrejtë dhe pa ekuivoke drejt plotësimit 

të OZHM-ve. Çmimet më të larta të energjisë 

që janë të nevojshme për inkurajimin e 

ruajtjes dhe investimeve në modernizimin 

e industrisë, të bujqësisë dhe të shërbimeve 

të përbashkëta, kështu duke e prerë lidhjen 

zingjirore mes zhvillimit ekonomik dhe 

praktikave të paqëndrueshme mjedisore. Kjo 

mund të zvogëlojë të hyrat reale dhe konsumin 

e atyre që janë më afër vijës së varfërisë. Mbajtja 

e zgjedhjeve të mirëfi llta konkuruese mund të 

zvogëlojë numrin e femrave të përfaqësuara 

në kuvende dhe në këshilla komunal. Vendet 

si Belorusia dhe Turkmenistani, të cilat në 

përgjithësi u kanë rezistuar trendeve të 

tregut, demokratizimit dhe të globalizimit, 

nuk raportojnë domosdo rezultate të dobëta 

zhvillimore. 

Prapseprap, përvoja e vendeve të EQL/BSHPsë 

tregon se moszbatimi i reformave mund të 

pengojë zhvillimin njerëzor dhe t’i rrezikojë gjasat 

për plotësimin e OZHM-ve. Ekonomitë pa tregje 

dhe politika funkcionale dhe ku elitat nuk janë 

plotësisht përgjegjëse ndaj shoqërive të tyre, 

mund të mos e kenë kapacitetin institucional 

të nevojshëm për shndërrimin e fi nancimit të 

OZHM-ve në zhvillim të qëndrueshëm njerëzor.. 

Përmirësimi i qeverisjes 

OZHM-të janë manifestim konkret i Deklaratës 

së Mijëvjeçarit të Organizatës së Kombeve të 

Bashkuara, të miratuar në shtator të vitit 2000, 

e cila bazohet parimisht në qeverisje.1 përderisa 

OZHM-të janë të synime të matshme dhe të 

përqendruara për matjen e përparimit, Deklarata 

paraqet vizionin e gjithmbarshëm zhvillimor që 

përkrahet nga OZHM-ja. Qeverisja e mirë është 

pjesë thelbësore e atij vizioni: kjo shihet qartë 

në referencat e Deklaratës në ’liri dhe barazi’ 

dhe drejtësi e zhvillim’ dhe në nenin 5 të saj, i cili 

përkujton ‘drejtësinë dhe zhvillimin’. 

Koncensusi i Monterejit2 i vitit 2002 për 

fi nancimin e zhvillimit theksoi ngjashëm duke 

cekur se: 

“(11.) Qeverisja e mirë është thelbësore për 

zhvillimin e qëndrueshëm. Politikat e 

shëndosha ekonomike, institucionet solide 

demokratike që i përgjigjen nevojave të 

njerëzve dhe struktura e përmirësuar janë 

bazë për rritën e qëndrueshme ekonomike, 

për çrrënjosjen e varfërisë dhe për krijimin 

e vendeve të reja të punës. Liria, paqja 

dhe siguria, stabiliteti në vend, respektimi 

i të drejtave njerëzore (duke përfshirë të 

drejtën për zhvillim), sundimi i ligjit, barazia 

gjinore, politikat e orientuara kah tregu 

dhe përkushtimi i përgjithshëm për krijimin 

e shoqërive të drejta dhe demokratike, po 

ashtu janë esenciale dhe reciprokisht të 

ndërlidhura. 

(12.) Ne do t’u përmbahemi politikave të 

duhura dhe kornizave rregullative 

në nivelet tona përkatëse shtetërore 

në përputhje me ligjin e vendit me 

qëllim të nxitjes së nismave publike 

dhe private, duke përfshirë ato në nivel 

lokal, dhe do ta përkrahim sektorin 

dinamik dhe funksional të biznesit, 

duke e përmirësuar njëkohësisht rritjen 

e të hyrave dhe shpërndarjen e tyre, 

duke e rritur prodhimtarinë, duke i 

fuqizuar femrat dhe duke i mbrojtur të 

drejtat e punëtorëve, si dhe mjedisin. 

Ne pranojmë se roli i duhur i qeverive 

në ekonomitë e orientuara kah tregu 

do të ndryshojë prej vendit në vend. 

(13.) Luftimi i korrupsionit në të gjitha nivelet 

është prioritet. Korrupsioni është pengesë 

serioze në mobilizimin efektiv të resurseve 

dhe në shpërndarjen e tyre, si dhe i largon 

resurset prej aktiviteteve që janë vitale për 

çrrënjosjen e varfërisë dhe për zhvillimin e 

qëndrueshëm ekonomik.” 

Përvoja e vendeve të EQL/BSHP-së tregon se 

gjasat për plotësimin e OZHM-ve janë ngushtë të 

lidhura me cilësinë e qeverisjes. Nuk është rastësi

OZHM-të në Evropën qendrore dhe lindore, si dhe në BSHP: prioritetet, sfi dat dhe mundësitë 

se reformat e fi lluara nga shtetete e reja anëtare 

të BE-së gjatë procesit të hyrjes së tyre çuan në 

përmirësime të mëdha të cilësisë së qeverisjes, 

e cila ka rëndësi thelbësore në aftësinë e atyre 

shteteve për ta zbutur varfërinë. Kjo në veçanti 

vlen për fushat vijuese, të cilat janë ngushtë të 

lidhura me arritjen e OZHM-ve: 

Korrupsioni 

Korrupsioni është kërcënim serioz për zhvillimin 

dhe arritja e OZHM-ve në vendet e EQL/BSHPsë, 

shumica e të cilave vuajnë nga nivele të 

larta, si të korrupsionit të vogël në administrate, 

ashtu edhe të atij në shkallë të lartë. Përveç 

probemeve të përgjithshme të ndërlidhura me 

prodhimtarinë të ndryshueshme, me investimet 

e zvogëluara dhe në përqendrimin e vëmendjes 

së ndërmarrësve në lobizim e jo në plotësimin e 

nevojave të konsumatorëve, korrupsioni mund 

të jetë një kërcënim i veçantë për të varfërit dhe 

për ata që nuk janë të përfshirë në shoqëri, të 

cilët janë në qendër të OZHM-ve. Mitoja mund 

të absorbojë një pjesë më të madhe të të hyrave 

të familjeve të varfëra sesa të atyre mesatare. 

Pagesa e teksteve shkollore që parashihet 

të jipen falas mund t’i parandalojë fëmijët të 

shkojnë në shkollë. Po ashtu, mungesa e të 

hollave për blerjen e dhuratave në këmbim për 

ilaçe mund të rrisë shkallën e vdekshmërisë së 

familjeve të varfëra. 

Përkundër mënyrës së përhapjes, korrupsioni 

është shumë i vështirë për t’u luftuar. Shpeshherë 

qeveritë dhe donatorët është dashur të zgjedhin 

rrugët më të shkurtëra apo të miratojnë Ligjin 

kundër korrupsionit. Por, përpjekjet e tilla në 

parim kanë dështuar dhe kanë mundur të kenë 

efekt më të madh negativ sesa pozitiv, duke e 

përkeqësuar edhe më tej besimin në qeveri 

dhe në gjasat për gjendjen e zgjidhjes së këtij 

problemi. 

Por gjithashtu ka patur edhe përparime. Një 

numër gjithnjë më i madh i vendeve janë 

duke miratuar ligjet mbi lirinë e informimit 

dhe kanë rritur mundësitë për pjesëmarrjen e 

qytetarëve në politikëbërje. Disa vende kanë 

e kanë marrë seriozisht si parandalimin, ashtu 

edhe përndjekjen, dhe janë duke fi lluar të 

kuptojnë rënëdësinë e gjyqësorit të pavarur 

(shih më poshtë). Ndoshta ajo që është më e 

rëndësishme, votuesit në disa vende të EQL/ 

BSHP-së kanë fi lluar të humbin durimin me 

regjimet e korruptuara dhe kanë fi lluar të 

kërkojnë ndryshime. 

Bartja demokratike e pushtetit 

Demokracia përfaqësuese është çelës për 

një qeverisje të mirë dhe, rrjedhimisht, për 

arritjen e OZHM-ve. Kjo siguron që qeveria 

dhe aktivitetet e saj të përfaqësojnë dëshirat 

e grupeve të gjëra sociale e jo vetëm të elitave 

apo të të privilegjuarve. Duke e avancuar 

futjen e energjive të reja në sistemin politik, 

njëkohësisht duke mbrojtur interesat e atyre që 

i kanë humbur zgjedhjet dhe duke u ndihmuar 

që të kenë pjesën e vet në sistemin politik, në 

bartjet e rregullta dhe demokratike të pushtetit, 

mund të krijohen sisteme politike shumë më 

përgjejgëse ndaj nevojave të shoqërisë. 

Tani për tani vetëm një vend në regjion e ka 

emëruar ‘kryetarin e përjetshëm’, ekziston 

një trend shqetësues në BSHP, që ka të bëjë 

me bartje jodemokratike të pushtetit. Këto 

shqetësime përfshijnë: 

• Përdorimin i gjyqësorit për zgjatjen e 

mandateve presidenciale; 

• Trashëgimitë sipas parimit të dinastive;4 dhe• 

Ripërcaktimi i kompetencave (p.sh.: kryetari i 

kryen disa mandate dhe pastaj e merrë detyrën 

e kryeministrit, funksionet e të cilit fuqizohen pa 

masë përmes ndryshimeve kushtetuese) 

Të gjitha këto mekanizma janë diskutuar në 

vendt e BSHP-së dhe janë përdorur në shumë 

prej tyre. Edhe pse nuk shkaktojnë probleme të 

trashëgueshme, kur kombinohen me rrallësinë 

e bartjes së pushtett presidencial prej mbajtësit 

të postit te sfi duesi përmes zgjedhjeve të drejta 

dhe të lira, këto trende natyrisht janë shkak 

për shqetësime. Përveç skepticizmit në rritje të 

qytetarëve lidhur me demokracinë përfaqësuese, 

kjo mungesë e zgjedhjeve konkuruese do të 

thotë se ndryshimet në udhëheqje – kur ndodhin 

pashmangshëm- kanë më shumë gjasa të kenë 

ndikim revolucionar dhe destabilizues. 

Reforma gjyqësore 

Gjyqësori i pavarur është komponent kyç 

i politikës moderne, demokratike dhe 

llogaridhënëse. Mungesa e një gjyqësori të 

tillë i zvogëlon drastikisht aftësitë e qytetarëve 

për t’i mbrojtur interesat e tyre kundruall 

shtetit dhe kundruall njëri-tjetrit. Kjo është e 

ndërlidhur me OZHM-të; sistemet efi kase dhe 

të paanshme gjyqësore mund të lehtësojnë 

legjislaturën dhe procedurat për parandalimin 

e diskriminimit gjinor (MDG2, MDG3), qasjen në 

informata (MDG4–shkallët e vdekshmërisë), apo 

ta zvogëlojnë korrupsionin (përdorimi efi kas 

i resurseve publike në plotësimin e të gjitha 

OZHM-ve). 

Në shumë vende të EQL/BSHP-së, gjyqësoret 

kanë qenë vetëm pjesërisht të suksesshëm 

në ndarje me ‘drejtësinë përmes telefonit’ të 

trashëguar nga sistemi socialist. Derisa është 

arritur përparim, posaçërisht në shtete e anëtare 

të reja të BE-së, gjyqësoret në shumë vende 

ndikohen lehtë nga ministria e drejtësisë dhe 

nga organet e tjera ekzekutive dhe komerciale. 

Demokracia përfaqësuese 

është çelës për qeverisje të 

mire dhe, rrjedhimisht, në 

arritjen e OZHM-ve 

Gjyqësori i pavarur 

është komponent kyç 

në politikën moderne, 

demokratike dhe 

llogaridhënëse 

73

74 


Pronësia vendore 

është përcaktues kyç i 

efektshmërisë së të gjitha 

strategjive zhvillimore,5 

duke përfshirë ato të 

ndërlidhura me OZHM-të 

Objektivat afatgjata si 

OZHM-të mund të arrihen 

vetëm nëse pasqyrohen në 

strategjitë afatshkurtëra 

dhe afatmesme 

Para vitit 1990, rendësia e avokatëve ishte e 

vogël; ata vazhdimisht mbizotëroheshin nga 

pushteti dhe resurset e prokurorive. Derisa 

shumë vende të EQL/BSHP-së kanë ndërmarrë 

hapa në trajtimin e këtij disbalanci, tradita 

juridike është e ngadalshme në zënien e hapit. 

Gjyqtarët shpesh vazhdojnë të lëshojnë pe ndaj 

prokurorëve dhe shumë avokatë vazhdojnë të 

punojnë si pjesë e kolegjit të avokatëve e jo si 

avokatë privat. Kështu, edhe kur të pandehurit 

fi tojnë qasjen fi zike dhe fi nanciare te avokati 

i tyre, kjo nuk do të thotë se është sinonim i 

qasjes në drejtësi. 

Infrastrukura gjyqësore në shumë vende është 

mjeruese, me nxemje, ujësjellës dhe zyra të 

dobëta. Në shumë gjykata ende përdoren 

kafazet e hekurit për të pandehurit. Administrata 

gjyqësore ka mungesë të hapësirës për mjetet 

e konfi skuara, të cilat shpesh mbesit te i 

pandehuri pas ‘konfi skimit’ të tyre. Mekanizmat 

për zhgjidhjen alternative të kontesteve janë 

duke u zhvilluar në shumë vende të EQL/ 

BSHP-së, jo vetëm për shkak të mbingarkesës 

së gjyqeve, por për shkak se këta mekanizma 

nganjëherë konsiderohen si më të sigurtë dhe 

të besueshëm. 

Besimi i qytetarëve në sistemet juridike të 

këtyre vendeve ende mbetet i ulët, në disa 

raste madje mund të krahasohet me besimin në 

polici. Në anën tjetër, reformat gjyqësore janë 

në përparim e sipër në shumë vende të EQL/ 

BSHP-së. Po ashu, qasja në dokumente juridike 

është duke u përmirësuar, ndërsa puna falas në 

ofrimin e këshillave gjyqësore dhe programet 

juridike i bëjnë shërbimet gjyqësore shumë më 

të përshtatshme për xhepat e qytetarëve. Në 

përgjithësi trendet janë pozitive, edhe pse në 

shumë vende përparimi është më i ngadalshëm 

sesa është pritur. 

Fuqizimi i vendosjes së 

agjendës së OZHM-ve në 

pronësi të vendit 

Pronësia vendore është përcaktues kyç i 

efektshmërisë së të gjitha strategjive zhvillimore,5 

duke përfshirë ato të ndërlidhura me OZHM-të. 

Pronësia vendore e proceseve, përmes së cilave 

bëhet përshtatja e OZHM-ve ndaj rrethanave 

vendore ka rëndësi të veçantë. Përshtatja në nivel 

të vendit duhet të ketë parasysh marrëveshjet 

ekzistuese lidhur me çështjet zhvillimore, nëse ka 

të tilla. Në vendet ku nuk ekizistojnë marrëveshje 

të tilla, procesi i përshtatjes ndaj rrethanave 

vendore mund t’i ndihmojë qeverisë, opozitës 

dhe organizatave joqeveritare në gjetjen e 

zgjidhjeve të pranueshme të kompromisit. 

Përpjekjet e tilla mund të kenë suksese të mëdha 

në sigurimin e qëndrueshmërisë afatgjate të 

agjendës zhvillimore, pavarësisht nga rrethanat 

apo ndryshimet aktuale politike. ( marrja 

joadekuate e informatave nga palët me interes 

shpesh ka qenë arsye e kthimeve pasuese të 

politikave që vijnë me ndryshimin e qeverisë .6) 

Përveç ndihmesës në fi timin e përkrahjes apo në 

zvogëlimin e kundërshtimeve nga grupet që do 

të mund të bllokojnë ndryshimet e dëshiruara 

politike, proceset kombëtare të përshtatjes së 

OZHM-ve duhet t’i identifi kojnë përfi tuesit e 

mundshëm dhe t’i informojnë ata lidhur me 

përparësitë e politikave të menduara. 

Pronësia vendore e agjendës së OZHM-ve kërkon 

që prioritetet zhvillimore, të paraqiture si synime 

dhe tregues numerikë, të jenë rezultat i proceseve 

të mirëfi llta të politikëbërjes. Akterët shtetërorë 

dhe joshtetërorë duhet të përfshihen në të gjitha 

fazat e procesit. Ky përfaqësim është i nevojshëm 

në përcaktimin e prioriteteve kombëtare, 

njëkohësisht duke e ruajtur përqendrimin në 

grupet me nevojat më të mëdhaja. Agjenda në 

pronësi vendore gjithashtu më lehtë zbatohet 

dhe monitorohet, pasi që përfaqësuesit e 

grupeve më të prekura e plotësojnë praninë 

në teren të agjencive qeveritare dhe mund të 

ndihmojnë në identifi kimin e mangësive.Përvoja 

e vendeve të EQL/BSHP-së sugjeron që agjendat 

kombëtare të OZHM-ve më së mirë zhvillohen 

përmes konsultimeve të gjëra me akademikët, 

shoqërinë civile, sektorin privat dhe me qeverinë 

e vendit. Konsultimet mund të ndihmojnë në 

krijimin e njohurive profesionale të nevojshme 

për hartimin dhe zbatimin e suksesshëm 

të agjendave të OZHM-ve, duke fi lluar nga 

identifi kimi dhe operacionalizimi i objektivave 

kombëtare përmes zhvillimit të kapaciteteve për 

grumbullimin dhe interpretimin e të dhënave e 

deri te përcjellja e përparimeve dhe rishikimi 

i supozimeve të mëhershme. Për më tepër, 

angazhimi i grupeve shoqërore me ndikim gjatë 

konsultimeve rreth OZHM-ve mund të jetë një 

mënyrë relativisht e lirë për shpërndarjen e 

porosisë së OZHM-ve. 

Përshtatja e OZHM-ve me 

strategjitë e tjera 

zhvillimore kombëtare 

Shndërrimi i OZHM-ve vendore në vepër 

kërkon korniza të zbatueshme të politikave dhe 

pronësinë vendore të procesit. Këto korniza duhet 

të bazohen apo së paku të jenë të përshatura 

me strategjitë e tjera kryesore afatshkurtëra 

dhe afatmesme në nivel kombëtar. Me qëllim 

të maksimalizimit të ndikimit të përgjithshëm 

zhvillimor dhe për të ulur shpenzimet, këto 

dokumente të strategjive duhet të bazohen në 

objektivat e njëjta afatgjata, ndërsa përcaktimi 

dhe zbatimi i tyre duhet të jenë në përputhje.


Rubrika 4.1 Lidhja e OZHM-ve me DSZV-në në Azerbejxhan 

Në Azerbejxhan përpjekjet e shumë donatorëve që nga viti 2001 e ndihmuan sekretarinë dhe 

njësinë e përcjelljes së varfërisë të Programit Shtetëror për Zvogëlimin e Varfërisë dhe për 

Zhvillim Ekonomik (PSHZVZHE – DSZV e vendit) për përmirësimin dhe sistemimin e treguesve 

për matjen e synimeve të OZHM-ve. 

Procesi i hartimit të PSHZVZHE-së (në vitin 2001-2003) përcaktojë disa rregulla bazike që ishin të 

rëndësishme për përshtatjen e OZHM-ve ndaj specifi kave të Azerbejxhanit dhe ndaj kornizës së 

përgjithshme të politikave të Azerbejxhanit. PSHZVZHE ishte përpjekja e parë serioze e vendit 

në hartimin (në mënyrë të përbashkët) të strategjisë së përgjithshme zhvillimore, e cila ishte 

e afatizuar, me implikime të caktuara buxhetore dhe e ndërlidhur me OZHM-të e me numra 

realë buxhetor. Në anën tjetër, PSHZVZHE-ja nuk ishte prioritetizuar sa duhet; kishte vetëm 

disa synime konkrete; sistemi i monitorimit dhe i vlerësimit është konsideruar si i dobët, ndërsa 

korniza afatmesme e shpenzimeve ishte disi jofl eksibile.. 

Në qershor të vitit 2003, sekretaria e PSHZVZHE ia fi lloj së përcaktuari të objektivave specifi k të 

OZHM-ve me synimet dhe treguesit, duke siguruar përshtatjen e OZHM-ve specifi ke të vendit 

me PSHZVZHE-në dhe integrimin e vlerësimeve për varfërinë dhe të treguesve për standardin 

jetësor të përdorur për PSHZVZHE-në. Ky integrim ndimojë që DSZV-ja të bëjë një hap përpara 

drejt realizimit të OZHM-ve duke i lidhur ato me politikat konktrete për zvogëlimin e varfërisë 

dhe të rritjes së vetëdijësimit për OZHM-të. 

Në fund të vitit 2004, Ministria për zhvillim ekonomik, gjegjësisht, ministri i zhvillimit ekonomik 

deklaroi se pas kryerjes së PSHZVZHE-së në vitin 2005, duhet të formulohet strategjia e re për 

zvogëlimin e varfërisë e strukturuar për OZHM-të do të mund të formulohej për periudhën 

2006-2015 në përputhje me orarin e plotësimit të OZHM-ve. 

Burim: raporti vjetor i 2004 (Zyra e bashkërenduesit regjional në Azerbejxhan, shkurt 2005– raport vjetor . 

http:/ / www.un-az.org/ doc/ 2004/ 2004_repor.pdf 

Objektivat afatgjata siç janë OZHM-të mund të 

arrihen vetëm nëse pasqyrohen në strategjitë 

zhillimore afatshkurtëra dhe afatmesme. Për 

shumicën e vendeve të EQL/BSHP-së, njëri 

apo të dyja llojet e strategjive afatshkurtëra 

apo afatmesme janë shumë të rëndësishme: 

strategjitë për zvogëlimin e varfërisë (apo 

startegjia për zvogëlimin e varfërisë pa-pers- 

PRSP);7 dhe strategjitë e ndërlidhura me hyrjen 

ose integrimin në Bashkim Evropian.8 

Për vendet me të hyra të ulta, PRSP-ja është 

mekanizmi kryesor për bashkërendimin 

e politikave qeveritare dhe për ndihmën 

e bashkësisë ndërkombëtare.9 (PRSP-të 

gjithashtu janë dokumente, përmes të cilave 

shprehen kushtet për huazim dhe për krijimin 

e politikave në FMN dhe në Bankë Botërore 

dhe përmes të cilave zhvillohet një pjesë e 

madhe e bashkërendimit të donatorëve.) 

PRSP-të zakonisht marrin formën e planeve të 

veprimit tre deri në pesë vjeçare që kërkojnë 

të sigurojnë se politikat ekonomike de ndihma 

e jashtme të kenë një karakter të mirëfi lltë në 

favor të të varfërve. PRSP-të në këtë mënyrë 

lidhen ngushtë me kornizat afatmesme të 

shpenzimeve dhe me programet e investimeve 

publike. Krijimi dhe zbatimi i tyre në përgjithësi 

përcjellet me konsultime të gjëra me akterët 

nga shoqëria civile, të cilët në parim luajnë një 

rol të rëndësishëm në monitorimin e zbatimit 

PRSP-ve.Në vendet e Evropës Juglindore dhe të 

BSHP-së, DSZV-të janë instrument i përshtatjes 

së politikave afatshkurtëra dhe afatmesme 

fi skale, sociale, sektorale dhe të tjera, si dhe 

të ndihmëses së donatorëve, me synimet 

afatgjata të OZHM-ve. Synimet kombëtare të 

OZHM-ve duhet të jenë burim pët caktimin e 

qëllimeve dhe objektivave të DSZV-së, ndërsa 

synimet e DSZV-së lidhur me stabilitetin fi skal 

dhe makroekonomik janë çelës për zhvillimin 

e qëndrueshëm afatshkurtër dhe afatmesëm 

dhe, rrjedhimisht, në arritjen e OZHM-ve në afat 

më të gjatë. Pasi që të dy kornizat e politikave 

mund të parashohin obligimin e raportimit 

para qeverisë, integrimi i tyre eksplicit mund të 

lehtësojë bashkërendimin e raportimit dhe të 

fuqizojë kapacitetet vendore të përcjelljes dhe 

analizës së varfërisë. 

Derisa nevoja për përshtatjen e procesit të OZHMve 

me atë të DSZV-së tani pranohet nga shumica 

e palëve me interes, ende mbeten të hapura 

çështjet për mënyrën më të mirë të integrimit 

të tyre. Në një anë, Raporti për projektin e 

mijëvjeçarit10 kërkon lidhjen sistematike të 

DSZV-ve me synimet dhe afatet dhe përfshirjen 

në DSZV të analizave të hollësishme për 

investimet e nevojshme për arrtijen e OZHMve. 

Ndërsa, në anën tjetër, DSZV-të shpesh lëjnë 

pjesë të gjëra të agjendës së OZHM-ve, siç është 

barazia gjinore dhe qëndrueshmëria mjedisore, 

kryesisht të patrajtuara. Nëse OZHM-të duhet të 

shërbejnë si instrumente të punës për zbatimin 

e E strategjive kombëtare të OZHM-ve, fokusi i 

tematikës së DSZV-ve duhet të zgjerohet. 

Strategjia e OZHM-ve që 

nuk përmban vlerësime 

numerike të resurseve 

fi nanciare, njerëzore dhe 

të resurseve të tjera, që 

janë të nevojshme për 

zbatimin e saj, mund të jetë 

pak më shumë se një listë 

dëshirash 

75

76 


Vlerësimi i nevojave të 

OZHM-ve 

Strategjia e OZHM-ve që nuk përmban vlerësime 

numerike të resurseve fi nanciare, njerëzore dhe 

të resurseve të tjera, që janë të nevojshme për 

zbatimin e saj, mund të jetë pak më shumë se 

një listë dëshirash. Mungesa e një vlerësimi të 

tillë të nevojave mund të dobësojë seriozisht 

besueshmërinë në fushatën kombëtare të 

OZHM-ve. Po ashtu, mund të ndajë agjendën 

e OZHM-ve nga procesi i DSZV-së, në të cilin 

hartimi dhe zbatimi i kornizave afatmesme të 

shpenzimeve për udhëzimin e programeve 

të investimeve publike (në shëndetësi, arsim, 

politika mjedisore, në shërbime komunale dhe 

në infrastrukturë) luajnë një rol kyç. Pasi që 

fi nancimi i jashtëm që nevojitet për plotësimin 

Rubrika 4.2 Vlerësimi i nevojave të OZHM-ve për Taxhikistanin 

e OZHM-ve shpesh lidhet me DSZV-në, duhet të 

evitohet ndarja e këtyre dy koncepteve nga njëritjetri. 

Në anënën tjetër, kur lidhen me bilancin 

e fi skal dhe atë të jashtëm, vlerësimi i nevojave 

të OZHM-së mund t’i vendosë ministritë e 

fi nancave, bankat qendrore dhe akterët e tjerë 

të rëndësishëm politikë në përputhje me 

strategjitë kombëtare të OZHM-ve.11 Duke ofruar 

vlerësime të përafërta të qasjeve të ndryshme 

të mundshme në plotësimin e vlerësimit të 

nevojave të OZHM-ve, mund të caktohen 

prioritetet e politikave të vendit duke caktuar 

politika relativisht pak të kushtueshme me 

shpagime të mëdha dhe të menjëhershme.72 

Rëndesia e vlerësimit të nevojave mund të 

krahasohet me vështirësitë analitike të caktimit 

të drejtë të tyre’. 12 Vlerësimet në nivel global 

për resurset e nevojshme për plotësimin e 

OZHM-ve shkojnë prej 50 miliardë deri në 100 

Taxhikistani ishte vendi i parë i EQL/BSHP-së ku u zbatua vlerësimi i nevojave të OZHM-ve. Ky 

vlerësim mori parasysh se Taxhikistani është vendi më i varfër në regjion, se nuk ka dalje në 

det dhe cenueshmërinë e veçantë ndaj dridhjeve të jashtme ekonomike. Përpilimi i vlerësimit 

përfi toi nga angazhimi i zyrtarëve kryesorë, të cilët i udhëhoqen grupet punuese në projekt dhe 

nga puna intenzive e ministrive. Këto vlerësime u përqendruan në: 

•Ofrimin e analizave të besueshme për trendet dhe politikat aktuale zhvillimore në Taxhikistan 

dhe për politikat kombëtare e sektorale të nevojshme për arritjen e OZHM-ve; 

•Krijimin e modeleve gjithëpërfshirëse dhe fl eksibile të nevojshme për dhënien e skenareve të 

ndryshme zhvillimore qeverisë dhe partnerëve të saj, duke përfshirë raportet e hollësishme të 

nevojave si dhe të vlerësimeve të resurseve qeveritare e të atyre të jashtme nga donatorët, që 

nevojiten për arritjen e OZHM-ve; 

•Nxitja e diskutimeve thelbësore për aspektet praktike të sfi dave zhvillimore të Taxhikistanit. 

Vlerësimi fi llestar i nevojave është hartuar nga ekipi i OKB-së për OZHM-të gjatë viteve 2003- 

2004, në bashkëpunim me Projektin e Mijëvjeçarit. Vlerësimet fi llestare u përqendruan në 

synimet vijuese: }rrënjosjen e varfësisë dhe urisë së skajshme (zhvillimi i të ushqyerit dhe ai rural) 

(OZHM1); përfshirja e të gjithë fëmijëve në shkollim fi llor (OZHM2); arrtija e barazisë gjinore 

(OZHM3); zvogëlimi i shkallës së vdekshmërisë së fëmijëve (OZHM5) dhe i asaj të vdekshmërisë 

së nënave (MDG5); luftimi i përhapjes së sëmundjeve (OZHM6) dhe përmirësimi i qasjes në ujë 

të pastër të pijes (OZHM7). 

Vlerësimet fi llestare treguan se shpenzimet e përgjithshme të arritjes së synimeve të OZHM-ve 

në Taxhikistan deri në vitin 2015, do të jenë rreth 13 miliardë $, gjegjësisht, 6.2 mialiardë $ për 

ushqim dhe zhvillim rural, 1.8 miliardë $ për arsim dhe edukim, 0.1 miliardë për barazi gjinore, 

3.6 miliardë $ për shëndetësi, 1 miliardë $ për qasje më të mirë në shërbime të ujësjellësit dhe 

0.26 miliardë $ për mjedisin. 

Lidhur me skenarin e reformës fi llestare, i cili supozon se nuk do të ketë përmirësime të 

dukshme në mjedisin ekonomik, institucional dhe struktural të Taxhkistanit, vlerësimi vuri në 

pah mungesën fi nanciare prej 4.7 miliardë $, duke sugjeruar kështu shumën që Taxhikistanit me 

gjasë do t’i nevojitet. Po ashtu, ky raport vë në pah reformat dhe politikat vendore që nevojiten 

për avancimin e zhvillimit ekonomik dhe për të siguruar që ky zhvillim të jetë dobiprurës për 

kategoritë më të rrezikuara të popullatës. Këtu përfshihen masat për fuqizimin e e kornizës ligjore 

dhe institucionale, të reformës së politikave sociale, të përmirësimit të cilësisë së shërbimeve 

publike dhe të menaxhimit më të mirë të resurseve fi nanciare të vendit. Vlerësimi i nevojave 

nuk e lenë anash përgjegjësisë e qeverisë gjatë marrjes së vendimeve të vështira politike, por i 

informon zyrtarët qeveritarë rreth zgjidhjeve lidhur me politikat duke iu ofruar vlerësime reale 

të shpenzimeve të parapara. 

Burimi: UNDP Taxhikistan 2005.


miliardë dollarë në vit. Ky dallim i madh në 

vlerësim rrjedhë nga dallimet së supozimet 

dhe metodologjitë e mundshme, në veçanti 

lidhur me shkallën e reformës ekonomike 

dhe me përmirësimet në efi kasitetin e sekorit 

publik. Siç cekin Vandemoortele dhe Roy (2004) 

, qasjet e ndryshme krijojnë mekanizma dhe 

politika (gjegjësisht, funksione të ndryshme 

të shpenzimeve), të cilat po ashtu janë të 

ndërlidhura me plotësimin e OZHM-ve të 

ndryshme. Derisa disa aktivitetete, siç është 

promovimi i larjes së duarve si masë e shëndetit 

publik, kanë pak shpenzime apo nuk kanë fare, 

të tjerat, siç është rindertimi i infrastrukturës 

janë shumë të shtrenjta. Kufi zimet në sasinë 

dhe cilësinë e të dhënave paraqesin sfi dë tjetër 

13 . Ashtu siç ndodh edhe me parashikimet e 

tjera afatgjata ekonomike, vlerësimi i nevojave 

të OZHM-ve nuk duhet të pranohet si 100% i 

sigurtë: këto vlerësime duhet të analizohen me 

kujdes dhe të krahasohen me vlerësimet e tjera 

konkuruese për plotësimin e OZHM-ve. Ndoshta 

për shkak të këtyre arsyeve, vetëm një numër i 

vogël shtetesh të EQL/BSHP-së e kanë marrë me 

seriozitet sfi dën e vlerësimit të nevojave. Një nga 

këto shtete është Taxhikistani ( vendi më i varfër 

i EQL/BSHP-së), për të cilin vlerësimi i nevojave 

të OZHM-ve është hartuar me ndihmën e 

Rubrika 4.3 përshtatja e procesit të përfshirjes sociale të BE-së me OZHM-të 

Në prill të vitit 2004 në Vilnus të Lituanisë, UNDP dhe Komisioni Evropian u pajtuan rreth 

interesave dhe shqetësimeve të përbashkëta lidhur me përshirjen sociale, në një seminar qe e 

organizuan së bashku mbi përshtatjen e procesit të BE-së për përfshirje sociale me OZHM-të. 

Pjesëmarrësit i konfi rmuan gjërat e përbashkëta të këtyre dy proceseve me rastin e hyrjes në 

Bashkim Evropian të 10 shteteve të reja anëtare. Ata gjithashtu u pajtuan se çështjet e varfërisë 

dhe të përfshirjes sociale janë shumë të rëndësishme për zhvillimin e perspektivave dhe 

prioriteteve zhvillimore të zbatuara nga UNDP-ja dhe KE-ja në Ballkanin perëndimor me theks 

në procesin e hyrjes në BE. Fjala përmbyllëse e kryesuesit nënvizoi nevojën për bashkëpunim 

të mëtejmë mes qeverive, Komisionit Evropian dhe UNDP-së, mes të tjerëve, për të: 

• Shfrytëzuar procesin e përfshirjes sociale dhe të OZHM-ve në vetëdijësimin e qytetarëve 

për qëllimet e politikës sociale dhe të zbutjes së varfërisë; 

• Shfrytëzuar MPP-dhe PKV-të për përfshirje sociale, pasi që ato po bëhen pjesë e agjendave 

kombëtare në cilësinë e kornizave programore për ndihmën e UNDP-së në luftimin e 

varfërisë dhe të mospërfshirjes sociale; 

• Inkurajuar shtetet e reja anëtare dhe shtetet kandidate në shfrytëzimin e treguesve të 

OZHM-ve, që janë të përshtatur për kontekstin zhvillimor të vendit, gjatë monitorimit dhe 

raportimit të tyre për planet kombëtare të veprimit me qëllim të çrrënjosjes së varfërisë 

dhe të përfshirjes sociale dhe 

• Hartuar raportet e përshtatura dhe të kontekstualizuara të OZHM-ve të drejtuara në 

trajtimin e çështjeve sëecifi ke të përfshirjes sociale, veçanërisht në shtetet kandidate 

dhe në ato potencialisht kandidate, siç janë ato të përgatitjes së të dhënave mbi pakicat 

etnike apo grupet e rrezikuara. 

Në qershor të vitit 2005, vendimmarrësit e lartë qeveritarë, përfaqësuesit e KE-së, agjencitë e 

OKB-së dhe organizatat e shoqërisë civile u mblodhën në Tiranë, pët të shqyrtuar gjendjen, 

trendet dhe zgjidhjet për varfërinë dhe mospërfshirjen sociale në Ballkanin perëndimor. 

Pjesëmarrësit i identifi kuan objektivat e tyre të përbashkëta në rajon, duke përfshirë stabilitetin, 

fuqizimin e institucioneve demokratike. Mbrojtjen e të drejtave të njeriut, zhvillimin ekonomik 

për të varfërit, mbrojtjen e pakicave, arritjen e OZHM-ve dhe hyrjen në BE. Ata theksuan se 

OZHM-të nuk janë strategji e veçantë zhvillimore, por janë pjesë përbërëse e politikave dhe 

planifi kimit kombëtar zhvillimor. Po ashtu është theksuar se pasi që procesi i OZHM-ve luan 

rol të rëndësishëm për përgatitjen e shteteve të ardhshme kandidate për hyrje në BE lidhur 

me pjesëmarrjen në proceset e përfshirjes sociale të BE-së, KE-ja mund të bazohet më shumë 

në përvojat e raportimit për OZHM-të të vendeve të ndryshme dhe në kornizën e ofruar nga 

OZHM-ja në përkrahje të këtyre vendeve. Gjithashtu është rekomanduar vlerësimi i nevojave 

të OZHM-ve si një instrument për integrimin e përpjekjeve të ndryshme kundër varfërisë 

në një plan kombëtar zhvillimor dhe për përgatitjen e vendeve për përqafi min e strategjisë 

për përfshirje të BE-së. Në fund, UNDP-ja dhe KE-ja e njohën rëndësinë e treguesve dhe të 

të dhënave të ndara sipas regjionit, moshës, përkatësisë etnike apo sipas grupeve të tjera të 

rrezikuara nga varfëria dhe të nevojës për t’i ndihmuar qeverive në hartimin e treguesve dhe 

të burimeve të të dhënave për varfërinë dhe mospërfshirjen sociale. 

Burimi: UNDP RBEC 2004a, UNDP RBEC 2005d. 

Deklarata e Mijëveçarit 

përputhet me Kartën 

Sociale të BE-së 

77

78 


Përvoja tregon se procesi i 

MPP-ve dhe ai i OZHM-ve 

mund të plotësojnë 

njëri-tjetrin në ngritjen e 

kapaciteteve për përfshirje 

sociale 

Beteja për zbatimin e 

OZHM-ve do të fi tohet apo 

të humbet në nivel local, ku 

njerëzit në fakt jetojnë dhe 

punojnë 

UNDP-së dhe të Projektit të Mijëvjeçarit të OKBsë 

14 Studimi për Taxhikistanin paraqet një nga 

përpjekjet më të kujdesshme deri më tani në 

caktimin e shpenzimeve për arritjen e OZHM-ve 

në fushën e arsimit, shëndetësisë, ujit, higjienës, 

të ushqyerit, të sigurisë dhe të barazisë gjinore 

(rubrika 4.2). Gjithashtu, e vlerëson rritën 

e nevojshme ekonomike për zvogëlimin e 

varfërisë. Studimi tregon se reformat e politikave 

në bashkërendim me fi nancimin e rritur të 

donatorëve janë faktorë kyç në arritjen e OZHMve. 

Raporti i zgjeruar për vlerësimin e nevojave 

të OZHM-ve në Taxhikistan, i cili u publikua në 

maj të vitit 2005 15 shërbejë si bazë për hartimin 

e strategjisë së re afatgjate zhvillimore për fazën 

tjetër të Strategjisë për zvogëlimin e varfërisë 

të Taxhikistanit , në mënyrë që rezultatet e 

vlerësimit të investimeve për OZHM-të të 

përdoren për fuqizimin e strategjive dhe 

programeve kombëtare zhvillimore. 

OZHM-të dhe përfshirja 

sociale në Bashkimin 

Evropian 

Deklarata e Mijëveçarit përputhet me Kartën 

Sociale të BE-së. Të dyja dokumenetet avancojnë 

zhvillimin njerëzor duke shtrirë zgjedhjet dhe 

mundësitë e njerëzve, njëkohësisht duke siguruar 

që të gjithë individët të gëzojnë së paku shkallë 

minimale të mbrojtjes sociale. Sipas Deklaratës 

së Mijëveçarit, OZHM-të duhet të arrihen në 

të gjitha shtete anëtare të OKB-së deri në vitin 

Rubrika 4.4 Përvoja e Shqipërisë në shtrirjen e OZHM-ve në nivelin lokal 

2015. Sipas Kartës Sociale, Planet Kombëtare 

të Veprimit (PKV) hartohen për zhvillimin e 

strategjive të përfshirjes sociale në përputhje 

me objektivat e Strategjisë së Lisbonës. 

Memorandumet e Përbashkëta të Përfshirjes 

(MPP) sociale, që iu përshtaten PKV-ve, u hartuan 

në 10 shtete të reja anëtare para hyrjes së tyre në 

BE, në maj të vitit 2004. Zbatimi i tyre u parapa 

për vitet 2005-2006. Bullgaria dhe Rumania 

(si shtete kandidate) i fi nalizuan MPP-të gjatë 

pjesës së pare të vitit 2005. Vendet e Evropës 

juglindore që mbulohen nga SAP-i pritet që 

të përgatiten për pjesëmarrje në ‘metodën e 

hapur të bashkërendimit’ të BE-së lidhur me 

përfshirjen sociale. Përvoja e shteteve të reja 

anëtare në këtë fushë, veçanërisht në kuptim 

të ndërtimit të kapaciteteve statistikore në 

përcjelljen e përparimit, mund të jetë shumë e 

dobishme për shtete kandidate për anëtarësim 

në BE dhe për ato që janë kandidate potenciale. 

Përvoja tregon se procesi i MPP-së dhe i OZHMve 

mund t’a plotësojnë njëri-tjetrin në ndërtimin 

e kapaciteteve për përfshirje sociale, nëse 

këto procese kuptohen dhe menaxhohen në 

mënyrë të duhur. Gjasat për krijimin e sinergjive 

të mundshme mes proceseve të BE-së për 

përfshirje sociale dhe treguesve të OZHM-ve 

varen nga të kuptuarit e dallimeve mes këtyre 

dy instrumenteve, si dhe të ngjashmërive. Edhe 

pse puna rreth zgjerimit të fushëveprimit të tyre 

është në vazhdim e sipër,16 treguesit e përfshirjes 

sociale të BE-së zakonisht përqendrohen në të 

hyra dhe punësim. Treguesit e OZHM-ve janë 

më shumëdimensionalë (të përqendruar në 

shëndetësi, arsim barazi gjinore dhe aspekte të 

OZHM-të në Shqipëri janë shfrytëzuar për të ndërlidhur prioritetet lokale dhe rajonale dhe me 

politikat kombëtare të zvogëlimit të varfërisë edhe me Procesin e Stabilizim Asocijimit të BE-së 

(PSA). Ky proces i shtrirjes në nivelin lokal është përqëndruar në: 

Pronësinë lokale dhe zhvillimin e kapaciteteve: Duke pasur parasysh se shpesh zyrtarët lokalë 

dhe bashkësitë nuk janë të vetëdijshëm për OZHM-të, informimi i tyre në lidhje me këtë kërkon 

vetëdijësim të vazhdueshëm publik, avokim dhe fushata të informimit. Kur kombinohen me 

elemente të zhvillimit të kapaciteteve këto fushata mund t’u ofrojnë palëve me interes aftësitë 

e nevojshme për të avokuar me sukses në emër të OZHM-ve. 

Të dhënat për dialog: Programi i qeverisjes lokale në Shqipëri ka llogaritur një IZHNJ komunale për 

një nga 12 rajonet ku është përgatitur Strategjia zhvillimore rajonale (SZHR) e lidhur me OZHMtë. 

Treguesit për secilën komunë u vendosën në një hartë me ngjyra të ndryshme që tregonin 

nivele të ndryshme të zhvillimit njerëzor. Ndonëse nganjehërë janë përdorur zëvendësime 

për shkak të të dhënave joadekuate, paraqitja e IZHNJ-së në hartë tregonte pangjashmëri dhe 

mospërputhje ndërmjet bashkësive dhe komunave në ato rajone në trendet demografi ke, të 

shëndetit dhe arsimit. Paraqitja e këtyre informacioneve në një hartë poashtu ka ndihmuar në 

stimulimin e debatit dhe diskutimit publik në lidhje me OZHM-të. 

Avokimin dhe vetëdijësimin e vazhdueshëm: Është e logjikshme që avokimi për OZHM-të duhet 

t’i përshtatet kushteve dhe mediave lokale. Për këtë arsye strategjia ekomunikimit të OZHM-ve 

e zhvilluar nga zyra e UNDP-së në Shqipëri u përqëndrua në zhvillimin e afi sheve rreth aplikimit 

të OZHM-ve në rrethana lokale dhe në mbajtjen e takimeve me qytetarët dhe me kryetarët e 12 

rajoneve të Shqipërisë, për ta bërë IZHNJ-në nënkombëtare të Shqipërisë të rëndësishme për 

palët me interes


tjera të përfshirjes sociale) dhe janë të afatizuar 

(me vitin 2015) , duke sugjeruar kohën për 

ndërmarrjen e politikave dhe veprimeve. 

Shtete e reja anëtare të BE-së ballafaqohen 

me rrezikun e rënies në mes të dy kornizave. 

Edhe pse niveli i tyre relativisht i lartë i BPVsë 

për kokë banori dhe i cilësisë së arsimit, 

shëndetësisë dhe i mjedisit i vë ato në përputhje 

me synimet globale të OZHM-ve, xhepat e 

tyre të mëdhenjë të rajoneve të varfëra dhe 

komunitetete e rrezikuara bëjnë që ato mos t’i 

plotësojnë kërkesat e Kartës Sociale të BE-së. 

Masat e BE-së të bazuara në të hyra dhe punësim 

lidhur me mospërfshirjen sociale nuk i trajtojnë 

domosdo boshllëqet. Përdorimi nga BE-ja i 

masës kombëtare për varfërinë relative (60 për 

qind të të hyrave mesatare) ka tendenca të mos e 

llogarisë rendësinë e xhepave të varfërisë dhe të 

faktit se mesatarisht qytetarët e shteteve të reja 

anëtare janë shumë më të varfër sesa qytetarët 

e BE-15–shës. Kur ndahen sipas përkatësisë 

etnike dhe rajoneve, indikatorët e OZHM-ve 

mund të përdoren për identifi kimin e probleme 

të mospërfshirjes sociale dhe të varfërisë rurale. 

Ndarja e të dhënave i bën OZHM-të instrument 

të dobishëm në plotësimin e treguesve të BEsë 

për përfshirje sociale, veçanërisht në nivel 

kombëtar (‘niveli 3’ apo treguesit e ‘Laeken’). 

Treguesit e OZHM-ve mund të shërbejnë si urë 

mes agjendës së BE-së për përfshirje sociale dhe 

të agjendave globale zhvillimore. Këto mësime 

duhet të jenë në interes të shteteve kandidate të 

Evropës juglinore, të cilat janë duke u përgatitur 

për fi llimin e negociatave për hyrje në BE. 

Shtrirja e OZHM-ve në 

nivelin lokal 

Beteja për zbatimin e OZHM-ve fi tohet ose 

humbet në nivelin lokal, aty ku njerëzit jetojnë 

dhe punojnë. Nëse bashkësitë dhe organizatat 

e shoqërisë civile nuk mësojnë për OZHM-të 

dhe nuk marrin pjesë në hartimin dhe zbatimin 

e strategjive të OZHM-ve, atëherë OZHM-të nuk 

do të arrihen. Individët dhe bashkësitë shpesh 

janë në pozitë më të mirë që të identifi kojnë 

trendet kryesore të zhvillimit, sfi dat, problemet 

dhe nevojat, të artikulojnë prioritetet dhe 

preferencat e tyre dhe të përcaktojnë se cilat 

aftësi dhe kapacitete mungojnë. Për këtë arsye 

OZHM-të duhet t’iu përshtaten edhe kushteve 

lokale edhe atyre kombëtare. 

Shtrirja e OZHM-ve në nivelin lokal i referohet 

ndarjes së objektivave globale të përshtatura për 

nivelin kombëtar në nivelet nënkombëtare dhe 

lokale, të kombinuara me zhvillimin e kapaciteteve 

për planifi kim, zbatim dhe monitorim strategjik 

nga qeveritë nënkombëtare dhe organet e 

shoqërisë civile. Në praktikë, kjo agjendë e 

shtrirjes në nivelin lokal është ngushtë e lidhur 

me çështjet e decentralizimit dhe reformës së 

pushtetilt lokal. Operacionalizimi i OZHM-ve 

në nivelin lokal përpiqet të mbajë agjendën e 

OZHM-ve larg të qënit proces “nga lartë poshtë” 

i cili nuk përfi ton nga angazhimi lokal dhe i 

palëve me interes. Përqëndrimi në nivelin lokal 

mund të ndihmojë edhe që të parandalohet 

ruajtja e pabarazive të mëdha nënkombëtare 

kur të arrihen synimet e OZHM-ve kombëtare. 

Elementet kryesore të ‘shtrirjes në nivelin lokal’ 

janë ngritja e vetëdijes, përcaktimi i synimeve 

dhe prioriteteve lokale, zhvillimi institucional i 

strukturave të pushtetit lokal, krijimi i sistemeve 

me pjesëmarrje për monitorim dhe mundësimi 

i investimeve për zhvillim ekonomik lokal dhe 

për ofrim të shërbimeve. Shtrirja në nivelin 

lokal poashtu kërkon që të bëhet integrimi i 

aktiviteteve lokale të OZHM-ve me politikat 

kombëtare si dhe decentralizimin dhe reformat 

tjera të qeverisjes. Në këtë mënyrë, lokalizimi i 

OZHM-ve është drejtpërdrejt i lidhur me sfi dat 

për një ofrim më efi kas të shërbimeve publike në 

nivel lokal –veçanërisht sa i përket shërbimeve 

shëndetësore dhe arsimore që janë shumë të 

rëndësishme për arritjen e OZHM-ve. 

Shumica e vendeve të EQL/BSHP-së kanë 

fi lluar të bëjnë reforma dhe programe të 

decentralizimit për avancimin e qeverisjes 

lokale. Por në shumë vende decentralizimi është 

dëshmuar të ketë përparësitë dhe mangësitë e 

veta 17 . Procesi i decentralizimit shpesh ka pasur 

karakter spontan, i shtyer më shumë nga dëshira 

për të kthyer në anën e kundërt centralizimin e 

tepërt të trashëguar nga periudha socialiste se 

sa nga të kuptuarit e përfi timit të “rregullimit” 

të qeverisë. Prandaj reformat e decentralizimit 

në shumë shtete të EQL/BSHP-së u kanë dhënë 

qeverive lokale përgjegjësi që nuk përkojnë me 

autoritetin ose resurset e tyre për të ushtruar 

ato (“mandatet e pafi nancuara”). Në vendet 

tjera decentralizimi fi skal u bë në mënyrë ad hoc, 

duke mos menduar shumë për bashkëpunimin 

ose masat ndërkomunale për barazimin e të 

ardhurave në mes të lokalitetet e varfëra dhe 

të pasura. Shumë pak komuna, nëse ka të tilla, 

posedojnë të dhëna të ndara që, në rastin më 

të mirë, do të nevojiteshin për matjen dhe 

monitorimin e progresit lokal drejt arritjes së 

OZHM-ve. Prandaj përpjekjet për lokalizimin 

e OZHM-ve në vendet e EQL/BSHP-së duhet të 

bëjnë garë me këtë përzierje të iniciativave të 

decentralizimit ad hoc dhe pasojave të tyre të 

paqëllimshme. 

Prandaj nuk befason fakti se shumica e qeverive 

nën nivelin kombëtar në mesin e vendeve të EQL/ 

BSHP-së që kanë ndjekur agjendën e lokalizimit 

janë përqëndruar në ngritjen e vetëdijes. Por në 

disa shtete qeveritë rajonale dhe komunale tani 

po bëjnë përpjekje të inkorporojnë OZHM-të në 

proceset e planifi kimeve lokale. Kjo përfshinë 

përshtatjen e synimeve dhe treguesëve të 

Përshtatja e OZHM-ve 

në rrethana kombëtare, 

ndarja e treguesëve të 

OZHM-ve dhe përqëndrimi 

në të dhënat që nevojiten 

për të monitoruar trendet 

e ndara të rrezikshmërisë 

mund të zbulojnë fytyrën e 

vërtetë të varfërisë 

79

80 


Rubrika 4.5. OZHM-të e ndara në komponentët përbërës në Lituani 

Hyrja e suksesshme e Lituanisë në Bashkimin Evropian në maj të vitit 2004 përmbylli progresin e 

reformës së vendit i fi lluar që në kohën e rifi timit të pavarësisë në vitin 1991. Sidoqoftë, zhvillimi 

ekonomik që fi lloi në mesin e viteve 1990ta ende nuk ka përmirsuar rrënjësisht kushtet jetësore 

të të gjithë lituanezëve, e as nuk ka zvogëluar në mënyrë të ndjeshme papunësinë dhe nuk ka 

përmirësuar pabarazitë në mes të rajoneve. Për shkak se komunitetet relativisht të pasura në 

Lituani janë në pozitën më të mirë për të shfrytëzuar fondet strukturore të pas hyrjes në BE dhe 

fondet tjera, aplikimi i tyre mund të përkeqësojë pabarazitë në mes të rajoneve. Zyra e UNDP-së 

në Lituani publikoi Raportin e OZHM-ve të ndarë në komponente 18 në vitin 2002 për të ngritur 

këto çështje derisa kontribuon në monitorimin nga ana e qeverisë të trendeve të përfshirjes 

sociale. 

Kjo analizë e komponenteve të OZHM-ve ofroi një veshtrim më të thellë të trendeve zhvillimore 

të Lituanisë vis-a-vis secilit OZHM sipas kritereve urbane/rurale, të rrethit dhe gjinisë. Ajo është 

e strukturuar ashtu që të tërheq vëmendjen në rrethet më të pafavorizuara dhe në grupet në 

gjendje sociale më të vështirë. Raporti poashtu ekzaminon masat kundër politike të qeverisë 

vis-a-vis progresit në secilin OZHM si dhe implikimet e anatërsimit në BE për varfërinë dhe 

përjashtimin social. 

Treguesit kombëtar të varfërisë të përdorur në raport janë llogaritur sipas metodologjive të 

bazuara në studimin e buxhetit familjar në Lituani (SBF). Shifrat e kufi zuara të respondentëve 

në SBF nënkuptuan se nuk kishte të dhëna të ndara për nivelin e rrethit, kështu që u përdorën 

metoda tjera (psh. shkalla e papunësisë, BPV-ër shembull, ja për kokë banori) për të cilat kishte 

të dhëna. Raporti, për shembull, tregon për nëvojën për të mbledhur të dhëna në nivel rrethi në 

mënyrë që të monitorohet progresi i Lituanisë në barazinë gjinore në ato fusha si pjesëmarrja e 

femrave në fuqinë punëtore, në aktivitetet e ndërmarrësisë dhe në pjesëmarrjen në qeverisje. 

Ndikimi i raportit ndoshta më së miri vërehet në faktin se ai edhe tri vjet pas botimit të tij ende 

kërkohet me të madhe nga politikanët kombëtar, akademia, përfaqësuesit e shoqërisë civile, 

OJQ-të dhe mediat. Kjo tregon se OZHM-të mund t’u ndihmojnë qeverive dhe partnerëve tjerë 

që të avancojnë zhvillimin e qëndrueshëm edhe në vendet anëtare të BE-së. 

Burimi: UNDP CO Lituani. 

Rubrika 4.6 Roli i UNDP-së në mbledhjen e të dhënave të veçanta për OZHM-të 

Gjatë periudhës 2001 – 2005 UNDP-ja ka zhvilluar dy studime socioekonomike të familjeve për 

romët në shumë shtete.* Studimi i parë i bërë prej vitit 2001 deri në 2002, përfshiu Bullgarinë, 

Republikën Çeke, Hungarinë, Rumaninë dhe Sllovakinë dhe ishte përpjekja e parë për analizimin 

e statusit socioekonomik të romëve nga përspektiva e zhvillimit të burimeve njerëzore. Studimi 

i dytë i kryer në tetor të vitit 2004 u zgjerua në mbledhjen e të dhënave edhe mbi romët që 

jetojnë në Ballkanin perëndimor. Të dhënat që u mblodhën nga këto studime (të bazuara në 

rreth 30,000 intervista) u bënë pjesë e informatave të ofruara në organizimin ndërqeveritar të 

Dekadës së përfshirjes së romëve, të lansuar në muajin shkurt të vitit 2005. 

Romët (sikurse edhe grupet tjera në gjendje të vështirë) nganjëherë nuk kanë besim te 

përfaqësuesit e strukturave shtetërore ose te grupet tjera etnike. Në këtë aspekt në studimin 

e UNDP-së në terren, aty ku ka qënë e mundur janë shfrytëzuar të dhënat nga të intervistuarit 

romë, ndërmjetësuesit ose përfaqësuesit e OJQ-ve rome. Sidoqoftë, personat e angazhuar në 

administrimin e studimit para se të fi llonin punën në terren kishin kaluar nëpër një trajnim të 

nevojshëm (rreth përmbajtjes së pyetësorëve, rregullave dhe procedurave të intervistimit). Theks 

i veçantë i është dhënë qasjes me kujdes ndaj këtyre bashkësive në mënyrë që të shmanget çdo 

dyshim që mund të ekzistojë rreth qëllimeve të mbledhjes së këtyre të dhënave. 

Këto të dhëna të studimit ofrojnë informata bazë për të mundësuar monitorimin e zbatimit të 

planeve kombëtare të veprimit të Dekadës, të cilat janë organizuar në lidhje me OZHM-të. Të 

dhënat çuan në llogaritje dhe vlerësime autoritative të kufi rit të varfërisë, nivelit të varfërisë dhe 

shkallës së papunësisë/punësimit si dhe të arriturat në shkollimin dhe përmirësimin e kushteve 

të banimit. Duke u bazuar në këto të dhëna, janë përpunuar treguesit e monitorimit që ishin 

në përputhje me kornizën e OZHM-ve dhe që ofruan informacione të reja rreth atyre OZHM-ve, 

sfi dat zhvillimore të të cilave fshihen pas mesatareve kombëtare. 

Prej vitit 2006 deri në vitin 2007 përgjegjësia për mbledhjen e të dhënave duhet t’i bartet 

organeve përkatëse në shtetet përkatëse. Në këtë mënyrë UNDP-ja është duke ndihmuar 

qeveritë në vendet e EQL-së që të zhvillojnë kapacitetin për mbledhje të të dhënave sipas 

komponenteve të OZHM-ve dhe për monitorimin e varfërisë. 

*Të dhënat komplete mund të merren në http://roma.undp.sk dhe http://vulerability.undp.sk 

Burimi: UNDP RBEC 2002a dhe UNDP RBEC 2005a.


OZHM-ve në rrethanat lokale, rreshtimin e 

strategjive zhvillimore lokale me treguesit lokal 

të OZHM-ve dhe zhvillimin e lidhjeve të adekuate 

me strategjitë kombëtare për zvogëlimin e 

varfërisë. 

Ndarja e OZHM-ve sipas 

rajonit, gjinisë ose 

përkatësisë etnike 

Të dhënat statistikore kombëtare nuk paraqesin 

ndryshimet dhe dallimet në mes të grupeve 

etnike apo gjinive. Kjo veçanërisht ndodh në 

vendet në tranzicion në të cilat shpejtësia e 

ndryshimeve mund të bëjë që disa grupe të 

ecin përpara (mbesin prapa) grupeve tjera. 

Në këto rrethana është shumë e lehtë që disa 

grupe ose rajone të fi tojnë karakteristikat 

socioekonomike dhe të sjelljes të një klase më 

të ulët, duke rrezikuar kështu kohezionin dhe 

stabilitetin social. Kjo thekson rëndësinë që ka 

ndarja e të dhënave sipas përkatësisë etnike, 

gjinisë, moshës, fesë, zonave nënkombëtare dhe 

ndarjeve rurale dhe urbane. 

Kur bëhet në vendet e EQL/BSHP-së, kjo ndarje 

nënkupton që anëtarët e familjeve me një prind, 

familjet me shumë fëmijë dhe komuniteti romë, 

si dhe refugjatët dhe personat e zhvendosur 

brenda vendit, të papunësuarit afatgjatë dhe në 

disa rrethana edhe të moshuarit, kanë shumë 

gjasa të rrezikohen nga varfëria dhe përjashtimi 

social. Në shumë raste këto kritere të ndryshme 

të rrezikshmërisë koincidojnë dhe forcojnë 

njëri - tjetrin. Përshtatja e OZHM-ve në rrethana 

kombëtare, ndarja e treguesëve të OZHM-ve 

për të pasqyruar këto nivele të rrezikut dhe 

përqëndrimi në të dhënat që nevojiten për të 

monitoruar trendet e ndara të rrezikshmërisë 

mund të zbulojnë fytyrën e vërtetë të varfërisë 

dhe sfi dave tjera zhvillimore për rajone dhe 

grupe të veçanta (shih Rubrikën 4.5). 

Por, për një varg arsyesh të dhënat e studimeve 

të buxhetit familjar dhe fuqisë punëtore të 

ndara sipas përkatësisë etnike ose sipas faktorëv 

tjerë të rrezikshmërisë janë të rralla. Kriteret që 

duhet të përdoren për të identifi kuar grupet 

etnike që janë në gjendje të vështirë, si romët, 

nuk janë gjithmonë të ndara në mënyrë të 

qartë. Mëqensë identiteti i romëve shpesh 

identifi kohet me statusin e një klase më të ulët 

dhe/ose me diskriminimin, është e kuptueshme 

pse romët i shmangen identifi kimit si romë 

– veçanërisht nëse ky identifi kim interpretohet 

për të mohuar identitetet tjera të mundshme (të 

shumfi shta). Kjo është një arsye pse regjistrimet 

zyrtare të popullsisë – të cilat shpesh nuk janë 

të ndjeshme ndaj identiteteve të shumfi shta 

– mund të paraqesin numër më të vogël të 

popullsisë rome. Në disa vende ligji i intimitetit 

dhe ai kundër diskriminimit ndalojnë shumë 

forma të mbledhjes së të dhënave në bazë të 

përkatësisë etnike. Për këtë shumë organizata 

rome kanë qëndrime jo të qarta ndaj mbledhjes 

së të dhënave dhe monitorimit të të dhënave 

të ndara sipas përkatësisë etnike. Shfrytëzimi 

i studimeve gjithëprfshirëse jozyrtare (por 

autoritative) të komuniteteve rome (dhe grupeve 

tjera në gjendje të vështirë) që janë të bazuara 

në mostra që janë në përputhje me të dhënat 

e regjistrimit të popullsisë, por të përplotësuara 

me kritere plotësuese mund të ofrojë zgjidhje 

për disa probleme (shih Rubrika 4.6). 

Raportimi rreth OZHM-ve, 

monitorimi i varfërisë dhe 

ngritja e vetëdijes: roli i 

OSHC-së. 

Raportet e OZHM-ve kombëtare janë përpiluar 

nga 29 vende dhe territore të EQL/BSHP-së. 

Disa vende (Shqipëria, Armenia, Bosnja dhe 

Hercegovina, Kazakistani, Lituania, Serbia dhe 

Mali i Zi, Ukraina) kanë përpiluar më shumë se 

një raport. Në disa vende të EQL/BSHP-së janë 

zhvilluar edhe raportet e OZHM-ve rajonale. Këto 

raporte të “gjeneratës së ardhshme” gjithnjë e më 

shumë fokusohen në paraqitjen e të dhënave të 

ndara sipas rajoneve dhe sipas gjinisë. Përveç 

ndihmës në ngritjen e vetëdijes rreth OZHMve, 

këto raporte mund të bëjnë që të kuptohen 

më mirë shkaqet e varfërisë në këto vende. 

Ato tregojnë se synimet dhe treguesit bazë të 

OZHM-ve mund të ndryshohen gjatë zbatimit, 

me paraqitjen e problemeve dhe sfi dave. 

Këto raporte kanë theksuar disa nga sfi dat në 

agjendat e OZHM-ve të këtyre vendeve, siç janë 

kapacitetet joadekuate për analizë të ndarë të të 

dhënave dhe iniciativave të qeverisë lokale. Ato 

tregojnë së sa përfi tohet nga angazhimi i palëve 

më interes siç janë institucionet hulumtuese, 

organizatat e shoqërisë civile, grupet e avokimit 

dhe mediat, në monitorimin dhe raportimin për 

progresin e OZHM-ve. 

Shpeshtësia me të cilën duhet të monitorohet 

progresi kombëtar në zbatimin e strategjive 

të OZHM-ve varet nga raporti në mes të 

përfi timeve nga të dhënat e fundit dhe kostos 

së mbledhjes, raportimit dhe shpërndarjes së 

rezultateve.Udhëzimet e UNDP-së sugjerojnë 

që raportet e zbatimit të përgatiten çdo 2-3 

vjet. Meqënse kornizat e OZHM-ve duhet të 

ndërlidhen me strategjitë e tjera zhvillimore, 

edhe monitorimi dhe raportimi rreth OZHMve 

duhet të bashkërendohet me monitorimin 

Pjesëmarrja dhe 

angazhimi i gjerë social 

janë shumë të rëndësishme 

për arritjen e OZHM-ve 

81

82 


Roli që OSHC-të mund të 

luajnë për të ndihmuar 

arritjen e OZHM-ve kërkon 

mekanizma efi kas të 

partneritetit në mes të 

institucioneve qeveritare 

dhe OSHC-ve 

Ndonëse përgjegjësia 

kryesore për arritjen e 

OZHM-ve i takon qeverive, 

perspektivat për sukses 

lidhen me mundësitë e 

qeverive për të krijuar 

partneritetet të fuqishme 

me sektorin privat, si dhe 

me OSHC-të 

dhe raportimin e DSZV-ve. Do të ishte ideale 

që monitorimi i OZHM-ve në nivel lokal të 

përputhet me monitorimin kombëtar të OZHMve. 

Pasi të përgatiten këto raporte nuk duhet 

të përfundojnë në ndonjë dollap; ato duhet 

të përdoren për avokimin dhe zhvillimin e 

fushatave për OZHM-të. 

Pjesëmarrja dhe angazhimi i gjerë social janë 

shumë të rëndësishme për arritjen e OZHM-ve. 

Kjo vlen për të gjitha strategjitë zhvillimore, që 

si rregull përfi tojnë nga qytetarët e informuar, të 

cilët kërkojnë një qeverisje të mirë dhe politika, 

nga të cilat përfi tojnë sa më shumë njerëz. OZHMtë 

janë shembull i mirë për këtë arsye: natyra e 

tyre konkrete, e afatizuar dhe e orientuar drejt 

qëllimeve të caktuara, bën që publiku i gjerë ta 

kuptojë atë dhe ta diskutojë në mënyrë të duhur. 

Në njëfarë mënyre, nënshkrimet e qeverive në 

Daklaratën e Mijëvjeçarit 2000 përbëjnë një 

premtim që të përmirësojnë jetën e qytetarëve 

të tyre deri në vitin 2015. Zhvillimi i fushatave 

dhe ngritja e vetëdijësimit publik janë shumë të 

rëndësishme për të siguruar që ky premtim të 

mbahet. 

Përvoja nga një numër i vendeve të EQL/BSHPsë 

vë në pah këtë çështje. Në Shqipëri KB-të 

kanë mbështetur përpjekjet e përfaqësuesëve 

të shoqërisë civile, aktivistëve të komunitetit dhe 

komunave për të debatuar rreth politikave që 

u nevojiten komuniteteve lokale për arritjen e 

OZHM-ve. Reklamimet në TV dhe radio, fl etushkat, 

afi shet dhe paraqitjet tjera të ekranizuara të 

fi lmave të popullarizuar shqiptarë në zonat rurale, 

kanë ndihmuar në shpërndarjen e informatave 

rreth objektivave. “Turneu rajonal i avokimit” i 

zhvilluar në vitet 2002/2003 nga agjencitë e KBsë, 

theksuan integrimin e OZHM-ve me stratëgjitë 

kombëtare për zvogëlimin e varfërisë dhe krijuan 

një dinamikë e përshtatshme zhvillimore për të 

dyjat. Turneu përfshinte tryeza të rrumbullakta 

me personalitete të shquara shqiptare që 

shërbejnë si “ambasadorë të OZHM-ve”. Aty 

bënin pjesë kryetari i tanishëm dhe ish kryetarët 

e Shqipërisë, kryetari i bashkisë së Tiranës, dekani 

i fakultetit ekonomik të Universitetit të Tiranës 

dhe zëvendës kryetari dhe disa anëtarë tjerë të 

parlamentit shqiptar. Fushata poashtu përfshinte 

trajnimet për gazetarë rreth raportimit për 

OZHM-të, zhvillimin e mëtejshëm të mbulimit 

medial dhe ngritjen e vetëdijësimit të qytetarëve. 

Autoritetet rajonale të Shqipërisë u përgjigjën 

duke u pajtuar që të përpilojnë raporte lokale për 

OZHM-të në secilin prej 12 rajoneve të Shqipërisë 

– të cilat janë të rëndësishme për monitorimin e 

progresit drejt OZHM-ve. 

Fushata e OZHM-ve në Bosnjë dhe Hercegovinë 

poashtu bënte përpjekje që të ndihmonte 

qytetarët të shohin rëndësinë që kanë OZHM-të 

për jetën e tyre. Parulla e tyre – Ku do të jem unë 

në vitin 2015? – kishte për qëllim që të largonte 

mendimin e njerëzve nga problemet e tanishme 

(përfshirë edhe shkallën e ngadalshme të 

rimëkëmbjes ekonomike të pasluftës) drejt të 

ardhmes afatgjatë. Si në Shqipëri, edhe këtu 

fushata shfrytëzoi të gjitha mjetet në dispozicion, 

përfshirë edhe qeset e bukës të bëra prej letre 

dhe ekspozitat e vizatimeve të fëmijve. 

Një qasje pak më ndryshe ishte në Poloni, e 

cila si një shtet i ri anëtar i BE-së, krenohet me 

ballafaqimin e suksesshëm me shumë sfi da 

të saja zhvillimore. Prandaj fushata e OZHMve 

në Poloni përpiqej të bindte polakët që të 

jenë bujarë ndaj atyre që kanë nevojë dhe të 

ndihmojnë që shteti, në mënyrë më të plotë, 

të marrë përgjegjësitë e të qënit vend donator. 

Ajo u përqëndrua në OZHM8 si një hap kyç 

drejt këtij qëllimi dhe theksoi faktin se për më 

shumë se një miliardë banorë në botë, kushtet 

jetësore si të Polonisë do të ishin “parajsë”. Moto 

“Polonia është parajsë” u përdor gjerësisht nga 

komentatorët dhe mendimtarët, si në Poloni 

ashtu edhe jashtë saj. Kah mesi i vitit 2005 

fushata e OZHM-ve në Poloni po përgatitej të 

kalonte nivelin shtetror dhe të përqëndrohej në 

aktivitete të nivelit lokal dhe rajonal, me fokus të 

veçantë në autoritetet rajonale, në komuna, në 

OJQ-të lokale dhe në shkolla. 

Angazhimi i organizatave të shoqërisë civile 

(OSHC) është shumë i rëndësishëm në ngritjen 

e vetëdijes për OZHM-të dhe në monitorimin 

e progresit drejt arritjes së tyre, veçanërisht në 

nivelin lokal. Në vendet e EQL/BSHP-së, sektori 

i OSHC-së është rritur në masë shumë të madhe 

prej vitit 1990 dhe OSHC-të gjithnjë e më shumë 

po përfshihen në krijimin e politikave në nivelet 

më të larta. Në të njëjtën kohë kapacitetet e 

tyre mbesin të ndryshme dhe në shumicën e 

vendeve OSHC-të vazhdojnë të mbështeten 

në fi nancimet nga donatorët e jashtëm. Kjo rrit 

mundësinë, së paku në disa raste, që interesimi i 

OSHC-ve në OZHM-të është më shumë i drejtuar 

drejt përfi timit të ndonjë donacioni sesa që 

është pasqyrim i shqetësimit të vërtetë social. Siç 

ndodh në rajonet e tjera, edhe në vendet e EQL/ 

BSHP-së në pesë vitet e kaluara është shtuar në 

masë të madhe interesimi i shoqërisë civile për 

OZHM-të. Një studim global i zhvilluar kohëve të 

fundit 19 i 270 OSHC-ve nga mbarë bota tregoi 

se mbi 85 përqind e tyre ishin të angazhuara në 

avancimin ose arritjen e OZHM-ve dhe pothuaj 

70 përqind e tyre kishin njohuri për raportet 

kombëtare të OZHM-ve. 

Roli që OSHC-të mund të luajnë për të ndihmuar 

arritjen e OZHM-ve kërkon mekanizma efi kas 

të partneritetit në mes të institucioneve 

qeveritare dhe OSHC-ve. Vështirësitë me të cilat 

janë ballafaquar disa qeveri në EQL/BSHP-së 

(veçanërisht në Azinë Qendrore) 20 gjatë punës 

me OSHC mund të paraqesin pengesë mjaft e


madhe në këtë aspekt. Gjithashtu edhe çështjet 

e vetrregullimit dhe llogaridhënies së OSHC-ve 

mbesin ende mjaft problematike në shtetet e 

EQL/BSHP-së. Në anën tjetër resurset, ekspertiza 

dhe lidhjet e OSHC-ve me komunitetin lokal, me 

grupet në gjendje të vështirë dhe me partnerët e 

jashtëm mund të mobilizojnë resurse shtesë për 

fushatat e OZHM-ve dhe mund të ndihmojnë që 

masat për zvogëlimin e varfërisë të arrijnë më 

lehtë tek ata që kanë më së shumti nevojë. Në 

këtë aspekt, bashkëpunimi në mes të shtetit dhe 

aktorëve të OSHC-ve rreth OZHM-ve mund të 

jetë një propozim ku të dyja palët do të fi tojnë. 

Sektori privat dhe OZHM-të 

Ndonëse përgjegjësia kryesore për arritjen e 

OZHM-ve i takon qeverive, perspektivat për 

Rubrika 4.7 Atyrau: partneriteti në mes të ChevronTexaco, Citibank Kazakistan dhe UNDP-së për 

promovimin e zhvillimit të ndërmarrjeve të vogla dhe të mesme 

Partneriteti 

Si udhëheqëse e konzorciumit Tengizchevroil, i krijuar në vitin 1993 për zhvillimin e fushave 

të naftës Tengiz në Kazakistanin perëndimor, qeveria kërkoi nga ChevronTexaco (në atë kohë 

quhej Chevron) që të përshtasë planin e vet të biznesit me objektivat e zhvillimit ekonomik 

dhe social të vendit. Chevron kërkoj mbështetje nga UNDP-ja, e cila tanimë kishte krijuar një 

përvojë në promovimin e ndërmarrësisë vendore përmes qendrave këshilluese dhe skemave të 

mikrokredive. Chevroni ishte i interesuar që të angazhohet në zhvillimin e biznesit të vogël në 

rajonin Atyrau (ku gjendet Tengizi), si dhe në projektin e investimit të UNDP-së në zhvillimin e 

biznesit në Kazakistan. 

Ky partneritet ishte i përqëndruar në krijimin dhe zgjerimin e nismave për zhvillimin ekonomik 

lokal që janë në përputhje me planet zhvillimore të qeverisë dhe të ngritura mbi kompetencat 

bazë të partnerëve. Ai u zhvillua në tri projekte në Atyrau duke u përqëndruar në qendrën e 

këshillimit për biznes, qendrën për mikrokredi dhe në një inkubator të biznesit. 

Qendra e këshillimit për biznes u krijua në vitin 1999 për promovimin e zhvillimit të biznesit të 

vogël dhe të mesëm përmes ndihmës për mikrobizneset, krijimin e bizneseve të vogla dhe për 

ndërmarrjet ekzistuese. Kjo qendër ofronte një paketë shërbimesh: informacione, konsultime 

rreth aspekteve të ndryshme të veprimtarisë afariste, ndihmë në përgatitjen e planeve të 

biznesit, aftësim dhe qasje në kredi. Pothuajse në të njëjtën kohë, aktivitetet e qendrës për 

mikrokredi në Atyrau patën një zgjerim të konsiderueshëm, veçanërisht sa i përket dhënies së 

mikrokredive grupeve të të rinjve të moshës madhore me të ardhura të ulta, të rriturve të rinj 

me të ardhura të ulta dhe punëtorëve të papunë që kërkonin vetëpunësim në ndërmarrësinë 

e vogël. Në vitin 2002, këto projekte u përplotësuan me hapjen e lokaleve për të shërbyer si 

inkubatorë për biznes. 

Chevroni ka ofruar një fi nancim prej rreth 1 milionë dollarësh për këto projekte të cilat përfi tuan 

edhe nga një angazhim më i madh i administratës lokale të Atyraut, UNDP-së dhe Organizatës 

për Zhvillim Industrial të Kombeve të Bashkuara (UNIDO). Citibank poashtu ka luajtur një rol kyç 

në këtë partneritet, duke kontribuar me 100,000 dollarë për themelimin e Inkubatorit të Biznesit 

në Atyrau dhe duke shfrytëzuar si duhet kontaktet e shumta globale të Citicorp-it në biznesin 

e naftës. 

Duke përmirësuar qasjen në shërbime të biznesit, në kredi, aftësim dhe në mundësi për 

vetëpunësim në rajonin e Atyraut, ky partneritet ka ndihmuar në uljen e shkallës së varfërisë 

dhe në shpërndarjen më të gjerë të energjisë dhe pasurive minerale të Kazakistanit – që të 

dyja këto prioritete kryesore të qeverisë. Në këtë mënyrë, partneriteti është duke ndihmuar 

Kazakistanin të arrijë OZHM-të – veçanërisht sa i përket OZHM1 (zvogëlimi i varfërisë dhe urisë), 

por edhe objektivat tjera. Qeveria ka theksuar mbështetjen e UNDP-së për objektivat zhvillimore 

kombëtare: 

“Ne kemi qënë me fat që kemi një personel të aftë, energjik dhe kreativ të UNDP-së përgjegjës për 

Qendrën Këshillimore për Biznes dhe për Programin e mikrokredisë, gjë që ka bërë që partneriteti 

ynë të ketë ndikim të madh. Si rezultat i punës së tyre të përkushtuar ne menduam se investimi ynë 

në këto dy projekte të veçanta ishte duke pasur rezultat. Fondet tona menaxhoheshin me kujdes dhe 

projektet shënonin progres të vazhdueshëm.” 

Yerzhan Karymsakov, Zyrtar për çështje qeveritare dhe marrëdhënie publike, Chevron 

ChevronTexaco ka kuptuar se interesat e saja afatgjate në rajonin e Kaspikut më së miri ruhen 

në një klimë më të mirë të biznesit dhe vullnetit të mirë që është krijuar në Atyrau. Angazhimi i 

vazhdueshëm i Chevron Texaco-s në këtë partneritet theksohet me pjesëmarrjen e menaxhmentit 

në rishikimet periodike dhe në monitorim. Madje, Chevroni është përpjekur që të përsërisë këtë 

partneritet në Programin për Ndërmarrjet në Angolë, i themeluar në nëntor të vitit 2002. 

83

84 


Duhet të rritet vëllimi i 

NZZH-ve për gjenerimin e 

resurseve të nevojshme për 

fi nancimin e zvogëlimit të 

varfërisë, si dhe për të bërë 

përmirsime në shëndetësi, 

arsim dhe dhe fusha tjera 

të politikës sociale 

sukses lidhen me mundësitë e qeverive për të 

krijuar partneritete të fuqishme me sektorin 

privat si dhe me organizatat e shoqërisë civile. 

Zvogëlimi i varfërisë në përgjithësi kërkon 

zhvillim të qëndrueshëm ekonomik, i cili 

mundësohet nga një sektor privat energjik. Në të 

njëjtën kohë qeveritë dhe shoqëria civile gjithnjë 

e më shumë po kërkojnë më shumë përgjegjësi 

dhe llogaridhënie shoqërore nga bizneset, sa i 

përket ndikimit ekonomik, social dhe mjedisor të 

aktiviteteve të këtij sektori. Një numër gjithnjë e 

më i madh i kompanive po binden se interesat e 

tyre komerciale qëndrojnë në mbështetjen ose 

avancimin e shoqërive prosperuese, stabile dhe 

të parashikueshme, të cilat krijojnë ambiente të 

shëndosha për biznes. 21 OZHM-të, si objektiva 

që simbolizojnë objektivat zhvillimore në të 

cilat mund të kontribuoj sektori privat, mund të 

shërbejnë si instrumente për këtë qëllim. 

Efi kasiteti, kreativiteti dhe kapaciteti i sektorit 

privat për mobilizimin e fi nancimit janë njohur 

edhe nga Kombet e Bashkuara në një varg 

mënyrash. Dy nga më të rëndësishmet janë: 

iniciativa për Ndikimin Global e Sekretarit të 

Përgjithshëm, e cila i bën thirrje sektorit privat 

që të përqafojë dhe të miratojnë një varg vlerash 

thelbësore në fushën e të drejtave të njeriut, 

standardeve të punës, mjedisit dhe luftës kundër 

korrupsionit, 22 dhe raporti i Komisionit të KB-së 

mbi sektorin privat dhe zhvillimin: Ndërmarrësia 

e lirë: Ndihma e biznesit për të varfërit. 23 Raporti 

jep një varg rekomandimesh për angazhim 

më të mirë të sektorit privat në ballafaqimin 

me sfi dat zhvillimore përmes partneritetit të 

sektorit publik me atë privat. Disa nga më të 

rëndësishmet kanë të bëjnë me avancimin e 

lidhjeve nënkontraktuese në mes të korporatave 

shumëkombëshe dhe fi rmave tjera të mëdha, 

në njërën anë, dhe fi rmave të vogla vendore 

që kanë mundësi të kenë lidhje të natyrshme 

me komunitetet lokale, në anën tjetër. Përveç 

se janë të lira për kompanitë e mëdha për 

zhvillimin e burimeve lokale të furnizimit, këto 

lidhje mund të ndërlidhin kompanitë lokale me 

Rubrika 4.8 Modeli i Plockut i partneritetit privat dhe publik për zhvillim të qëndrueshëm 

Płocku është një qytet shumë i gjallë industrial me 130,000 banorë në qendër të Polonisë. Aty 

gjendet edhe selia qendrore e PKN Orleni, një rafi neri e naftës dhe punëdhënës kryesor lokal. 

Edhe pse kompania paguante tatimin e saj, shume njerëz fi lluan të mendonin se ajo nuk ishte 

duke dhënë kontributin e duhur për mirëqenien e Plockut. Duke shpresuar që të ndryshoj 

këtë, PKN-ja kontaktoi UNDP-në. Duke shfrytëzuar reputacionin e saj si broker i paanshëm, 

UNDP mblodhi përfaqësuesit e qeverisë, PKN Orlenit dhe prodhuesin e farmerkave Levi Straus, 

e cila ka një fi liale në Plock. Në tetor të vitit 2002 u mbajtën një seri takimesh me organizatat 

joqeveritare (OJQ) dhe me përfaqësuesit e bashkësisë. Së bashku ata përpiluan një plan për 

zbatimin strategjisë për zhvillim të qëndrueshëm të Plockut, i cili u miratua nga këshilli komunal 

me qëllim të përmirësimit të jetës së popullatës lokale. 

Në korrik të vitit 2003 u themelua një fond për Plockun, i fi nancuar nga qeveria dhe sektori 

privat. PKN-ja dhe Levi Strauss, dy nga 44 pjesëmarrësit nga sektori privat, kanë dhënë 

për fondin një donacion prej 380,000 dollarësh. Qeveria ka kontribuar me 320,000 dollarë. 

Është themeluar një këshill drejtues i përbërë nga qytetarët vendas për të vendosur se si të 

shpenzohen fondet. OJQ-të aplikojnë për fonde për të mbështetur zhvillimin e qëndrueshëm. 

Projektet kanë bërë riaftësimin e inxhenjerëve, kanë përmirësuar kompjuterët nëpër shkolla, 

kanë mbështetur artin dhe kanë themeluar një shkollë për fëmijët e talentuar. Deri më tani 

ky fond ka fi nancuar mbi 150 projekte duke përfshirë në to rreth 3,800 qytetarë të Plockut. 

UNDP ka monitoruar dhe ka bërë vlerësimin e progresit të arritur në zbatimin e projekteve 

dhe ka ofruar trajnime për OJQ-të që të rrisin kapacitetet e tyre për kryerjen e funksioneve të 

kontrollit fi nanciar dhe për krijimin e partneritetit. Fondi është i hapur edhe për pjesëmarrës 

të tjerë dhe janë duke u bërë përpjekje për tërheqjen e më shumë donatorëve nga radhët e 

bizneseve lokale. 

“Mendoj se elementi i parë i Fondit për Plockun është kombinimi i parasë private me atë 

publike dhe shfrytëzimi i asaj paraje në të mirë të bashkësisë lokale”, thotë Mirosłav Milevski, 

Kryetar i Bashkisë së Płockut. Jam veçanërisht i kënaqur me faktin se resurset e këtij fondi do të 

shfrytëzohen nga OJQ-të pasi që mungesa e parave shumë shpesh pengon mundësinë e tyre 

për të realizuar synimet që kanë”. 

Të gjithë kanë përfi tuar: qyteti ka përfi tuar sepse më shumë OJQ kanë marrë ndihmë fi nanciare 

dhe teknike; bizneset kanë përmirësuar mirëqenien e qytetarëve të Plockut – të cilët janë burimi 

i tyre kryesor i fuqisë punëtore. Roli i UNDP-së ka qënë që ta bëjë të mundur këtë partneritet, 

të ndërtojë kapacitetet e të gjitha palëve që të punojnë së bashku dhe të zhvillojë një model 

të bashkëpunimit publik-privat i cili do të mund të aplikohet edhe në vendet tjera. PKN Orlen 

dhe UNDP-ja për momentin janë duke e përsëritur modelin e Plockut në tri qytete tjera polake: 

Ostrów Wielkopolski, Wałbrzych dhe Tarnów. 

Burimi: Zyra e UNDP në Poloni.


tregun global, duke i’u ofruar atyre qasje në 

fonde, në teknologji dhe që të kuptojnë se si të 

bëhen konkurrues. Edhe qëndrueshmëria e tyre 

e shtuar tregtare mund të nënkuptojë më shumë 

punësim dhe të ardhura për ata që gjenden në 

fund të piramidës sociale. 

Me përjashtim të Turqisë, Qipros dhe Maltës, 

në shumicën e vendeve të EQL/BSHP-së sektori 

privat ka qënë i përndjekur gjatë pjesës më të 

madhe të shekullit njëzet. Në rolin e saj margjinal 

të para viteve 90ta, ndërmarrja private në këto 

vende ka qënë kryesisht e kufi zuar në sektorin 

joformal (që ka qënë përgjithësisht i vogël), në 

të cilin aktivitetet e tregut të zi luanin një rol të 

rëndësishëm. Prandaj koncepti i “funksionimit 

të mirë duke bërë mirë” ka arritur rishtas në 

shumicën e vendeve të EQL/BSHP-së dhe në 

shumicën e vendeve ai duhet të lëshojë rrënjë. 

Komunitetet e sapokrijuara të biznesit në këto 

vende, shumë prej të cilave po përpiqen të 

lirohen nga e kaluara e komunizmit (si dhe nga 

‘dora gllabëruese’ e shtetit post komunist), duhet 

që të pajtohen plotësisht me rëndësinë që ka 

përgjegjësia e përbashkët shoqërore (PPSH). 

Obligimet gati-shoqërore, që politikat qeveritare 

vazhdojnë t’ua imponojnë kompanive shoqërore 

(parashtetërore), – veçanërisht atyre që ofrojnë 

shërbime komunale dhe publike, shpesh me 

humbje, – shtojnë konfuzionin në diskutimet 

rreth përgjegjësisë së përbashkët sociale në këto 

vende. 

Pjesa dërrmuese evetëdijsimit rreth PPSH-së, si 

vegël e biznesit në shtetet e EQL/BSHP-së, është 

gjeneruar nga investitorët e drejtpërdrejtë të 

jashtëm, të cilët sollën në rajon metodat moderne 

të zhvillimit të biznesit. 

Kulturat e përbashkëta dhe njohuritë 

menaxheriale që investitorët e huaj sjellin me 

vete kanë luajtur një rol shumë të rëndësishëm 

në ndërtimin e institucioneve të tregut dhe 

në rritjen e zhvillimit ekonomik, veçanërisht 

në shtetet e reja anëtare të BE-së dhe në 

Kazakistan. Kompanitë e mëdha dhe të pasura 

më resurse, të cilat mund të punojnë në mënyrë 

të pavarur nga forcat politike të vendit, mund të 

shërbejnë për të kontrolluar rastet e abuzimeve 

të mundshme të pushtetit nga ana e qeverive. 

Përfi timet që kompanitë shumëkombëshe i 

kanë sjellë rajonit (veçanërisht vendeve të EQLsë) 

përfshijnë mundësitë ndërkombëtare të 

punësimit, aftësimin e punonjësve, përdorimin 

e teknologjive që nuk dëmtojnë mjedisin dhe 

modernizimin e industrisë që, ashtu si janë 

nuk mund të jenë konkurruese. Kjo nuk do të 

ishte e mundur po të mos posedonin vendet 

e rajonit me numër të mjaftueshëm të fuqisë 

punëtore të kualifi kuar. Kontrollimet dhe 

bilancet e politikave shtetërore që mund të jenë 

të gabuara, të bëra nga organizatat e shoqërisë 

civile, si dhe nga institucionet e Bashkimit 

Evropian (për vendet e EQL-së), ishin shumë të 

rëndësishme për të siguruar një qeverisje të mirë, 

e cila i nevojitet një mjedisi të përshtatshëm për 

veprimtari komerciale..24 Paraqitja e standardeve 

moderne të menaxhimit ka shtuar interesimin e 

kompanive për këto standarde të përgjithshme 

të përgjegjësisë sociale, si një tërësi globale e KBve. 

Partneritetet publike-private (PPP), të cilat në 

shumë vende janë bërë shumë të rëndësishme 

për ofrimin e shërbimeve të tilla publike dhe 

komunale si telekomunikacion, energji, ujë, 

menaxhim të hedhurinave dhe transport lokal, 

ofrojnë shumë mundësi për angazhimin e sektorit 

privat në projektet e orientuara drejt shoqërisë 

(Rubrika 4.7). Shumë qeveri (veçanërisht ato 

në nivelin lokal) nuk posedojnë kapacitetin e 

nevojshëm fi skal ose drejtues për krijimin e 

kësaj infrastrukture ose për ofrimin e këtyre 

shërbimeve në mënyrë efi kase. Prandaj është 

imperativ zhvillimor që të inkurajohet investimi 

i kapitalit privat dhe ekspertizës në këta sektorë 

– veçanërisht në vendet më të varfëra të EQL/ 

BSHP-së, shumica e të cilave janë shtete të reja që 

nuk e kanë krijuar ende kapacitetin për të ofruar 

shërbime në mënyrë efektive. 

Sektori privat në vendet e EQL/ BSHP-së, duke 

përzier motivet fi lantropike dhe interesin e vet, 

është duke u angazhuar gjithnjë e më shumë në 

projektet e PPP-së të orientuara më shumë kah 

shoqëria, veçanërisht në arsim, shëndetësi dhe 

fushat e qeverisjes lokale. (Rubrika 4.8). Këto 

ndërmarrje të reja që zakonisht krijohen në fomë 

të aleancave ndërmjet bizneseve, organizatave 

ndërqeveritare, OJQ-ve dhe agjencive qendrore 

shtetërore dhe lokale janë duke ndihmuar 

qeveritë në ridefi nimin e rolit të tyre në mënyrë 

që të përmirësohet ofrimi i shërbimeve sociale. 

Në vend se të përpiqen që të krijojnë apo ofrojnë 

këto shërbime vet (detyra për të cilat ato shpesh 

nuk i kanë kapacitetet e duhura), qeveritë gjithnjë 

e më shumë po e theksojnë krijimin e kornizave 

mbështetëse dhe sigurimin e një ofrimi cilësor të 

shërbimeve që i nënkontraktohen sektorit privat 

dhe organizatave të shoqërisë civile. Këto procese 

duket se janë më të avancuara në shtetet e reja 

anëtare të BE-së, duke i’u falëndëruar sektoreve 

të tyre private që janë mjaft të zhvilluara dhe 

progresit në decentralizimin fi skal dhe në 

reformën e sektorit fi nanciar. 

Krijimi i partneriteteve të 

reja për zhvillim: ‘donatorët 

e rinj’ 

Duhet të rritet vëllimi i NZZH-së për të gjeneruar 

resursest e nevojshme për fi nancimin e zvogëlimit 

të varfërisë si dhe për të bërë përmirësimet në 

shëndetësi, arsim dhe në fusha tjera të politikës 

sociale. Në vitin 2003, vetëm 5 nga 22 vendet 

Duke shkëmbyer 

ekspertizën dhe praktikat 

më të mira të tranzicionit, 

donatorët e rinj mund të 

ndihmojnë të plotësohen 

boshllëqet fi nanciare 

dhe ato të ndihmës për 

zhvillim që qëndrojnë si 

pengesë për përmbushjen 

e OZHM-ve 

85

86 


donatore në Këshillin e Ndihmës për Zhvillim 

(KNZH) të OBZHE-së kanë mbajtur zotimet e 

tyre që të japin 0.7 përqind të bruto prodhimit 

vendor të tyre (BPV) si NZZH; niveli aktual (2003) 

i NZZH-së ishte vetëm rreth 0.23 përqind të BPVsë. 

Raporti i Projektit të Mijëvjeçarit2 vlerëson se 

për fi nancimin e programeve të nevojshme për 

arritjen e OZHM-ve, NZZH-ja duhet të rritet deri 

në rreth 0.53 – 0.54 përqind. 

Sidoqoftë, ndihma efektive teknike nuk është 

e thënë të jetë në formë monetare. Bartja e 

përvojës së fi tuar nga shtetet e reja anëtare të 

BE-së në përpilimin e politikave dhe në reformat 

e nevojshme institucionale për ndërtimin 

e ekonomive të shëndosha të tregut dhe 

qeverive demokratike – veçanërisht në vendet 

e Evropës Juglindore dhe në BSHP – poashtu 

mund të përbëjnë një formë të rëndësishme 

të bashkëpunimit zhvillimor. Kalimi i ketyre 

vendeve nga të qënit vende pranuese në vende 

ofruese të ndihmës mund të jap mësime më të 

gjëra rreth zhvillimit, veçanërisht në lidhje me 

apelin e OZHM8 për “partneritete të reja për 

zhvillim”. Format më tradicionale të ndihmës 

teknike të ofruara nga qeveria e Turqisë dhe 

Agjencia e saj për bashkëpunim ndërkombëtar, si 

dhe ndihma teknike e Federatës Ruse dhe falja e 

borxhit për vendet në zhvillim në Afrikë, Azi dhe 

në Amerikën Latine, theksojnë shumë mënyra 

përmes të cilave vendet e EQL/BSHP-së po 

kontribuojnë si donatorë të rinj ose jotradicional 

në bashkëpunimin për zhvillim ndërkombëtar. 

Vlera monetare e kontributeve të këtyre vendeve 

për NZZH-në globale mund të jetë relativisht e 

vogël, për shkak të niveleve të tyre relativisht të 

vogla të BPVsë për kokë banori (krahasuar me 

vendet e OBZHE KNZH-së) dhe pjesës së vogël 

të AKB-së të caktuara për NZZH-të. Megjithatë, 

ndikimi i mundshëm i mësimeve të mësuara 

dhe ekspertizës së vendeve të reja anëtare të 

BE-së në negocijimin e tranzicionit dhe në sfi dat 

zhvillimore të viteve 1990ta mund të jetë shumë 

i rëndësishëm. Si vende që kanë pranuar ndihmë 

dhe që janë rrëfi met kryesore të suksesshme të 

zhvillimit në botë në vitet e 1990ta, këta donatorë 

janë në pozitë unike për të ofruar njohuritë 

e ekspertëve për bashkësinë zhvillimore. 

Kontributetet potenciale që mund të japin 

donatorët e rinj nga radhët e vendeve të EQL/ 

BSHP-së për fqinjët e tyre lindorë dhe jugorë – si 

dhe vendeve në zhvillim në rajone tjera të botës 

– janë të shumta. Qeveritë, shoqëritë civile dhe 

sektorët privat në këto vende kanë akumuluar 

mjaft praktika shumë të mira dhe mësime të 

mësuara gjatë procesit të tranzicionit. Përshtatja 

e këtyre praktikave ka një rëndësi të veçantë 

për vendet në “fqinjësinë e gjerë” të Bashkimit 

Evropian, në Evropën Juglindore, në BSHP-në 

Perëndimore dhe Kaukaz, shumë nga të cilat po 

kërkojnë lidhje më të afërta (nëse jo hyrje) me BEnë. 

Duke shkëmbyer ekpertizën dhe praktikat më 

të mira të tyre rreth tranzicionit, donatorët e rinj 

mund të ndihmojnë mbushjen e zbrazëtive në 

fi nanca dhe në ndihmën për zhvillim që qëndron 

si pengesë për përmbushjen e OZHM-ve. Ata 

poashtu mund të përshpejtojnë integrimin e 

vendeve pranuese të ndihmës në BE. 

Proceset e hyrjes në BE bashkojnë mësimet për 

ndërtimin e institucioneve, refomat e tregut, 

përfshirjen sociale dhe qëndrueshmërinë 

mjedisore. Në një zonë të qeverisjes demokratike 

është shkëmbyer përvoja e shteteve të reja 

anëtare të BE-së në përmirësimin e funksionimit 

të parlamentit, qeverive rajonale dhe lokale, 

pavarësisë së gjykatave (përfshirë edhe 

institucionin e Ombudsmenit dhe gjykatat 

supreme) dhe janë arritur rezultate konkrete. Në 

politikën ekonomike, mësimet e mësuara nga 

zhvillimi i sektorit privat, liberalizimi i tregut dhe 

integrimi ekonomik nderkombëtar dhe ndërtimi i 

kapaciteteve për politika edhe më efi kase sociale 

duket se kanë rëndësi të veçantë. Përmirësimet 

e qëndrueshmërisë mjedisore në shtetet e reja 

anëtare ofrojnë shumë mësime të reja të cilat 

duhet të shfrytëzohen, veçanërisht në shtetet 

e BSHP-së. Suksesi i Polonisë në ndalimin e 

shpërndarjes së HIV-it gjatë fundit të viteve 1990ta 

poashtu paraqet një mësim të rëndësishëm për 

vendet fqinje, ku kjo epidemi është gati të dal 

jashtë kontrollit. 

Këta ‘donatorë të ri’ ballafaqohen me një 

numër problemesh të përbashkëta për t’u bërë 

kontribuesë me efi kas në ndihmën për zhvillim. 

Një sfi dë e tillë është edhe krijimi i mekanizmave 

transparent dhe efi kas të ofrimit të NZZHsë 

që i’u nevojiteshin ministrive të punëve të 

jashtme për bashkërendimin e projekteve dhe 

aktiviteteve të bashkëpunimit zhvillimor. Sfi dë 

janë edhe mungesat e punonjësve me përvojë 

në menaxhimin e aktiviteteve të bashkëpunimit 

zhvillimor, veçanërisht në lëminë e menaxhimit 

të ciklit të projektit. Mbetet të preken edhe 

disa çështje në lëminë e kornizave ligjore për 

aktivitetet e NZZH-së, vetëdijsimit publik dhe 

arsimimit. UNDP-ja u ka ofruar shteteve të reja 

anëtare ndihmë në të gjitha këto fusha. 

Mbështetja e OZHM-ve duke 

investuar në ‘të mirat 

publike rajonale’ 

Përgjegjësia për arritjen e OZHM-ve dhe synimeve 

kombëtare u mbetet qeverive. Por në shumë raste 

vendet nuk mund të arrijnë objektivat e tyre duke 

punuar vetëm brenda kufi njve të tyre. Kjo vërehet 

më së miri në rastin e ‘të mirave publike rajonale’ 

si krijimi dhe mirëmbajtja e rrjeteve ndërkufi tare 

të transportit, luftimi i rreziqeve për ekosistemet 

ndërkufi tare ose trajtimi i kërcënimeve dhe 

mundësive të shkaktuara nga liberalizimi i


tregut (veçanërisht pasi shumë vende të EQL/ 

BSHP-së kanë ekonomi të vogla dhe të hapura), 

emigracioni, trafi kimi dhe përhapja e sëmundjeve 

ngjitëse siç janë HIV/AIDS dhe tuberkulozi. Raporti 

i Projektit të Mijëvjeçarit të KB-së2 pranon lidhjen 

ndërmjet të mirave publike dhe OZHM-ve, dhe 

rekomandon ofrimin e të mirave të tilla rajonale si: 

• Investimi në infrastrukturën transnacionale 

për transport, energji dhe menaxhim të ujit, 

përfshirë autostradat, rrjetet elektrike, rrjetet e 

telekomunikacionit dhe rrjetet e naftësjellësve 

dhe gazsjellësve; 

• Menaxhimi i bashkërenduar i problemeve 

mjedisore transnacionale; 

• Krijimi ose forcimi i institucioneve për 

promovimin e bashkëpunimit ekonomik me 

theks të veçantë në bashkërendimin dhe 

harmonizimin e politikave dhe procedurave 

tragtare; 

• Krijimi ose forcimi i mekanizmave politikë për 

promovimin e dialogut rajonal dhe ndërtimin 

e konsensusit. 

Raporti i Mijëvjeçarit poashtu bën thirrje për 

mbështetje ndërkombëtare në ofrimin e të mirave 

të tilla publike rajonale, si dhe për integrimin e 

tyre në strategjitë kombëtare për zvogëlimin e 

varfërisë, të bazuara në OZHM-të. 

Vendet e EQL/ BSHP-së ofrojnë shembuj të 

fuqishëm se sa përfi tohet nga një bashkëpunim 

i tillë transnacional – si dhe sa është çmimi nëse 

ky bashkëpunim mungon. Zgjerimi i Bashkimit 

Evropian në maj të vitit 2004 dhe ndikimi i tij i 

vazhdueshëm në Evropën Juglindore (i lidhur 

me mundësinë e zgjerimit të mëtejshëm) tregon 

se si integrimi i suksesshëm dhe bashkëpunimi 

shumëkombësh ka sjell bonuse tejet të mëdha 

për vendet e EQL-së. BE-ja ofron një efekt të 

rëndësishëm demonstrues se si mund të rriten 

siguria, prosperiteti dhe zhvillimi përmes 

bashkëpunimit ndërqeveritar. Kjo bëhet përmes 

një modeli që respekton sovranitetin e shteteve 

më të vogla derisa ndihmon ekonomitë e dobëta 

të zënë hapin në zhvillim, duke kombinuar 

integrimin ekonomik rajonal me ndihmën 

drejtuar kah zhvillimi i institucioneve. Përveç 

reformave ankoruese në shumë vende të EQLsë, 

BE-ja ka kontribuar gjerësisht në stabilitetin e 

Evropës Juglindore (shih kapitullin 2). 

Për dallim nga kjo, sukseset në integrimin 

ekonomik transnacional ndërmjet shteteve të 

BSHP-së kanë qënë shumë modeste. Kjo mund 

të thuhet veçanërisht për Azinë Qendrore, 

ku mungesa e një bashkëpunimi të fuqishëm 

ekonomik ka pasur ndikim mjaft të madh në 

cilësinë e mjedisit – veçanërisht në vendet e vogla 

më të varfëra (shih Rubrika 4.9) 

Rubrika 4.9 Bashkëpunimi rajonal për zhvillim njerëzor dhe siguri njerëzore në Azinë Qendrore 

Raporti i UNDP-së për zhvillimin njerëzor rajonal mbi Bashkëpunimin rajonal për zhvillimin 

njerëzor dhe sigurinë njerëzore në Azinë Qendrore përqëndrohet në problemet e bashkëpunimit 

dhe integrimit ndërkombëtar në mes të pesë vendeve të Azisë Qendrore (Kazakistanit, 

Kirgistanit, Taxhikistanit, Turkmenistanit dhe Uzbekistanit) dhe përpiqet që të ndërtojë 

konsensusin rreth çështjeve të rëndësishme të këtij rajoni. Raporti fokusohet në dimensionet 

rajonale të tregtisë, transportit dhe tranzitit, investimit privat dhe integrimit të sektorit fi nanciar, 

ujit, energjisë, mjedisit, emigrimit, shëndetësisë dhe arsimit dhe parandalimit të katastrofave, 

rreziqeve natyrore dhe atyre të shkaktuara nga njeriu. Ai poashtu trajton kufi zimet politike dhe 

institucionale rreth bashkëpunimit rajonal dhe ndërkombëtar përtej Azisë Qendrore dhe i lidh 

ato me perspektivën kombëtare për arritjen e OZHM-ve. 

Raporti sjell përfundimin se: 

• Bashkëpunimi dhe integrimi rajonal do t’iu sjell përfi time të mëdha popujve të Azisë 

Qendrore dhe do të kontribuoj në arritjen e OZHM-ve. Zvogëlimi i pengesave për tregti dhe 

transport brenda dhe jashtë rajonit, menaxhimi i përmirësuar rajonal i ujit dhe energjisë, një 

qasje rajonale ndaj luftës kundër HIV/ AIDS-it, rritja e standardeve të shkollimit, gatishmëria 

rajonale dhe kapacitetet e reagimit duhet të jenë elemente të rëndësishme të agjendës së 

bashkëpunimit rajonal. 

• Qeverisja e dobët e pasqyruar në kapacitetin e dobët institucional, me nivele të larta të 

korrupsionit dhe me perspektivë të kufi zuar për shumicën e njerëzve që të marrin pjesë në 

përpilimin e agjendave zhvillimore kombëtare të këtyre vendeve, paraqet pengesë serioze për 

të përfi tuar nga bashkëpunimi dhe integrimi ndërkombëtar. Një qeverisje më e mirë është kyçe 

për të krijuar një Azi Qendrore të integruar, me prosperitet dhe stabile. 

• Bashkësia ndërkombëtare është shumë e interesuar për zhvillimin njerëzor dhe sigurinë 

njerëzore në Azinë Qendrore. Kina dhe Rusia, si dhe donatorët kryesorë ndërkombëtar, që nga 

viti 2001 kanë intensifi kuar mbështetjen e tyre për bashkëpunim dhe integrim rajonal në Azinë 

Qendrore. Kjo mbështetje duhet të vazhdojë dhe duhet të fokusohet në forcimin e institucioneve 

më të rëndësishme rajonale. 

Burimi: Zyra e UNDP në Poloni. 

Në Azinë Qendrore, 

mungesa e një 

bashkëpunimi të mirë 

rajonal ka pasur një 

ndikim të konsiderueshëm 

në zhvillimin ekonomik 

dhe në cilësinë e mjedisit 

– veçanërisht në vendet e 

vogla më të varfëra 

87

88 

OBJEKTIVET ZHVILLIMORE TË MIJËVJEÇARIT: KORNIZA PËR VEPRIM

5Përfundimet

90 


Ky raport tregon se kur 

bëhet si duhet – përshtatja 

kombëtare e OZHM-ve 

mund të jap treguesit që 

mund të shfrytëzohen 

për identifi kimin dhe 

monitorimin e lokacionit, 

masës dhe ndryshimeve 

në shkallën e varfërisë dhe 

përjashtimit social, madje 

edhe brenda shteteve të 

reja anëtare të BE-së 

Praktikisht secili vend i EQL/ BSHP-së i është 

nënshtruar ndryshimeve themelore që nga viti 

1990, vit ky fi llestar për vlerësimin e progresit 

në plotësimin e OZHM-ve. Shembja e ish 

Bashkimit Sovjetik dhe Jugosllavisë socialiste, 

shpërbërja e Federatës Çekosllovake dhe krijimi 

i Bashkimit Evropian si mekanizëm kyç për 

(re)integrimin shumëkombësh, ndryshojë në 

mënyrë thelbësore ekonominë politike rajonale 

të vendeve të BSHP-së dhe të shumë vendeve 

të Evropës Juglindore dhe Qendrore si dhe të 

shteteve të rajonit të Baltikut. Rëniet e mëdha 

në të ardhura dhe në prodhim, të përcjellura 

nga rimëkëmbjet ekonomike të përjetuara në 

mesin apo në fund të viteve 1990ta, poashtu 

ndryshuan në mënyrë dramatike përspektivat 

zhvillimore si dhe rreziqet e varfërisë dhe 

përjashtimit social. Rëniet e mëdha në 

prodhimin industrial dhe përmirësimet e më 

pastajme në efi kasitetin e resurseve natyrore 

dhe shpenzimit të energjisë, të kombinuara me 

rritjen e kapacitetit të mbrojtjes dhe menaxhimit 

më të mirë të mjedisit, përmirësuan në mënyrë 

domethënëse mundësitë për qëndrueshmëri 

mjedisore në shumë vende të EQL/BSHP-së, 

veçanërisht në shtetet e reja anëtare të BE-së. 

Shkalla e ulët e natalitetit dhe zvogëlimi i numrit 

të popullësisë i raportuar nga shumica e këtyre 

vendeve, paraqesin sfi da të reja demografi ke në 

shëndetësi, arsim dhe në sisteme të mirëqenies 

sociale, sfi da këto që fi lluan të paraqiten vetëm 


Jo të gjitha vendet e EQL/ BSHP-së janë duke 

përjetuar tranzicione postkomuniste ose 

demografi ke të llojit që përshkruam më lartë. 

Turqia (si dhe një numër i vendeve të Azisë 

Qendrore dhe Azerbejxhani) vazhdojnë të kenë 

popullësi të re dhe në rritje. Asaj nuk i duhet të 

krijojë institucione të ekonomisë së tregut ose 

të demokracisë parlamentare. Por edhe në Turqi 

kanë ndodhur ndryshime thelbësore që nga viti 

1990. Turqia reagoj ndaj sfi dave të paraqitura 

nga rritja e infl acionit dhe borxhit të qeverisë 

gjatë viteve 1990ta dhe nga kriza valutore e 

viteve 1999 dhe 2001, duke ripërqëndruar 

kornizën politike të saj drejt integrimit evropian 

si dhe drejt anëtarsimit në BE. Zgjedhjet 

parlamentare të vitit 2002, të cilat ndryshuan 

politikën e brendshme të Turqisë dhe treguan se 

si një qeveri e zgjedhur në mënyrë demokratike 

e udhëhequr nga një parti islamike mund të 

përshpejtojë progresin drejt BE-së, përcaktuan 

rolin e Turqisë si vendi musliman më demokratik 

në botë. Sikurse Federata Ruse dhe shtetet tjera 

anëtare të reja të BE-së, edhe Turqia është ofrues 

i ndihmës zhvillimore për vendet e varfëra. Këto 

trende të transformimit tregojnë mangësitë 

e trajtimit të OZHM-ve dhe vitit të pikënisjes 

1990 si gral i shenjtë (holy grail) për vlerësimin e 

zhvillimit në vendet e EQL/ BSHP-së. Ato poashtu 

tregojnë se pse OZHM-të duhet t’iu përshtaten 

rrethanave kombëtare. Por ky raport poashtu 

tregon se kur bëhen si duhet, përshtatjet 

kombëtare të OZHM-ve mund të japin treguesë 

të cilët mund të përdoren pastaj për identifi kimin 

dhe monitorimin e lokacionit, shtrirjes dhe 

ndryshimeve të varfërisë dhe përjashtimit social 

madje edhe në shtetet e reja anëtare të BE-së. 

Trendet e përjashtimit social që dëmtojnë romët, 

fëmijët, personat e zhvendosur brenda vendit, 

refugjatët, femrat dhe grupet tjera të rrezikuara 

mund të maten dhe monitorohen më mirë duke 

përdorur treguesë të ndarë të OZHM-ve. Kur 

aplikohen si duhet, OZHM-të poashtu tregojnë 

se disa shtete të BSHP-së po ballafaqohen me 

nivele të varfërisë dhe sfi da zhvillimore që më 

së shpeshti lidhen me vendet në zhvillim në 

Afrikë, Azi Jugore dhe në Karaibe. Si të tilla ato 

meritojnë nivel proporcional të mbështetjes 

nga bashkësia ndërkombëtare. 

Raportet e OZHM-ve kombëtare ndoshta jo 

gjithmonë paraqesin udhëzues (ose udhërrëfyes) 

të përkryer për përmbushjen e OZHM-ve në 

vendet e EQL / BSHP-së. Pothuaj gjysma e këtyre 

raporteve miratohen nga qeveritë si dokumente 

të politikave zyrtare. Raportet e ndryshme 

kombëtare kanë qasje të ndryshme rreth 

përshtatjes së OZHM-ve në rrethana kombëtare, 

me rreziqe dhe implikime të ndryshme 

përkatëse për arritjen apo mosarritjen e këtyre 

objektivave. Në anën tjetër duke qënë shprehje 

e pronësisë kombëtare të OZHM-ve, standarde 

për vlerësimin e progresit kombëtar dhe shenja 

udhëzuese për të ardhmen, këto raporte janë 

burime të paçmueshme. Vlera parësore e 

raporteve kombëtare qëndron në tërheqjen e 

vëmendjes për zbrazëtitë zhvillimore dhe në 

sugjerimin e mënyrave realiste për t’i trajtuar ato. 

Kur këto kombinohen me DSZV-të, me kornizat 

afatmesme të shpenzimeve dhe me vlerësimet 

e nevojave, ato mund të japin vlerësime të 

besueshme të resurseve që nevojiten për të 

mbushur këto zbrazëti. 

Raporti për zbatimin e zotimeve kombëtare 

ka qënë deri më tani i përzier, dhe fushat me 

prioritet për punë të mëtejshme drejt agjendës 

së OZHM-ve ndryshojnë nga një vend në tjetrin. 

Vendet që kanë zgjidhur disa çështje themelore 

(p.sh. shkallën e vdekshmërisë, varfërinë 

absolute), siç janë shtetet e reja anëtare të BE-së, 

mund të shfrytëzojnë OZHM-të për rreshtimin e 

politikave kombëtare me kornizën e përfshirjes 

sociale të BE-së, në mënyrë që përfi timet e 

zhvillimit të arrijnë deri te grupet dhe zonat më 

të lëna anash. Në anën tjetër, meqënëse sfi dat 

zhvillimore në vendet më të varfëra të Azisë 

Qendrore nuk dallojnë aq shumë nga ato në 

vendet e varfëra të Afrikës, OZHM-të mund të 

shërbejnë si mjet avokimi për të siguruar që ato 

të gëzojnë vëmendjen e duhur nga bashkësia 

ndërkombëtare. Siç janë paraqitur në raportet 

e OZHM-ve kombëtare, OZHM-të e përshtatura

kombëtare mund të bëhen të rëndësishme 

për të gjitha vendet e EQL/ BSHP-së. Sidoqoftë 

pothuaj të gjitha shtetet duhet të përmirësojnë 

performancën e tyre në një ose më shumë 

fusha brenda agjendave të OZHM-ve të tyre të 

përshtatura për rrafshin kombëtar. 

Derisa shumë trende të ndryshme kombëtare 

janë të qarta, ky raport sugjeron se sa i përket 

agjendave të OZHM-ve, vendet e EQL/ BSHPsë 

në vija të trasha mund të ndahen në tri 

grupe. Grupi i parë përfshinë shtetet e reja 

anëtare të BE-së, vendet e Evropës Juglindore 

që kanë përfunduar ose që janë ftuar të fi llojnë 

negociatat për hyrje në BE1 si dhe Federata 

Ruse, Ukraina, Bellorusia dhe Kazakistani. Këto 

vende kanë BPV-në për kokë banori mbi PPP 

5,000 $2; nuk kanë qënë të ndikuara seriozisht 

nga konfl iktet (Kroacia dhe Federata Ruse bëjnë 

përjashtim nga kjo); dhe kanë kapacitete të 

mjaftushme shtetërore për të orientuar më 

mirë përfi timet sociale drejt atyre që kanë më 

së shumti nevojë për ndihmë. Këto vende janë 

poashtu vende që arrijnë rezultate të mira ose 

që tregojnë përmirësime të shpejta në Indeksin 

e qëndrueshmërisë mjedisore (IQM); që janë 

duke dhënë gjithnjë e më shumë kontribut në 

bashkëpunimin zhvillimor ndërkombëtar (ose 

janë të gatshëm të bëjnë këtë); dhe ku femrat 

kanë bërë hapat më të mëdhenj drejt barazisë 

gjinore. Në anën tjetër, këto janë poashtu vendet 

ku tuberkulozi dhe HIV/ AIDS paraqesin rreziqet 

më serioze epidemiologjike për shëndetin publik 

(ndonëse ato janë shumë më pak të rëndësishme 

se shkaqet tjera të vdekshmërisë); që marrin të 

ardhura neto nga emigrantët (me përjashtim të 

Ukrainës dhe Bellorusisë); dhe në të cilat numri i 

popullësisë po zvogëlohet, veçanërisht në zonat 

rurale (në Federatën Ruse, Ukrainë dhe Bellorusi, 

ky zvogëlim pasqyron trende alarmante të 

vdekshmërisë, veçanërisht ndër meshkujt). Për 

këto vende, sfi dat e përmbushjes së OZHM-ve 

janë ngushtë të lidhura me: 

• vazhdimin e zhvillimit ekonomik; 

• suksesin e politikave për zvogëlimin e 

varfërisë relative dhe pabarazisë, ose për 

shkak se BE-ja kishte theksuar varfërinë 

relative në të ardhura si masë kryesore e 

përjashtimit social (për vendet e EQL-së), 

ose duke marrë parasysh dallimet e mëdha 

në mes të të pasurve dhe të varfërve që janë 

krijuar gjatë tranzicionit në disa prej vendeve 

më të pasura të BSHP-së; 

• identifi kimin më të mirë të grupeve të 

rrezikuara përmes zhvillimit të treguesëve të 

ndarë të varfërisë dhe OZHM-ve; 

• drejtimin më efi kas drejt politikave sociale 

për të ndihmuar këto grupe; 

• përgatitjen dhe zbatimin më efi kas të 

programeve zhvillimore të drejtuara kah 

rajonet e varfëra (p.sh., Kaukazi Verior në 

Federatën Ruse ose Anatolia Lindore në 

• 

Turqi); 

sigurimin e një qasjeje më të mirë në tregjet 

e OECD-së për eksportimin e produkteve 

bujqësore, metalurgjike dhe të industrisë së 

lehtë (për vendet e BSHP-së); 

• rritjen e kapacitetit shtetëror dhe joshtetëror 

në nivelin lokal, në mënyrë që ofrimi lokal i 

shërbimeve publike dhe komunale të bëhet 

në mënyrë më efi kase; 

• reformimin e administratave qendrore dhe 

nën-nacionale për të zvogëluar korrupsionin 

dhe për përmirësimin e cilësisë së qeverisjes; 

• përmirësimin e efektshmërisë së ndihmës së 

ofruar si ’donatorë të ri’; 

• sigurimin e përshtatjes së duhur të strategjive 

të OZHM-ve me kornizat e BE-së për përfshirje 

sociale, qofshin ato memorandume të 

• 

përbashkëta të përfshirjes për hyrje në BE 

ose (në rastin e Ukrainës) plane kombëtare të 

veprimit për Politikën e fqinjësisë evropiane 

të BE-së; 

avokimin për ndryshime të mëdha në 

mënyrën e zgjedhur të jetës që janë të 

nevojshme për përmirësimin e shëndetit 

publik dhe për adresimin e trendeve të 

disfavorshme të vdekshmërisë, veçanërisht 

ndër meshkujt e këtyre vendeve të BSHP-së; 

• përshpejtimin e paraqitjes së kornizave të 

përgjegjësisë së përbashkët sociale dhe 

për zhvillimin e biznesit, veçanërisht për 

kompanitë e vogla lokale të cilat mund të 

përmirësojnë konkurrueshmërinë e tyre 

dhe të jenë nënkontraktuesë më efi kas për 

korporatat shumëkombëshe; dhe 

• krijimi i kornizave rregullatore të nevojshme 

për të krijuar partneritete më të mira publike 

dhe private për përmirsimin e qasjes në 

shëndetësi, arsim, telekomunikacion dhe 

shërbime komunale, veçanërisht në zonat e 

largëta rurale. 

Grupi i dytë përbëhet nga Moldavia dhe 

vendet e Kaukazit dhe të Azisë Qendrore 

(përveç Kazakistanit). Këto vende kanë BPV-në 

nën PPP 5,000 $3 për kokë banori (në rastin e 

Gjeorgjisë, Moldavisë, Kirgistanit, Taxhikistanit 

dhe Uzbekistanit – gjysma e kësaj shume ose 

edhe më pak). Ato janë duke u rimëkëmbur nga 

pasojat (shpesh shkatërruese) të konfl ikteve 

të armatosura (me përjashtim të Kirgistanit, 

Turkmenistanit dhe Uzbekistanit); dhe ato 

përballen me kufi zime të mëdha në kapacitetet 

shtetërore që kufi zojnë aftësinë e qeverisë për 

kryerjen e funksioneve themelore shtetërore 

në politikën sociale dhe në fushat tjera. 

Me përjashtim të Armenisë, Gjeorgjisë dhe 

Moldavisë ato radhiten mjaft poshtë në IQMtë; 

profi let demografi ke dhe epidemiologjike të 

këtyre vendeve janë më shumë tipike të vendeve 

në zhvillim – popullsinë e kanë të re dhe në rritje. 

Progresi i epokës sovjetike drejt barazisë gjinore 

dhe qasja në shërbime cilësore në arsim dhe 

Përfundimet 

91

92 


shëndetësi, është duke u rrezikuar më së shumti 

në këto vende. Ato vuajnë nga mungesa e 

institucioneve efi kase për bashkëpunim rajonal, 

veçanërisht në Azinë Qendrore dhe në Kaukaz 

dhe janë furnizuesit kryesor të punëtorëve 

emigrantë, veçanërisht në Federatën Ruse por 

(në rastin e Moldavisë) edhe në vendet e BE-së. 

Për këtë grup të vendeve, sfi dat e përmbushjes 

së OZHM-ve janë të lidhura ngushtë me: 

• sigurimin e zhvillimit të vazhdueshëm 

ekonomik, për ngritjen e të ardhuravë 

familjare, të hyrat qeveritare nga tatimet dhe 

konsumi publik dhe privat, duke zvogëluar 

në këtë mënyrë varfërinë absolute; 

• përmirësimin e cilësisë së të dhënave 

themelore mbi varfërinë, papunësinë 

dhe qasjen në shërbime sociale;• 

përmirësimin e konsiderueshëm të cilësisë 

së qeverisjes për të zvogëluar korrupsionin, 

edhe në nivelin e qeverisë qendrore (përmes 

reformës në administratën publike dhe në 

sistemin gjyqësor) edhe në nivelin lokal 

(përmes decentralizimit); 

• promovimin dhe forcimin e demokracisë 

së përfaqësimit për të siguruar bartjet 

demokratike të pushtetit; 

• ndërtimin ose riparimin e infrastrukturës 

themelore të shërbimit publik dhe komunal, 

veçanërisht për furnizimin me ujë dhe 

trajtimin e tij, të shëndetit publik dhe arsimit; 

• sigurimin e qasjes më të mirë në treg për 

eksportin e produkteve industriale dhe të 

industrisë së lehtë (veçanërisht në BE, por 

edhe në Federatën Ruse, Ukrainë, Kazakistan 

dhe Uzbekistan), si dhe sigurimin e qarkullimit 

të lirë të punëtorëve emigrantë brenda dhe 

jashtë BSHP-së; 

• sigurimin e përputhshmërisë së duhur të 

strategjive të OZHM-ve me vlerësimin e 

nevojave të OZHM-ve, me DSZV-të, me 

programet e decentralizimit dhe (në rastin e 

Moldavisë dhe vendeve të Kaukazit Jugor), 

me planet kombëtare të veprimit për Politikën 

Evropiane të Fqinjësisë së BE-së; 

• tërheqja e fi nancimeve të mëdha me 

koncesion dhe burimeve tjera për fi nancimin 

e zbatimit të vlerësimit të nevojave të OZHMsë; 

• përmirësimin e ambientit të biznesit për 

inkurajimin e investimeve të rregulluara 

në sektorin privat, përfshirë promovimin 

e transparencës, mbrojtjen e të drejtave 

pronësore, mbrojtjen e qasjes në kapital dhe 

menjanimin e burokracisë; 

• përshpejtimin e paraqitjes së kornizave të 

përgjegjësisë së përbashkët sociale dhe 

për zhvillim të biznesit, veçanërisht në 

mesin e kompanive lokale të vogla, gjë që 

do të përmirësonte konkurrueshmërinë e 

tyre dhe do të mundësonte që ato të jenë 

nënkontraktuese më efektive për korporatat 

shumëkombëshe; dhe 

• krijimin e kornizave rregullatore të nevojshme 

për krijimin e partneriteteve private dhe 

publike më efektive, në mënyrë që të 

përmirësohet qasja në shëndetësi, arsim, 

telekomunikacion dhe shërbime komunale, 

veçanërisht në zonat e largëta rurale. 

Grupi i tretë përbëhet nga vendet e Ballkanit 

Perëndimor, të cilat kanë elemente të 

kombinuara të grupit të parë dhe të dytë. Kjo 

do të thotë se këto vende, sikurse edhe vendet 

e Kaukazit, Moldavia dhe Taxhikistani, janë 

duke u rimëkëmbur nga pasojat e konfl ikteve të 

dhunshme që sollën miliona refugjatë, persona 

të zhvendosur brenda vendit dhe grupe tjera 

të njerëzve të rrezikuar. Ato janë angazhuar 

në proceset e DSZV-së, me të cilat duhet të 

përputhet përpilimi dhe zbatimi i strategjisë 

së OZHM-ve. Në përgjithësi ato kanë BPVnë 

për kokë banori që përafërsisht mund të 

krahasohet me atë të vendeve kandidate për 

anëtarësim në BE – Bullgarinë dhe Rumaninë, si 

dhe të vendeve si Turqia, Bellorusia dhe Ukraina. 

Vendet e Ballkanit Perëndimor kanë shpërndarje 

relativisht të barabartë të të ardhurave (sikurse 

shtetet e reja anëtare të BE-së), që sugjeron 

se politika sociale duhet të përqëndrohet në 

ngritjen e shqetësimeve rreth varfërisë absolute 

dhe jo të varfërisë relative. Ato janë furnizuesë 

të mëdhenj të punëtorëve emigrantë (siç janë 

vendet e BSHP-së), veçanërisht në vendet 

anëtare të BE-së, duke gjeneruar kështu të 

ardhura domethënëse nga jashtë. Sikurse 

shtetet e reja anëtare të BE-së, Federata Ruse 

dhe vendet perëndimore të BSHP-së, vendet e 

Ballkanit Perëndimor në përgjithësi posedojnë 

kapacitetin e shtetit që është i nevojshëm për 

vjeljen e të hyrave domethënëse të BPV-së nga 

tatimet dhe për fi nancimin e shërbimeve sociale 

themelore; dhe për dallim të madh nga vendet 

e BSHP-së, ato gëzojnë preferenca për hyrje në 

tregun e përbashkët të BE-së. Për këto vende, 

sfi dat e përmbushjes së OZHM-ve janë ngushtë 

të lidhura me: 

• sigurimin e zhvillimit të vazhdueshëm 

ekonomik, për rritjen e të ardhurave të 

familjeve, të hyrave të qeverisë nga tatimi 

dhe rritjen e konsumit publik dhe privat, 

duke zvogëluar kështu varfërinë absolute; 

• përmirësimin e cilësisë së të dhënave 

themelore mbi varfërinë, papunësinë dhe 

qasjen në shërbime sociale; 

• përmirësimin e konsiderueshëm të cilësisë së 

qeverisjes, edhe në nivel të qeverisë qendrore 

(përmes reformës në administratën publike 

dhe gjyqësi) edhe në nivel lokal (përmes 

decentralizimit); 

• sigurimin e përputhshmërisë së duhur me 

vlerësimin e nevojave të OZHM-ve, DSZV-së, 

programeve të decentralizimi dhe agjendës 

për integrim në BE që ka të bëj me PSA-në;

• identifi kimin më të mirë të grupeve të 

rrezikuara përmes zhvillimit të treguesëve të 

veçantë të varfërisë dhe OZHM-ve; 

• një orientim më efektiv të politikave sociale 

për të ndihmuar këto grupe; 

• një hartim dhe zbatim më efektiv të 

• 

programeve zhvillimore të orientuara kah 

rajonet e varfëra (p.sh., Shqipëria veriore, 

Serbia jugore); 

tërheqjen e fi nancimeve të konsiderueshme 

me koncesion dhe burimeve tjera për të 

fi nancuar zbatimin e vlerësimit të nevojave 

të OZHM-ve; 

• promovimin e kornizave të tilla të 

• 

përgjegjësisë së përbashkët sociale si Ndikimi 

Global i KB-ve dhe korniza e BE-së për zhvillim 

të qëndrueshëm të bizneseve lokale, për të 

forcuar lidhjet me ekonominë globale dhe 

për zgjerimin e përfi timeve të lidhura me 

investimin e drejtëpërdrejtë nga jashtë; dhe 

krijimin e kornizave rregullatore që nevojiten 

për krijimin e partneritetit më efektiv publik 

dhe privat, me qëllim të përmirësimit të qasjes 

në shëndetësi, arsim, telekomunikacion dhe 

shërbime komunale, veçanërisht në zonat e 

largëta rurale. 

Rëndësi të veçantë për të gjitha këto kanë 

reformat e administratave qendrore dhe nënkombëtare 

për zvogëlimin e korrupsionit dhe 

përmirësimin e cilësisë së qeverisjes. Përvoja e 

shteteve të reja anëtare të BE-së tregon se vendet 

të cilat kanë arritur sukseset më të mëdha në 

zbatimin e reformave ekonomike, politike dhe 

sociale kanë bërë edhe progresin më të madh 

në zvogëlimin e shkallës së varfërisë, sigurimin 

e barazisë gjinore, promovimin e rezultateve më 

të mira në arsim dhe shëndetësi dhe kombinimin 

e zhvillimit ekonomik me qëndrueshmërinë 

mjedisore. Tranzicionet e suksesshme kanë 

treguar se progresi në ndërtimin e institucioneve, 

reformat e tregut, përfshirja sociale dhe 

qendrueshmëria e mjedisit shkojnë së bashku. 

Përvojat e këtyre vendeve në përmirësimin e 

funksionimit të parlamenteve, qeverive lokale 

dhe rajonale, gjyqësorit (përfshirë institucionin 

e Ombudsmanit dhe gjykatat supreme) janë 

shkëmbyer dhe kanë sjell rezultate konkrete. Në 

politikën ekonomike mësimet e mësuara nga 

zhvillimi i sektorit privat, liberalizimi i tregut, 

integrimi ekonomik ndërkombëtar dhe ndërtimi 

i kapaciteteve janë me rëndësi të veçantë për 

politika më efektive sociale. 

Përvoja e shteteve të reja anëtare të BE-së poashtu 

tregon se kur lidhen ngushtë me përpjekjet për 

përmirësimin e cilësisë së qeverisjes, OZHM-të 

mund të ndihmojnë në krijimin e kapaciteteve 

institucionale të nevojshme për t’iu përgjigjur 

sfi dave zhvillimore urgjente. Kur shoqëria civile 

dhe aktorët e qeverisë lokale angazhohen 

në përshtatjen dhe zbatimin e tyre, OZHM-të 

mund të jenë një instrument i fuqishëm për 

forcimin e qeverisjes lokale dhe për promovimin 

e zhvillimit lokal (si në Shqipëri). Kur lidhen 

me bashkëpunimin ndërqeveritar, OZHM-të 

mund të promovojnë investimin në ‘të mirat 

publike rajonale’ që nevojiten për adresimin 

e mundësive dhe rreziqeve transnacionale 

ekonomike, ekologjike, të emigracionit dhe 

epidemiologjike. Në fund kur lidhen me kornizat 

afatmesme të politikës makroekonomike (si në 

Azerbejxhan) dhe kur shoqërohen me vlerësime 

realiste të nevojave (si në Taxhikistan), OZHMtë 

mund të lidhin programet afatshkurtra dhe 

afatmesme të stabilizimit makroekonomik me 

vizionin zhvillimor të përcaktuar në Deklaratën 

e Mijëvjeçarit. 

Përfundimet 

93

Shënime 

Kapitulli 1 

1 Miratuar nga Asambleja e Përgjithshme me 8 shtator 2000. Shih në http:/ / www.un.org/ millennium/ 

declaration/ ares552e.htm. 

2 Shih aneksin1 për detaje rreth agjendës së OZHM-ve globale. 

3 Ky është raporti i tretë i OZHM-ve për rajonin e EQL/ BSHP-së. Dy raportet e para u botuan nga Banka 

Botërore (Banka Botërore 2004b dhe Banka Botërore 2005b). Të dyja raportet përqëndrohen në synimet 

dhe treguesit e OZHM-ve globale dhe nuk kanë marrë parasysh agjendat kombëtare të OZHM-ve. 

Kapitulli 2 

1 Shqipëria, Armenia, Azerbejxhani, Bellorusia, Bosnja dhe Hercegovina, Bullgaria, Kroacia, Qipro, 

Republika Çeke, Estonia, Gjeorgjia, Hungaria, Kazakistani, (Krahina e) Kosova, Kirgistani, Letonia, Lituania, 

Maqedonia, Malta, Moldavia, Polonia, Rumania, Federata Ruse, Serbia, Mali i Zi, Sllovakia, Sllovenia, 

Taxhikistani, 

Turqia, Turkmenistani, Ukraina, Uzbekistani. Ky rajon njihet me shkurtesën EQL/ BSHP. 

2 Baza e të dhënave për treguesit e zhvillimit botëror, Banka Botërore. 

3 Shih p.sh., UNDP RBEC 2002a, UNDP RBEC 2005a, dhe faqen e internetit të Dekadës për pëfshirjen e 

romëve http:/ / www.romadecade.org. 

4 Çekosllovakia bën një përjashtim duke qënë në atë kohë një ndër shtetet më të industrializuara në botë. 

5 Përveç Jugollavisë, e cila ka pasur marrëdhënie tregtare dhe kulturore me të dy blloqet si dhe me vendet 

në zhvillim. 

6 Shih http:/ / www.coe.int. 

7 Shih http:/ / www.hri.org/ docs/ ECHR50.html. 

8 Këto ishin 15 ish republikat e Bashkimit Sovjetik, 5 nga ish Jugollavia dhe dy nga Çekosllovakia. 

9 UNCTAD 1998: 4; Banka Botërore 2002b: 5. 

10 BERZH 2004: 16. 

11 Sipas FMN-së 2004, shkalla e zhvillimit për EQL-në qendronte në 4.4 përqind në vitin 2002 dhe 4.5 në 

2003, 

ndërsa BSHP-të shënuan shkallë të zhvillimit në këto vite prej 5.1 dhe 7.6 përqind. 

12 Shqipëria, Armenia, Bullgaria, Kroacia, Qipro, Republika Çeke, Estonia, Gjeorgjia, Hungaria, Kirgistani, 

Letonia, Lituania, Maqedonia, Malta, Moldavia, Polonia, Rumania, Sllovakia, Sllovenia, Turqia. Shih http:/ / 

www.wto. 

int. 

13 Azerbejxhani, Bellorusia, Bosnja dhe Hecegovina, Kazakistani, Rusia, Serbia dhe Mali i Zi, Taxhikistani, 

Ukraina, Uzbekistani. Ibid. 

14 UNCTAD 2001. 

15 UNDP 2004a: 198. 

16 Shembujt përfshijnë grupin e Vishegradit (http:/ / www.visegradgroup.org), Iniciativën e Evropës 

Qendrore 

(http:/ / www.ceinet.org), Këshillin e Shteteve të Detit Baltik (http:/ / www.cbss.st), dhe Organizatën e 

Bashkëpunimit Ekonomik të Detit të Zi (www.bsec-organization.org). 

17 EC 2004b; Milcher dhe Slay 2005; Emerson 2004. 

18 Freedom House 2005.Është më rëndësi që asnjë shtet i BSHP-së nuk është radhitur si ‘i lirë’ ndërsa 8 nga 

11 prej tyre janë gjetur të jenë ‘jo të lira’. Shih http:/ / www.freedomhouse.org/ research/ freeworld/ 2005/ 

table2005.pdf. 

19 Vendet mbi diagonalen e raportit të përmirësimit në IZHNJ-të e tyre gjatë 1990 - 2003, ndërsa ato nën 

këtë vijë kanë pasur rënie në IZHNJ-të e tyre. 

20 Konfl iktet kryesore që kanë krijuar refugjatë kanë ndodhur në Nagorno Karabakh, Abkhazi, Osetinë 

Jugore dhe në Çeçeni në rajonin e Kaukazit; në Kroaci, Bosnjë dhe Hercegovinë dhe Kosovë, në ish 

Jugosllavi; dhe Taxhikistan, në Azinë Qendrore. Shih statistikat vjetore të UNHCR-së mbi popullsinë. 

21 Në vitin 2002 kjo ndarje qëndronte në 19 përqind në këtë zonë përfshirë Bellorusinë, Bullgarinë, 

Republiken Çeke, Hungarinë, Poloninë, Moldavinë, Rumaninë, Rusinë, Sllovakinë dhe Ukrainën dhe pritet 

që deri në vitin 2050 të arrijë në 37 përqind. 

Shih http:/ / www.un.org/ esa/ population/ publications/ ageing/ Graph.pdf. 

22 UNDP 1999:150. 

23 UNDP 2000. Nga 71.5 vjet në 1970-75 në 68 vjet në 1995 -2000. 

24 UNDP 2004a. 

25 Banka Botërore 2002a. 

26 UNDP 2004a: 169 - 170, UNDP 2003a: 210 - 211. 

27 Këto vende janë: Kroacia, Qipro, Republika Çeke, Estonia, Letonia, Lituania, Hungaria, Malta, Polonia, 

Sllovakia dhe Sllovenia. Shih UNDP 2003a dhe UNDP 2004a. 

Shënime 

95

96 


28 UNICEF 2005a. 

29 UNDP 2004a: 169 - 170. 

30 UNDP 2003a, UNDP 2004a. Vlerat e vdekshmërisë së fëmijëve dhe nënave gjatë lindjes janë bazuar 

në konventat e OBSH-së të cilat shpesh janë shumë më gjithpërfshirëse sesa të dhënat kombëtare të 

paraqitura në kapitullin 3. 

31 Komunikimi i masave/ Zyra për Çështje të Popullsisë 2003: 5 - 7. 

32UNAIDS 2004c. 

33 UNAIDS 2004b. 

34 UNDP RBEC 2004b. 

35 UNAIDS 2004a. 

36 UNDP RBEC 2004b: 31 - 32. 

37 UNDP RBEC 2004b: 34. 

38 Banka Botërore 2003a: Aneksi A. 

39 UNFPA 2004b. 

40 UNICEF 2005b. 

41 Banka Botërore 2003b. 

42 FEB etj, 2005. Këto të dhëna janë për tonelatat e liruara të dioksidit të karbonit për milionë dollarë të BPVsë. 

43 Për diskutim të metodologjisë së IQM-së, shih http:/ / www.ciesin.columbia.edu/ indicators/ ESI/ index. 

html. Për analizë kritike shih Gazetën e Mjedisit (Environment Daily) nr. 1152 (6 shkurt 2002), që mund të 

merret nw www.environmentdaily.com. 

44 Qiproja dhe Malta janë hequr nga të dy raportet e IQM-së. Gjeorgjia u hoq nga raporti i vitit 2002. 

45 Sa më e madhe distanca nga diagonalja aq më i madh është dallimi në mes të familjeve rurale dhe urbane. 

46 Banka Botërore 2003b: 9. 


48 Në vitin 2002 Turqia shpenzoi 3.7 përqind të BPV-së në arsim, në krahasim me 2.2 përqind në vitin 1990, 

ndërsa Rumania lëvizi nga 2.8 përqind në vitin 1990 në 3.5 përqind në 2002. 


50 Ndonëse treguesi dhe synimi i OZHM-ve globale është PPP 1$ në ditë, për vendet e rajonit të EQL/BSHP-së 

një vijë më e lartë e varfërisë siç është PPP 2.15$ në ditë konsiderohet të jetë më e duhur, duke pasur 

parasysh shpenzimet shtesë për ngrohje, veshmbathje dimërore dhe ushqim për shkak të kushteve më të 

ashpra klimatike. Shih Banka Botërore 2003c. 

51 UNDP 2003a dhe Banka Botërore 2005a. 

52 Të dhënat për vitet 1998 - 2000. UNDP 2003a: 200. Ky proporcion ishte i parëndësishëm për Qipron, 

Republikën Çeke, Estoninë, Hungarinë, Poloninë, Sllovakinë, Slloveninë dhe Turqinë dhe nën 5 përqind 

në Bellorusi, Lituani dhe Maqedoni. Për vendet tjera, këto proporcione ishin: Azerbejxhani (23 përqind), 

Bullgaria (15 përqind), Kroacia (18 përqind), Gjeorgjia (16 përqind) dhe Uzbekistani (19 përqind). 

53 Koefi cienti Gini tregon masën e pabarazisë në të ardhura ose konsum në shkallën nga 0 (barazi e plotë) 

në 1 (pabarazi e plotë). Duhet cekur këtu se për rajonin e EQL/BSHP-së, të dhënat e koefi cientit Gini për 

konsumin (e jo për të ardhurat) në përgjithësi tregon një pabarazi më të vogël. 

54 Republika Çeke ishte në gjendje të mbajë këtë proporcion në rreth 3.5 përqind gjatë periudhës 1996 

– 2001 (UNDP 1999, UNDP 2004a). 


56 Ibid. 

57 ‘Armenia: Paradoksi i varfërisë’, Analiza e Oksfordit mbi Rusinë/ Informacioni ditor për BSHP-të, 11shkurt 

2005. 


59 Ibidem. 


61 Për më shumë informacione mbi ndikimin lidhur me gjinitë në zhvillimin ekonomik dhe social të vendeve 

në tranzicion shih Banka Botërore 2002a; UNDP 2004b. 

62 UNDP 2003b: 5. 

63 Ibid. 


65 ‘Deri në 85 përqind e femrave të përfshira në këtë studim ishin të shtyera të trafi kohen si rezultat i pagave 

të vogla dhe mundësive të pakta të punësimit në vendet e tyre”.’ Pakti i stabilitetit për Evropën Juglindore, 

raporti vjetor për viktimat e trafi kimit në Evropën Juglindore, Vjenë 2003, i cituar në UNFPA 2004a. 

66 Komunikimi i masave/ Zyra për çështje të popullsisë 2003: 7. 

67 http:/ / www.un.org/ womenwatch/ daw/ cedaw/ states.htm. 

68 UNIFEM 2004. 

69 UNDP RBEC 2002a.

70 UNDP RBEC 2002a. 

71 UNDP RBEC 2002a: 47. 

72 Raporti mbi gjendjen e romëve dhe sintive në zonën e OSBE-së. Komisioneri i lartë për pakicat kombëtare, 

OSBE 2000, cituar në: UNDP RBEC 2002a: 64. 




76 UNDP 2005: 219. 


78 Nw dhjetor të vitit 2004 shkalla më e lartë ishte regjistruar në Poloni (18.3 përqind) dhe Sllovaki (16.9 

përqind). 

Burimi: të dhënat e Eurostatit të publikuara me 1 shkurt 2005. Shih http:/ / epp.eurostat.cec.eu.int. 

79 Rezultatet nga Programi i fundit i OECD-së për analizën e vlerësimit të Programit për studentët 

ndërkombëtarë për 2003 përfshirë mes tjerash edhe të dhënat mbi tetë shtete të rajonit të EQL/ BSHP-së 

mund të gjenden në: http:/ / www.pisa.oecd.org/ dataoecd/ 1/ 60/ 34002216.pdf. 

80 Instituti për shoqëri të hapur 2002: 33. 


82 Instituti për shoqëri të hapur 2002: 38. 

83 http:/ / europa.eu.int/ comm/ enlargement/ enlargement.htm. 

84 Ibid. 


86 UNFPA 2004b. 

87 UNDP RBEC 2002a: 66, 116. 

88 Sciberras 2003: 16 - 17. 

89 EC 2003. 

90 EC 2004a. 

91 EC 2003. 

92 UNDP Bosnjë dhe Hercegovinë 2003: 15. 

93 UNDP Kosovë 2004a: 8. 

94 EBRD 2004: 24. 

95 Mizsei dhe Maddock (2005). 

96 UNDP Kosovë 2004a: 12. 

97 Të dhënat nuk përfshijnë Turqinë. 2000: 32 - 33. 


99 UNICEF 2003: 14. 

100 UNDP 2003b: 2 - 4. 

101 EBRD 2004: 16. 


103 UNDP Rusia 2005. 


105 UNICEF/ OBSH 2004: 24 - 31. 

106 Dvizioni i Popullsisë i Kombeve të Bashkuara 2002. 

107 Rusia: statistikat shtetërore (Goskomstat), cituar në: Heleniak 2001. Vlerësohet se që nga viti 1992, 

popullata e Federatës Ruse ka pësuar rënie nga 148.7 milionë në 144.1 milionë, dhe pritet që të bie në një 

numër të përgjithshëm prej vetëm 141.5 milionë në vitin 2005 (të dhënat rreth prospektit të popullsisë në 

botë, op.cit; Heleniak, op.cit). 

108 Testet e ekzaminimit në mesin e të burgosurve në Federatën Ruse zbulojnë një rritje të shpejtë nga 

4,100 raste në vitin 1999 në 26,850 në vitin 2002, duke sugjeruar se një në 25 të burgosur në atë vend 

jeton me HIV. Situata duket të jetë edhe më serioze në mesin e të burgosurve ukrainas, ku 7 përqind e të 

burgosurve në vitin 1999 janë raportuar të kenë virusin HIV. Me siguri se prej kësaj kohe ky numër është 

rritur. UNDP RBEC 2004b: 33-34,86. 

109 Ndërmjet 16 dhe 20 përqind personave të regjistruar me HIV marrin terapinë në Bullgari, Poloni dhe Serbi 

e Mal të Zi; në Hungari 33 përqind; ndërmjet 40 dhe 60 përqind në Republikën Çeke, Kroaci dhe Sllovaki; 

në Rumani 86 përqind. UNICEF 2003: 31. 

110 UNDP 2003b: 19; UNDP Ukrainë 2004a. 

111 UNDP 2003b: 19 - 20. TBC-ja poashtu paraqet një sfi dë humanitare: rastet e regjistruara në Çeçeni, me 

koncentrimin e madh të refugjatëve janë më shumë se dyfi shi i mesatareve kombëtare. UNICEF 

2003: 18. 

112 UNDP 2004b. 

113 Të dhënat e prospektit të popullsisë në botë, op.cit; Heleniak, op.cit. 

Shënime 

97

98 


114 Djankov dhe Murrell 2002, Kaufman dhe Kaliberda 1996. 

115 UNICEF/ UNOHCHR/ OSCE-ODIHR 2002: 25. 

116 UNDP Ukrainë 2004a. 

117 Siç ndodh me shumicën e vendeve të BSHP-së, nivele relativisht të larta të rezultateve arsimore dhe 

jetëgjatësisë së pritshme tregojnë se rangimi i indeksit të zhvillimit njerëzor në Taxhikistan është shumë 

më i lartë se rangimi e BPV-së për kokë banori. 

118 Reformat pensionale të prezentuara në vitin 1997 dallojnë dukshëm Kazakistanin nga vendet tjera të 

BSHP-së në këtë aspekt. 

119 Falkingham 2003: 4. 


121 UNDP Kazakistan 2004: 26. 

122 UNDP Taxhikistan 2003a: 8. 

123 Taxhikistani pranoi nevojën për rritjen e shpenzimeve në arsim. Dokumenti i vitit 2002 për strategjinë e 

vendit për zvogëlimin e varfërisë përmban rezolutën për rritjen e pjesës së BPV-së të caktuar për arsimin 

për 0.2 përqind në vit. (Në vitin 2004 ajo u rrit për 0.7 përqind në vit). 

124 Mizsei 2004. 

125 UNDP 2003a: 211; 2004a: 169. 

126 Ballance dhe Bishnu 2003: 8 - 9. 

127 WEF et al, 2005. 


129 Për shkak të ujitjes së madhe, derdhjet vjetore nga lumenjtë Amu-Darya dhe Syr-Darya në detin Aral 

pësuan rënie nga më shumë se 50 metra kub sa ishte para vitit 1960 në 5 metra kub në vitet 1990ta. 

130 Ballance dhe Bishnu 2003: 30. 


132 UNDP Taxhikistan 2005. 

133 UNDP Kazakistan 2004 

Kapitulli 3 

1 Raportet kombëtare të OZHM-ve nuk janë botuar në Qipro, Estoni dhe Maltë. (Raporti i OZHM-ve për 

Federatën Ruse u publikua si raport i zhvillimit njerëzor). 

2 Këto ishin Shqipëria, Armenia, Azerbejxhani, Bosnja dhe Hercegovina, Bullgaria, Kroacia, Gjeorgjia, Kosova, 

Letonia, Maqedonia, Moldavia, Mali i Zi, Rumania, Serbia, Taxhikistani dhe Turqia. Sanksionimi zyrtar këtu 

paraqet: (i) kodifi kimin e synimeve dhe treguesëve të raporteve kombëtare të OZHM-ve; (ii) përfshirjen e 

synimeve dhe treguesve të raporteve kombëtare në një dokument politik detyrues siç është dokumenti i 

strategjisë për zvogëlimin e varfërisë; ose (iii) një deklaratë eksplicite e pranimit ose miratimit nga qeveria 

në raportin kombëtar të OZHM-ve. Zhvillimi i raportit kombëtar të OZHM-ve nga grupet e shoqërisë civile 

që veprojnë nën mbrojtjen e ekipit në terren të Kombeve të Bashkuara nuk duhet të konsiderohet se 

përbën një vlerësim zyrtar të obligueshëm të progresit kombëtar drejt arritjes së OZHM-ve. 

3 Nëse nuk deklarohet ndryshe, të dhënat në këtë kapitull janë marrë nga raportet kombëtare të OZHM-ve. 

4 UNDP RBEC 2004f: 14. 

5 http:/ / europa.eu.int/ comm/ eurostat/ newcronos/ reference/ display.do?screen=detailref&language=en 

&pr 

oduct=EU_key_indicators&root=EU_key_indicators/ sdi/ sdi_ps/ sdi_ps1000. 

6 UNDP RBEC 2004d: 16. 

7 UNDP Lituania 2002: 23. 

8 UNDP RBEC 2004g: 15. 

9 Sidoqoftë, objektivi i zvogëlimit të numrit të përfi tuesëve të përkrahjes nga shteti duhet të shikohet me 

kujdes, pasi që ai përqëndrohet në efektet e varfërisë e jo në adresimin e shkaktarit. 

10 UNDP RBEC 2004c: 23. 



13 UNDP RBEC 2004f: 23. 

14 Në Poloni dhe Slloveni proporcioni i studentëve femra dhe meshkuj mbërrin deri në 1.28 - 1.38 dhe në 

shtetet Baltike për çdo dy studentë (meshkuj) ka tri studente (femra). UNDP 2003a: 206. 


16 Sidoqoftë duhet pasur parasysh rënien e dukshme në Republikën Çeke nga 0.64 në 0.56.Shih UNDP 2001: 

214 - 215. 



19 UNDP RBEC 2004c: 32.

20 Të dhënat e fundit nga qendra kombëtare për parandalimin e AIDS-it sugjeron se situata është stabilizuar 

që nga viti 2002. 

21 Kazmierkiewicz 2004: 40. 



24 Për dallim nga nënrajonet tjera, shumica e qeverive në EJL në mënyrë të qartë kanë miratuar raportet 

kombëtare të OZHM-ve, duke u dhënë atyre legjitimitetin e politikës shtetërore. Kjo u jep argumenteve 

dhe rekomandimeve të raporteve të këtyre vendeve më shumë peshë politike sesa në rastin e raporteve 

të vendeve tjera. 

25 Raporti i fundit serb poashtu thekson një rritje domethënëse të pabarazisë në të ardhura nga vitet 1990ta, 

por ato i atribuohen rimëkëmbjes pas luftës dhe rritjes së klasës së mesme të popullsisë. 

26 Vija kombëtare e varfërisë është përcaktuar si të hyrat vjetore të barabarta me 43,499.05 kuna në vit (për 

dy të rritur me dy fëmijë) në vitin 2004. 

27 UNDP Rumani 2003: 16. 


29 UNDP 2003a dhe UNDP 2004a. 

30 Komunikimi i masave / Zyra për çështje të popullsisë 2003. 

31 UNFPA 2004b. Sidoqoftë janë evidente disa shenja të progresit në Serbi (raporti i fundit serb mbi OZHM-të 

tregon se nga viti 1997 deri në vitin 2000 shkalla e përdorimit të mjeteve kontraceptive u rrit nga 44 

përqind në 52 përqind). 

32 Mbetet të shihet se a do të mund të përshtatet ky zotim me kufi zimet fi skale dhe demografi ke të Bosnjës 

dhe Hercegovinës. 

33 WEF et al. 2005. 

34 UNDP Shqipëri 2002: 55. 

35 Këto objektiva janë të shënuara si pjesë të OZHM1 kombëtare. 



38 Banka Botërore 2005a. Vlera prej PPP 4.30$ duket të jetë më e përshtatshme për këtë rajon sesa vlera PPP 

1$ për njohjen e kostos më të lartë të jetesës në klimë të ashpër, ku kërkohen shpenzime më të mëdha për 

ngrohje, veshmbathje dhe ushqim. 

39 Për shembull, rajonet e Siberisë veriore dhe perëndimore të pasura me resurse Komi, Yamal-Nenets, 

Khanty-Mansi dhe Tyumen sa i përket zhvillimit të lartë njerëzor radhiten barabartë vetëm me Moskën 

(IZHNJ mbi 0.800), dhe më pak se çereku i popullësisë bën pjesë në nivelin e varfërisë. Në anën tjetër rreth 

gjysma e popullsisë në afërsi të rajoneve më pak të industrializuara është nën minimumin e ekzistencës 

(UNDP 2003c: 2 - 4). 

40 Mizsei 2004. 

41 Shkalla e regjistrimit shprehet si përqindje e pjesës së popullatës së regjistruar në ndonjë nivel të arsimit. 

Shkalla neto shënon vetëm studentët që janë të moshës zyrtare shkollore për ndonjë nivel të caktuar, shkalla 

bruto përfshinë të gjithë nxënësit, të cilësdo moshë të regjistruar në ndonjë nivel. See UNDP 2003a: 352. 

42 Sapo ka fi lluar të bëhet përshtatja e standardeve të arsimit me ato të BE-së, prandaj mbetet të shihet se si 

do të rrjedh ky proces. 

43 Vishnevsky 2005. 

44 UNDP 2005: 317. 

45 Republika e Ingushetisë në Federatën Ruse (në Kaukazin verior) në fakt e ka miratuar ligjin për martesën 

poligamiste në fund të viteve 1990. Ky ligj u hodh poshtë nga autoritetet federale. Shih Derlugian (2001). 

46 Komunikimi i masave / Zyra për çështje të popullsisë 2003: 3. 

47 Vdekshmria e fëmijve dhe të posalindurve trajtohen në OZHM4 kombëtare bashk me çështjet e shëndetit 

të nënës gjatë lindjes. 

48 Komunikimi i masave / Zyra për çështje të popullsisë 2003. 

49 UNDP 2003b: 19; UNDP Ukrainë 2004a. 

50 UNDP 2003b: 19 - 20. 


52 Ukraina i radhit këto synime nën titullin e OZHM5 kombëtare, “Ulja dhe ngadalësimi i përhapjes së 

HIV/AIDS-it dhe TBC-së”. 

53 FAO (2001), e cituar në UNEP 2002: 104. 

54 Këto janë si shtesë e rolit kritik tashmë të luajtur nga Federata Ruse në ratifi kimin e Protokolit të Kjotos, 

duke siguruar kështu ratifi kimin e tij nga tërë bota. 

55 UNDP et al. 2004. 

56 UNDP et al. 2004. 

57 Për më shumë për këtë, shih Kheifets, 2004. 

58 Shih UNDP Rusi, 2005. 

Shënime 

99

100 


59 Zyra e UNDP-së në Federatën Ruse është duke zbatuar një projekt (RUSAID) që synon të ofrojë shërbime 

këshillimore për institucionet e qeverisë dhe agjencitë tjera përkatëse të përfshira në zhvillimin dhe 

zbatimin e programeve të ndihmës teknike. 

60 Shih http:/ / tcdc.undp.org. 

61 Kazakistani bën përjashtim nga kjo. Profi li i tij demografi k është i ngjashëm me atë të vendeve tjera të 

BSHP-së, duke treguar popullsi që është duke u pakësuar dhe plakur. 


63 UNDP Kazakistan 2004. 

64 Këto shifra janë marrë nga të dhënat e studimit të paraqitura në UNDP 1999 dhe UNDP 2004a. 

65 Banka Botërore 2004c: 5 dhe Falkingham 2003. 


67 UNDP Taxhikistan 2003a: 8. 

68 UNDP Taxhikistan 2003a. 

69 UNDP Taxhikistan 2003b: 27. 

70 UNDP Taxhikistan 2003b: 32.Kjo çështje metodologjike diskutohet më tepër në: UNICEF 2003. 

71 UNDP Uzbekistan 2006. 

72 Studimi demografi k dhe shëndetësor (DHS) 1996, UNICEF 2005a. 


74 UNDP 2003a: 211; UNDP 2004a: 169, 170. 


76 UNFPA 2003: 13. 

Bruceloza është sëmundje ngjitëse, që përhapet përmes ujit të kontaminuar ose qumështit të patrajtuar 

ose përmes kontaktit me bagëtinë ose kufomat e bagëtive të ngordhura. Pasterizimi i qumështit është 

metoda më e zakonshme e parandalimit. 

78 Për statistika të UNAIDS shih: UNDP RBEC 2004b: 12; për të dhëna kombëtare: Godinho 2003: 2. 

79 Të dhënat e serombikqyrjes nga Qendrat për kontrollimin dhe parandalimin e sëmundjeve ngjitëse për 

vitin 2005 paraqesin numrin prej 1.65 milionë. Shih http:/ / www.usaid.gov/ locations/ europe_eurasia/ 

car/ briefers/ hivaids_prevention.html. 

80 Godinho 2003: 18. 

81 Godinho 2003: 5. 

82 UNDP Taxhikistan 2003b: 42. 

83 Godinho 2003: 8. 

84 UNICEF/ OBSH 2004: 30. 

85 UNICEF/ OBSH 2004: 12. 

86 Shpenzimet duhet të rriten për 80 përqind deri më 2020. UNDP Turkmenistan 2003: 44. 

87 Shih http:/ / web.worldbank. org/WBSITE/ EXTERNAL/ TOPICS/ EXTDEBTDEPT/ 

0,,contentMDK:20263277~menuPK:64166739~pagePK:64166689~piPK:64166646~theSitePK:469043,00. 

html. 

Kapitulli 4 

1 Shih http:/ / www.un.org/ millennium/ declaration/ ares552e.htm. 

2 UN 2002. 

3 Hellman, Jones dhe Kaufmann 2000. Organizata Transparency International ka përfunduar se dhjetë 

vende të rajonit bëjnë pjesë në grupin e 40 vendeve që konsiderohen nga njerëzit e biznesit dhe analistët 

e biznesit si më të korruptuarat në botë. Në shkallën nga 0 (shumë të korruptuar) deri në 10 (shumë 

të pastra) ato ishin notuar nga 1.9 deri 2.5. Indeksi i përceptimit të korrupsionit për vitin 2004 mund të 

gjendet në: http:/ / www.transparency.org/ cpi/ 2004/ cpi2004. en.html#cpi2004. 

Shih poashtu raportet më të hollësishme mbi 11 vende të rajonit në Raportin e Transparency International 

mbi korrupsionin global të vitin 2005. (http:/ / www.globalcorruptionreport.org/ download.html). 

4 Natyrisht, familjet që janë politikisht aktive nuk janë diçka e pranishme vetëm në këtë rajon. 

5 Shih, p.sh., Cukrowski et al 2002. 

6 UN 2004. 

Për më shumë informata mbi DSZV-të shih http:/ / siteresources.worldbank.org/ INTPRS1/ Resources. 

8 Këto përfshijnë 31 kapitujt që janë negocijuar gjatë procesit të hyrjes (për shtetet e reja anëtare, 

Bullgarinë, Rumaninë dhe ndoshta Kroacinë dhe Turqinë) shih http:/ / europa.eu.int/ comm/ enlargement/ 

negotiations/ index.htm; proceset e Stabilizim - Asocijimit për vendet e Ballkanit Perëndimor www. 

stabilitypact.org; dhe planet kombëtare të veprimit rreth politikave evropiane të fqinjësisë (për vendet e 

BSHP-ve perëndimore dhe Kaukazit) http:/ / europa.eu.int/ comm/ world/ enp/ document_en.htm. 

9 Që nga mesi i 2005, Shqipëria, Armenia, Azerbejxhani, Bosnja dhe Hercegovina, Gjeorgjia, Kirgistani, 

Serbia dhe Mali i Zi dhe Taxhikistani janë angazhuar zyrtarisht në përpilimin ose zbatimin e DSZV-ve. 

10 UN 2005.

11 UNDP 2004b. 

12 Shih UN 2005 për diskutimin e metodolgjisë së vlerësimit të nevojave të OZHM-ve.. 

13 Shih Vandemoortele dhe Roy 2004, për diskutim më të hollësishëm të problemeve metodologjike që kanë 

të bëjnë me vlerësimet e nevojave të OZHM-ve. 

14 Në Kirgistan dhe Ukrainë ka fi lluar puna në përcaktimin e kostos së OZHM-ve. Autoriteteve kombëtare në 

Ukrainë u janë vënë në dispozicion vlerësimet preliminare të kostos materiale dhe jomateriale që kanë të 

bëjnë me agjendën e OZHM-ve për vitin 2015. Shih UNDP Ukrainë 2004b. 


16 Treguesit për arsim, shëndetësi dhe aspekte tjera të përjashtimit social janë të pranishme në kornizën 

e politikës sociale të BE-së. Që nga mesi i vitit 2005 është duke vazhduar puna për sigurimin e 

marrëveshjeve në nivel të BE-së dhe aspekte tjera të rëndësishme të varfërisë dhe përjashtimit social 

(përfshirë shkrim-leximin dhe vdekshmërinë e parakohshme). 

17 UNDP RBEC 2002c, UNDP RBEC 2005b. 

18 Shih http:/ / www.un.lt/ en/ publications/ other-publications. 

19 WFUNA/ NSI 2004. 

20 UNDP RBEC 2002b. 

21 Nelson dhe Prescott 2003. 

\22 Shih www.unglobalcompact.org. 

23 Shih www.undp.org/ cpsd/ report. 

24 Lewis 2005. 

25 UN 2005. 

26 UN 2005: 224. 

Kapitulli 5 

1 Kjo përfshinë Bullgarinë, Kroacinë, Rumaninë dhe Turqinë. 

2 Në vitin 2003. 

3 Në vitin 2003. Turkmenistani mund të themi se bën përjashtim nga kjo. 

4 Maqedonia bën përjashtim këtu. 

Shënime 

101

Referencat 

Aladin, N. 1999. Ndryshimet e ngadalshme në komunitetin biologjik në detin Aral. Në: Problemet e 

zvarritura mjedisore dhe zhvillimi i qëndrueshëm në pellgun e detit Aral. Botuar nga M. Glantz, 

261 – 282. Cambridge: Cambridge University Press. 

Aslov, S.M. 2003. IFAS: Përspektiva dhe detyrat e reja. Në: IFAS: Rruga drejt bashkëpunimit rajonal, 

botuar nga S.M. Aslov. Dushanbe. 

Ballance R. and Bishnu P. 2003. Statistika mjedisore në Azinë Qendrore: Progresi dhe perspektivat. 

Dokumenti i punës i Bankës aziatike për zhvillim nr. 36. http:/ / www.adb.org/ Documents/ ERD/ 

Working_ Papers/ wp036.pdf. 

Berryman, S. 2000. Sfi dat e fshehta për sistemet arsimore në ekonomitë në tranzicion. Uashington, DC: 

Banka Botërore. http:/ / lnweb18.worldbank.org/ eca/ eca. nsf/ Attachments/ Hidden+Challeng 

es+to+Education/ $File/ ECA.layout.pdf. 

Cukrowski J., Dabrowski, M., Gortat R., dhe Mogilevsky R. 2002. Republika e Kirgistanit: Zhvillimi i kapaciteteve 

të reja në vendet pas tranzicionit. Në: Zhvillimi i kapaciteteve përmes bashkëpunimit 

teknik: përvojat e vendit, bot. S. Browne. Londër: Skenimi i tokës. 

Derlugian, G. 2001. Nga Afganistani në Ingusheti. Memo e politikave PONARS 203. Evanston, IL: 

Northwestern University. http:/ / www.csis.org/ media/ csis/ pubs/ pm_0203.pdf. 

Djankov, S., and Murrell, P. 2002. Ristrukturimi i ndërmarrjeve në tranzicion: Një studim cilësor. 

Journal of Economic Literature, 40 (3): 739 – 792. http:/ / ideas.repec. org/ a/ aea/ jeclit/ 

v40y2002i3p739-792.html. 

BERZH. 2004. Azhurnimi rreth raportit të tranzicionit 2004. Londër: BERZH. 

. 2005. Azhurnimi rreth raportit të tranzicionit, maj 2005. Londër: BERZH. 

EC. 2003. Marrëdhëniet e BE-së me Evropën juglindore. http:/ / europa.eu.int/ comm/ external_ relations/ 

see/. 

.2004a. Bashkimi Evropian: Lojtari kryesor në rajon. http:/ / europa.eu.int/ comm/ external_relations/ 

see/ region/ eu_role.pdf..2004b. Evropa më e gjerë – Fqinjësia: Një kornizë e re për 

marrëdhëniet me fqinjët tonë lindorë dhe jugorë. Komunikim nga Komisioni Evropian në Këshillin 

e Parlamentit Evropian. http:/ / europa.eu.int/ comm/ world/ enp/ pdf/ com03_104_en.pdf. 

Emerson, M. 2004. Matrica e Evropës më të gjerë. Bruksel: Qendra për studimin e politikës evropiane. 

EuroHIV. 2003. Vëzhgimi i HIV/ SIDËS në Evropë. Raporti i fundvitit 2003. nr. 70. http:/ / www.eurohiv. 

org/ reports/ report_70/ pdf/ rapport_eurohiv_70.pdf. 

Falkingham, J. 2003. Pabarazia dhe varfëria në BSHP-7, 1989 – 2002. Southampton, UK: Instituti i 

kërkimeve statistikore dhe shkencore në Sauthampton. http:/ / eprints.soton.ac.uk/ 8137/ . 

Qendra federale shkencore dhe metodologjike për HIV/ SIDA. 2004. 2004. Infektimi me HIV. Buletini 

nr.26: 16. 

Freedom House. 2005. Liria në botë 2005: Fuqia civile dhe politika elektorale. http:/ / www. freedomhouse.org/ 

research/ survey2005.htm. 

Ginijatulin, R.A. 2002. Bashkëpunimi rajonal rreth shfrytëzimit racional të resurseve ujore ne pellgun e 

detit Aral. Në Punimet e konferencës shkencoro praktike: Resurset ujore në Azinë qendrore, bot. 

R.A. Ginijatulin. Tashkent: 8 – 19. 

Godinho, J. et.al. 2003. HIV/ SIDA dhe tuberkulozi në Azinë Qendrore: Profi let e vendeve. Dokumenti 

i punës i Bankës Botërore nr. 20/ 2003. Uashington, DC: Banka Botërore. http:/ / wbln0018. 

worldbank. org/ ECA/ ECSHD.nsf/ 0/ 540336358112962585256def0076 2d01/ $FILE/ AIDS.pdf. 

Qeveria e Republikës së Maqedonisë. 2005. Raporti i Republikës së Maqedonisë rreth Objektivave 

zhvillimore të mijëvjeçarit. Qershor 2005. http:/ / www.un.org. mk/ MDG/ resourcePage/ 

UNDP%20-20ang.pdf. 

Qeveria e Republikës së Moldavisë. 2005. Raporti i parë kombëtar. Objektivat zhvillimore të mijëvjeçarit 

në Republikën e Moldavisë. Qershor 2005. http:/ / www.undp.md/ publications/ doc/ Millenium_ENG.pdf. 

Heleniak, T. 2001. Fitimet modeste të emigracionit të Rusisë kanë pak gjasa të ndalin rënien e 

numrit të popullsisë Popullsia sot. Maj/ Qershor 2001. http:/ / www.prb.org/ Template. cfm?Section=PRB 

&template=/ ContentManagement/ ContentDisplay.cfm&ContentID=5898. 

Referencat 

103

104 


Hellman, J., G. Jones dhe D. Kaufmann 2000. Shfrytëzo shtetin, shfrytëzo momentin. Plaçkitja e shtetit, 

korrupsioni dhe ndikimi në tranzicion. Dokumenti punues i hulumtimit të politikave të Bankës 

FMN 1995. Financimi zyrtar i vendeve në zhvillim. Studimet ekonomike dhe fi nanciare botërore. 

Uashington, DC: Fondi Monetar Ndërkombëtar. 

FMN 2004. Perspektiva ekonomike në botë. Prill 2004. 

FMN/ Banka Botërore. 2004. Politikat dhe performanca e kohëve të fundit në vendet e BSHP-së me të 

ardhura të ulta: Një informacion i azhurnuar për iniciativën BSHP-7. Prill 2004. http:/ / www.imf. 

org/ external/ np/ oth/ 042304.pdf. 

Kaufmann, D. dhe A. Kaliberda, 1996. Integrimi i jozyrtares në dinamikën e ekonomive postkomuniste. 

Në: Tranzicioni ekonomik ne shtetet e reja të pavarura, bot. B. Kaminsky. Armonk, NY: M.E. 

Sharpe Press. 

Kazmierkiewicz, P. 2004. Fqinjësia përtej ndarjes? Bashkësitë e brezit kufi tar dhe zgjerimi i BE-së. 

Varshavë: Instituti i punëve publike. 

B. Kheifets, 2004. Eff ektivnost’realizatsii zarubezhnykh fi nansovykh aktivov Rossii [Efektiviteti i shitjes së 

aseteve të huaja fi nanciare të Federatës Ruse]. Voprosy Ekonomiki, nr. 9: 76 – 91. Përkthyer dhe 

rishtypur në: Problemet e tranzicionit ekonomik, Qershor 2005. 

Kipshakbaev, N. 2004. Problemet rajonale të ekonomisë së ujit. Almaty. 

Lewis, Ch. P. 2005. Si u fi tua Lindja: Ndikimi i kompanive shumëkombëshe në Evropën Lindore dhe ish 

- Bashkimin Sovjetik. Nju Jork: Palgrave Macmillan. 

Komunikimi i masave / Zyra për çështje të popullsisë. 2003. Trendet e shëndetit riprodhues në Evropën 

Lindore dhe Evroazi. http:/ / www.prb.org/ pdf/ ReproductiveHealthTrendsEE.pdf. 

Milcher S. dhe Slay B. 2005. Ekonomia e ‘Politikës së fqinjësisë evropiane’: Një vlerësim fi llestar. Varshavë: 

Qendra për kërkime sociale dhe ekonomike. http:/ / www.case.com.pl/ upload/ publikacja_plik/ 

4932826_SA 291accepted.pdf. 

Ministria e Financave të Ukrainës 2005. Objektivat zhvillimore të mijëvjeçarit. Ukrainë 2000+5. Kiev: Dija 

Shtëpia botuese. http:/ / www.undp.org.ua/ download.php?id=1139244457&cm=doc&fn= mdg_ukraine_2000_plus_5_eng.pdf&l=e. 

Mizsei, K. 2004. Tranzicioni, varfëria dhe pabarazia në BSHP. (Prezentimi i bërë në Moskë, me 2 shtator 

2004). 

Mizsei, K. dhe Maddock, N. 2005. Papunësia në Ballkanin perëndimor: Diagnoza sinoptike. Në: Integrimi 

ekonomik evropian: Sfi dat dhe perspektivat, bot. Liebscher, Klaus, Christl, Josef, Mosslechner, 

Peter dhe Riztburger-Grunwald, Doris. Londër: Edward Elgar. 

Nelson J. & Prescott D. 2003. Biznesi dhe objektivat zhvillimore të mijëvjeçarit: Korniza për veprim. 

Forumi ndërkombëtar i udhëheqësve të biznesit dhe UNDP. http:/ / www.undp. org/ business/ 

docs/ mdg_business.pdf. 

OECD. 2005. Shoqëria në një vështrim: Treguesit social të OECD-së. 

Instituti për shoqëri të hapur. 2002. Kërkime rreth programeve të zgjedhura të shkollimit të romëve 

në Evropën Qendrore dhe Lindore: Raporti përfundimtar. Instituti për shoqëri të hapur në 

Budapest. http:/ / www.osi.hu/ iep/ equity/ roma_ report_part2.pdf. 

OSBE. 2000. Raporti rreth gjendjes së romëve dhe sintive në zonën e OSBE-së. Komisioneri i lartë për 

pakicat kombëtare. OSBE. 

Republika e Azerbejxhanit. 2003. Programi shtetëror për uljen e varfërisë dhe zhvillimin ekonomik. 

Raporti vjetor 2003. http:/ / www.economy.gov.az/ PRSP/ Reports.htm. 

Republika e Kroacisë. 2006. Progresi drejt arritjes së Objektivave zhvillimore të mijëvjeçarit në Republikën 

e Kroacisë (gjatë periudhës nga gushti 2004 deri në dhjetor 2005 (drafti i raportit). 

Republika e Malit të Zi. 2005. Raporti i objektivave zhvillimore të mijëvjeçarit 2004. Raporti mbi progresin 

drejt arritjes së Objektivave zhvillimore të mijëvjeçarit në Mal të Zi. http:/ / www. un.org. 

yu/ pdf_mdgs/ fi nal.MDG.montenegro.pdf. 

Sciberras, A. 2003. Sfi dat për vendet që hyjnë në BE në lëminë e mjedisit të BE-së. Maastricht: Eipascope. 

PPEAQ, Programi i Posaçëm për Ekonomitë e Azisë Qendrore. 2004a. Strategjia e bashkëpunimit për 

Promovimin e shfrytëzimit racional dhe efi kas të ujit dhe resurseve të energjisë në Azinë Qendrore. Nju 

Jork: Kombet e Bashkuara. 

.2004b. Raport diagnostik mbi resurset e ujit në Azinë Qendrore. Nju Jork. Kombet e Bashkuara

Pakti i Stabilitetit për Evropën Juglindore. 2003. Raport vjetor mbi viktimat e trafi kimit në Evropën 

Juglindore. http:/ / www.iom.int/ DOCUMENTS/ PUBLICATION/ EN/ RCP_traffi cking_ southeastern_eu-rope.pdf. 

T.R. Kryeministria, Nënsekretariati i organizatës shtetërore të planifi kimit. 2005. Raporti i Objektivave 

zhvillimore të mijëvjeçarit Turqi 2005. http:/ / www.undp.org.tr/ docs/ mdg/ 6161-Turkey_ 

MDG_Report. pdf. 

Transparency International. 2004.Indeksi i perceptimit të korrupsionit 2004. Londër: Transparency 

Interna tional. http:/ / www.transparency.org/ cpi/ 2004/ cpi2004.en.html#cpi2004. 

.2005. Raporti global mbi korrupsionin 2005. Londër: Transparency International. 

http:/ / www.globalcorruptionreport.org/ download.html. 

UN.2002. Raporti i konferencës ndërkombëtare mbi fi nancimin për zhvillim. Monterey, Meksikë, 18 – 22 

mars 2002. http:/ / www.un.org/ esa/ ff d/aconf198-11.pdf. 

.2004. Objektivat zhvillimore të mijëvjeçarit: raport mbi progresin. 

http:/ / www.un.org/ millenniumgoals/ mdg2004chart.pdf. 

.2005. Raporti i projektit të mijëvjeçarit. http:/ / unmp.forumone.com/ index.html. 

UNAIDS. 2004a. Raport mbi epideminë globale të AIDS-it (raporti i katërt botëror) Gjenevë: UNAIDS. 

http:/ / www.unaids.org/ bangkok2004/ GAR2004_pdf/ UNAIDSGlobalReport2004_en.pdf. 

.2004b. Epidemia në ndryshim e HIV/AIDS në Evropë dhe Azi Qendrore. Gjenevë: UNAIDS. 

http:/ / data.unaids.org/ Publications/ IRC-pub06/ JC1038-ChangingEpidemic_en.pdf 

.2004c. Të dhënat e fundit rreth epidemisë së HIV-it. 

UNCTAD.1998. Raporti i tregtisë dhe zhvillimit 1998. 

http:/ / www.unctad.org/ en/ docs/ tdr1998_en.pdf. 

.2001. Raport mbi investimet në botë 2001: Promovimi i lidhjeve. 

http:/ / www.unctad.org/ en/ docs/ wir01full.en.pdf. 

UNDG. 2001. “Shënime udhëzuese për raportimin mbi objektivat zhvillimore të mijëvjeçarit në nivel të 

shteteve”, tetor 2001. 

UNDP. Shqipëri 2002. Reagimi i Shqipërisë ndaj Objektivave zhvillimore të mijëvjeçarit. http:/ / www. 

undp.org.al/ ?elib,444. 

.2004. Raporti kombëtar i Shqipërisë: Mbi progresin drejt arritjes së Objektivave zhvillimore të 

mijëvjeçarit, 2004. http:/ / www.undp.org.al/ ?elib,659. 

.Armeni 2006. Objektivat zhvillimore tw mijwvjeçarit – Nacionalizimi dhe progresi. 2005 

Raporti kombwtar. http:/ / www.undp.am/ docs/ mdgs/ un_armenia_mdgreport2005eng.pdf. 

.Bellorusi 2005. Statusi i arritjes së objektivave zhvillimore të mijëvjeçarit: Raporti kombëtar 

i Republikës së Bellorusisë, shtator 2005. http:///un.by/ en/ publications/ thema/ mdgr2005/ . 

.Bosnje dhe Hercegovinë 2004. Raport i azhurnuar rreth OZHM-ve për Bosnjë dhe 

Hercegovinë, DSZV, Evropë dhe përtej. Shtator 2004. http:/ / www.undp.ba/ download.aspx?id=219. 

.Bullgari 2003. Objektivat zhvillimore të mijëvjeçarit 2003. Mars 2003. 

http:/ / www.undp.bg/ en/ publications.php?content=yes&ID=2&PHPSESSID=d7032e68416f 

c971a39a5a1f00761e3a. 

.Kroaci 2004. Raport i progresit rreth Objektivave zhvillimore të mijëvjeçarit. 

Shtator 2004. http:/ / www.undp.hr/ images/ dokumenti_ mdg/ National%20Millenium%20Developme 

nt%20Goals%20Report.pdf. 

.Gjeorgji 2004. Objektivat zhvillimore të mijëvjeçarit në Gjeorgji. Qershor 2004. 

http:/ / www.undp.org.ge/ news/ Georgiamdg.pdf. 

.Kazakistan 2002. Objektivat zhvillimore të mijëvjeçarit në Kazakistan. December 2002. 

http:/ / www.undp.kz/ library_of_publications/ fi les/64-13586.pdf. 

.2004. Varfëria në Kazakistan: Shkaqet dhe përmirësimet. Almaty: UNDP. 

.2005. Objektivat zhvillimore të mijëvjeçarit në Kazakistan 2005. Vështrim i 

përgjithshëm. http:/ / www.undp.kz/ library_of_publications/ fi les/5582-27707.pdf. 

Referencat 

105

106 


.Kosovë 2004a. Objektivat zhvillimore të mijëvjeçarit: Ku do të jemi në vitin 2015? Mars 2004. 

http:/ / www.ks.undp.org/ MDG/ MDG-English-Version.pdf. 

.2004b. Ngritja e qytetarëve: Sfi dat dhe zgjedhjet. Raporti i zhvillimit njerëzor 

Kosovë. http:/ / www.ks.undp.org/ hdr-new/ index.html. 

.Kirgistan 2003. Raporti i progresit në Objektivat zhvillimore të mijëvjeçarit në Repubikën e 

Kirgistanit. Tetor, 2003. http:/ / www.undp.kg/ english/ publications/ 2003/ mdgpr2003.pdf. 

.Latvi 2005.Jeta në vitin 2015: Raporti i OZHM-ve në Latvi. 

http:/ / www.undp.lv/ uploaded_fi les/publikacijas/mdgr_engl.pdf. 

.Lituani 2002. Objektivat zhvillimore të mijëvjeçarit: Studim bazë – Vlerësim i zakonshëm 

i vendit në Lituani. Dhjetor 2002. http:/ / www.undg.org/ documents/ 154-Lithua-nia_MDG_Report__ 

CCA__-_Lithuania_MDG.pdf. 

.2004. Objektivat e ndara zhvillimore të mijëvjeçarit. Raporti për Lituaninë. prill 2004. 

http:/ / www.un.lt/ en/ publications/ other-publications/ . 

.Poloni 2002. Raporti mbi Objektivat zhvillimore të mijëvjeçarit. Qershor, 2002. 

http:/ / www.undg.org/ documents/ 173-Poland_MDG_Report_-_MDR_on_Poland.pdf. 

.Romania 2003. Raporti mbi Objektivat zhvillimore të mijëvjeçarit. Shkurt, 2004. 

http:/ / www.undg.org/ documents/ 3654-Romania_MDG_Report_-_English.pdf. 

.Rusi 2005. Rusia në vitin 2015: Objektivat zhvillimore dhe prioritetet e politikës. Raporti i 

zhvillimit njerëzor 2005 për Federatën Ruse. 

http:/ / www.undp.ru/ index.phtml?iso=RU&lid=1&cmd=publications1&id=48. 

.Serbia dhe Mali i Zi 2002. Objektivat zhvillimore të mijëvjeçarit: Sa është Serbia në rrugë të 

mbarë. Beograd: UNDP. 

.2005. Shqyrtimi i zbatimit të Objektivave zhvillimore të mijëvjeçarit në Serbi. 

http:/ / www.undp.org.yu/ mdgs/ 2005/ mdg_report_eng.pdf. 

.Taxhikistan 2003a. Taxhikistan: Në rrugë drejt barazisë gjinore. Dushanbe. 

http:/ / www.untj.rg/ fi les/reports/On%20the%20way%20to%20the%20Gender%20equality_ Eng.pdf. 

.2003b. Progresi drejt Objektivave zhvillimore të mijëvjeçarit. 

http:/ / www.undg.org/ documents/ 3076-Tajikistan_MDG_Report.pdf. 

.2005. Investimi në zhvillimin e qëndrueshëm: Pasqyrë e përgjithshme e verësimit të 

nevojave të Objektivave zhvillimore të mijëvjeçarit. Dushanbe: UNDP. 

http:/ / www.untj.org/ mdg/ fi les/MDG_Final_Overview_Eng.pdf. 

.Turkmenistan 2003. Raporti mbi Objektivat zhvillimore të mijëvjeçarit. Maj, 2004. 

http:/ / www.undg.org/ documents/ 4509-Turkmenistan_MDG_Report_-_English.doc. 

.Ukrainë 2003. Objektivat zhvillimore të mijëvjeçarit 2003. 

http:/ / www.undg.org/ documents/ 2550-Ukraine_MDG_Report_-_2003.doc. 

.2004a. OZHM-të në Ukrainë–Analizë e gjendjes së tanishme. 

.2004b. “Objektivat zhvillimore të mijëvjeçarit në Ukrainë në 2004 – 2015: Gjendja e të 

arriturave, vlerësimi i sfi dave dhe llogaritja e kostos” (draft). 

.Uzbekistan 2006. Raporti mbi Objektivat zhvillimore të mijëvjeçarit: Uzbekistan 2006. 

Tashkent. 

.1999. Raporti i zhvillimit njerëzor 1999. Nju Jork: Oxford University Press. 

http:/ / hdr.undp.org/ reports/ global/ 1999/ en/ pdf/ hdr_1999_full.pdf. 


http:/ / hdr.undp.org/ reports/ global/ 2000/ en/ . 


http:/ / hdr.undp.org/ reports/ global/ 2001/ en/ pdf/ completenew.pdf. 

.2002a. Raporti i zhvillimit njerëzor 2002. Nju Jork: Oxford University Press.

http:/ / hdr.undp.org/ reports/ global/ 2002/ en/ . 

.2003a. Raporti i zhvillimit njerëzor 2003. Nju Jork: Oxford University Press. 

http:/ / hdr.undp.org/ reports/ global/ 2003/ pdf/ hdr03_complete.pdf. 

.2003b. Studim i rastit të Rusisë mbi Progresin e zhvillimit njerëzor drejt OZHM-ve në nivel 

nën-kombëtar. http:/ / hdr.undp.org/ docs/ publications/ background_papers/ 2003/ Russia/ 

Russia_2003.pdf. 

.2004a. Raporti i zhvillimit njerëzor 2004. Nju Jork: Oxford University Press. 

http:/ / hdr.undp.org/ reports/ global/ 2004/ ?CFID=392125&CFTOKEN=26353120. 

.2004b. Raportet mbi Objektivat zhvillimore të mijëvjeçarit dhe çështjet statistikore, Opsionet 

dhe 

Strategjitë. Nju Jork: Zyra e UNDP-së për Politikë zhvillimore. 


http:/ / hdr.undp.org/ reports/ global/ 2005/ pdf/ HDR05_complete.pdf. 

UNDP et al. 2004. Mjedisi dhe siguria: Transformimi i rreziqeve në bashkëpunim – Rasti i Kaukazit Jugor. 

Instituti ndërkombëtar për zhvillim të qëndrueshëm. http:/ / www.iisd.org/ publications/ pub. 

aspx?id=650. 

UNDP RBEC. 2002a. Ikja nga kurthi i vartësisë. Raporti për zhvillimin njerëzor në rajon. Bratislavë, 

Republika Sllovake: UNDP. http:/ / www.roma.undp.sk/ . 

.2002b. Reforma e procesit të politikave: Institucionalizimi i konsultimeve në mes të 

institucioneve qeveritare dhe organizatave joqeveritare në vendet e BSHP-së. Kushtet, format, praktikat, 

Bratislavë, Republika Sllovake: UNDP. http:/ / europeandcis.undp.org/ index. cfm?menu=p_ 

book&BookID=58. 

.2002c. Rindërtimi i Qeverisë efi kase: Iniciativat e nivelit lokal në tranzicion. Bratislavë, 

Republika e Sllovakisë: UNDP. http:/ / europeandcis.undp.org/ ?menu=p_book&BookID=60. 

.2004a. Takimi për rreshtimin e procesit të BE-së për përfshirje sociale dhe OZHM-të. 

Përmbledhje nga takimi i mbajtur në Vilnius, Lituani). 

http:/ / www.undp.sk/ uploads/ Chairperson%20Summary%20and%20Recommendations.doc. 

.2004b. Mundja e epidemisë: Fakte dhe opsione politike: HIV/ SIDA në Evropën Lindore dhe 

Qendrore dhe në Bashkësinë e Shteteve të Pavarura. Bratislavë, Republika e Sllovakisë: UNDP. http:/ / 

europeandcis.undp.org/ hiv/. 

.2004c. Chapeau nënrajonale (Republika Çeke, Hungaria, Sllovakia, dhe Sllovenia). Objektivat 

Zhvillimore të Mijëvjeçarit: Zvogëlimi i varfërisë dhe përjashtimi social. Bratislavë, Republika Sllovake: 

UNDP. http:/ / mdgr.undp.sk/ . 

.2004d. Objektivat zhvillimore të mijëvjeçarit: Zvogëlimi i varfërisë dhe përjashtimi social. 

Republika Çeke. http:/ / mdgr.undp.sk/ reports.php?sub=cz. 

.2004e. Objektivat zhvillimore të mijëvjeçarit: Zvogëlimi i varfërisë dhe përjashtimi social. 

Hungari. http:/ / mdgr.undp.sk/ reports.php?sub=hu. 

.2004f. Objektivat zhvillimore të mijëvjeçarit: Zvogëlimi i varfërisë dhe përjashtimi social. 

Sllovaki http:/ / mdgr.undp.sk/ reports.php?sub=sk. 

. 2004g. Objektivat zhvillimore të mijëvjeçarit: Zvogëlimi i varfërisë dhe përjashtimi social. 

Slloveni http:/ / mdgr.undp.sk/ reports.php?sub=sv. 

.2005a. Fytyrat e varfërisë, fytyrat e shpresës: Profi let e gjendjes së vështirë për vendet 

pjesëmarrëse në Dekadën e përfshirjes së romëve. http:/ / vulnerability.undp.sk. 

.2005b. Decentralizimi fi skal në ekonomitë në tranzicion: studimet e rastit nga Ballkani dhe 

Kaukazi. Bratisllavë, Republika Sllovake: UNDP. 

.2005c. Raporti i zhvillimit njerëzor në Azinë Qendrore: Shembja e pengesave, bashkëpunimi 

rajonal për zhvillimin njerëzor dhe siguria njerëzore në Azinë Qendrore. Bratisllavë, Republika 

Sllovake: UNDP. 

Referencat 

107

108 


.2005d. Forumi i Ballkanit Perëndimor mbi përfshirjen sociale dhe OZHM-të, (Përmbledhje 

nga takimi i mbajtur me 23 – 24 qershor 2005, Tiranë, Albania) http:/ / intra.rbec.undp.org/ mdg_forum/ 

Chairperson_ Summary_and_Recommendations.htm. 

UNECE. 2004. Kapaciteti statistikor për të monitoruar OZHM-të në Evropën Lindore dhe në vendet e 

BSHP-së. UNECE. 

UNEP. 2002. GEO: Parashikimet globale të mjedisit 3. Perspektivat e kaluara, të tanishme dhe të ardhshme. 

http:/ / www.unep.org/ geo/ geo3/ english/ index.htm. 

UNFPA. 2003. Arritja e Objektivave zhvillimore të mijëvjeçarit: Popullsia dhe shëndeti riprodhues si 

përcaktues kritik. Nju Jork: UNFPA. http:/ / www.unfpa.org/ upload/ lib_pub_fi le/203_fi lename_pds10.pdf. 

.2004a. Përballimi i sfi dës së emigracionit: Progresi prej ICPD. Nju Jork OSBE. 

.2004b. Gjendja e popullsisë në botë 2004. 

http:/ / www.unfpa.org/ swp/ 2004/ pdf/ en_swp04.pdf02 

UNICEF. 2003. Monitori social 2003 

http:/ / www.unicef-icdc.org/ publications/ pdf/ monitor03/ monitor2003.pdf. 

.2004a. Gjendja e fëmijve në botë 2004. Nju Jork. 

http:/ / www.unicef.org/ sowc04/ fi les/SOWC_O4_eng.pdf. 

.2004b. Progresi për fëmijët: Kartela 1 e raportit për mbijetesën e fëmijve. Nju Jork: UNICEF. 

http:/ / www.unicef.org/ progressforchildren/ 2004v1/ pdf/ pfc_eng.pdf. 

.2005a. “Nën raportimi i vdekshmërisë të foshnjeve dhe fëmijve nën moshën 5 vjeçare në 

Evropën Qendrore dhe Lindore, në Bashkësinë e shteteve të pavarura dhe në rajonin e Shteteve të 

Baltikut.” (Dorëshkrim). 

.2005b. “Mbrojtja e fëmijve në rajonin EQL/BSHP-së.” (shënim). 

UNICEF/ UNOHCHR/ OSBE_ODIHR. 2002. Trafkimi i qenieve njerëzore në Evropën Juglindore. Nju Jork: 

UNICEF. http:/ / www.osce.org/ documents/ odihr/ 2002/ 06/ 1649_en.pdf. 

UNICEF/ OBSH. 2004. Arritja e synimit të OZHM-ve për ujin e pijshëm dhe kanalizimet: Vlerësimi afatmesëm 

i progresit. Nju Jork: UNICEF. http:/ / www.unicef.org/ wes/ mdgreport/ . 

UNIFEM. 2004. Rruga drejt barazisë: CEDAW, Pekini dhe OZHM-të. 

http:/ / www.unifem.org/ resources/ item_detail.php?ProductID=20. 

Divizioni i popullsisë i Kombeve të Bashkuara. 2002. Përspektiva e popullsisë së botës: Rishikimi i vitit 

2002. 

http:/ / www.un.org/ esa/ population/ publications/ wpp2002/ WPP2002-HIGHLIGHTSrev1.PDF. 

UNSD 2004. Baza e të dhënave të treguesëve të objektivave zhvillimore të mijëvjeçarit. http:/ / unstats. 

un.org/ unsd/ mi/ mi_ goals.asp. 

Vandemoortele, J. dhe Roy, R. 2004. Duke i dhënë kuptim përcaktimit të kostos së OZHM-ve. Nju Jork: 

Zyra e UNDP për politikën zhvillimore, Grupi për vërfërinë. http:/ / www.undp.org/ poverty/ 

docs/ making-sense-of-mdg-costing.pdf. 

Vishnevsky A. 2005. Trendet demografi ke të BSHP-së: Sa janë të pafavorshme? Sa janë të pakthyeshme? 

Në: Raporti i zhvillimit njerëzor të BSHP-së. Bratisllavë, Republika e Sllovakisë: UNDP (pritet në të 

ardhmen). 

WEF et al., 2002. Indeksi i qëndrueshmërisë mjedisore 2002. Nju Haven, CT: Qendra Jejl për Ligjin dhe 

Politikën Mjedisore. http:/ / www.ciesin.columbia.edu/ indicators/ ESI. 

WEF et al., 2005. Indeksi i qëndrueshmërisë mjedisore 2005. Nju Haven, CT: Qendra Jejl për Ligjin dhe 

Politikën Mjedisore. http:/ / www.ciesin.columbia.edu/ indicators/ ESI. 

WFUNA/ NSI. 2004. Ne popujt: Thirrje për veprim për Deklaratën e KB-së për Mijëvjeçarin. Nju Jork: 

Federata Botërore e Shoqatave të Kombeve të Bashkuara dhe Instituti Veri-Jug. 

Banka Botërore. 2000. Mundësimi që tranzicioni të funksionojë për të gjithë: Varfëria dhe pabarazia 

në Evropë dhe Azinë Qendrore. Uashington, DC: Banka Botërore. http:/ / web.worldbank.org/ 

WBSITE/ EXTERNAL/ COUNTRIES/ ECAEXT/ 0,,contentMDK:20218031~pagePK:146736~piPK:146 

830~theSitePK:258599,00.html. 

.2002a. Gjinia në tranzicion. Dokument nga Pierella Paci. Uashington, DC: Banka Botërore.

http:/ / lnweb18.worldbank.org/ eca/ eca.nsf/ Attachments/ Gender+in+Transition/ $File/ GenderDraftPaper052802cFINAL.pdf. 

.2002b. Tranzicioni: Dhjetë vitet e para – analizë dhe mësime për Evropën Lindore dhe ish 

Bashkimin Sovjetik. Uashington, DC: Banka Botërore. http:/ / lnweb18.worldbank.org/ ECA/ eca. nsf/ 

Attachments/ Transition1/ $File/ complete.pdf. 

.2003a. Shmangia e një krize të AIDS-it në Evropën Lindore dhe Azinë Qendrore: 

Një strategji për mbështetje rajonale. Nga Olusoji Adeyi, Enis Baris, Sarbani Chakraborty, Thomas 

Novotny dhe Ross Pavis. Uashington, DC: Banka Botërore. 

.2003b. Realizimi i objektivave mjediisore të mijëvjeçarit në Evropë dhe Azinë Qendrore. 

Uashington, DC: Banka Botërore. 

http:/ / lnweb18.worldbank.org/ eca/ Ecssd.nsf/ ECADo cByUnid/ 

19071D426DDC9A EE85256D2D00414B2C/ $FILE/Meeting%20the%20Env%20MDG%20in% 

20ECA%20-%20Full%20Document.pdf. 

.2003c. Baza e të dhënave të treguesëve zhvillimorë në botë, Profi li i të dhënave për 

Evropën dhe Azinë Qendrore http:/ / www.worldbank.org/ data/ countrydata/ countrydata.html. 

.2004a. Vlerësimi i varfërisë në Federatën Ruse. Uashington, DC: Banka Botërore. 

.2004b. Objektivat zhvillimore të mijëvjeçarit në Evropë dhe në Azinë Qendrore. Uashington, 

DC: Banka Botërore. 

.2004c. Baza e të dhënave të treguesëve zhvillimorë në botë 2004. 

.2005a. Zhvillimi, varfëria dhe pabarazia. Evropa Lindore dhe ish Bashkimi Sovjetik. Uashington, 

DC: Banka Botërore. 

http:/ / web.worldbank.org/WBSITE/EXTERNAL/COUNTRIES/ECAEXT/ 0,,contentMDK:20627214~pagePK 

:146736~piPK:146830~theSitePK:258599,00.html. 

.2005b. Objektivat zhvillimore të mijëvjeçarit. Progresi dhe përspektiva në Evropë dhe në 

Azinë Qendrore. Uashington, DC: Banka Botërore. 

http:/ / web.worldbank.org/ WBSITE/EXTE RNAL/COUNTRIES/ECAEXT/ 

0,,contentMDK:20635333~pagePK:146736~piPK:146830~theSitePK:258599,00.html. 

Referencat 

109

Aneksi 1 Objektivat zhvillimore të mijëvjeçarit, synimet 

dhe treguesit: agjenda globale 1 

Objektivi 1 Çrrënjosja e varfërisë ekstreme dhe urisë 

Synimi 1: Nga viti 1990 deri në vitin 2015 të përgjysmohet 

proporcioni i njerëzve, të ardhurat e të cilëve janë më 

pak se 1 dollarë në ditë 

Synimi 2: Nga viti 1990 deri në vitin 2015 të përgjysmohet 

proporcioni i njerëzve që vuajnë nga uria 

Objektivi 2 Arritja e arsimimit të përgjithshëm fi llor 

Synimi 3: Sigurimi që deri më 2015 fëmijët kudo që janë, 

djem dhe vajza, të jenë në gjendje të kryejnë shkollen 

fi llore 

Objektivi 3 Promovimi i barazisë gjinore dhe fuqizimi i grave 

Synimi 4: Eliminimi i pabarazisë gjinore në arsimin fi llor 

dhe të mesëm, mundësisht deri më 2005 dhe në të gjitha 

nivelet jo më vonë se 2015 

Objektivi 4 Zvogëlimi i vdekshmërisë së fëmijve 

Synimi 5: Zvogëloj për dy të tretat vdekshmërinë e 

fëmijëve nën pesë vjeç nga viti 1990 deri në vitin 2015. 

Objektivi 5 Përmirësimi i shëndetit të nënës gjatë lindjes 

Synimi 6: Zvogëloj për dy të tretat shkallën e vdekshmë 

-risë së nënave gjatë lindjes nga viti 1990 deri në vitin 

2015 

Objektivi 6 Luftimi i HIV/SIDËS, malaries dhe sëmundjeve tjera 

Synimi 7: Të ndaloj deri me 2015 dhe të fi lloj të zvogëloj 

përhapjen e HIV/ AIDS 

Synimi 8: Të ndaloj deri me 2015 dhe të ketë fi lluar 

parandalimin e përhapjes së malaries dhe sëmundjeve 

tjera kryesore 

Objektivi 7 Sigurimi i qëndrueshmërisë mjedisore 

Synimi 9: Integroj parimet e zhvillimit të qëndrueshëm në 

politikat dhe programet e vendit dhe të pengoj humbjen e 

resurseve mjedisore 

1. Proporcioni i popullsisë nën PPP 1$ në ditë 

1a. Shkalla e llogaritjes së varfërisë (përqindja e popullsisë nën vijën 

kombëtare të varfërisë) 

2. Proporcioni i varfërisë 

(rastet × thellësia e varfërisë) 

3. Pjesa e grupit më të varfër në konsumin kombëtar 

4. Prevalenca e peshës së dobët tek fëmijët (nën moshën pesë 

vjeçare) 

5. Proporcioni i popullsisë nën nivelin minimal të konsumit të 

elementeve ushqyese 

6. Përpjestimi i regjistrimit neto në arsimin fi llor 

7a. Përpjestimi i nxënësve që fi llojnë klasën 1 dhe arrijnë në klasën 5 

7b. Proporcioni i përfundimit të arsimit fi llor 

8. Shkalla e shkrimleximit tek 15 deri 24 vjeçarët 

9. Proporcioni i vajzave ndaj djemve në arsimin fi llor, të mesëm dhe 

terciar 

10. Proporcioni i grave të shkolluara ndaj meshkujve të moshës 15 

deri 24 vjeçare 

11. Pjesa e grave të punësuara me pagë në sektorin jobujqësor 

12. Proporcioni i ulëseve të grave në parlamentin kombëtar 

13. Shkalla e vdekshmërisë të fëmijve nën pesë vjeç 

14. Shkalla e vdekshmërisë së foshnjave 

15. Proporcioni i fëmijve 1 vjeçar të imunizuar kundër fruthit 

16. Shkalla e vdekshmërisë së nënave gjatë lindjes 

17. Proporcioni i lindjeve që bëhen me ndihmën e stafi t të aftësuar 

18. Mbizotrimi i HIV në mesin e grave shtatëzëna të moshës 15 deri 24 

19. Shkalla e përdorimit të kondomit në shkall. e pravalencës së 

kontraceptiv. 

19a. Përdorimi i kondomit në seksin e fundit me rrezik të lartë 

19b. Përqindja e 15 - 24 vjeçarëve me njohuri të mira të përgjithshme 

për HIV/AIDS 

19c. Shkalla e mbizotrimit të kontraceptivëve 

20. Shkalla e vijueshmërisë së shkollës nga jetimët në raport me 

vijueshmërinë e fëmijëve që nuk janë jetim të moshës 10-14 vjeç 

21. Mbizotrimi dhe shkalla e vdekjeve të lidhura me malarien 

22. Proporcioni i popullsisë në zonat e rrezikut nga malaria që 

përdorin mjete efi kase parandaluese të malaries dhe masa të 

trajtimit 

23. Mbizotrimi dhe shkalla e vdekjeve të lidhura me tuberkulozin 

24. Proporcioni i rasteve të tuberkulozit të gjetura dhe të shëruara nën 

kursin e trajtimit të shkurtër të Shënuar direkt (DOTS) 

25. Proporcioni i sipërfaqes pyjore 

26. Shkalla e zonës së mbrojtur për ruajtjen e diversitetit biologjik 

ndaj sipërfaqes së zonës 

27. Shfrytëzimi i energjisë (ekuivalent me litrat e naftës) për PPP 1$ 

BPV 

28. Lirimet e dioksid karbonit (për kokë banori) dhe konsumi i 

klorofl uorkarbonit që varfëron ozonin (tonelatat e ODP-së) 

29. Proporcioni i popullsisë që përdor karburantë të ngurtë 

Anekset 

111

112 


Synimi 10: Deri me 2015 të përgjysmoj proporcionin e 

njerëzve pa qasje të qëndrueshme në ujë të pijshëm të 

sigurtë dhe në kushte themelore sanitare 

Synimi 11: Deri me 2020 të arrijë një përmirësim 

domethënës të jetës të së paku 100 milionë banuesëve 

në baraka 

Objektivi 8 Zhvillimi i një partneriteti global për zhvillim 

Synimi 12: Zhvilloj më tej një sistem tregtar dhe fi nanciar 

të hapur, të bazuar në rregulla, të parashikueshëm dhe 

jodiskriminues (përfshirë zotimin për qeverisje të mirë, 

zhvillim dhe zvogëlim të varfërisë- si në rrafshin kombëtar 

ashtu edhe në atë ndërkombëtar) 

Synimi 13: Adresoj nevojat e veçanta së paku të vendeve 

në zhvillim (përfshirë qasjen e lirë nga tarifat dhe kuotat 

për eksportin, programin e përmirësuar të lirimit nga 

borxhi për VFBL-të dhe fshirjen e borxhit bilateral dhe 

NZZH më bujare për vendet e zotuara për zvogëlim të 

varfërisë) 

Synimi 14: Adresoj nevojat e veçanta të vendeve të 

mbyllura dhe shteteve të vogla ishuj në zhvillim (përmes 

Programit të veprimit për zhvillim të qëndrueshëm të 

shteteve të vogla ishuj në zhvillim dhe përmes dispozitave 

të Asamblesë së Përgjithshme 22) 

Synimi 15: Merret përgjithsisht me problemet e borxhit 

të vendeve në zhvillim përmes masave kombëtare 

dhe ndërkombëtare në mënyrë që ta bëj borxhin të 

qëndrueshëm për një kohë më të gjatë 

Synimi 16: Në bashkëpunim me vendet në zhvillim, të 

zhvillojë dhe zbatojë strategjitë për punë të ndershme dhe 

produktive për të rinjtë 

Synimi 17: Në bashkëpunim me kompanitë farmaceutike, 

të ofrojë qasje në ilaçe esenciale me çmime të volitshme 

në vendet në zhvillim 

Synimi 18: Në bashkëpunim me sektorin privat të vëj në 

dispozicion teknologjinë e re, veçanërisht atë informative 

dhe të komunkimit 

Burimi: http:/ / www.un.org/ millenniumgoals/ 

30. Proporcioni i popullsisë me qajse të qëndrueshme në një burim të 

përmirësuar të ujit, urban dhe rural 

31. Proporcioni i popullsisë me qasje në kanalizimtë përmirësuar, 

urban dhe rural 

32. Proporcioni i familjeve me zotërim të sigurtë prone 

33. NZZH-të neto, gjithsej dhe vendeve më pak të zhvilluara, si 

përqindje e të ardhurave kombëtare bruto të donatorëve të OECD/ 

KNZH-së 

34. Proporcioni i NZZH-së dypalëshe të alokuara për sektorët e 

donatorëve të OECD/ KNZH-së për shërbime sociale themelore 

(arsim fi llor, kujdes primar shëndetësor, të ushqyer, ujë të sigurtë 

dhe kushte sanitare) 

35. Proporcioni ndihmës zyrtare dypalëshe për zhvillim (NZZH) e 

donatorëve të EOCD/KNZH-së që nuk ka ndonjë destinim te 

caktuar 

36. NZZH e pranuar në vendet e mbyllura si proporcion i të ardhurave 

të tyre kombëtare bruto 

37. NZZH-ja e pranuar në shtetet ishuj në zhvillim si proporcion e të 

ardhurave kombëtare bruto 

38. Proporcioni i importit të përgjithshëm të vendeve të zhvilluara 

(për nga vlera duke përjashtuar armët) nga vendet në zhvillim 

dhe nga vendet më pak të zhvilluara të pranuara pa detyrime 

doganore 

39. Tarifat mesatare të vëna nga vendet e zhvilluara për produktet 

bujqësore, të tekstilit dhe veshmbathjes te vendeve në zhvillim 

40. Vlerësimi i mbështetjes së bujqësisë për vendet e OECD-së si 

përqindje e bruto prodhimit vendor të tyre 

41. Proporcioni i NZZH-së i dhënë si ndihmë për krijimin e kapacitetit 

për tregti. 

42. Numri i përgjithshëm i vendeve që kanë arritur pikët e vendimit 

VFBL dhe numri i vendeve që kanë arritur pikët e përfundimit të 

tyre VFBL (kumulative) 

43. Shlyerja e borxhit e zotuar me iniciativën VFBL 

44. Pagesa e borxhit si përqindje e eksportit të mallit dhe shërbimeve 

45. Shkalla e papunësisë së 15-24 vjeçarëve, meshkuj dhe femra dhe 

gjithsej 

46. Proporcioni i popullsisë me qasje të qëndrueshme ilaçe esenciale 

me çmime të volitshm 

47. Abonentët e telefonisë fi kse dhe mobile për 100 njerëz 

48a. Kompjuterët personal që përdoren në 100 njerez 

48b. Shfrytëzuesit e internetit në 100 njerëz 

1 Defi nicionet e sakta, racionalet, konceptet dhe burimet e OZHM-ve mund të gjenden në “Treguesit 

për monitorimin e objektivave zhvillimore të mijëvjeçarit” të botuar nga Grupi për zhvillim i 

Kombeve të Bashkuara (2003). Janë në dispozicion online në: http:/ / www.developmentgoals.org/ 

UNDG%20document_fi nal.pdf.

Aneksi 2 Monitorimi i progresit drejt OZHM-ve të 

përshtatura për nivelin kombëtar 

Mbledhja e të dhënave cilësore 

Të dhënat cilësore janë të rëndësishme për 

monitorimin e progresit të vendit drejt OZHMve. 

Ato na mundësojnë ta kuantifi kojmë 

përformancën prandaj duhet të bazohen në 

treguesit e defi nuar mirë duke pasur në shënjestër 

çështjet me interes kombëtar. Të dhënat duhet 

të japin një pasqyrë gjithëpërfshirëse dhe 

kuptimplotë të progresit të vendit në një seksion 

të caktuar të agjendës. Ato duhet të mbulojnë 

tërë territorin e vendin për sa kohë që të zgjat 

përkushtimi. Këto të dhëna të mbledhura duhet 

të përfaqësojnë popullësinë e prekur nga një 

çështje e caktuar. Ndarja sipas gjinisë, moshës, 

statusit socioekonomik dhe lokalitetit është 

esenciale për theksimin e hapësirave të varfërisë 

të cilat nuk mund të paraqiten në shifrat 

kombëtare. Sado që të jetë i ndërlikuar procesi i 

mbledhjes së të dhënave, ajo ka për qëllim që të 

shërbejë si bazë për përcaktimin e prioriteteve 

kombëtare, duke rezultuar kështu në objektiva 

dhe synime që duhet të jenë të kufi zuara për 

nga numri, të jënë të vazhdueshme dhe të mund 

t’i komunikohen lehtë publikut të përgjithshëm 

(UNDG 2001). 

Institucionet shtetërore identifi kojnë, mbledhin 

dhe monitorojnë të dhënat që shërbejnë për 

të matur progresin drejt zotimeve të OZHMve 

kombëtare. Kjo presupozon se ministritë 

e qeverisë, administratat lokale dhe zyret 

statistikore kanë edhe kapacitetin për të kryer 

këto funksione edhe vullnetin për të komunikuar 

rezultatetet. Raportimi i OZHM-ve kërkon që 

këto institucione të kenë kapacitetin që të japin 

të dhëna të besueshmë dhe të krahasueshme 

në mënyrë të rregullt. Për hirë të efi kasitetit 

të kostos dhe krahasueshmërisë, të dhënat 

duhet të mbledhen në bazë të konventave dhe 

procedurave të përcaktuara në nivel kombëtar. 

Derisa mbledhja e të dhënave mbetet nën 

fushën e përgjegjësisë së qeverive shtetërore, 

treguesit e OZHM-ve duhet të përmbushin 

standardet ndërkombëtare. Kjo do të thotë se 

metodologjia e zbatuar duhet të aplikohet në 

mënyrë të vazhdueshme për një periudhë të 

tërë kohore. Duhet bërë referim i duhur edhe në 

të dhënat standarde. Kurdo që është e mundur, 

duhet të bëhen referenca edhe për burimet 

publike që janë në dispozicion. Raportet duhet 

të paraqesin sqarime për ndonjë të metë ose 

mospërputhje të të dhënave derisa paraqiten të 

gjitha vlerësimet e bëra. 

Nuk është gjithmonë lehtë që të sigurohen 

të dhëna cilësore në rajonin e EQL /BSHP-së. 

Metodologjia statistikore e përdorur gjatë 

komunizmit ka qënë ndryshe nga standardet 

botërore dhe shtetet në tranzicion kanë pasur 

vështirësi në ndërtimin e kapaciteteve të duhura 

institucionale për mbledhjen dhe përpunimin e 

të dhënave. Shumë zyre statistikore në rajonin 

e EQL/BSHP-së kanë përjetuar zvogëlime të 

mëdha të fi nancimit dhe personelit ndersa qasja 

në teknologjinë moderne të kompjuterëve 

mbetet ende e kufi zuar. Këto vështirësi janë 

përzier me shpërbërjen e shteteve, ekzistencën 

e konfl ikteve të brendshme dhe krijimin e 

strukturave te reja shtetërore. Në këto rrethana 

institucionet statistikore shpesh janë shuar ose 

nuk kanë mundur të mbajnë hapin me situatën 

që ndryshonte në mënyrë të shpejt (zhvendosja 

e njerëzve, përkeqësimi i shërbimeve publike 

dhe shkatrrimi i ekonomisë). 

Cilësia e raporteve kombëtare të zhvillimit 

njerëzor varet në masë të madhe nga kapaciteti 

i vendit të prodhojë dhe shfrytëzoj të dhënat 

statistikore. Raportet kombëtare shpesh 

përmbajnë mangësi të shumta. Së pari, 

boshllëqet e mëdha në statistikat themelore të 

zhvillimit njerëzor, siç janë regjistrimi në shkolla, 

shkalla e shkollimit dhe madhësia e popullsisë 

shpesh bëhen të qarta kur të dhënat kombëtare 

mbledhen në nivel rajonal ose botëror. Së dyti, 

zyret statistikore shpesh zbatojnë metodologji 

jostandarde kur bëjnë kalkulimin e indekseve 

dhe mbështeten në burime cilësore jozyrtare. 

Në fund, formati i të dhënave të paraqitura 

nuk është gjithmonë i qartë dhe transparent 

ku ndodh të mungojnë disa burime për disa 

shifra. Si rezultat i këtyre mangësive ka shumë 

mospërputhje në mes të të dhënave kombëtare 

me ato ndërkombëtare. Kjo e bën shumë të 

vështirë krahasimin e mirfi lltë të vendeve të 

ndryshme. Nuk ekzistojnë zgjidhje të thjeshta 

për këto probleme. 

Respektimi i pronësisë kombëtare mbi agjendat 

e OZHM-ve në të gjitha vendet e rajonit kërkon 

që përpjekjet për përmirësimin e cilësisë së të 

dhënave duhet të fokusohen në nivele kombëtare. 

Edhepse krahasimet mes shteteve mund të jenë 

të dobishme, ato nuk janë të mundshme në të 

gjitha rastet për shkak të larmisë së agjendave 

kombëtare. Objektivi i përgjithshëm është 

që të monitorohet zhvillimi brenda vendit. 

Starndardet statistikore ndërkombëtare duhet 

të shfrytëzohen si udhëzues, por jo si drejtues 

për zhvillimin e treguesëve kombëtar që 

mund të jenë të dobishëm në shfrytëzimin e 

mjeteve në dispozicion. Burimet kombëtare 

për monitorimin e OZHM-ve përfshijnë (UNECE 

2004): 

• Regjistrimet e popullsisë. Në shumicën e vendeve 

Anekset 

113

114 


regjistrimi i popullsisë është burimi kryesor 

i të dhënave sociale dhe demografi ke. Ai 

ofron të dhëna për profi let gjeografi ke dhe 

demografi ke të popullsisë, të cilat janë të 

rëndësishme në vetvete por edhe si bazë 

për treguesit tjerë. Regjistrimi i popullsisë 

poashtu ofron të dhëna gjithpërfshirëse duke 

mbuluar parametrat social siç janë punësimi 

dhe arsimi. Në fund, regjistrimi shpesh është 

edhe parakusht për një model të mirë të 

të dhënave të hulumtimeve pasi që ofron 

informacione për hulumtime të familjeve, 

siç është Hulumtimi i fuqisë punëtore (LFS). 

Pothuaj të gjitha vendet në Evropën Lindore 

dhe në BSHP kanë bërë regjistrimin e 

popullsisë për vitin 2000, përveç Bosnjës dhe 

Hercegovinës dhe Uzbekistanit. Moldavia e 

ka bërë regjistrimin e popullsisë në fund të 

vitit 2004 ndërsa Turkmenistani e ka kryer 

regjistrimin e fundit të popullsisë në vitin 

1995. Edhe nëse vendet e bëjnë regjistrimin 

e popullsisë si një praktikë të mirë, prapë 

mbesin disa çështje të rëndësishme. Duhet 

të përmirësohet cilësia e përgjithshme e të 

dhënave (vlerësimet objektive të të dhënave 

të regjistrimit ende nuk janë bërë praktikë 

e zakonshme) dhe duhet të adaptohen 

defi nicionet dhe sqarimet ndërkombëtare, 

veçanërisht në fushat si punësimi, shkollimi 

dhe emigracioni. Një shqetësim i veçantë 

është fi nancimi: për regjistrimin e vitit 2000 

shumë shtete janë bazuar në kontributet e 

donatorëve. Kështu mund të bëhet edhe në 

të ardhmen. 

Studimi i familjeve. Për shumë nga OZHM-të, 

të dhënat gjithëpërfshirëse mund të nxjerren 

vetëm përmes studimeve të familjeve. Dy nga 

tipologjitë kryesore të studimit për mbledhjen 

e të dhënave për agjendën e OZHM-ve janë 

Studimi i buxhetit të familjeve (SBF) dhe LFS. E 

para përdoret kryesisht për matjen e varfërisë 

dhe konsumit të mallrave nga familjet (përfshirë 

edhe ushqimin); e dyta ka për qëllim të ofrojë të 

dhëna mbi punësimin dhe papunsinë, por mund 

të përdoret edhe për të mbledhur të dhëna për 

arsimin. SBF-ja ka një traditë të gjatë në vendet e 

këtij rajoni. Në shumë raste ka qënë i vetmi model 

i mbajtur në mënyrë të rregullt. Por jo gjithmonë 

i përmbahet standardeve ndërkombëtare 

sa i përket koncepteve, klasifi kimeve dhe 

rregullave. Duke i’u falënderuar përpjekjeve të 

organizatave ndërkombëtare vendet e rajonit 

kanë bërë përmirësime të mëdha në plotësimin 

e standardeve ndërkombëtare. SBF-ja tani 

zhvillohet me metodologji më të besueshme. 

Sidoqoftë, vendet me kapacitete të kufi zuara 

statistikore akoma përballen me probleme. 

Madhësitë e mostrave të tyre nganjëherë janë 

shumë të vogla ose jo sa duhet të azhurnuara. 

LFS-të janë paraqitur në mesin e viteve 1990ta 

dhe për një kohë të gjatë vlerësimet e bazuara në 

të dhënat e regjistrit zyrtar janë përdorur për të 

matur punësimin dhe papunësinë. LFS-të ende 

zhvillohen në mënyrë të rregullt veçanërisht 

në vendet e Azisë Qendrore dhe në Kaukaz. Të 

dhënave rreth punësimit u mungon cilësia dhe 

shpesh nuk kanë mundësi të marrin parasysh 

madhësinë e sektorit joformal. 

Të dhënat administrative. Sistemi i regjistrimit 

dhe shënimet tjera administrative ofrojnë të 

dhëna për vdekshmërinë e foshnjeve, fëmijëve 

dhe nënave, sëmundjet (tuberkulozi, HIV/SIDA), 

imunizimet, regjistrimi në shkollë dhe punësimi. 

Në përgjithësi, është vështirë të vlerësohet 

objektivisht mbulimi dhe cilësia e sistemeve 

të regjistrimit që masin këta parametra. Mund 

të bëhen disa krahasime indirekte në mes të 

vlerësimeve të bazuara administrative dhe të 

dhënave të studimit ose regjistrimit të popullsisë. 

Kërkohen burime të rëndësishme dhe zbatimi i 

defi nicioneve dhe klasifi kimeve ndërkombëtare 

për mbledhjen e të dhënave rreth parametrave 

të tillë si sëmundjet. Poashtu duhet të mbahet 

mend se mbledhja e të dhënave administrative 

shpesh pengohet nga aftësimi i dobët e 

punonjësve, metoda të vjetëruara të përpunimit 

të të dhënave dhe korniza të stërngarkuara 

legjislative. Për më tepër, sistemet e regjistrimit 

përshtaten ngadalë ndaj ndryshimeve dhe 

në disa raste ende bazohen në defi nicionet e 

vjetra që nuk janë në përputhje me standardet 

ndërkombëtare. Në këto kushte, mund të 

ndodh fare lehtë që raportimi të jetë i mangët 

dhe i gabuar. Nëse shënimet administrative 

janë i vetmi burim i të dhënave në dispozicion, 

shfrytëzuesit duhet të jenë të kujdesshëm për 

mangesitë e këtyre të dhënave statistikore, pasi 

që të dhënat me cilësi të pamjaftueshme duhet 

të interpretohen me kujdes. 

Përpjekjet kombëtare për të defi nuar, vlerësuar 

dhe monitoruar synimet dhe treguesit e OZHMve 

mund të ndihmohen në masë të madhe 

nga organizatat ndërkombëtare që punojnë 

në terren. Institucionet e KB-së siç janë UNDP, 

Komisioni Ekonomik për Evropën i Kombeve 

të Bashkuara (UNECE) ose Fondi i Fëmijve i 

Kombeve të Bashkuara (UNICEF), bashk me 

aktorët tjerë kryesor të zhvillimit në botë, 

përfshirë Organizatën Botërore të Shëndetësisë 

(OBSH), Bankën Botërore, agjencitë e BE-së, 

Agjencia e SHBA-së për Zhvillim Ndërkombëtar 

(USAID) dhe vendet individuale nga Evropa 

dhe Amerika Veriore, kanë qënë instrumente 

në krijimin e procedurave për t’u marrë me të 

dhëna të cilësisë së dobët. Skemat e ndihmës 

teknike kanë përmirësuar kapacitetin e zyreve 

kombëtare të statistikës (Rubrika A2.1). Përveç 

fondeve dhe ndihmës teknike, në shumë shtete 

të rajonit janë provuar disa mjete të zakonshme 

të hulumtimit (për shembull, Studimi i Bankës 

Botërore për matjen e standardit jetësor, Studimi 

i treguesëve të shumfi shtë të përbashkët i

Rubrika A2.1 DevInfo për forcimin e proceseve monitoruese pjesëmarrëse të OZHM-ve 

DevInfo është një bazë e fuqishme e të dhënave që monitorojnë treguesit e zhvillimit njerëzor. Baza 

e të dhënave mund të përdoret për të mundësuar monitorimin e programit mbi një varg treguesish 

kryesor në nivel të bashkësisë, në nivel nënkombëtar, kombëtar dhe ndërkombëtar. Ai mund 

të përdoret edhe për monitorimin e programit dhe shkëmbimit të të dhënave ndërmjet ministrive, 

agjencive të KB-së, agjencive për zhvillim dhe shoqërisë civile. DevInfo përgatit tabela, grafi kone dhe 

harta për raportet dhe prezentimet. Baza e të dhënave ruan treguesit në periudha kohore dhe në zona 

gjeografi ke për të monitoruar përkushtimet për një zhvillim të njëtrajtshëm dhe të qëndrueshëm 

njerëzor. 

DevInfo u adaptua nga teknologjia e bazës së të dhënave ChildInfo e UNICEF-it. Pas shpërndarjes së 

suksesshme të ChildInfo në shumë vende gjatë 10 vjetëve të kaluara, një vlerësim i kryer në vitin 2002 

thekson se me disa modifi kime, ChildInfo do të ishte një mjet mjaft i përshtatshëm për mbështetjen 

e monitorimit të progresit drejt OZHM-ve në nivel të vendit. Një version i modifi kuar i ChildInfo-s, i 

quajtur DevInfo, i është ofruar Sekretarit të Përgjithshëm të Kombeve të Bashkuara për t’u përdorur 

nga ekipet e KB-së në terren (UNCT) për mbështetjen e monitorimit të OZHM-ve në nivel të vendit. 

Anëtarët e Grupit të KB-së për Zhvillim (UNDG) aprovuan këtë iniciativë dhe emëruan UNICEF-in si 

agjenci udhëheqëse për zbatimin e iniciativës DevInfo. 

Që nga lansimi i DevInfo-s në vitin 2004, KB-të kanë bërë zbatimin e DevInfo-s me fokus të veçantë 

në ndërtimin e kapacitetit të zyreve statistikore kombëtare. Deri më sot më shumë se 90 vende në 

mbarë botën kanë fi lluar të përfdorin DevInfo-në. Në EQL/BSHP janë trajnuar më shumë se 300 veta 

nga vende dhe organizata të ndryshme, duke rezultuar me 12 baza kombëtare të të dhënave, të 

adaptuara nga teknologjia DevInfo në rajon. 

Serbia dhe Mali i Zi ka pasur një përvojë unike në vitin 2004 kur u përgatitën dhe u transferuan në 

nivelin shtetëror dhe komunal planet e veprimit për fëmijët kur DevInfo u fut në përdorim dhe zbatim. 

Strategjia e kësaj iniciative ndërtohet mbi strategjitë kombëtare të defi nuara në DSZV-të, duke lëvizur 

nga nivelet qendrore në nivelet komunale dhe nga planet në zbatim. Të gjitha aktivitetet janë zhvilluar 

brenda strukturave ekzistuese të qeverive qendrore dhe komunale. Nuk janë paraqitur struktura 

paralele. Këshilli i të Drejtave të Fëmijve në Serbi dhe Komisioni për të Drejtat e Fëmijve në Mal të Zi 

janë përkrahësit kryesor për vazhdimin e këtij procesi. 

Janë iniciuar plane lokale të veprimit në pesë komuna të varfëra multietnike, tri në Serbi (Kragujevc, 

Sjenicë dhe Pirot) dhe dy në Mal të Zi (Bar dhe Bijelo Polje). U themeluan mekanizma lokal të bashkërendimit, 

u zhvilluan analiza të gjendjes dhe u bën hulumtime të fëmijve me pjesëmarrje të gjerë 

të popullatës lokale. Në fokus u vunë fëmijët e varfër dhe të lënë anash si dhe u identifi kuan kanalet e 

komunikimit me këtë pjesë të popullatës. Kjo u mundësojë atyre të marrin pjesë në fazat e zhvillimit, 

monitorimit dhe zbatimit. U përcaktuan qëllimet për pesë vjet dhe u krijuan strategjitë për arritjen 

e atyre qëllimeve. U krijua një organ ndërsektoral brenda strukturave ekzistuese komunale për të 

udhëhequr procesin dhe për të reaguar për çështje të fëmijëve në të ardhmen. 

U zhvillua një sistem ndërsektoral i monitorimit i bazuar në DevInfo. Ky do të shërbej për të monitoruar 

progresin jo vetëm të Planeve kombëtare të veprimit për fëmijët (PVK) por edhe të DSZV-ve dhe OZHMve. 

DevInfo u instalua në nivelin qendror dhe në pesë komuna. Të dhënat azhurnohen në mënyrë të 

vazhdueshme nga një grup punues i udhëhequr nga zyret e statistikës me pjesëmarrjen e ministrive. 

DevInfo u instalua edhe në Zyrën e Kryeministrit, e cila është pika e kontaktit për DSZV-të, OZHM-të 

dhe PKV-të. Edhe parlamenti dhe Ministria e Financave kanë shprehur interesim për DevInfo. 

Në Gjeorgji, DevInfo-ja i’u paraqit zyrtarisht Kryeministrit gjatë lansimit të Raportit të OZHM-ve për 

Gjeorgjinë. Kjo u pasua me krijimin e një grupi punues për të krijuar bazën e parë kombëtare të të 

Shembull: Shkalla e regjistrimit neto në 

arsimin fi llor në Gjeorgji (2001 – 2002) 

Burimi: UNICEF. 

dhënave. (GeorgiaInfo) me treguesë të ndarë në 

nivelin nënkombëtar për të treguar pabarazitë e 

rëndësishme (shih shembullin më poshtë). Grupi 

punues përbëhej nga Ministria e Punës, e Shëndetësisë, 

e Arsimit, Shkencës, dhe Çështjeve Sociale, 

dhe nga agjencitë e KB-së nën udhëheqjen 

e Departamentit të Statistikës të Ministrisë së 

Zhvillimit Ekonomik. Procesi i zhvillimit të bazës 

së të dhënave u ofrojë homologëve kombëtar 

një mundësi të shkelqyeshme për forcimin e 

kapaciteteve statistikore. 

Anekset 

115

116 


UNICEF-it (MICS) dhe studimi demografi k dhe 

shëndetësor i USAID-it). Këto iniciativa kanë 

dhënë vlerësime më të përmirësuara dhe të 

standardizuara mbi çështjet kyçë të OZHMve 

që radhiten nga varfëria deri te arsimi, nga 

shëndetësia te mirëqenia e fëmijës. 

Angazhimi direkt i organizatave ndërkombëtare 

në përgatitjen e informacioneve themelore 

sociekonomike (p.sh., përmes mbështetjes së 

studimeve mbarëkombëtare të amivsërive) 

plotëson mbledhjen e të dhënave kombëtare 

dhe në procesin e analizimit. Kjo iniciativë ka qënë 

shumë e suksesshme por mbetet edhe shumë 

punë për t’u bërë për të arritur të dy objektivat, 

atë për t’u mundësuar institucioneve lokale të 

ndërtojnë stoqet e tyre të të dhënave në mënyrë 

më të pavarur dhe për sigurimin që të dhënat 

rreth OZHM-ve të jenë në dispozicion të të gjithë 

popullatës. Agjencitë e jashtme pjesëmarrëse 

dhe qeveritë kombëtare po e kuptojnë gjithnjë 

e më shumë nevojën për bashkërendimin e 

aktiviteteve të tyre, bashkimin e resurseve dhe 

për t’u bazuar në të dhënat ekzistuese për të 

shmangur dyfi shimin ose humbjen e tyre (Banka 

Botërore 2004a: 3). Krahas raporteve kombëtare 

të zhvillimit njerëzor, raportet e progresit të 

OZHM-ve kombëtare përbëjnë një instrument 

me interes për të ngritur vetëdijen e donatorëve, 

agjencive ndërkombëtare dhe qeverive për 

grumbullin e të dhënave të mbledhura dhe të 

kërkuara, duke theksuar rëndësinë e politikës së 

të gjitha aktiviteteve statistikore.

Aneksi 3 Vlerësimi i progresit drejt OZHM-ve të 

përshtatura për nivelin kombëtar 

Shënim teknik 

Ky raport mat progresin e vendeve në arritjen 

e OZHM-ve. Ai bazohet në raportet e OZHM-ve 

kombëtare, duke marr parasysh synimet dhe 

treguesit specifi k të vendit, standardin kombëtar 

dhe vitet e synuara si dhe standardin dhe vlerat 

e synuara. Për vendet që nuk i kanë caktuar 

akoma synimet kombëtare, përdoren objektivat, 

synimet dhe treguesit global dhe të dhënat e 

nevojshme për vlerësimin e progresit të vendit 

që merren nga burimet ndërkombëtare. Pastaj 

duke u bazuar në analizën e secilit synim veç e 

veç, raporti identifi kon vendet që janë “Sipas 

parashikimit”, që kanë ‘gjasa’ apo që ‘nuk kanë 

gjasa’ që të arrijnë objektivat e tyre kombëtare. 

Synimet dhe treguesit e defi nuar në OZHM-të e 

përshtatura për nivelin kombëtar përdoren për 

të matur progresin e vendit për secilën OZHM. 

Progresi i vërejtur për secilin tregues krahasohet 

me atë që nevojitet për të arritur atë synim (duke 

supozuar se ka progres linear). Intervali kohor 

për një tregues individual llogaritet si ndryshimi 

në mes të intervalit kohor të mbetur deri në vitin 

e synuar dhe intervalit kohor që nevojitet për të 

arritur atë synim (duke supozuar se shpejtësia 

është ajo e parashikuar në agjendën kombëtare). 

Formalisht, intervali kohor (G) përcaktohet në 

këtë mënyrë: 

G = Tr - Tn 

ku 

Tr – koha e mbetur: 

Tr = tt - tc 

tt dhe tc paraqesin vitin e synuar gjegjësisht 

vitin e Shënuar; 

Tn – koha e nevojshme për të arritur synimin 

(duke supozuar se ka progres linear): 

xc - xb 

Tn = tt - [tb + (tt - tb) ç 

xt - xb 

tb – viti standard, xb – vlera standarde 

treguesit, xt – vlera e synuar e treguesit, 

xc – vlera e vërejtur e treguesit. 

Vlerat pozitive të intervalit kohor pasqyrojnë 

performancën mbi standardin bazë dhe vlerat 

negative tregojnë performancën nën standardin 

bazë (dmth. vonesën). Vlerësimi i progresit të 

një vendi drejt një objektivi të caktuar bazohet 

në vlerat e intervalit të parallogaritur kohor. Një 

vend vlerësohet se është duke vepruar ‘sipas 

parashikimit’ nëse intervali kohor nuk është 

negativ; ai vend ‘ka gjasa të arrijë objektivin 

kombëtar’, nëse intervali kohor është më i 

shkurtër se një e katërta e kohës së mbetur; dhe 

‘nuk ka gjasa të arrijë objektivin kombëtar’ nëse 

intervali kohor është më i gjatë se një e katërta. 

Për synimet e formuluara si ‘Kthej në anën 

e kundërt trendin …’ standardi dhe vlerat e 

synuara të treguesit në fj alë korrespondojnë 

me koefi cientët që përshkruajnë trendin 

linear (supozohet se në vitin e synuar vlera e 

koefi cientit të trendit është baras me zero). 

Për synimet e formuluara si për shembull ‘Arrijë 

nivelin e BE-së… vlera standarde dhe vlera e 

synuar e treguesit përkatës korrespondon me 

ndryshimin në mes të treguesit të vendit dhe 

treguesit të BE-së në vitin standard, respektivisht 

në vitin e synuar. 

Për synimet që specifi kojnë një trend të 

përgjithshëm (i formuluar si ‘zvogëlimi i 

nivelit të …’, vendi konsiderohet të jetë ‘Sipas 

parashikimit’ (vlera e intervalit është baras 

më zero) nëse trendi i tanishëm koincidon me 

trendin e kërkuar. Vendi konsiderohet se “nuk ka 

gjasa të arrijë synimin’ (vlera e intervalit është 

caktuar të jetë baras me një të katërtën e kohës 

së mbetur deri në vitin e synuar), nëse trendi i 

tanishëm nuk koincidon me trendin e kërkuar. 

Nëse synimi është një numër i veçantë, (p.sh., 

100 përqind e regjistrimit/ përfundimit/ 

proporcionit të meshkujve dhe femrave, etj) 

dhe vlera e shënuar tejkalon vlerën e synuar, 

intervali kohor vlerësohet si ndryshimi në mes 

të vitit të synuar dhe vitit të shënuar. Sidoqoftë, 

nëse vlera standarde është mbi vlerën e synuar 

por vlera e shënuar është nën të, atëherë vendi 

përshkruhet si ‘pa gjasa që të arrijë synimin’ dhe 

vlera e intervalit është caktuar të jetë baras me 

një të katërtën e kohës së mbetur për vitin e 

synuar. 

Nëse synimet përshkruhen nga një numër i 

treguesëve, koha e nevojshme për të arritur 

synimin (Tn) dhe koha e mbetur (Tr) përcaktohen 

si vlera në katror (vlerat e rrënjës katrore) të 

vlerave korresponduese që kanë të bëjnë me 

treguesë individual. Intervali kohor për objektiva 

të veçanta vlerësohet ngjashëm duke llogaritur 

vlerat korresponduese që kanë të bëjnë me 

synimet përbërëse. Treguesit (synimet) për të 

cilët nuk mund të llogariten intervalet kohore 

nuk merren parasysh gjatë vlerësimit të 

intervaleve kohore të lidhura me synimet ose 

objektivat korresponduese. 112 Sqarime: 

Anekset 

117

118 


Rubrika A3.1 Një vlerësim i progresit të vendit drejt një objektivi 

Parallogaritja e intervalit kohor dhe progresit përkatës drejt objektivit do të ilustrohet nga shembulli në Poloni, 

OZHM4 – Përmirësimi i shëndetësisë dhe zvogëlimi i vdekshmërisë së fëmijve. Ky objektiv përbëhet 

nga dy synime. Synimi i parë përshkruhet nga një tregues. Synimi i dytë përshkruhet nga dy treguesë. 

Objektivi 4. Përmirësimi i shëndetit dhe zvogëlimi i 

vdekshmërisë së fëmijve 

Standardi Synimi Shënuar 

Viti Vlera Viti Vlera Viti Vlera 

Objektivi 1. Zvogëlimi i shkallës së vdekshmërisë së fëmijve për 75% deri më 2010 

Shkalla e vdekshmërisë nën moshën pesë vjeçare (për 

1,000 të popullsisë të kësaj grupmoshe) 1990 3.4 2010 0.9 1999 1.8 

Objektivi 2. Zvogëlimi i vdeshmërisë së parakohshme të të rriturve për 25% deri më 2010 

Probabiliteti i vdekjes në moshën 15 - 59, meshkujt (%) 1990 27.5 2010 19.5 1999 23.2 

Probabiliteti i vdekjes në moshën 15 - 59, femrat (%) 1990 9.8 2010 7.1 1999 8.9 

HAPI 1: Intervali kohor për synimin 1 (Gt1) 

Llogaritja e kohës së nevojshme që të arrihet synimi (Tn1): 

xc − xb 1.8 − 3.4 

Tn1 = tt − [tb + (tt − tb) ] = 2010 − [1990 + (2010 − 1990) ] = 7.2 

xt − xb 1.8 − 3.4 

Llogaritja e kohës së mbetur deri në vitin e synuar (Tr1): 

GT1 

Tr1 = tt − tc = 2010 − 1999 = 11, GT1 = Tr1 − Tn1 = 11 − 7.2 = 3.8 ≥ 0 

Tr1 

Kjo nënkupton se vendi është duke shkuar ‘sipas parashikimit’ që të arrijë synimin 1. 

HAPI 2: Intervali kohor për synimin 2 (GT2) – i përbërë nga dy treguesë (të llogaritur sikur për 

treguesin në synimin 1, intervali kohor për treguesin 1 (TG1): 1.8; për treguesin 2 (TG2): -2.3) 

Llogaritja e kohës së nevojshme për arritjen e vlerës së specifi kuar nga treguesi i parë (Tn2): 

Llogaritja e kohës së mbetur deri në vitin e synuar (Tr2): 

GT2 

GT2 = Tr2 − Tn2 = 11 − 11.44 = −0.44 0 ≥ > −0.25 

Tr2 

Kjo nënkupton se synimi 2 është ‘Ka gjasë’ të arrihet. 

HAPI 3: Intervali kohor për objektivin (GG) 

Llogaritja e kohës së nevojshme për të arritur objektivin (TnG): 

Llogaritja e kohës së mbetur (TrG): 

GG 

GG = TrG − TnG = 11 − 9.56 = 1.44 ≥ 0 

TrG 

Kjo nënkupton se vendi është ‘Sipas parashikimit’ që të arrijë objektivin 4.

Shtetet e reja anëtare të BE-së 

Sqarime: 

• ‘Shënuar’ i referohet të dhënave të fundit në dispozicion; 

• Njësitë matëse i referohen të dhënave të paraqitura në shtyllat e titulluara ‘vlera’; 

• ‘Rritje’ dhe ‘rënie’ paraqesin ‘rritje ose nuk ndryshon’ gjegjësisht ‘rënie ose nuk ndryshon’; 

• ‘n. a.’ i referohet të dhënave që nuk janë në dispozicion (i.e., të dhënat nuk janë dhënë në raportet 

kombëtare dhe nuk janë në dispozicion nga ndonjë burim tjetër); 

• ‘n. d .’ i referohet të dhënave të paidentifi kuara (i.e., raporti kombëtar nuk e defi non standardin/ 

synimin/ vitin e tanishëm) 

• Shtylla ‘Dallimi në vite’ paraqet ndryshimin në mes të kohës së mbetur deri në vitin e synuar 

dhe kohës së nevojshme për të arritur synimin (vlerat pozitive nënkuptojnë se një vend është 

përpara afatit ndërsa ato negative nënkuptojnë se ai është pas afatit); 

• ‘ – ‘ nënkupton se nuk është llogaritur vlera dhe nuk është bërë vlerësimi i progresit 

• ‘. .’ korrespondon me një tregues për të cilin nuk është e mundur të bëhet një vlerësim i saktë i 

progresit drejt një synimi të caktuar; 

• ‘Ka gjasë . . .’ qëndron për ‘Ka gjasa të arrijë objektivin’; 

• ‘Nuk ka gjasë . . .’ qëndron për ‘Nuk ka gjasa të arrijë objektivin’. 

Anekset 

119

120 


Qipro 

Objektivi/Synimi/Treguesi Standardi Synimi Shënuar Vlerësimi 


Dallimi 

në vite 

Performanca 

Objektivi 1. Çrrënjosja e varferisë ekstreme dhe urisë No Data 

Synimi 1. Prej vitit 1990 deri në vitin 2015, të përgjysmohet proporcioni i njerëzve me të ardhura më të ulta se PPP 1$ në ditë 

Popullsia nën PPP 1$ në ditë (%) n.d. n.a. n.d. n.a n.d. n.a – – 

Dallimi në shkallën e varfërisë në PPP 1$ në ditë (%) n.d. n.a. n.d. n.a n.d. n.a – – 

Përqindja e pjesës së të hyrave ose konsumit të 20% më të varfërve n.d. n.a. n.d. n.a n.d. n.a – – 

Synimi 2. Prej vitit 1990 deri në vitin 2015 të përgjysmojë proporcionin e njerëzve që vuajnë nga uria 

Shkalla e të kequshqyerit të fëmijve n.d. n.a. n.d. n.a. n.d. n.a – – 

Popullsia nën nivelin minimal të konsumit të elementeve ushqyese (%) n.d. n.a. n.d. n.a. n.d. n.a – – 

Objektivi 2. Arritja e shkollimit të përgjithshëm fi llor Ka gjasa... 

Synimi 1. Të sigurojë që deri në vitin 2015, fëmijët kudo që janë, djem dhe vajza, te jenë në gjendje të kryejnë shkollën fi llore 

Raporti neto i regjistrimit në shkollimin fi llor (%) 1990 86.9 2015 100.0 2001 95.0 4.5 Sipas parashikimit 

Proporcioni i nxënësve që fi llojnë klasën 1 dhe që arrijnë në klasën 5 (%) 1990 100.0 2015 100.0 2001 99.4 . . Ska gjasa... 

Shkalla e shkrim-leximit të 15 - 24 vjeçarëve (%) 1990 99.7 2015 100.0 2001 99.8 −2.7 Ka gjasa... 

Objektivi 3. Promovimi i barazisë gjinore dhe fuqizimi i grave Sipas parashikimit 

Synimi 1. Të eliminojë pabarazinë gjinore në shkollimin fi llor dhe të mesëm, mundësisht deri më 2005, dhe në të gjitha nivelet e shkollimit jo më vonë se 2015 

Proporcioni i vajzave ndaj djemëve në shkollimin fi llor dhe të mesëm (%) 1990 99.8 2015 100.0 2001 100.6 14.0 Sipas parashikimit 

Proporcioni i femrave të reja të shkolluara në raport me meshkujt (% 1990 100.3 2015 100.0 2001 100.1 14.0 Sipas parashikimit 

Përqindja e femrave të punësuara në sektorin jobujqësor (%) 1990 37.3 2015 50.0 2001 43.2 0.6 Sipas parashikimit 

Objektivi 4. Zvogëlimi i vdekshmërisë së fëmijve Sipas parashikimit 

Synimi 1. Prej vitit 1990 deri në vitin 2015 të zvogëlojë për dy të tretat vdekshmërinë e fëmijëve nën pesë vjeç 

Shkalla e vdekshmërisë se femijve nën pesë vjeç (për 1,000 lindje) 1990 12.0 2015 4.0 2002 6.0 6.8 Sipas parashikimit 

Shkalla e vdekshmërisë së foshnjeve (për 1,000 lindje) 1990 10.0 2015 3.3 2002 5.0 6.8 Sipas parashikimit 

Proporcioni i fëmijëve 1 vjeçar të imunizuar kundër fruthit (%) 1990 77.0 2015 100.0 2002 86.0 −2.2 Ka gjasa... 

Objektivi 5. Përmirësimi i shëndetit të nënës në lindje Sipas parashikimit 

Synimi 1. Prej vitit 1990 deri në vitin 2015 të zvogëloj për tri të katërtat shkallën e vdekshmërisë së nënave në lindje 

Shkalla e vdekshmërisë së nënavenë lindje (për 100,000 lindje)* 1990 5.0 2015 1.3 2000 n.a – – 

Lindjet e asistuara nga stafi profesional mjekësor (% numrit të përgjithshëm)* n.d. n.a. 2015 100.0 2002 100.0 13.0 Sipas parashikimit 

Objektivi 6. Luftimi i HIV/ AIDS, malaries dhe sëmundjeve tjera Ka gjasa... 

Synimi 1. Të ndal deri më 2015 dhe të fi llojë zvogëlimin e përhapjes së HIV/ AIDS 

Prevalenca e HIV te femrat (% mosha 15 – 24 vjeçare) n.d. n.a. n.d. n.a. n.d. n.a. – – 

Shkalla e përdorimit të kontraceptivëve (% e grave të moshës 15 - 49) n.d. n.a. n.d. n.a. n.d. n.a. – – 

Numri i fëmijvë të mbetur jetim nga HIV/AIDS n.d. n.a. n.d. n.a. n.d. n.a. – – 

Synimi 2. Të ndal deri më 2015 dhe fi lloj zvogëlimin e rasteve të malaries dhe sëmundjeve tjera të rënda 

Rastet tuberkulozit (rastet në 100,000 banorë) 2001 7.0 2015 zvoglim 2002 4.9 . . Sipas parashikimit 

Rastet e tuberkulozit të zbuluara nën DOTS (%) 2001 85.0 2015 rritje 2002 45.7 . . Ska gjasa... 

Objektivi 7. Sigurimi i qëndrueshmërisë mjedisore Sipas parashikimit 

Synimi 1. Të integrojë parimet e zhvillimit të qëndrueshëm në politikat dhe programet e vendit dhe të zvogëlojë humbjen e resurseve mjedisore 

Proporcioni i sipërfaqeve pyjore (%) 1990 12.7 2015 rritje 2001 12.7 . . Sipas parashikimit 

Zonat kombëtare të mbrojtura (% e tërë sipërfaqes tokësore) 1995 8.7 2015 rritje 2001 8.5 . . Ska gjasa... 

Shfytëzimi i energjisë (kg naftë ekuivalent për PPP 1$ BPV) 1990 0.2 2015 zvoglim 2001 0.2 . . Sipas parashikimit 

Lirim i dioksid karbonit (tonë për kokë banori) 1990 6.8 2015 zvoglim 2001 8.5 . . Ska gjasa... 

Synimi 2.Të përgjysmojë deri me 2015 proporcionin e njerëzve pa qasje të qëndrueshme në ujë të pijshëm të sigurtë 

Qasje në burim të përmirësuar të ujit (% e popullsisë) 1990 100.0 2015 100.0 2001 100.0 14.0 Sipas parashikimit 

Synimi 3. Deri me 2020, të arrijë përmirësim domethënës në jetën e së paku 100 milonë banorëve të barakave 

Qasje në kushte të përmirësuara sanitare (% e popullsisë) 1990 100.0 2015 100.0 2001 100.0 14.0 Sipas parashikimit 

Objektivi 8. Zhvillimi i partneritetit global për zhvillim 

Synimi 1. Të zhvillojë një sistem tregtar dhe fi nanciar të hapur, bazuar në rregulla, të parashikueshëm dhe jo diskriminues 

Ndihma zyrtare për zhvillim dhe ndihma humanitare (miliona $) 1990 38.7 n.d. n.a. 2002 49.6 – – 

Synimi 2. Të adresojë nevojat e posaçme të vendeve më pak të zhvilluara 

Synimi 3. Të adresojë nevojat e posaçme të vendeve pa dalje në det dhe shteteve të vogla ishuj në zhvillim 

Synimi 4.Merret në mënyrë gjithëpërfshirëse me borxhin e vendeve në zhvillim, përmes masave kombëtare dhe ndërkombëtare për ta bërë borxhin të qendrueshëm për një afat më të gjatë 

Synimi 5. Zhvillojë dhe zbatojë strategjitë për punë të ndershme dhe produktive për të rinjtë 

Papunësia e të rinjve (% e fuqisë së përgjithshme punëtore të moshës 15 – 24) 2000 8.1 n.d. n.a. 2002 6.6 – – 

Synimi 6. Në bashkëpunim me kompanitë farmaceutike të ofroj ilaçe esenciale me çmime të volitshme 

Synimi 7. Në bashkëpunim me sektorin privat të mundësojë përdorimin e teknolgjisë së re, veçanërisht asaj të informatikës dhe komunikimit 

Parapaguesit e telefonisë fi kse dhe mobile (në 1,000 persona) 1990 424.4 n.d. n.a. 2002 1,272.4 – – 

Kompjuterët personal (në 1,000 persona) 1990 8.5 n.d. n.a. 2002 269.9 – – 

Shfrytëzuesit e internetit (në 1,000 persona) 1992 0.6 n.d. n.a. 2002 293.7 – – 

Shënim: janë përdorur objektivat/qëllimet/treguesit global. 

Burimi: Banka Botërore 2004. Baza e të dhënave të treguesëve zhvillimorë në botë 2004. 

* UNSD 2004. Baza e të dhënave të treguesëve të Objektivave zhvillimore të mijëvjeçarit. http:/ / unstats.un.org/ unsd/ mi/ mi_goals.asp.


Anekset 

Objektivi/Synimi/Treguesi Standardi Synimi Shënuar Standardi 


Dallimi 

në vite 

Performanca 

Objektivi 1. Çrrënjosja e varfërisë ekstreme dhe urisë 

Synimi 1. Të zvogëlohet varfëria e nënave pa burrë 

Sipas parashikimit 

Shkalla e nënave pa burrë më të ardhura të ulta (%) 

Synimi 2. Të zvogëlohet papunësia afatgjatë 

1995 34.9 2015 20.0 2000 27.0* 5.6 Sipas parashikimit 

Shkalla e papunësisë afatgjate (e llogaritur si % e fuqisë punëtore) 

Synimi 3. Të zvogëlohet numri i pranuesëve të asistëncës sociale 

1994 0.9 2015 3.0 2002 3.8 2.1 Sipas parashikimit 

Numri i pranuesëve të përfi timeve sociale (në mijëra) 1995 329.0 2015 400.0 2001 471.0 2.0 Sipas parashikimit 

Objektivi 2. Arritja e shkollimit të përgjithshëm fi llor Sipas parashikimit 

Synimi 1. T’u mundësojë tri të katërtave të të rinjve të kryejnë arsimin e mesëm në shkolla fi llore ose teknike 

Pjesa e nxënësve të ri të regjistruar në shkollën fi llore ose teknike sipas numrit përkatës të popullsisë 

së moshës 15 (ose 14) vjeçare (%) 


Pjesa e nxënësve të ri të regjistruar në shkollën fi llore sipas numrit përkatës të popullsisë së moshës 

15 (ose 14) vjeçare (%) 

Synimi 2. Të sigurojë mundësinë që një e treta e grupit përkatës të hyj në një formë të arsimit terciar 

1990 13.9 2015 30.0 2001 19.1 −2.9 Ka gjasë... 

Pjesa e studentëve të ri të regjistruar në arsimin terciar sipas madhësisë së grupit të popullsisë të 

moshës 19 (ose 18) vjeçare (%) 

Synimi 3. Të zgjasë kohën mesatare në shkollë dhe kështu ajo të përputhet me mesataren e tanishme në BE 


Kohëzgjatja e pritur e shkollimit për fëmijët pesëvjeçar (vitet) 1990 14.7 2015 16.7 2001 16.0 5.3 Sipas parashikimit 

Objektivi 3. Promovimi i barazisë gjinore dhe fuqizimi i grave 

Synimi 1. Të zvogëlojë dallimet në fi tim ndërmjet femrave dhe meshkujve 


Proporcioni i fi timeve të femrave në krahasim me meshkujt (%) 

Synimi 2.Të përmirsojë pozitën e grave në proceset vendim marrëse 


Pjesëmarrja e grave në Senat dhe Parlament (%) 2002 15.0 2015 25.0 2004 15.0** −2.0 Ka gjasë... 

Objektivi 4. Zvogëlimi i vdekshmërinë se fëmijve 

Synimi 1. Të ruajë nivelin e ulët të arritur të vdekshmërisë së fëmijvë dhe të posalindurve 


Shkalla e vdekshmërisë së foshnjeve (në 1,000 lindje) 1990 10.8 2015 4.0 2002 4.1 12.6 Sipas parashikimit 

Vdekshmëria gjatë lindjes (në 1,000 lindje) 

Synimi 2. Të zvogëlojë numrin e fëmijve me të meta gjatë lindjes 


I Fëmijët e lindur me të meta të shkaktuara gjatë lindjes (në 1,000 lindje) 2000 324.5 2015 200.0 2001 338.2 −2.7 Ka gjasë... 

Objektivi 5. Përmirësimi i shëndetit të nënës gjatë lindjes 

Synimi 1. Të krijojë kushte të favorshme për shtatëzani 


Shkalla e përgjithshme e plleshmërisë (për një grua) 

Synimi 2. Fuqizimi i shëndetit riprodhues 

2000 1.14 2015 1.5 2002 1.17 −0.8 Ka gjasë... 

Shkalla e vdekjes së nënave gjatë lindjes(në 1,000 lindje) 1990 8.4 2015 3.0 2002 3.2 12.1 Sipas parashikimit 

Pjesa e lindjeve të asistuara nga personeli i kualifi kuar mjekësor (%) 1993 97.5 2015 99.0 2001 98.5 6.7 Sipas parashikimit 

Objektivi 6. Luftimi i HIV/AIDS, malaries dhe sëmundjeve tjera 

Synimi 1. Zvogëlimi i vdekshmërisë së parakohshme e shkaktuar nga sëmundjet kronike 


Jetëgjatësia e pritshme në lindje, meshkujt (vite) 1990 67.6 2015 75.0 2002 72.1 3.2 Sipas parashikimit 

Jetëgjatësia e pritshme në lindje, femrat (vite) 1990 75.4 2015 81.0 2002 78.5 1.8 Sipas parashikimit 

Shkalla e standardizuar e vdekshm. shkaktuar nga sëmund. e sistemit të qark. të gjakut , meshk. (në 100,000 njerëz) 1990 834.0 2015 350.0 2002 561.0 2.1 Sipas parashikimit 

Shkalla e standardizuar e vdekshm. shkaktuar nga sëmund. e sistemit të qark. të gjakut, females (në 100,000 njerëz) 1990 512.0 2015 210.0 2002 379.0 −1.0 Ka gjasë... 

Shkalla e standardizuar e vdekshm. shkaktuar nga tumorët malinj, meshkujt (në 100,000 njerëz) 1990 361.0 2015 290.0 2002 323.0 1.4 Sipas parashikimit 

Shkalla e standardizuar e vdekshm. shkaktuar nga tumoret malinj, femrat (në 100,000 njerëz le) 

Synimi 2. Zvogëlimi i numrit të rasteve të lëndimeve dhe efekteve të tyre 


Shkalla e standardizuar e vdekshmërisë nga shkaqe të jashtme, meshkujt (në 100,000 njerëz) 1990 117.0 2015 58.0 2002 91.0 −1.0 Ka gjasë... 

Shkalla e standardizuar e vdekshmërisë nga shkaqet e jashtme, femrat (në 100,000 njerëz e) 

Synimi 3. Të mbajë rastet e HIV/ AIDS dhe tuberkulozit në nivelin ekzistues 


Rastet e HIV/ AIDS (në 1 milionë njerëz) 1990 1.4 2015 5.0 2002 4.8 . . Sipas parashikimit 

Rastet e tuberkulozit (në 100,000 njerëz) 1990 18.7 2015 12.0 2002 11.8 13.0 Sipas parashikimit 


Synimi 1.Të integroj parimet e zhvillimit të qëndrueshëm në politikat dhe programet kombëtare dhe të zvogëlojë humbjet e resurseve mjedisore 

Proporcioni i sipërfaqeve pyjore (%) 1990 33.3 2015 ngritje 2002 33.5 . . Sipas parashikimit 

Shkalla e zonës së mbrojtur ndaj sipërfaqes së përgjithshme për ruajtjen e diversitetit biologjik (%) 1990 13.3 2015 ngritje 2002 15.9 . . Sipas parashikimit 

Shfrytëzimi i energjisë (kg naftë baras për PPP 1$ BPV) 1990 0.4 2015 rënie 2001 0.3 . . Sipas parashikimit 

Lirimi i dioksidit të karbonit (tonelata për kokë banori) 1990 15.7 2015 rënie 2000 12.1 . . Sipas parashikimit 

Intensiteti i materialit (kërkesat e përgjithshme të materialit) (tonelata për kokë banori) 1990 93.7 2015 rënie 2000 65.5 . . Sipas parashikimit 

Intensiteti i qarkullimit rrugor (udhëtarëve dhe mallit) (automjete-km për kokë banori) 1995 3,134.0 n.d. n.a. 2000 3,894.0 

Synimi 2. Të zvogëloj proporcionin e njerëzve pa qasje në ujë të sigurtë të pijshëm dhe kushte sanitare të përmirësuara 

Proporcioni i popullsisë urbane dhe rurale me qasje të qëndrueshme në burime të mira të ujit, (%) 1990 83.2 2015 ngritje 2002 89.8 . . Sipas parashikimit 

Propocioni i popullsisë me qasje në kushte të përmirësuara sanitare (%) 


Synimi 1. Afrimi i zotimeve të BE-së dhe OECD sa i përket vëllimit të fi nancimit të NZZH-së 

1990 72.6 2015 ngritje 2002 77.4 . . Sipas parashikimit 

NZZH neto (% e HVB-së) 1990 n.a. 2015 0.7 2002 0.065 – – 

NZZH neto për vendet e pazhvilluara (% e HBV-së) 1990 n.a. 2015 0.15 2002 0.045 – – 

Burimi: UNDP RBEC 2004. Objektivat Zhvillimore të Mijëvjeçarit: Ulja e varfërisë dhe përjashtimit social. Republika Çeke. Shkurt 2004. http:/ / mdgr.undp.sk/ reports.php?sub=cz. 

* Eurostat. 

** Zyra çeke e statistikës. 

121

122 


ESTONIA 



Dallimi 

në vite 

Performanca 

Çrrënjosja e varfërisë ekstreme dhe urisë 

Synimi 1. Prej vitit 1990 deri në vitin 2015 të përgjysmoj proporcionin e njerëzve që kanë të ardhurat më pak se PPP 1$ në ditë 


Popullata nën PPP 1$ në ditë (%) 1993 1.0 2015 0.6 1998 0.0 17.0 Sipas parashikimit 

Dallimi i varfërisë në PPP 1$ në ditë (%) 1993 0.4 2015 rënie 1998 0.0 . . Sipas parashikimit 

Përqindja e pjesës së të hyrave ose konsumit të 20 % më të varfërve 

Synimi 2. Prej vitit 1990 deri në vitin 2015 të përgjysmoj proporcionin e njerëzve që vuajnë nga uria 

n.d. n.a. n.d. n.a. 2000 6.1 – – 

Prevalenca e të ushqyerit keq të fëmijve n.d. n.a. n.d. n.a. n.d. n.a. – – 

Popullsia nën nivelin minimal të konsumit të elementeve ushqyese (%) 1994 10.0 2015 5.8 2000 4.0 15.0 Sipas parashikimit 

Objektivi 2. Arritja e shkollimit të përgjithshëm fi llor 

Synimi 1. Të sigurojë që, deri më 2015, fëmijët, djem dhe vajza, te jenë në gjendje të kryejnë shkollën fi llore 

Ska gjasa... 

Shkalla neto e regjistrimit në arsimin fi llor (%) 1990 94.3 2015 100.0 2001 97.6 3.5 Sipas parashikimit 

Proporcioni i nxënësve që fi llojnë klasën 1 dhe që arrijnë në klasën 5 (%) 1990 92.7 2015 100.0 2001 99.2 11.3 Sipas parashikimit 

Shkalla e shkollimit të të rinjve (15 - 24 vjeçarëve %) 1990 99.8 2015 100.0 2001 99.8 −11.0 Ka gjasa... 


Synimi 1. Të eliminojë pabarazinë gjinore në shkoll. fi llor dhe të mesëm mundësisht deri më 2005, dhe në të gjitha nivelet e shkollimit jo më vonë se 2015 

Proporcioni i vajzave ndaj djemëve në shkollimin fi llor dhe të mesëm (%) 1990 103.3 2015 100.0 2001 99.2 . . Ka gjasa... 

Proporcioni i femrave ndaj meshkujve të rinj të shkolluar (%) 1990 100.1 2015 100.0 2001 100.1 14.0 Sipas parashikimit 

Pjesa e femrave të punësuara në sektorin jobujqësor (%) 1990 52.3 2015 50.0 2001 51.7 14.0 Sipas parashikimit 


Synimi 1. Prej vitit 1990 deri në vitin 2015 të zvogëloj për dy të tretat vdekshmërinë e fëmijëve nën pesë vjeç 

Shkalla e vdekshmërisë se femijve nën pesë vjeç (në 1,000 lindje) 1990 18.0 2015 6.0 2002 12.0 0.5 Sipas parashikimit 


Proporcioni i fëmijëve 1 vjeçar të imunizuar kundër fruthit (%)) 1993 74.0 2015 100.0 2002 95.0 8.8 Sipas parashikimit 

Objektivi 5. Përmirësimi i shëndetit të nënave gjatë lindjes Ska gjasa... 

Synimi 1. Prej vitit 1990 deri në vitin 2015 të zvogëloj për tri të katërtat shkallën e vdekshmërisë së nënave gjatë lindjes 

Shkalla e vdekshmërisë së nënave (në 100,000 lindje)* 1990 41.0 2015 10.3 2000 63.0 −27.9 Ska gjasa... 

Lindjet e asistuara nga stafi i kualifi kuar mjekësor (%e numrit të përgjithshëm)* n.d. n.a. n.d. n.a. n.d. n.a. – – 

Objektivi 6. Luftimi i HIV/ AIDS, malaries dhe sëmundjeve tjera 

Synimi 1. Të ndal deri më 2015 dhe të fi lloj zvogelimin e përhapjes së HIV/ AIDS 

Ka gjasa... 

Prevalenca e HIV, te femrat (% mosha 15 – 24 vjeçare) 2001 0.7 2015 rënie 2003 1.1 . . Ska gjasa... 

Shkalla e përdorimit të kontraceptivëve (% e grave të moshës 15 - 49) 

Synimi 2. Te ndal deri më 2015 dhe fi lloj zvogelimin e rasteve të malaries dhe sëmundjeve tjera të rënda 

1994 70.3 n.d. n.a. n.d. n.a. – – 

Rastet tuberkulozit (rastet në 100,000 banorë) 1999 61.0 2015 rënie 2002 55.3 . . Sipas parashikimit 

Rastet e tuberkulozit të zbuluara nën DOTS (%) 2001 66.0 2015 rritje 2002 61.5 . . Ska gjasa... 

Objektivi 7. Sigurimi i qëndrueshmërisë mjedisore S. parashi. 

1. Të integrojë parimet e zhvillimit të qëndrueshëm në politikat dhe programet e vendit dhe të zbus humbjen e resurseve mjedisore 

Proporcioni i sipërfaqeve pyjore (%) 1990 45.6 2015 rritje 2000 48.7 . . Sipas parashikimit 

Zonat kombëtare të mbrojtura (% të tërë tokës) 1995 12.1 2015 rritje 2002 11.8 . . Ska gjasa... 

Shfrytëzimi i energjisë (kg naftë ekuivalent për PPP 1$ BPV) 1992 0.6 2015 rënie 2001 0.4 . . Sipas parashikimit 

Lirimi i dioksid karbonit (tonë për kokë banori) 1992 16.2 2015 rënie 2000 11.7 . . Sipas parashikimit 

Synimi 2. Të përgjysmoj deri me 2015 proporcionin e njerëzve pa qasje të qëndrueshme në ujë të pijshëm të sigurtë 



Qasje në kushte të përmirsuara sanitare (% e popullsisë) 

Objektivi 8. Zhvillimi i një partneriteti global për zhvillim 



Ndihma zyrtare për zhvillim dhe ndihma humanitare (milona $) 

Synimi 2. Adresimi i nevojave speciale per vendet më pak të zhvilluara 

Synimi 3. Të adresojë nevojat e posaçme të vendeve pa dalje në det dhe shteteve të vogla ishuj në zhvillim 

1991 15.4 n.d. n.a. 2002 68.9 – – 

Synimi 4. Të merret në mënyrë gjithëpërfshirëse me borxhin e vendeve në zhvillim përmes masave kombëtare dhe ndërkombëtare për ta bërë borxhin të qendrueshëm për një afat më të gjatë 

through national and internation 

Shlyerja e përgjithshme e borxhit (% e eksportit të mallit dhe shërbimit) 

Synimi 5. Të zhvillojë dhe të zbatojë strategjitë për punë të ndershme dhe produktive për të rinjtë 

1992 0.6 n.d. n.a. 2002 13.7 – – 

Papunësia e të rinjve (% e fuqisë punëtore të përgjithshme të moshës 15 – 24) 

Synimi 6. Në bashkëpunim me kompanitë farmaceutike të ofrojë ilaçe esenciale me çmime të volitshme 

1990 1.8 n.d. n.a. 2001 22.2 – – 

Synimi 7. Në bashkëpunim me sektorin privat të mundësoj përdorimin e teknolgjisë së re, veçanërisht informatikës dhe komunikimit 



Shfrytëzueit e internetit (në 1,000 persona) 


Burimi: Banka Botërore 2004. Baza e të dhënave të treguesëvez hvillimorë në botë2004. 

1992 0.6 n.d. n.a. 2002 327.7 – – 

* UNSD 2004. Baza e të dhënave të treguesëve të Objektivave zhvillimore të mijëvjeçarit. http:/ / unstats.un.org/ unsd/ mi/ mi_goals.asp.

HUNGARIA 

Anekset 



Dallimi 

në vite 

Performanca 

Objektivi 1.1 Çrrënjosja e varfërisë ekstreme dhe urisë Ska gjasa. . . 

Synimi 1. Prej vitit 1990 deri në vitin 2015 të përgjysmojë proporcionin e njerëzve që jetojnë nën vijën e varfërisë absolute PPP 1$ në ditë 

Pjesa e popullsisë që jëton nën vijën e varfërisë absolute të PPP $4.30 në ditë (%) 1991 11.0 2015 5.7 2000 6.0 13.7 Sipas parashikimit 

Synimi 2. Të përgjysmojë pjesën e popullsisë që jeton nën vijën e varfërisë relative të 60% të të ardhurave mesatare 

Pjesa e popullsisë që jeton nën 60% të të ardhurave ekuivalente mesatare (%) 1991 11.0 2015 5.7 2000 13.0 −18.1 Ska gjasa... 

Objektivi 2.2 Arritja e shkollimit të përgjithshëm fi llor Sipas parashikimit 

Synimi 1. Të sigurojë q, deri më 2015, fëmijët, djem dhe vajza, te jenë në gjendje të kryejnë shkollën fi llore 

Shkalla e kryrjes së shkollës fi llore (8-vjçare) (%) 1991 94.0 2015 100.0 2000 98.0 7.0 Sipas parashikimit 

Objektivi 3.2 Promovimi i barazisë gjinore dhe fuqizimi i grave Sipas parashikimit 





Synimi 1. Prej vitit 1990 deri në vitin 2015 të zvogëloj për dy të tretat vdekshmërinë e fëmijëve nën pesë vjeç 

Shkalla e vdekshmërisë se foshnjeve (në 1,000 lindje) 1990 15.0 2015 5.0 2002 7.0 8.0 Sipas parashikimit 

Shkalla e vdekshmërisë së femijve nën pesë vjeç (në 1,000 lindje) 1990 17.0 2015 5.3 2002 9.0 5.1 Sipas parashikimit 

Objektivi 5.2 Përmirësimi i shëndetit të nënave Sipas parashikimit 


Shkalla e vdekshmërisë së nënave gjatë lindjes (në 100,000 lindje)* 1990 1.0 2015 0.25 2002 0.3 11.3 Sipas parashikimit 

Objektivi 6. Luftimi i HIV/ AIDS, malaries dhe sëmundjeve tjera Sipas parashikimit 

Synimi 1. Të ndal deri më 2015 dhe fi lloj zvogëlimin e rasteve të malaries dhe sëmundjeve tjera të rënda 

Rastet tuberkulozit (rastet në100,000 banorë) 2000 44.0 2015 rënie 2002 37.0 . . Sipas parashikimit 

Rastet e tuberkulozit të gjetura nën DOTS (%) 1997 37.0 2015 rritje 2002 39.0 . . Sipas parashikimit 

Objektivi 7.2 Sigurimi i ambientit të qendrueshëm Sipas parashikimit 

Synimi 1. Të përgjysmojë deri në vitin 2015 proporcionin e njerëzve pa qasje të qëndrueshme në ujë të pijshëm të sigurtë 

Pjesa e familjeve në fshatra të vogla që nuk kanë ujësjellës (%) 1990 30.0 2015 15.0 2000 12.0 15.0 Sipas parashikimit 

Shënime: 

1 është shfrytëzuar objektivi/treguesi global me vijën përkatëse kombëtare të varfërisë. 

2 është shfrytëzuar objektivi/treguesi global. 

Burimi: UNDP RBEC 2004. Objektivat zhvillimore të mijëvjeçarit: zvogëlimi i varfërisë dhe përjashtimit social. Hungari. Prilll 2004. http:/ / mdgr.undp.sk/ reports.php?sub=hu. 

* Banka Botërore 2004. Baza e të dhënave të treguesëve zhvillimorë në botë 2004. 

** UNSD 2004. Baza e të dhënave të treguesëve të Objektivave zhvillimore të mijëvjeçarit. http:/ / unstats.un.org/ unsd/ mi/ mi_goals.asp 

123

124 


LETONIA 

Objektivi/ Synimi/ Treguesi Standardi Synimi Shënuar Vlerësimi 


Dallimi 

në vite 

Performanca 

Objektivi 1. Zvogëlimi i varfërisë 

Synimi 1. Të zvogëloj numrin e njerëzve të varfër 

Ska gjasa... 

Proporcioni i popullsisë që jeton në nivelin nën 40 % të të ardhurave mesatare të një konsumuesi 

ekuivalent (%) 

2000 6.0 2015 rënie 2003 5.0 . . Sipas parashikimit 

Proporcioni i popullsisë që jeton nën 60 % të të ardhurave mesatare të një konsumuesi ekuivalent 

(përfshirë transferet sociale) (%) 

1996 16.0 2015 15.0 2003 16.0 −7.0 Ska gjasa... 

Strehimi i fi nancuar nga qeveria ose komuna (mijë m2 të hapësirës) 

Synimi 2. Të zvogëlojë pabarazitë e të ardhurave në mes të të pasurve dhe të varfërve 

1995 8.4 2015 rritje 2003 n.a. – – 

Koefi cienti Gini 1997 0.31 2015 0.28 2003 0.36 −36.0 Ska gjasa... 

S80/ S20 – Vlera më e lartë mesatare e të ardhurave për familje si pjesë e vlerës më të ulët mesatare 

të të ardhurave për familje (%) 

1996 5.0 2015 4.4 2003 6.1 −41.8 Ska gjasa... 

BPV-ja për kokë banori (në Lats, sipas rajonit) - Rīga 1998 2,184.0 2015 rritje 2002 3,499.0 . . Sipas parashikimit 

- Vidzeme 1998 983.0 2015 rritje 2002 1,407.0 . . Sipas parashikimit 

- Kurzeme 1998 1,614.0 2015 rritje 2002 2,015.0 . . Sipas parashikimit 

- Zemgale 1998 938.0 2015 rritje 2002 1,354.0 . . Sipas parashikimit 

- Latgale 1998 905.0 2015 rritje 2002 1,176.0 . . Sipas parashikimit 

Objektivi 2. Arritja e shkollimit të përgjithshëm fi llor dhe qasja në shkollimin e mesëm dhe atë profesional 

Synimi 1. Të sigurojë deri më 2015 shkollim fi llor për të gjithë personat deri në moshën 18 vjeçare 

Ka gjasa... 

Të rinjtë e një grupmoshe të veçantë që janë të regjistruar në një program të shkollimit fi llor (% e të 

gjithë popullsisë të së njëjtës grupmoshë) 

1996 82.5 2015 rritje 2003 91.8 . . Sipas parashikimit 

Fëmijët e moshës shkollore që nuk vijojnë mësimin dhe që nuk kanë kryer shkollën fi llore (% e të 

gjithë fëmijve të regjistruar të moshës shkollore) 

Synimi 2. Të sigurojë deri në vitin 2015 qasje të përgjithshme në shkollimin e mesëm dhe atë profesional 


Të rinjtë e një grupmoshe të veçantë, që janë të regjistruar në një program të shkollimit të mesëm (% 

e të rinjve në të njëjtën grupmoshë) 


Nxënësit e klasës 10 - 12 të përjashtuar nga shkollat e shkollimit të përgjithshëm (% e numrit të 

përgjithshëm të nxënësve të klasës 10 - 12 në shkollat e arsimit të përgjithshëm) 

1999 3.9 2015 rënie 2002 4.8 . . Ska gjasa... 

Të rinjtë e përjashtuar nga shkollat e shkollimit profesional për nota të dobta ose mungesa (në mijë 

njerëz) 

n.d. n.a. 2015 rënie 2002 1.8 – – 

Objektivi 3. Sigurimi i mundësive të barabarta për meshkujt dhe femrat Ska gjasa... 

Synimi 1. Të zvogëlojë pabarazinë gjinore në të gjitha fazat e jetës, barazia e përafërt gjinore në përputhje me mesataren evropiane 

Jetëgjatësia e pritshme e të posalindurve, meshkujt (vitet) 1990 64.2 2015 75.8 2003 65.9 −9.3 Ska gjasa... 

Jetëgjatësia e pritshme e të posalindurve, femrat (vitet) 

Synimi 2. Të zvogëlojë pabarazinë gjinore në qasjen në resurse 

1990 74.6 2015 81.6 2003 76.9 −4.8 Ska gjasa... 

Paga mesatare para pagesës së tatimit, femrat (Lats) 1995 72.6 2015 rritje 2003 161.7 . . Sipas parashikimit 

Rreziku i varfërisë, meshkujt (%) 1996 15.0 2015 rënie 2003 15.0 . . Sipas parashikimit 

Rreziku i varfërisë, femrat (%) 

Synimi 3.Zvogëlojë dominimin e njërës gjini në pozita vendim marrëse 


Personat e zgjedhur në Parlamentin e Latvisë, femrat (%) 1990 4.0 2015 rritje 2002 18.0 . . Sipas parashikimit 

Personat e zgjedhur në këshillat komunale, femrat (%) 1994 37.5 2015 41.0 2001 41.0 14.0 Sipas parashikimit 

Proporcioni i femrave në krye të kompanive ose agjencive (%) 1997 24.0 2015 rritje 2003 27.2 . . Sipas parashikimit 

4. Zvogëlimi i vdekshmërisë se fëmijve Ska gjasa... 

Synimi 1. Prej vitit 1995 deri në vitin 2015 të përgjysmoëj shkallën e vdekshmërisë së fëmijve nën moshën pesëvjeçare, përafërsisht sa mesatarja e BE-së 

Shkalla e vdekshmërisë së fëmijve nën pesë vjeç (për 1,000 lindje) 1990 3.3 2015 1.6 2003 2.6 −2.7 Ska gjasa... 

Shkalla e vdekshmërisë së foshnjeve (për 1,000 lindje) 1996 15.9 2015 4.2 2003 9.4 3.6 Sipas parashikimit 

Shkalla e vdekshmërisë gjatë shtatëzanisë (foshnje të vdekura dhe vdekjet në 7 ditët e para) (për 

1,000 lindje dhe foshnje të vdekura 

1990 12.1 2015 6.3 2003 10.4 −5.6 Ska gjasa... 

Synimi 2.Prej vitit 1995 deri në vitin 2015, të përgjysmojë vdekshmërinë nga faktorët e jashtëm në të gjitha grupmoshat 

Vdekshmëria e lidhur me shkaqet e jashtme (p.sh., aksidentet e trafi kut) në grupmoshën 0 - 4 (numri 

i fëmijve në atë grupmoshë) 

1995 67 2015 rënie 2003 43 . . Sipas parashikimit 

Vdekshmëria e lidhur me shkaqet e jashtme (p.sh., aksidentet e trafi kut) në grupmoshën 5 - 14 

(numri i fëmijve në atë grupmoshë) 


Vdekshmëria e lidhur me shkaqet e jashtme (p.sh., aksidentet e trafi kut) në grupmoshën 15 - 19 

(numri i fëmijve në atë grupmoshë) 


Objektivi 5. Përmirsimi i shëndetit të nënës gjatë lindjes Sipas parashikimit 

Synimi 1. Të zvogëlojë vdekshmërinë e nënave gjatë lindjes në mesataren e BE-së për shkak të mundëisë së parandalimit 

Shkalla e vdekshmërisë së nënave (për 100,000 lindje) 

Synimi 2.Të përmirësojë shëndetin riprodhues të nënës 


Numri i abortimeve (abortimet e detyrueshme për femrat e moshës 15 – 44) (për 1,000 femra) 1991 79.9 2015 rënie 2003 24.5 . . Sipas parashikimit 

Rastet e sëmundjeve seksuale ngjitëse (numri i rasteve të sifi lisit dhe gonorresë për 100,000 banorë) 1990 104.0 2015 rënie 2003 54.0 . . Sipas parashikimit 

Objektivi 6. Zvogëlimi i rasteve të HIV/ AIDS, tuberkulozit, difterisë dhe shkaqeve tjera të vdekjes që mund të parandalohen 

Synimi 1. Në periudhën deri me 2015 të zvogëloj 10% ne vit numrin e rasteve të reja me HIV edhe në mesin e femrave edhe të meshkujve 

Ka gjasa...

Anekset 



Dallimi 

në vite 

Performanca 

Numri i rasteve të reja të HIV-it sipas gjinisë në vit, meshkuj/femra 1998 124/ 39 2015 rënie 2003 271/ 132 . . Ska gjasa... 

Numri i rasteve të reja të HIV-it sipas grupit të përhapjes në vit, homseksualë 1995 8 2015 rënie 2003 12 . . Ska gjasa... 

Numri i rasteve të reja të HIV-it sipas grupit të përhapjes në vit, heteroseksual 1995 6 2015 rënie 2003 67 . . Ska gjasa... 

Numri i rasteve të reja të HIV-it sipas grupit të përhapjes në vit, të panjohur 1995 6 2015 rënie 2003 90 . . Ska gjasa... 

Numri i rasteve të reja të HIV-it sipas grupit të përhapjes në vit, intravenoz 

Synimi 2. Të arrihet kujdes dhe trajtim adekuat për 50% të pacientëve më HIV deri me 2015 

1995 1 2015 rënie 2003 232 . . Ska gjasa... 

Numri i vdekjeve nga AIDS-i 1996 17 2015 rënie 2003 227 . . Ska gjasa... 

Pacientët që marrin HAART (% e numrit të përgjithshëm të pacientëve që duhet të marrin terapinë) 2000 20.0 2015 50.0 2003 25.0 −0.5 Ka gjasa... 

Rastet e HIV-it tek të posalindurit që lindin nga nënat e infektuara përmes përhapjes vertikale (numri 

i fëmijve) 

2000 1 2015 1 2003 2 . . Ska gjasa... 

Synimi 3. Të zvogëloj rastet e tuberkulozit dhe të zvogëloj vdekshmërine e lidhur me tuberkulozin në nivelin e vitit 1990 

Rastet e tuberkulozit (për 100,000 njerëz) 1996 60.1 2015 rënie 2003 63.7 . . Ska gjasa... 

Vdekshmëria e fëmijve dhe të miturve nga tuberkulozi (në 100,000 fëmijë dhe të mitur në të njëjtën 

grupmoshë)) 


Zbatimi i DOTS: numri i trajtimeve të fi lluara, përfshirë edhe të burgosurit 

Synimi 4. Të zvogëlojë deri në vitin 2010 rastet e difterisë deri në shkallën një rast në 100,000 persona. 

1997 130 2015 rritje 2002 166 . . Sipas parashikimit 

Rastet e difterisë (për 100,000 njerëz) 2001 3.9 2015 1.0 2002 1.9 8.7 Sipas parashikimit 

Synimi 5.Deri në vitin 2015 të zvogëloj ë për 10% shkaqet e parandalueshme të vdekjeve të parakohshme të lidhura me aksidentet e trafi kut, alkoolit dhe drogat, vrasjeve dhe dhunës krahasuar 

me vitin 2000 

Vdekjet e shkaktuara nga faktorë të jashtëm, meshkuj (në 100,000 njerëz) 1990 244.0 2015 rënie 2003 228.0 . . Sipas parashikimit 

Vdekjet e shkaktuara nga faktorët e jashtëm, femrat (në 100,000 njerëz) 1990 67.0 2015 rënie 2003 74.0 . . Ska gjasa... 

Objektivi 7. Sigurimi i qëndrueshmërisë mjedisore 

Synimi 1.Të integrojë parimet e zhvillimit të qëndrueshëm në politikat qeveritare 

Ska gjasa... 

Ekoefi kasiteti (ndarja në energji) n.d. n.a. 2015 po 2004 yes . . Sipas parashikimit 

Ekoefi kasiteti (ndarja në industri) n.d. n.a. 2015 po 2004 yes . . Sipas parashikimit 

Ekoefi kasiteti (ndarja në transport) n.d. n.a. 2015 po 2004 partly . . Ska gjasa... 

Ekoefi kasiteti (ndarja në ndërtim dhe peshkatari) n.d. n.a. 2015 po 2004 no . . Ska gjasa... 

Ekoefi kasiteti (ndarja në peshkatari) n.d. n.a. 2015 po 2004 no . . Ska gjasa... 

Konsumi i energjisë (+larmia e burimeve) (baras me mijë kiloton thëngjill) 1999 5,730.0 2015 rënie 2003 6,583.0 . . Ska gjasa... 

Lirimet e CO2 për kokë banori (Gg CO2 barazi me=1,000 tonë) 1990 8.3 2015 rënie 2002 3.1 . . Sipas parashikimit 

Lirimet e përgjithshme të gazit nga kopshtet botanike (Gg CO2 barazi me=1,000 tonë) 

Synimi 2. Të parandalojë varfërimin e resurseve natyrore 

1990 10,219.2 2015 rënie 2002 2,427.2 . . Sipas parashikimit 

Sipërfaqja e tokës e mbuluar nga pyjet (mijë hektarë) 1995 1,747.0 2015 rritje 2003 2,923.0 . . Sipas parashikimit 

Proporcioni i zonave të mbrojtura (%) 

Synimi 3. Të ofrojë ujë të pijshëm të sigurtë për popullsinë 


Uji nga burimet natyrore (mijë m3) 

Objektivi 8. Promovimi i zhvillimit të vendeve më të varfëra 

Synimi 1. Të rrisë fi nancimin e Latvisë për bashkëpunim zhvillimor 

1998 343,835.0 2015 rënie 2003 254,389.0 . . Sipas parashikimit 

Pjesa e BPV-së të caktuara nga qeveria e Latvisë për mbështetjen e bashkëpunimit zhvillimor (%) 2001 0.023 2015 rritje 2003 0.08 . . Sipas parashikimit 

Proporcioni i fi nancimit për bashkëpunim zhvillimor të dhënë përmes organizatave ndërkombëtare 

dhe fi nancimi nga buxheti i BE-së ndaj fi nancimit direkt nga Letonia (%) 


Shuma e fi nancimit të dhënë përmes OJQ-ve dhe sektorit privat 

Synimi 2. Të rrisë vetëdijën publike për bashkëpunimin zhvillimor 

n.d. n.a. 2015 rritje n.d. n.a. – – 

Mbështetja publike për bashkëpunimin zhvillimor (%) n.d. n.a. 2015 rritje 2004 66.6 – – 

Pjesëmarrja e OJQ-ve dhe sektorit privat në projektet e bashkëpunimit zhvillimor n.d. n.a. 2015 rritje n.d. n.a. – – 

Burimi: UNDP Letonia 2005. Jeta në vitin 2015: Raporti i OZHM-ve për Latvi www.undp.lv/ uploaded_fi les/publikacijas/mdgr_engl.pdf. 

125

126 


LITUANIA 

Objektivi/ Synimi/ Treguesi Standardi Treguesi Shënuar Vlerësimi 

Viti Vlera Year Vlera Year Vlera 

Dallimi 

në vite 

Performanca 


Synimi 1. Prej vitit 1990 deri në vitin 2015 të përgjysmoj proporcionin e njerëzve që jetojnë nën vijën e varfërisë 

Ka gjasa... 

| Pjesa e popullsisë që jeton nën 50% të shpenzimeve të konsumatorit mesatar (%) 1996 18.0 2015 11.2 2002 16.6 −2.1 Ka gjasa... 

Objektivi 2. Arritja e shkollimit të përgjithshëm të mesëm Ska gjasa... 

Synimi 1. Të sigurojë që deri më 2015, fëmijët, djem dhe vajza, të jenë në gjendje të kryejnë shkollimin e mesëm 

Shkalla neto e regjistrimit në shkollën e mesme (%) 1996 86.4 2015 100.0 2002 94.1 4.8 Sipas parashikimit 

Shkalla e diplomimit në shkollën e mesme të ulët (%) 1992 81.3 2015 100.0 2002 83.1 −7.8 Ska gjasa... 

Shkalla e diplomimit në shkollën e mesme të lartë (%) 1992 83.8 2015 100.0 2002 74.7 −22.9 Ska gjasa... 

Objektivi 3. Promovimi i barazisë gjinore dhe fuqizimi i femrave 

Synimi 1. Të promovojë barazinë gjinore në vendin e punës 


Fitimet mujore bruto të femrave si përqindje ndaj meshkujve (%) 1995 72.0 2015 100.0 2002 81.2 −0.4 Ka gjasa... 

Pjesa e femrave të punësuara në sektorin jobujqësor (%) 

Synimi 2. Të rris përqindjen e femrave në qeverisje 


Proporcioni i ulëseve që mbahen nga femrat në parlamentin kombëtar (%) 1992 7.1 2015 rritje 2000 10.6 . . Sipas parashikimit 


Synimi 1. Të zvogëlojë për dy të tretat prej vitit 1990 deri në vitin 2015 shkallën e vdekshmërisë së fëmijve nën pesë vjeç 



Përqindja e fëmijve të imunizuar me të gjitha vaksinat kryesore (%) 1990 70.0 2015 100.0 2002 94.8 8.7 Sipas parashikimit 

Objektivi 5. Përmirësimi i shëndetit të nënës gjatë lindjes Ska gjasa... 

Synimi 1. Prej vitit 1990 deri në vitin 2015 të zvogëlojë për tri të katërtat shkallën e vdekshmërisë së nënave 

Shkalla e vdekshmërisë së nënave gjatë lindjes (në 100,000 lindje) 1990 22.9 2015 5.7 2002 20.0 −7.8 Ska gjasa... 


Synimi 1. Të zvogëlojë rastet e HIV/AIDS-it 

Ka gjasa... 

Shkalla e rasteve të HIV-it (rastet e reja për popullsi mesatare 100,000) 1990 0.3 2015 rënie 2002 11.4 . . Ska gjasa... 

Shkalla e rasteve të AIDS-it (rastet e reja për popullsi mesatare 100, 000) 

Synimi 2. Të zvogëlojë rastet e tuberkulozit të kanaleve të frymëmarrjes 


Shkalla e rasteve të tuberkulozit të kanaleve të frymëmarrjes (rastet e reja në 100,000 persona) 1998 79.6 2015 rënie 2002 60.4 . . Sipas parashikimit 

Shkalla e vdekjes së lidhur me tuberkulozin e kanaleve të frymëmarrjes (rastet në 100,000 persona) 1995 12.8 2015 rënie 2002 6.6 . . Sipas parashikimit 


Synimi 1. Të mbrojë cilësinë e mjedisit dhe të ruajë diversitetin biologjik 

Synimi 2. Të zvogëlojë ndotjen e ujit dhe ajrit 


Lirimi i dioksidit të karbonit (tonë për kokë banori) 1991 12.2 2015 rënie 2000 4.6 . . Sipas parashikimit 

Lirimi i oksideve të nitrogjenit (NO2) (1,000 tonë) 1990 35.2 2015 rënie 2001 10.4 . . Sipas parashikimit 

Ujrat e ndotura të kanalizimeve të lëshuara pas trajtimit (milionë m3) 1990 348.4 2015 rënie 2002 134.9 . . Sipas parashikimit 

Objektivi 8. Zhvillimi i partneritetit global për zhvillim Raporti kombetar nuk defi non qellimin 

Burimi: UNDP Lituani 2002. Objektivat zhvillimore të mijëvjeçarit: një studim standard – Vlerësim i përbashkët i vendit për Lituaninë. Dhjetor 2002. 

http:/ / www.undg.org/ documents/ 154-Lithuania_MDG_Report__CCA__-_Lithuania_MDG.pdf. UNDP Lituani 2004. Objektivat e veçantë zhvillimorë të mijëvjeçarit. 

Raporti për Lituaninë. April 2004. http:://www.un.lt/ en/ publications/ other-publications/ .

MALTA 

Anekset 

Objektivi/ Synimi/ Treguesi Standardi Treguesi Shënuar Vlerësimi 


Dallimi 

në vite 

Performanca 

Objektivi 1. Çrrënjosja e varfërisë ekstreme urisë 

Synimi 1. Prej vitit 1990 deri në vitin 2015 të përgjysmojë proporcionin e njerëzve që kanë të ardhurat më pak se PPP 1$ në ditë 

No data 

Popullsia nën PPP 1$ në ditë (%) n.d. n.a. n.d. n.a. n.d. n.a. – – 

Shkalla e varfërisë në PPP 1$ në ditë (%) n.d. n.a. n.d. n.a. n.d. n.a. – – 

Perqindja e pjesës së të ardhurave ose konsumit që bëhet nga më të varfërit 20% 


n.d. n.a. n.d. n.a. n.d. n.a. – – 

Prevalenca e të kequshqyerit të fëmijve n.d. n.a. n.d. n.a. n.d. n.a. – – 

Popullsia nën nivelin minimal të konsumit të elementeve ushqyese (%) n.d. n.a. n.d. n.a. n.d. n.a. – – 


Synimi 1. Të sigurojë që deri më 2015, fëmijët, djem dhe vajza, të jenë në gjendje të kryejnë shkollën fi lllore 

^Unlik 

Shkalla neto e regjistrimit në shkollimin fi llor (%) 1990 98.6 2015 100.0 2001 97.8 −25.3 Unlikely. . . 

Proporcioni i nxënësve që arrijnë në klasën 5 (%) 1991 99.5 2015 100.0 2001 99.5 −10.0 Unlikely. . . 

Shkalla e shkollimit të të rinjve (% e15 - 24 vjeçarëve) 1990 97.5 2015 100.0 2002 98.7 0.0 Sipas parashikimit 

Objektivi 3. Promovimi i barrazisë gjinore dhe fuqizimi i grave Ka gjasa... 




Pjesa e femrave të punësuara në sektorin jobujqësor (%) 1990 28.7 2015 50.0 2001 30.8 −8.5 Ska gjasa... 

Objektivi 4. Zvogëlimi i vdekshmërisë së fëmijve Ska gjasa... 

Synimi 1. Prej vitit 1990 deri në vitin 2015 të zvogëlojë për dy të tretat vdekshmërinë e fëmijëve nën pesë vjeç 



Proporcioni i fëmijëve 1 vjeçar të imunizuar kundër fruthit (%)) 1990 80.0 2015 100.0 2002 65.0 −30.8 Ska gjasa... 

Objektivi 5. Përmirësimi i shëndetit të nënës Ska gjasa... 


Shkalla e vdekshmërisë së nënave gjatë lindjes (në 100,000 lindje)* 1990 0.0 2015 rënie 2000 21.0 . . Ska gjasa... 

Lindjet të asistuara nga stafi mjekësor profesional (% e numrit të përgjithshëm)* n.d. n.a. 2015 100.0 2002 98.0 – – 


Synimi 1. Të ndalë deri më 2015 dhe të fi lloj zvogëlimin e përhapjes së HIV/ AIDS 


Mbizotërimi i HIV, te femrat (% mosha 15 – 24 vjeçare) n.d. n.a. n.d. n.a. n.d. n.a. – – 

Shkalla e përdorimit të kontraceptivëve (% e grave të moshës 15 - 49) n.d. n.a. n.d. n.a. n.d. n.a. – – 

Numri i fëmijve të mbetur jetim nga HIV/ AIDS 

Synimi 2. Të ndalë deri më 2015 dhe të fi lloj zvogëlimin e rasteve të malaries dhe sëmundjeve tjera të rënda 

n.d. n.a. n.d. n.a. n.d. n.a. – – 

Rastet tuberkulozit (rastet për 100,000 banorë) 2001 7.0 2015 rënie 2002 6.4 . . Sipas parashikimit 

Rastet e tuberkulozit të gjetura nën DOTS (%) 1995 35.0 2015 rritje 2002 44.5 . . Sipas parashikimit 


1.Të integrojë parimet e zhvillimit të qëndrueshëm në politikat dhe programet e vendit dhe të zvogëlojë humbjen e resurseve mjedisore 

Zonat kombëtare të mbrojtura (% të tërë tokës) 1995 0.0 2015 rritje 2001 0.9 . . Sipas parashikimit 

Shfytëzimi i energjisë (kg naftë ekuivalent për PPP 1$ BPV) 1990 0.2 2015 rënie 2001 0.1 . . Sipas parashikimit 

Lirim i dioksid karbonit (tonë për banor) 1990 4.6 2015 rënie 2000 7.2 . . Ska gjasa... 

Synimi 2.Të përgjysmojë deri me 2015 proporcionin e njerëzve pa qasje të qëndrueshme në ujë të pijshëm të sigurtë 



Qasje në kushte të përmirsuara sanitare (% e popullsisë) 




Ndihma zyrtare për zhvillim dhe ndihma humanitare (milionë $) 

Synimi 2.Të adresojë nevojat e posaçme të vendeve më pak të zhvilluara 

Synimi 3. Të adresojë nevojat e posaçme të vendeve të mbyllura dhe shteteve-ishuj të vegjël në zhvillim 

1990 5.4 n.d. n.a. 2002 11.3 – – 

Synimi 4. Synimi 4.Të merret në mënyrë gjithëpërfshirëse me borxhin e vendeve në zhvillim përmes masave kombëtare dhe ndërkombëtare për ta bërë borxhin të qendrueshëm për një afat më të 

gjatë through national and internation 


Synimi 6. Në bashkëpunim me kompanitë farmaceutike të ofrojë ilaçe esenciale me çmime të volitshme 

Synimi 7. Në bashkëpunim me sektorin privat të mundësojë përdorimin e teknolgjisë së re, veçanërisht informatikës dhe komunikimit 



Shfrytëzuesit e internetit (në 1,000 persona) 1995 2.3 n.d. n.a. 2002 209.3 – – 


Burimi: Banka Botërore 2004. Baza e të dhënave të treguesëve zhvillimorë në botë 2004. 

* UNSD 2004. Baza e të dhënave të treguesëve të Objektivave zhvillimore të mijëvjeçarit. http:/ / unstats.un.org/ unsd/ mi/ mi_goals.asp. 

127

128 


POLONIA 



Dallimi 

në vite 

Performanca 


Synimi 1. Të zvogëlojë numrin e njerëzve që jetojnë në varfëri 

Nuk ka gjasë 

Popullësia nën vijën e varfërisë (vija e varfërisë mesatare që kualifi kon qytetarët për asistencë sociale 

në vitin 1999 për një familje sipas çmimeve të atij viti) 


Objektivi 2. Realizimi i një progresi substancial në shkollimin e e popullsisë në nivelin terciar Ka gjasë 

Synimi 1. Të arrijë një rritje të pesëfi sht të numrit të studentëve të universitetit të lidhur me popullsinë e moshës universitare 

|Shkalla bruto e regjistrimit në shkollimin terciar (%) 1990 12.9 2010 65.0 2000 40.7 0.7 Sipas parashikimit 


Synimi 1. Të ulet pabarazia gjinore në tregun e punës deri me 2015 


Shkalla e papunësisë së femrave në raport me papunësinë e meshkujve (%) 1992 120.0 2015 100.0 2000 130.0 −19.5 Nuk ka gjasë 

Shkalla e papunësisë afatgjate të femrave në raport me papunsinë afatgjate të meshkujve (%) 1992 120.0 2015 100.0 2000 150.0 −42.5 Nuk ka gjasë 

Objektivi 4. Përmirësimi i shëndetit dhe zvogëlimi i vdekshmërisë së fëmijve 

Synimi 1. Të zvogëlojë shkallën e vdekshmërisë së fëmijvë për 75% deri me 2010 


Shkalla e vdekshmërisë se femijve nën pesë vjeç (në 1,000 persona të kësaj grupmoshe) 

Synimi 2. Të zvogëlojë vdekshmërinë e parakohshme të të rriturve për 25% deri me 2010 


Probabiliteti i vdekjes në moshën 15 – 59 vjeçare, meshkujt (%) 1990 27.5 2010 19.5 1999 23.2 1.8 Sipas parashikimit 

Probabiliteti i vdekjes në moshën 15 – 59 vjeçare, femrat (%) 1990 9.8 2010 7.1 1999 8.9 −2.3 Nuk ka gjasë 


Synimi 1. Të zvogëlojë shkallën e shtatëzënisë së tinejxhereve për 75% deri me 2015 


Shkalla e shtatëzënisë së tinejxhereve (numri i lindjeve në 1,000 nëna të moshës 15 - 19) 

Synimi 2. Të zvogëlojë shkallën e vdekshmërisë së nënës për 75% deri me 2015 


Shkalla e vdekshmërisë së nënave (në 100,000 lindj) 1990 15.2 2015 4.0 1999 7.3 8.6 Sipas parashikimit 

Objektivi 6. Arritja e një sistemi demogratik stabil dhe funksional të mbështetur nga shumica e popullsisë 

Synimi 1. Të arrijë një progres qënësor në luftën kundër korrupsionit 

Nuk ka gjasë 

Indeksi i perceptimit të korrupsionit (%) 

Synimi 2. Mbështes besimin social në institucionet demokratike 

1996 5.6 2015 7.0 2000 4.1 −23.5 Nuk ka gjasë 

Pjesa e granteve për OJQ-të në buxhetin publik për ofrimin e shërbimeve publike (%) 1996 0.4 2015 1.0 2000 n.a. – – 

Vështrimi publik i ndryshimit të sistemit pas vitit 1989 

(dallimi në mes të përgjigjeve të vlefshme dhe jo të vlefshme në anketimin publik) 

1995 59.0 2015 50.0 2000 26.0 −68.3 Nuk ka gjasë 

Objektivi 7. Përmirësimi i qasjes në të mirat themelore të familjeve. Nuk ka gjasë 

Synimi 1. Të zvogëlojë për 3.5% deri më 2015 numrin e shtëpive urbane që u mungon lidhja me shërbimet e ujësjellësit publik nga numri i shtëpive të përgjithshme urbane 

Shtëpitë urbane me pajisje hidraulike si pjesë e numrit të përgjithshëm të shtëpive urbane (%) 1990 95.3 2015 98.8 2000 94.6 −15.0 Nuk ka gjasë 

Synimi 2. Të zvogëlojë për 24% deri me 2015 të pjesës së shtëpive rurale që nuk kanë lidhje shërbimet e ujësjellësit si pjesë e numrit të përgjithshëmtë shtëpive rurale 

Shtëpitë rurale me pajisje hidraulike si pjesë e numrit të përgjithshëm të shtëpive rurale (%) 1990 67.6 2015 91.6 2000 83.1 6.1 Sipas parashikimit 


Synimi 1. Të integrojë parimet e zhvillimit të qëndrueshëm në politikat dhe programet e vendit dhe të zvogëlojë humbjen e resurseve natyrore 

Të zhvillojë dhe të zbatoj një strategji kombëtare për zhvillim të qëndrueshëm (ekzistenca e 

dokumentit) 

1990 jo 2015 po 2000 jo . . Sipas parashikimit 

Zonat e sipërfaqeve pyjore (%)* 1990 30.2 2015 rritje 2000 30.6 . . Sipas parashikimit 

Zonat kombëtare të mbrojtura (% të tërë tokës)* 1995 9.6 2015 rritje 2002 12.4 . . Sipas parashikimit 

Lirim i dioksid karbonit (tonë për banorë)* 1990 9.1 2015 rënie 2000 7.8 . . Sipas parashikimit 

Shfytëzimi i energjisë (kg naftë ekuivalent për PPP 1$ BPV)* 1990 0.4 2015 rënie 2001 0.3 . . Sipas parashikimit 

Burimi: UNDP Poloni 2002. Raporti i objektivave zhvillimore të mijëvjeçarit. Qershor 2002. http:/ / www.undg.org/ documents/ 173-Poland_MDG_Report_-_MDR_on_Poland.pdf. * 

Banka Botërore 2004. Baza e të dhënave të treguesëve të zhvillimit botëror 2004..

SLOVAKIA 

Anekset 



Dallimi 

në vite 

Performanca 

Objektivi 1. Çrrënjosja e varfërisë ekstreme dhe urisëe varfërisë dhe urisë 

Synimi 1. Prej vitit 1990 deri në vitin 2015 të përgjysmojë proporcionin e njerëzve që jetojnë me më pak se PPP $2.15 në ditë 

Nuk ka gjasë 

Pjesa e popullsisë që jeton nën PPP $2.15 në ditë (%) 

Synimi 2. Të zvogëlojë papunësinë në vlerë të numrit njëshifror dhe të shkurtojë papunësinë afatgjate 

1996 2.6 2015 1.6 n.d. n.a. – – 

Shkalla e papunësisë (%) 1994 13.6 2015 9.9 2002 18.5 −35.8 Nuk ka gjasë 

Papunësia afatgjate (% e papunësisë së përgjithshme) 

Synimi 3. Të ndalë përhapjen e varfërisë së romëve dhe zvogëloj numrin e romëve që jetojnë në koloni 

Synimi 4. Të përmirësojë mbledhjen dhe monitorimin e të dhënave që kanë të bëjnë me varfërinë 

Synimi 5. Të zgjerojë bashkëpunimin për zgjidhjen e çështjes së varfërisë 

1994 43.7 2015 rënie 2002 62.5 . . Nuk ka gjasë 

Objektivi 2. Arritja e edukimit primar universal 

Synimi 1. Kategoria më e përhapur e arsimit të jetë shkollimi pas sekondar dhe më lartë (ISCED 2 4+) 

Unlikely. . . 

Pjesa e popullsisë më të vjetër se 25 vjeç me nivel shkollimi ISCED 4+ (%) 

Synimi 2. Pjesa e popullsisë 25 vjeçare e më tepër me shkollim universitar do të dyfi shohet 

2001 12.4 2011 28.7 n.d. n.a. – – 

Pjesa e të diplomuarëve në universitet ndër 30-59 vjeçarët (%) 2000 10.6 2011 21.2 n.d. n.a. – – 

Synimi 3. Si rezultat i ofrimit të larmishëm të arsimit, kualifi kimi më i ulët për të hyrë në tregun e punës të jetë arsimi i mesëm profesional (niveli ISCED 3C). Shkollimi fi llor në grupe nën 30 

vjerçare do të vëzhgohet vetëm kohë pas kohe. 

Synimi 4. Njohuria për lexim e 15 vjeçarëve të arrijë së paku nivelin e OECD 

Dalllimi nga mesatarja e OECD-së në njohuritë për lexim të 15 vjeçarëve (testi PISA 2000) e shprehur 

përmes % së nxënësve e barasvlershme me nivelin 3 e përmbi (% pikë) 

Synimi 5. Sllovakia do të zbatojë një sistem për menaxhimin e cilësisë për institucionet arsimore 

2000 12.8 2015 0.0 2003 11.7 −1.7 Ka gjasë 

Synimi 6. Sllovakia do të zbatojë një model të fi nancimit me shumë burime, që duhet të garantojë një mjedis adekuat arsimor e në veçanti, një standard përkatës për arsimin dhe aftësimin 

profesional 

Synimi 7. Shpenzimi i përgjithshëm i BPV-së për arsim, shkencë dhe hulumtime shkencore do të arrijë së paku mesataren e OECD-së 

Dallimi nga mesatarja e OECD-së sa i përket shpenzimeve për arsimin, R dhe ZH si % e BPV-së (% pikë)* 1996 2.1 2015 0.0 2000 2.8 −10.3 Nuk ka gjasë 

Objektivi 3. Promovimi i barazisë gjinore dhe fuqizimit të femrave Ka gjasë 

Synimi 1. Të eliminojë barrierat që parandalojnë barazinë e mundësive për femrat dhe meshkujt në të gjitha fushat e jetës 

Shkalla e vajzave dhe djemve në shkollimin fi llor dhe të mesëm (%)* 1992 98.1 2015 100.0 2001 100.7 14.0 Sipas parashikimit 

Paga e femrave e shprehur në përqindje në krahasim me atë të meshkujve (%) 1997 78.5 2015 100.0 2002 71.7 −10.7 Nuk ka gjasë 

Objektivi 4. Zvogëlimi i vdekshmërisë së fëmijve 

Synimi 1. Të zvogëlojë vdekshmërinë e fëmijve së paku në nivelin e mesatares së BE-së 


Dallimi nga shkalla e vdekshmërisë së foshnjeve në BE (% pikë)* 1990 6.0 2015 0.0 2002 3.6 −2.0 Ka gjasë 

Dallimi nga shkalla e vdekshmërisë së fëmijve nën pesë vjeç në BE (% pikë)* 1990 5.7 2015 0.0 2002 3.4 −1.9 Ka gjasë 

Proporcioni i fëmijve njëvjeçar të imunizuar kundër fruthit (%)* 1994 97.0 2015 100.0 2002 99.0 6.0 Sipas parashikimit 

Objektivi 5. Përmirësimi i shëndetit të nënës gjatë lindjes Nuk ka gjasë 

Synimi 1.Të përmirësojë kushtet për shëndetin riprodhues të nënave gjatë lindjes dhe të ulë shkallën e shtatëzanisë tek tinejxheret 

Përpjestimi i vdekshmërisë së nënave (në 100,000 lindje) 1990 7.0 2015 1.8 1999 9.5 −20.9 Nuk ka gjasë 

Objektivi 6. Luftimi i HIV/ AIDS, malaries dhe sëmundjeve tjera Sipas parashikimit 

Synimi 1. Të zvogëlojë përhapjen e kancerit në nivelin e vendeve të BE-së dhe të ulë përhapjen e sëmundjeve të organeve të frymëmarrjes 

Dallimi nga shkalla e standardizuar e BE-së e vdekshmërisë nga kanceri, meshkujt e moshës 0 - 64 e 

shprehur në 100,000 persona (% pikë) 


Rastet tuberkulozit (rastet në 100,000 banorë) 1990 27.0 2015 rënie 2002 18.0 . . Sipas parashikimit 


Synimi 1.Të sigurojë një mjedis më të pastër dhe të ngrisë infrastrukturën e mjedisit në nivel të BE-së 


Proporcioni i sipërfaqes pyjore (%) 1990 41.1 2015 rritje 2000 42.5 . . Sipas parashikimit 

Shfytëzimi i energjisë (kg naftë ekuivalent për PPP 1$ BPV)* 1990 0.4 2015 rënie 2001 0.3 . . Sipas parashikimit 

Lirimi i dioksid karbonit (tonë për banor)* 1992 8.4 2015 rënie 2000 6.6 . . Sipas parashikimit 

Synimi 2. Të parandalojë dhe zvogëlojë krijimin e hedhurinave, të zvogëlojë rreziqet mjedisore të lidhura me këtë dhe krijojë sisteme me efi kase të largimit të mbeturinave 

Synimi 3. Të sigurojë furnizim të mjaftueshëm me ujë të pijshëm dhe të shtojë sistemet e kanalizimit dhe trajtimit të ujrave të zeza 


Synimi 1. Të zhvillojë dhe zbatojë strategjitë për mundësi punësimi të ndershëm dhe produktiv për të rinjtë 

Shkalla e papunësisë së 15 – 24 vjeçarëve (%) 1999 35.0 2010 13.0 2002 39.0 −5.0 Nuk ka gjasë 

Shkalla e papunësisë së 15 – 24 vjeçarëve (%) 1999 32.0 2010 44.0 2002 28.0 −6.7 Nuk ka gjasë 

Punësimi në punë të rënëdësishme dhe në ndërmarrje të vogla dhe të mesme 

Shënim: 

n.d. n.a. n.d. n.a. n.d. n.a. – – 

1 objektivi global/ Synimi/ treguesi. 

2 Klasifi kimi standard ndërkombëtar i arsimit (ISCED). 

Burimi: UNDP RBEC 2004. Objektivat zhvillimore të mijëvjeçarit: zvogëlimi i varfërisë dhe përjashtimi social. Sllovakia. Mars 2004. http:/ / mdgr.undp.sk/ reports.php?sub=sk * Banka Botërore 

2004. Baza e të dhënave të treguesëve të zhvillimit botëror 2004 

129

130 


SLLOVENIA 



Dallimi 

në vite 

Performanca 

Objektivi 1. Çrrënjos vërfërinë ekstreme dhe urinë 

Synimi 1. Të përgjysmojë numrin e popullsisë që jeton nën vijën e varfërisë 

Nuk ka gjasë. . . 

Pjesa e popullsisë që jeton nën 60 % të të ardhurave ekuivalente mesatare (%) 

Synimi 2. Të zvogëlojë dallimet rajonale 

1993 13.0 2015 7.0 2001 13.8 −10.9 Nuk ka gjasë. . . 

| BPV-ja në rajonin më të varfër si përqindje ndaj BPV-së në rajonin më të pasur (%) 1993 58.6 2015 70.0 2001 54.2 −16.5 Nuk ka gjasë. . . 


Synimi 1. Të rris shkallën e përfundimit të shkollimit fi llor dhe të mesëm 


Shkalla e braktisjes së shkollimit fi llor (%) 1994 10.4 2015 2.0 2001 4.4 8.0 Sipas parashikimit 

Shkalla e përfundimit të shkollimit të mesëm (%) 

Synimi 2. Të rris shkallën e shkollimit të përhershëm të të rriturve 

1997 85.9 2015 95.0 2001 87.0 −1.8 Ka gjasë... 

Proporcioni i të rriturve në shkollim (% popullsisë së përgjithshme të moshës 18 e më shumë vjeçare) 1998 11.1 2015 15.0 2001 13.5 7.5 Sipas parashikimit 

Objektivi 3. Promovimi i barazisë gjinore dhe fuqizimit të grave 

Synimi 1. Të zvogëlojë dallimin në mes të pagës së femrave dhe meshkujve 


Përqindja e pagës së femrave në krahasim me atë të meshkujve (%) 

Synimi 2.Të rris përqindjen e femrave në jetën publike 


Përqindja e femrave në pozita drejtuese/administrative (%) 1998 25* 2015 40.0 2000 30.2 3.9 Sipas parashikimit 

Prporcioni i ulëseve që kanë femrat në parlamentin kombëtar (%) 1994 13.3 2015 30.0 2000 13.3 −6.0 Nuk ka gjasë. . . 

Objektivi 4. Zvogëlimi i vdekshmërisë se fëmijve 

Synimi 1. Të zvogëlojë edhe më shumë vdekshmërinë e foshnjeve dhe fëmijve 



Vdekshmëria në grupmoshën nga 0 - 5 (në 1,000 lindje) 

Synimi 2. Të arrijë imunizimin e përgjithshëm kundër sëmundjeve kryesore 


Përqindja e fëmijve të imunizuar me vaksinat standarde (%) 1990 96.3 2015 99.0 2001 94.9 −24.0 Nuk ka gjasë. . . 


Synimi 1. Të zvogëlojë vdekshmërinë e nënave gjatë lindjes 


Vdekja e nënave gjatë lindjes (në 100,000 lindje) 

Synimi 2. Të ulë numrin e abortimeve 

1991 4.6 2015 0.0 2001 17.2 −75.7 Nuk ka gjasë. . . 

Abortimet (në 1,000 lindje) 

Synimi 3. Të zvogëloj shkallën e shtatëzanisë tek tinejxherët 


Shkalla e shtatzanisë tek tinejxherët (% e lindjeve nga nënat më të reja se 20 vjeç) 1991 7.1 2015 2.0 2001 2.5 11.5 Sipas parashikimit 


Synimi 1.Të rris numrin e mjekëve të përgjithshëm dhe farmacistëve 

Ka gjasë... 

Numri i mjekëve të përgjithshëm (për 1,000 banorë) 1991 2.1 2015 2.7 2001 2.2 −5.4 Nuk ka gjasë. . . 

Numri i farmacistëve (për 1,000 banorë) 1995 33.5 2015 45.0 2001 40.0 5.2 Sipas parashikimit 


Synimi 1.Të rritet qasja në sistemin e ujësjellësit publik 


Qasja në sistemin e ujësjellësit publik (% e popullsisë) 

Synimi 2. Të zvogëlohet lirimi i gazit dhe oksideve të nitrogjenit nga serrat 


Gazi i serrave (CO2 i barasvlershëm me mijra tonë) 1992 17,609.0 2015 18,415.0 1999 19,408.0 −7.7 Nuk ka gjasë. . . 

Lirimi i oksidit të nitrogjenit (NOx) (mijëra tonë) 

Synimi 3. Të rritet shfrytëzimi i burimeve të përtëritshme të energjisë 

1992 58.0 2015 45.0 2000 58.0 −8.0 Nuk ka gjasë. . . 

Proporcioni i burimeve të përtëritshme të energjisë në prodhimin bruto të energjisë (%) 1999 29.0 2015 33.6 2002 32.0 7.4 Sipas parashikimit 

Burimi: UNDP RBEC 2004. Objektivat zhvillimore të mijëvjeçarit: Zvogëlimi i varfërisë dhe përjashtimit social. Sllovenia. Prilll 2004. http:/ / mdgr.undp.sk/ reports.php?sub=sv. * UNDP 2002. 

Raporti për zhvillimin njerëzor 2002. Nju Jork. Oxford University Press. http:/ / hdr.undp.org/ reports/ global/ 2002/ en/ .


Sqarime: 


• Njësitë matëse i referohen të dhënave të paraqitura në shtyllën e titulluar ‘Vlera’; 

• ‘Rritje’ dhe ‘rënie’ nënkuptojnë ‘ngritje ose nuk ndryshon’ respektivisht ‘rënie ose nuk ndryshon’; 

• ‘n. a.’ i referohet të dhënave që nuk janë në dispozicion (dmth. të dhënave që nuk janë dhënë në raportet 

kombëtare dhe që nuk mund të merren nga burime tjera); 

• ‘n. d .’ i referohet të dhënave të padefi nuara (dmth., raporti kombëtar nuk e defi non standardin bazë/synimin/vitin 

në fj alë) 

• Shtylla ‘Dallimi në vite’ parqet ndryshimin në mes të kohës së mbetur deri në vitin e synuar dhe kohës 

që nevojitet për të arritur synimin (vlerat pozitive nënkuptojnë se vendi është përpara planit derisa ato 

negative nënkuptojnë se vendi është pas planit); 

• ‘ – ‘ nënkupton se nuk është llogaritur vlera dhe se nuk është bërë vlerësimi i progresit 

• ‘. .’ korrespondon më treguesin për të cilin nuk ësht e mundur të bëhet një vlerësim i saktë i progresit drejt 

një synimi të caktuar; 

• ‘Ka gjasë . . .’ qëndron për ‘Ka gjasë që të arrijë objektivin; 

• ‘Nuk ka gjasë . . .’ qëndron për ‘Nuk ka gjasë që të arrijë objektivin’ 

’. 

Anekset 

131

132 


SHQIPËRIA 


Year Value Year Value Year Value 

Dallimi 

në vite 

Performanca 

Objektivi 1. Çrrënjosja e varfërisë ekstreme, urisë dhe dimensioneve tjera të varfërisë 

Synimi 1. Prej vitit 1990 deri në vitin 2015 të përgjysmojë proporcionin e njerëzve që jetojnë në varfëri ekstreme 


Pjesa e popullsisë që jeton nën vijën e varfërisë absolute (%) 2002 25.4 2015 13.0 n.d. n.a. – – 

Shkalla e dallimit në nivelin e varfërisë (rastet të shumëzuara me thellësinë e varfërisë) (%) 2002 5.7 2015 3.0 n.d. n.a. – – 

Pjesa e popullsisë më të varfër në konsumin kombëtar (%) 2002 12.7 2015 6.3 n.d. n.a. – – 

Synimi 2. Prej vitit 2002 deri në vitin 2015 të zvogëlojë proporcionin e njerëzve që vuajnë nga të kequshqyerit 

Prevalenca e fëmijëve me peshë të dobët, nën moshën 5 vjeçare (%) 2002 14.0 2015 8.0 n.d. n.a. – – 

Pjesa e popullsisë në vijën e varfërisë ekstreme (%) 

Synimi 3 Të ulë papunësinë prej vitit 2002 deri në vitin 2015 për të arritur standardet e BE-së 

2002 4.7 2015 0.0 n.d. n.a. – – 

Shkalla e papunësisë (% e papunësisë në mesin e popullatës në moshë për punë) 2002 9.8 2015 7.0 n.d. n.a. – – 

Shkalla e papunësisë 2 (%, përfshinë punëtorët e dekurajuar/sezonal/të pushuar nga puna) 2002 15.4 2015 10.0 n.d. n.a. – – 

Papunësia e të rinjve (shkalla e të rinjve të papunë të moshës 14 - 25 vjeçare) (%) 

Synimi 4. Të themelojëë një sistem të hapur tregtar dhe fi nanciar për zhvillim gjithëpërfshirës ekonomik 

2002 22.8 2015 15.0 n.d. n.a. – – 

Nivelet e IJD-së në vit ($ milionë) 

Synimi 5. Të vë në dispozicion tëknologjinë informative dhe të komunikimit 

2002 153.0 2015 600.0 2003 178.0 −0.3 Ka gjasë… 

Parapaguesit e telefonisë fi kse dhe mobile (në 100 persona) 1990 1.26 2015 136.0 2002 34.5 −5.8 Nuk ka gjasë. . . 

Përdorimi i kompjuterëve personal (në 100 persona) 1996 0.16 2015 35.0 2002 1.17 −5.4 Nuk ka gjasë. . . 

Shfytëzuesit e internetit (në 100 persona)* 

Synimi 6. Të rrisë furnizimin me energji për të gjithë 

1995 0.01 2015 35.0 2002 0.39 −6.8 Nuk ka gjasë. . . 

Të rris prodhimin e energjisë (prodhimin GËh) 2001 6,203.0 2015 9,342.0 n.d. n.a. – – 

Të zvogëlojë humbjet në rrjetin e distribucionit (%) 2002 4.2 2015 2.0 n.d. n.a. – – 

Goal 2. Arritja e shkollimit të përgjithshëm primar me një cilësi të lartë 

Synimi 1. Deri në vitin 2015 të sigurojë që të gjithë djemtë dhe vajzat të vijojnë shkollimin fi llor 


Shkalla e regjistrimit në shkollimin fi llor (%) 

Synimi 2. Të zbatohen masat për sigurimin e një shkollimi fi llor me cilësi më të mirë 


Proporcioni i nxënësve që fi llojnë klasën e parë e që arrijnë në klasën e 5 (%) 2000 82.0 2015 100.0 2001 85.0 1.5 Sipas parashikimit 

Shkalla e njohurisë së shkrim-leximit të 15 - 24 vjeçarëve (%) 2000 93.2 2015 100.0 2001 98.4 10.5 Sipas parashikimit 

Shkalla e braktisjes së shkollës (%) 2001 2.3 2015 0.0 2003 2.0 −0.2 Ka gjasa... 

Vitet mesatare të shkollimit 

Synimi 3. Të bëhet përafrimi i treguesëve fi nanciar për arsimin fi llor në përputhje me vendet e OECD-së 

2001 9.7 2015 13.5 1 n.d. n.a. – – 

Përqindja e buxhetit për shkollimin fi llor (%) 2001 22.9 2015 20.4 n.d. n.a. – – 

Përqindja e buxhetit për shkollimin fi llor krahasuar me përqindjen e buxhetit për shkollimin e mesëm 

(%) 

2001 40.4 2015 35.2 n.d. n.a. – – 

Përqindja e buxhetit për shkollimin fi llor krahasuar me përqindjen e buxhetit të shkollimit universitar 

(%) 

2001 165.0 2015 133.0 n.d. n.a. – – 

Goal 3. Promovimi I barazisë gjinore dhe fuqizimit të femrave Ka gjasa... 

Synimi 1. Të eliminojë pabarazitë gjinore në shkollimin fi llor dhe të mesëm, mundësisht deri me 2005, dhe në të gjitha nivelet e shkollimit jo më vonë se me 2015 

Proporcioni i vajzave ndaj djemëve në arsimin fi llor (%) 1995 102.0 2015 100.0 2003 90.0 . . Nuk ka gjasë. . . 

Proporcioni i vajzave ndaj djemëve në arsimin e mesëm (%) 1995 100.0 2015 100.0 2003 90.0 . . Nuk ka gjasë. . . 

Proporcioni i vajzave ndaj djemëve në arsimin terciar (%) 1995 110.0 2015 100.0 2003 170.0 12.0 Sipas parashikimit 

Shkalla e femrave të shkolluara në raport me meshkujt e moshës 15 - 24 vjeçare (%) 2000 90.0 2015 100.0 n.d. n.a. – – 

Synimi 2. Të eliminojë pabarazitë gjinore në organet e zgjedhura dhe në pozitat vendim marrëse në qeveritë qendrore dhe lokale 

Proporcioni i ulëseve të grave në parlamentin kombëtar (%) 2001 5.7 2015 30.0 2003 5.7 −2.0 Ka gjasa... 

Proporcioni i femrave ministre dhe zëvendës ministre (%) 2001 10.5 2015 30.0 2003 20.9 5.5 Sipas parashikimit 

Proporcioni i femrave të emëruara si kryetare bashkie (%) 2001 16.7 2015 30.0 2003 25.0 6.7 Sipas parashikimit 

Proporcioni i femrave shefe të këshillave rajonale (%) 2000 8.3 2015 30.0 2003 0.0 −8.7 Nuk ka gjasë. . . 

Proporcioni i femrave në këshillat e bashkisë dhe ata komunal (%) 2000 14.2 2015 30.0 n.d. n.a. – – 

Proporcioni i grave në punësimin me rrogë në sektorin jobujqësor (%) n.d. n.a. 2015 50.0 n.d. n.a. – – 

Objektivat 4 - 5. Zvogëlimi i vdekshmërisë e fëmijve dhe përmirësimi i shëndetit te nënës gjatë lindjes 

Synimi 1. Deri me 2015, të zvogëlojë shkallën e vdekshmërisë së fëmijvë nën 5 vjeçar në 10 vdekje në 1,000 lindje 

Likely. . . 

Shkalla e vdekshmërisë së foshnjeve (në 1,000 lindje) 2001 17.4 2015 rënie 2003 17.3 . . Sipas parashikimit 

Shkalla e vdekshmërisë së fëmijëve nën 5 vjeç (në 1,000 lindje) 2001 20.1 2015 10.0 2003 20.7 −2.8 Ka gjasa... 

Vaksina kundër fruthit (%) 

Synimi 2. Në periudhën 2001-2015 të përgjysmojë shkallën e vdekshmërisë së nënave gjatë lindjes 

2001 95 2 2015 95 2 2003 94 2 . . Nuk ka gjasë. . . 

Shkalla e vdekshmërisë së nënavegjatë lindjes (në 100,000 lindje) 2001 22.7 2015 11.0 2003 17.0 4.8 Sipas parashikimit 

Proporcioni i vizitave të para të paralindjes dëri në tremujorin e shtatëzanisë (%) 2001 41.7 2015 70.0 2003 47.1 0.7 Sipas parashikimit 

Proporcioni i lindjeve të asistuara nga personeli i kualifi kuar shëndetësor(%) 2001 98 2 2015 98 2 2003 90.2 . . Nuk ka gjasë. . . 

Objektivi 6. Luftimi i HIV/ AIDS dhe tuberkulozit 

Synimi 1. Të ndalë dhe të fi llojë zvogëlimin e paraqitjes së rasteve të HIV/AIDS-it deri me 2015 

Nuk ka gjasë. . .

Anekset 


Year Value Year Value Year Value 

Dallimi 

në vite 

Performanca 

Përqindja e njerëzve që jetojnë me HIV dhe AIDS që kanë nevojë për terapi të rregullt anti retrovirale 

dhe që e marrin atë terapi (%) 

2003 20.0 2015 100.0 n.d. n.a. – – 

Numri i personave që i nënshtrohen vullnetarisht testit të HIV-it 2001 230 2015 50,000 2003 250 −2.0 Ka gjasë… 

Zonat që kanë KTV 2001 1 2015 15 2003 1 −2.0 Ka gjasë… 

Numri i kondomëve të shpërndarë (milionë) 

Synimi 2. Të ndalë dhe të fi llojë zvogëlimin e shkallës së paraqitjes së tuberkulozit deri me 2015 

n.d. n.a. 2015 7.0 2003 3.0 – – 

Shkalla e rasteve të paraqitjes së tuberkulozit (rastet në 100,000 persona) 1995 19.3 2009 17.0 2003 20.0 −12.3 Nuk ka gjasë. . . 

Shkalla e vdekshmërisë nga tuberkulozi (%) 2000 4.9 2015 2.5 2003 4.5 −0.5 Ka gjasë… 

Mbulimi i DOTS-së (%) 2000 0.0 2015 100.0 2003 30.0 1.5 Sipas parashikimit 

Objektivi 7. Sigurimi i zhvillimit të qëndrueshëm mjedisor KA gjasë... 

Synimi 1.Të integrojë parimet e zhvillimit të qëndrueshëm në politikat dhe programet e vendit dhe të rikthej resurset e humbura mjedisore 

Sipërfaqja e mbrojtur e tokës për ruajtjen e biodiversitetit (%) 1998 3.8 2020 25.0 2003 5.8 −2.9 Ka gjasë… 

Proporcioni i sipërfaqes pyjore të tokës (milionë hektarë) 1990 1.069 2015 rritje 2001 0.991 . . Nuk ka gjasë. . . 

Numri i ‘pikave të nxehta’ të mjedisit n.d. n.a. 2015 rënie n.d. n.a. – – 

Përqindja e buxhetit të shtetit e caktuar për mbrojtjen e mjedisit (%) n.d. n.a. 2015 n.a. 2003 0.2 – – 

Çështja e zhvillimit të qëndrueshëm që është përfshirë në planprogramet shkollore n.d. n.a. n.d. n.a. n.d. n.a. – – 

Synimi 2. Të zvogëlojë proporcionin e njerëzve pa qasje në ujë të pijshëm të sigurtë dhe në infrastrukturë të mirë të kanalizimit 

Popullsia urbane dhe rurale me qasje në ujë të pijshëm të sigurtë (%) n.d. n.a. 2015 98.0 2002 80.0 – – 

Popullsia me qasje në kushte të përmirsuara sanitare (%) 


Synimi 1. Të sigurojë partneritete më të harmonizuara dhe më efi kase me komunitetin e donatorëve 

1998 89.8 2015 94.7 2001 90.0 −2.3 Ka gjasë… 

Përqindja e donatorëve strategjitë e të cilëve për ndihmë janë në pajtim me prioritetet e OZHM-ve 

përmes SKZHSHE-së 

n.d. n.a. 2015 100.0 n.d. n.a. – – 

Përqindja e donatorëve që japin informacione për rrjedhën e ndihmës, përfshirë materialet, që vëhen 

në dispozicion në faqe të internetit 

Objektivi 9. Themelimi dhe forcimi i një qeverisjeje të mirë 

n.d. n.a. 2015 100.0 n.d. n.a. – – 

Synimi 1. Të reformojë sistemin e përgjithshëm të administratës publike shtetërore, legjislacionin dhe politikat në pajtim me standardet e BE-së për drejtësi, sundim të ligjit rule dhe ekonomi të 

tregut deri me 2015 

Zëri politik dhe përgjegjësia 2002 49.5 2015 81.0 n.d. n.a. – – 

Stabiliteti politik 2002 30.3 2015 71.0 n.d. n.a. – – 

Efi kasiteti i qeverisë 2002 38.1 2015 76.0 n.d. n.a. – – 

Cilësia rregullatore 2002 41.2 2015 83.0 n.d. n.a. – – 

Sundimi i ligjit 2002 17.5 2015 74.0 n.d. n.a. – – 

Kontrollimi i korrupsionit 2002 23.2 2015 73.0 n.d. n.a. – – 

Shënim: 

1 mbi. 

2 baras ose më shumë. 

Burimi: UNDP Shqipëria 2002. Reagimi i Shqipërisë në Objektivat zhvillimore të mijëvjeçarit http:/ / www.undp.org.al/ ?elib,444. 

UNDP Shqipëria 2004. Raporti kombëtar i Shqipërisë: mbi progresin drejt arritjes së Objektivave zhvillimore të mijëvjeçarit, 2004 http:/ / www.undp.org.al/ ?elib,659. 

* Banka Botërore 2004. Baza e të dhënave të treguesëve të zhvillimit botëror 2004. 

133

134 


BOSNJA DHE HERCEGOVINA 



Dallimi 

në vite 

Performanca 

Objektivi 1. Zhdukja e varfërisë dhe urisë 

Synimi 1. Të zvogëloj deri në vitin 2015 numrin e popullsisë që jeton në varfëri 


Proporcioni i njërëzve që jetojnë nën vijën e përgjithshme të varfërisë (%) 2001 19.1 2007 16.0 n.d. n.a. – – 

Shkalla e varfërisë (%) 2001 4.6 2015 4.6 n.d. n.a. – – 

Shkalla e vërtetë e rritjes së BPV-së 2001 2001 4.4 2015 5.0 2002 5.5** 13.0 Sipas parashikimit 

Shkalla e papunësisë për 15 - 24 vjeçarët (%) 2001 34.8 2015 12.0 n.d. n.a. – – 

Shkalla e infl acionit (%) 

Synimi 2. Të përgjysmojë deri me 2015 proporcionin e njerëzve që vuajnë nga uria 

2001 3.1 2007 2.2 n.d. n.a. – – 

Të kequshqyerit e fëmijve nën moshën 5 vjeçare(%) 2000 4.0 2015 0.0 n.d. n.a. – – 

Njerëzit nën nevojat editore për energji (të kequshqyerit) (në një mijë njerëz) 1998 200.0 2015 0.0 1 n.d. n.a. – – 

Popullsia nën nivelin minimal të konsmit të elementeve ushqyese (%) 2001 5.0 2015 0.0 2004 0.0 11.0 Sipas parashikimit 

Objektivi 2. Sigurimi i një shkollimi më të mirë për të gjithë 

Synimi 1. Të sigurojë deri në vitin 2015 se të gjithë djemtë dhe vajzat të vijojnë shkollimin fi llor 

Nuk ka gjasë... 

Regjistrimi në shkollimin fi llor (%) 2001 94.0 2015 100.0 n.d. n.a. – – 

Shkalla e regjistrimit në shkollimin e mesëm (%) 2001 56.8 2015 85.0 n.d. n.a. – – 

Shkalla e regjistrimit në shkollimin e lartë (%) 1990 15.0* 2015 35.0 2001 19.8* −5.0 Nuk ka gjasë... 

Shkalla e shkrim-leximit për popullsinë mbi 15 vjeçare(%) 2001 85.9 2015 99.0 n.d. n.a. – – 

Përqindja e fëmijve që vijojnë arsimin parashkollor (%) 2001 4.3 2015 25.0 n.d. n.a. – – 

Përqindja e BPV-së për arsim (%) 2001 5.2 2015 7.5 n.d. n.a. – – 

Objektivi 3. Sigurimi i barazisë gjinore Nuk ka gjasë... 

Synimi 1. Të eliminohet pabarazia gjinore në shkollimin fi llor dhe të mesëm, mundësisht deri në vitin 2005, dhe në të gjitha nivelet deri në vitin 2015 

Proporcioni meshkuj/femra në shkollimin fi llor (%) 2001 102.1 2015 100.0 n.d. n.a. – – 

Proporcioni meshkuj/ femra në shkollimin e meësm (%) 2001 97.9 2015 100.0 n.d. n.a. – – 

Proporcioni meshkuj/ femra në shkollimin e lartë (%) 2001 86.4 2015 100.0 n.d. n.a. – – 

Pjesa e grave të punësuara me pagë në sektorin jobujqësor (%) 1990 43.4* 2015 45.0 2001 39.2* −76.6 Nuk ka gjasë... 

Përqindja e përfaqësueseve femra në parlamentin shtetëror (%) 1995 4.0* 2015 25.0 2001 14.3* 3.8 Sipas parashikimit 

Përqindja e grave në autoritetet ekxekutive (%) 2001 2.4 2015 10.0 n.d. n.a. – – 

Pjesa e grave në mesin e personave të punësuar (%) 2001 37.2 2015 40.0 n.d. n.a. – – 

Objektivat 4 – 6. Përmirësimi i nivelit të shëndetësisë 

Synimi 1. Zvogëlimi rrënjësor i shkallës së vdekshmërisë së fëmijve 


Shkalla e vdekshmëris së fëmijve nën pesë vjeç (në 1,000 lindje) 1991 14.5 2015 7.0 2001 10.3 3.4 Sipas parashikimit 

Shkalla e vdekshmërisë së foshnjeve (në 1,000 lindje) 2001 8.5 2015 5.0 n.d. n.a. – – 

Përqindja e fëmijve nën moshën njëvjeçare të imunizuar kundër verdhëzës (%) 2001 83.0 2015 100.0 n.d. n.a. – – 

Përqindja e të posalindurve që peshojnë 2,500 gramë ose më pak (%) 2001 4.0 2015 1.0 n.d. n.a. – – 

Përqindja e fëmijve nën gjashtë muajsh që ushqehen me qumështin e nënës (%) 2001 2.1 2015 15.0 n.d. n.a. – – 

Imunizimi, fruthi (% e fëmijve të moshës 12 - 23 muajsh)* 

Synimi 2. Të zvogëlohet prej vitit 1999 deri në vitin 2015 shkalla e vdekshmërisë së grave shtatzëna 


Shkalla e vdekshmërisë së nënave (në 100,000 lindje) 1995 15.0 2015 2.5 2001 5.1 9.9 Sipas parashikimit 

Lindjet e asistuara nga punonjësit e kualifi kuar shëndetësor (%)* 

Synimi 3. Deri në vitin 2015, të ndal dhe të fi lloj zvogëlimin e përhapjes dhe rasteve të HIV/AIDS-it 


Të rriturit më AIDS (numri i rasteve të reja të infektimit me AIDS) 2001 51 2015 50 – 55 n.d. n.a. – – 

Prevalenca e të rriturve që kanë virusin HIV (%) 

Synimi 4. Të ndalë dhe të fi lloj zvogëlimin të rasteve të sëmundjeve më të rënda 

2001 0.004 2015 0.004 n.d. n.a. – – 

Rastet e tuberkulozit (në 100,000 banorë) 2001 50.0 2015 20.0 n.d. n.a. – – 

Vdekjet nga tuberkulozi (në 100,000 banorë) 2001 4.0 2015 0.0 n.d. n.a. – – 

Përqindja e popullsisë që kanë qasje të rregullt në ilaçet esenciale me çmime të volitshme (%) 2000 50.0 2015 95.0 n.d. n.a. – – 

Përqindja e BPV për shëndetësinë (%) 2001 4.8 2015 8.0 n.d. n.a. – – 

Përqindja e qytetarëve me sigurim shëndetësor (%) 2001 78.0 2015 100.0 n.d. n.a. – – 

Objektivi 7. Arritja e qëndrueshmërisë mjedisore Nuk ka gjasë... 

Synimi1. Të integrojë parimet e zhvillimit të qëndrueshëm në politikat dhe programet e vendit dhe rikthej resurset mjedisorese të humbura 

Përqindja e sipërfaqes pyjore (%) 1990 45.0 2015 60.0 2001 45.0 −11.0 Nuk ka gjasë... 

Toka e mbrojtur për ruajtjen e biodiversitetit (%) 1990 0.4 2015 6.0 2002 0.5 −11.6 Nuk ka gjasë... 

BPV për njësi të energjisë së konsumuar (1995 PPP $ për kg të naftës oil) 2001 5.2 2015 4.9 n.d. n.a. – – 

Lirimi i dioksidit të karbonit (tonë për kokë banorë) 2001 3.2 2015 3.2 n.d. n.a. – – 

Shpenzimi i rrymës elektrike (kËh për kokë banori) 

Synimi 2. Deri me 2015 të përgjysmohet numri i njerëzve që nuk kanë në furnizim të sigurtë me ujë 

2001 1,473.0 2007 1,050.0 n.d. n.a. – – 

Përqindja e njerëzve të kyçur në sistemin qendror të ujësjellësit (%) 2001 53.0 2015 67.0 n.d. n.a. – – 

Ppërqindja e njërëzve më qasje në hidraulikë (%) 2001 33.0 2015 40.0 n.d. n.a. – – 

Synimi 3. Deri me 2020 të arrijë përmirsime të konsiderueshme në jetën e personave që jetojnë në barakë ose në kushte të rënda 

Proporcioni i fushave të deminuara (%) 


Synimi 1. Të zhvillojë një sistem tregtar dhe fi nanciar të hapur, të bazuar në rregulla dhe jodiskriminues 

2001 5.0 2015 80.0 n.d. n.a. – –

Anekset 



Dallimi 

në vite 

Performanca 

Perceptimi i pranisë së korrupsionit (%) 2001 100 1 2015 50 2 n.d. n.a. – – 

Perceptimi i korrupsionit si shumë i përhapur (%) 2001 55 1 2015 25 2 n.d. n.a. – – 

Eksportet në raport me importin (%) 2001 31.0 2015 80.0 n.d. n.a. – – 

IDJ si % e BPV-së 2001 4.7 2015 7.0 n.d. n.a. – – 

Përpjestimi i NZZH-së së përgjithshme në BPV (%) 2001 16.8 2015 1.0 n.d. n.a. – – 

Statusi i negociatave për hyrje në OBT (anëtarësimi në OBT) 

Synimi 2. Të merret në mënyrë gjithpërfshirëse me çështjen e borxhit 

2001 no 2015 po n.d. n.a. – – 

Shlyerja e borxhit në % e eksportit të mallrave dhe shërbimeve (%) 2001 18.3 2015 11.0 n.d. n.a. – – 

Eksporti/BPV-ja (%) 2001 27.0 2015 43.0 n.d. n.a. – – 

Synimi 3. Në bashkëpunim me sektorin privat të vëj në dispozicion teknologjine e re, veçanërisht atë informative dhe të komunikimit 

Lidhjet telefonike (në 1,000 banorë) 2001 111.0 2015 260.0 n.d. n.a. – – 

Kompjuterët personal (në 1,000 banorë) 2001 30.0 2015 120.0 n.d. n.a. – – 

Numri i shfrytëzuesëve të internetit (në 1,000 banorë) 1996 0.0 2015 15.0 2002 2.6 −2.7 Nuk ka gjasë... 

Shpenzimet për kërkime dhe zhvillim (% e BPV-sëP) 

Shënim: 

2000 0.05 2015 1.0 n.d. n.a. – – 

1 përafërsisht. 

2 më pak se. 

Burimi: UNDP Bosnja dhe Herzegovina 2004. Raporti i azhurnuar i OZHM-ve për Bosnjë dhe Hercegovinë. DSZV, Evropë dhe më gjerë. Shtator 2004. http:/ / www.undp.ba/ doënload.aspx?id=219. 

* Banka Botërore 2004. Baza e të dhënave të treguesëve zhvillimorë 2004. 

** BERZH 2004. Raporti i azhurnuar i tranzicionit 2004. Londër: BERZH 2004. 

135

136 


BULGARIA 



Dallimi 

në vite 

Performanca 

Objektivi 1. Përgjysmimi i varfërisë ekstreme dhe i të kequshqyerit 

Synimi 1. Të ketë rritje të trefi shtë të të ardhurave mesatare prej vitit 2001 deri në vitin 2015 

Të ardhurat mujore mesatare (euro (ECU)) 1992 59.7 2015 280.0 2001 91.0 −5.7 Nuk ka gjasë. . 

Proporcioni i të varfërve (me të ardhura nën 60% të të ardhurave mujore mesatare) (%) 1990 13.0 2015 15.0 2001 15.0 14.0 Sipas parashikimit 

Pragu i varfërisë (60 % e të ardhurave mujore mesatare) (Euro (NJME)) 1992 35.8 2015 170.0 2001 54.6 −5.8 Nuk ka gjasë. . 

Proporcioni i të posalindurve me peshë të dobët nën 2,500 gramë / në 1,000 lindje/ 

Synimi 2. Të zvogëlojë papunësinë për një të tretën prej vitit 2001 deri në vitin 2015 

1990 7.2 2015 rënie 2001 9.7 . . Nuk ka gjasë. . 

Papunësia e të rinjve (15 - 24 vjeçarët) (%) 1993 47.0 2015 25.0 2001 35.3 3.7 Sipas parashikimit 

Proporcioni i fuqisë punëtore që s’është punësuar një kohë të gjatë (%) 1990 11.2 2015 7.0 2001 9.6 −1.3 Nuk ka gjasë. . 

Synimi 2. Përmirësimi i edukimit primar dhe sekondar 

Synimi 1. Të realizojë 100 % të fazës fi llestare të shkollimit fi llor 

Nuk ka gjasë. . 

Shkalla e regjistrimit neto në fazën e parë të shkollimit fi llor (6/ 7 - 9/ 10 vjeç, klasët 1 - 4) (%) 1990 86.1 2015 100.0 2002 96.4 6.5 Sipas parashikimit 

Shkalla neto e përfundimit në fazën fi llestare të shkollimit fi llor (6/ 7 - 9/ 10 vjeç, klasët 1 - 4 ) (%) 

Synimi 2. Të realizojë 95 % të ciklit të mesëm të ulët të shkollimit fi llor 

1990 92.6 2015 100.0 2002 93.3 −9.6 Nuk ka gjasë. . 

Shkalla neto e regjistrimit në ciklin e mesëm të ulët të shkollimit fi llor (9/ 10 – 13/ 14 vjeç, klasët 5 

- 8) (%)1990 

1990 89.8 2015 97.0 2002 84.2 −31.4 Nuk ka gjasë. . 

Shkalla neto e përfundimit në ciklin e mesëm të ulët të shkollimit fi llor (9/ 10 – 13/ 14 Vitis, 5 - 8 

grade) (%) 

1990 84.0 2015 95.0 2002 84.4 −11.1 Nuk ka gjasë. . 

Shkalla neto e braktisjes së ciklit të mesëm të ulët në shkollimin fi llor (9/ 10 - 13/ 14 vjeç, klasët 5 

- 8) (%) 

Synimi 3. Të realizojë 85 % të shkollimit të mesëm 

1990 2.4 2015 2.0 2002 2.9 −43.3 Nuk ka gjasë. . 

Shkalla e regjistrimit neto në shkollimin e mesëm (15 - 19 vjeç, klasët 9 - 12) (%) 1990 68.6 2015 86.0 2002 68.3 −12.4 Nuk ka gjasë. . 

Shkalla e përfundimit neto të shkollimit të mesëm (15 - 19 vjeç, klasët 9 - 12) (%) 1990 82.9 2015 90.0 2002 85.1 −4.3 Nuk ka gjasë. . 

Shkalla e braktisjes së shkollimit të mesëm (15 - 19 vjeç, klasët 9 - 12) (%) (%) 1990 5.9 2015 1.0 2002 2.6 4.8 Sipas parashikimit 


Synimi 1. Eliminimi i disproporcionit në mes të të ardhurave të meshkujve dhe femrave 


|Pagat e femrave në krahasim me ato të meshkujve (%) 

Synimi 2. Sigurimi i pjesëmarrjes së grave në qeveri 

2000 72.0 2015 80.0 n.d. n.a. – – 

Proporcioni i femrave në numrin e parlamentarëve në Kuvendin e Kosovës (%) 1997 10.4 2015 40.0 2001 26.0 5.5 Sipas parashikimit 


Synimi 1. Zvogëlimi i konsiderueshëm i vdekshmërisë së fëmijve 


Shkalla e vdekshmërisë së fëmijve nën moshën pesë vjeçare (në 1,000 lindje) 1990 18.7 2015 9.5 2001 17.0 −6.4 Nuk ka gjasë. . 

Shkalla e vdekshmërisë së foshnjeve (në 1,000 lindje) 1990 14.8 2015 7.0 2001 14.4 −9.7 Nuk ka gjasë. . 

Shkalla e vdekshmërisë gjatë shtatëzanisë (të posalindur që vdesin para ditës së gjashtë ) (në 1,000 lindje) 1990 11.1 2015 8.0 2001 12.3 −20.7 Nuk ka gjasë. . 

Proporcioni i foshnjeve të lindura me peshë nën 2,500 gramë (në 1,000 lindje) 

Synimi 2. Imunizimi i të gjithë fëmijve deri në moshën njëvjeçare 

1990 6.9 2015 6.0 2001 9.1 −72.1 Nuk ka gjasë. . 

Proporcioni i fëmijve të imunizuar me vaksinën BCG 1, DPT 2, OPV 3 Hepatitis B (%) 1990 99.5 2015 99.0 2001 93.6 14.0 Sipas parashikimit 


Synimi 1. Të zvogëloj në masë të konsiderueshme vdekjen e nënave gjatë lindjes 


Shkalla e vdekshmërisë së nënave gjatë lindjes (gratë që vdesin gjatë shtatzanisë dhe gjatë lindjes) 

(në 100,000 lindje) 

Synimi 2. Të përmirsojë në masë të konsiderueshme shërbimet e kujdesit shëndetësor për gratë shtatëzëna 

1990 20.9 2015 12.0 2001 19.1 −5.9 Nuk ka gjasë. . 

Abortimet (në 1,000 gra) 1990 1,375.0 2015 550.0 2001 750.0 7.9 Sipas parashikimit 

Gratë shtatzëna nën monitorimin mjekësor (deri në muajin e tretë të shtatzanisë (%) 1990 89.4 2015 90.0 2000 81.8 −3.9 Nuk ka gjasë. . 

Proporcioni i lindjeve të asistuara nga punonjësit e kualifi kuar mjekësorë (%) 1990 99.1 2015 99.8 2001 98.9 −18.1 Nuk ka gjasë. . 

Objektivi 6. Kufi zimi i përhapjes së HIV/AIDS-it, sifi lisit dhe tuberkulozit 

Synimi 1. Të parandalohet përhapja e epidemisë së HIV/AIDS-it 


Përhapja e HIV/ AIDS ndër njerëz të moshës nga 15 deri 24 vjeçare (%) 

Synimi 2. Përgjysmimi i numrit të rasteve të tuberkulozit prej vitit 2001 deri në vitin 2015 

1990 0.01 4 2015 1.0 4 2001 0.01 4 14.0 Sipas parashikimit 

Rastet e tuberkulozit (rastet e reja në 100,000 njerëz) 1990 25.1 2015 20.0 2001 41.0 −88.9 Nuk ka gjasë. . 

Mbulimi i vendit me strategji të KSHTD-së dhe rritja e pjesës së rasteve të shëruara (%) 

Synimi 3. Të zvogëlojë për katër herë rastet e sifi lisit mes vitit 2001 dhe 2015 

2000 70.0 2015 83.0 n.d. n.a. – – 

Rastet e sifi lisit (në 1,00 000 njerëz) 1990 4.4 2015 5.0 2001 19.4 −3.6 Nuk ka gjasë. . 

Objektivi 7. Sigurimi i qëndrueshëmrisë mjedisore Nuk ka gjasë. . 

Synimi 1. Të integrojë parimet e zhvillimit të qëndrueshëm në politikat dhe programet e vendit; zvogëlojë humbjen e pasurive mjedisore

Anekset 



Dallimi 

në vite 

Performanca 

Proporcioni sipërfaqeve pyjore (%) 1990 34.9 2015 35.9 2001 35.9 14.0 Sipas parashikimit 

Propocioni i territoreve të mbrojtura (%) 1990 2.6 2015 12.0 2001 4.8 −5.1 Nuk ka gjasë. . 

Zvogëlimi i lirimit të dioksidit të karbonit në raport me treguesin e vitit 1988 (%) 1990 12.3 2015 8.0 2000 50.0 . . Sipas parashikimit 

Lirimi i përgjithshëm i CO2 (ekuivalentë me gigagramë) 1990 137.7 2015 144.0 2000 77.7 . . Sipas parashikimit 

Lirimi i CO2 nga industria (tonë metrik për kokë banori) 1998 5.7 n.d. n.a. n.d. n.a. – – 

Proporcioni i popullsisë që shfrytëzojnë shërbimet e një sistemi të organizuar të mbledhjes dhe 

hedhjes së mbeturinave (%) 

2001 80.2 2015 95.0 n.d. n.a. – – 

Synimi 2. Të zvogëlojë proporcionin e njerëzve që nuk kanë qasje në ujë të pijshëm dhe infrastrukturë përkatëse të kanalizimit 

Qytetet me popullsi mbi 2,000 (apo me kaq persona), që shfrytëzojnë shërbimet e impianteve të 

trajtimit të ujrave të zeza (%) 

2000 40.0 2015 100.0 n.d. n.a. – – 

Proporcioni i popullsisë së lidhur me ujësjellësin qendror (%) 1990 98.7 2015 100.0 2001 98.7 −11.0 Nuk ka gjasë. . 

Proporcioni i popullsisë së lidhur me rrjetet e kanalizimeve (%) 


Synimi 1. Krijimi i një ambienti të përshtatshëm për IJD-në Bullgari 


Shkalla e investimit të jashtëm të drejtëpërdrejtë në raport me BPV-në (%) 

Synimi 2. Të ruajëë nivele të qëndrueshme të shlyerjes së borxhit të jashtëm 

1992 0.3 2015 15.0 2001 5.1 −1.5 Nuk ka gjasë. . 

Shkalla e borxhit të jashtëm në raport me BPV-në (%) 

Shënim: 


1 Vaksinë kundër tuberkulozit. 

2 Vaksinë kundër difterisë, kollës së keqe dhe tetanusit. 

3 OPV – vaksina orale e poliomielitit. 

4 më pak se. 

Burimi: UNDP Bullgaria 2003. Objektivat Zhvillimore të Mijëvjeçarit 2003. Mars 2003 http:/ / www.undp.bg/ en/ publications.php?content=po&ID=2&PHPSESSID=d7032e68416fc971a39a5a1f00761e3a. 

137

138 


KROACIA 

Objektivi / Synimi/ Treguesi Standardi Synimi Shënuar Vlerësimi 


Dallimi 

në vite 

Performanca 

Objektivi 1. Çrrënjosja e varfërisë relative 

Synimi 1. Në periudhën prej vitit 2001 deri në vitin 2015 të përgjysmohet numri i njerëzve që jetojnë në varfëri relative 


Shkalla e personave të rrezikuar nga varfëria (sipas Studimit të Buxhetit Familjar) në vitin 2004 ishte 

43,499.05 HRK përfshirë të ardhurat në mallra) (%) 

Përqindja e personave të papunësuar për një kohë të gjatë të moshës nga 15 deri në 74 vjeç (personat 


e papunësuar për 12 apo më shumë muaj, si përpjestim i numrit të përgjithshëm të të papunëve 

sipas një hulumtimi të fuqisë punëtoreratio 

Përqindja e personave të papunësuar për një kohë shumë të gjatë të moshës nga 15 deri 74 vjeç 

2002 61.4 n.d. n.a. 2004 53.8 – – 

(persona të papunësuar për 24 muaj apo më shumë, si përpjestim i numrit të përgjithshëm të të 

papunëve, sipas Hulumtimit të Fuqisë punëtore) (%) 

Shkalla e personave të papunësuar për një kohë shumë të gjatë të moshës nga 15 deri 74 vjeç (përq- 

2002 45.9 n.d. n.a. 2004 41.5 – – 

indja e atyre të papunësuar për 24 muaj ose më shumë, si përpjestim i popullsisë së përgjithshme 

aktive, sipas Hulumtimit të Fuqisë punëtore) (%) 

Objektivi 2. Shkollim i garantuar për të gjithë 

Synimi 1. Të harmonizohet shkollimi me Bashkimin Evropian – Procesi i Bolonjës 

2002 6.8 n.d. n.a. 2004 5.8 – – 

Përqindja e nxënësve të regjistruar – Arsimi parashkollor (% e 3 – 6 vjeçarëve) 2002 44.9 n.d. n.a. 2004 48.4 – – 

Përqindja e nxënësve të regjistruar – Arsimi fi llor (% e 7 – 14 vjeçarëve) 2002 95.0 n.d. n.a. 2004 96.2 – – 

Përqindja e nxënësve të regjistruar – Arsimi i mesëm i lartë (% of 15 – 18 Vitis-olds) 2002 83.3 n.d. n.a. 2004 84.8 – – 

Përqindja e nxënësve të regjistruar – Shkolla fi llore (%e numrit të përgjithshëm të nxënësve që 

vijojnë arsimin e mesëm të lartë) 

2002 25.8 n.d. n.a. 2004 26.2 – – 

Përqindja e nxënësve të regjistruar – Shkolla profesionale 

(%e numrit të përgjithshëm të nxënësve që vijojnë arsimin e mesëm të lartë) 

2002 74.2 n.d. n.a. 2004 73.8 – – 

Përqindja e nxënësve të regjistruar – Shkollimi terciar (% e 19 – 25 vjeçarëve) 2002 37.8 n.d. n.a. 2004 42.2 – – 

Lëvizshmëria e nxënësve dhe mësimdhënësve –përqindja e nxënësve të huaj (% e numrit të 

përgjithshëm të nxënësve) 

2002 2.3 n.d. n.a. 2004 2.7 – – 

Lëvizja e nxënësve dhe mësimdhënësve – Numri i studentëve kroatë që studiojnë jashtë 2002 n.a. n.d. n.a. 2004 n.a. – – 

Lëvizja e nxënësve dhe mësimdhënësve – Numri i studentëve të huaj që studiojnë në Kroaci 2002 2,638 n.d. n.a. 2004 3,433 – – 

Futja në përdorim e sistemit të vlerësimit (ECTS) – Numri i institucioneve të arsimit të lartë që kanë 

fi lluar të përdorin ECTS-në 

2002 5 n.d. n.a. 2004 10 – – 

Reforma e planprogramit në pajtim me shoqërinë moderne dhe me zhvillimin ekonomik të Kroacisë 

– Numri i kurseve të harmonizuara me Deklaratën e Bolonjës 

2002 0 n.d. n.a. 2004 5 – – 

Garantimi i cilësisë së shkollimit – Numri i akreditimeve që u janë dhënë institutcioneve të arsimit të 

lartë 

2002 25 n.d. n.a. 2004 40 – – 

Futja në përdorim të “plotësimeve të diplomave” (dmth, shtesa për diploma) me qëllim të promovimit 

të punësimit – numri i institucioneve të arsimit të lartë që përdorin “plotësimet e diplomave” 

2002 2 n.d. n.a. 2004 6 – – 

Prezentimi i një vet rregullimi të shkollimit terciar – Numri iuniversiteteve të integruara 2002 0 n.d. n.a. 2004 2 – – 

Synimi 2. Të fi tohen aftësi themelore për integrim të suksesshëm në vend të punës, ekonomi dhe teknologjinë moderne bazuar në njohuri. Prezentim sistematik i klasifi kimit në arsim. 

Zbatimi i zhvillimit inovativ rajonal – Numri i institucioneve të reja të themeluara të arsimit të lartë 2002 0 n.d. n.a. 2004 5 – – 

Përdorimi i vlerësimit të jashtëm në tërë sistemin arsimor – numri i programeve në arsimin e mesëm 

të lartë/ arsimin terciar 

2002 0/ 0 n.d. n.a. 2004 

150/ 

835 

– – 

Zbatimi i reformave në shkollimin profesional – Numri i shkollave të mesme të larta që përdorin 

programet e reja që i përshtaten tregut të punës 

2002 0 n.d. n.a. 2004 n.a. – – 

Futja në zbatim e mësimit gjatë tërë jetës – Zbatimi i strategjisë kombëtare shkollimin e të rriturve 2002 jo n.d. n.a. 2004 po – – 

Futja në zbatim e mësimit gjatë tërë jetës – Zbatimi i Ligjit për Shkollimin e të Rriturve 2002 jo n.d. n.a. 2004 po – – 

Futja në zbatim e mësimit gjatë tërë jetës – Zbatimi i Planit të veprimit për shkollimin e të rriturve 2002 jo n.d. n.a. 2004 po – – 

Futja në zbatim e mësimit gjatë tërë jetës – Zhvillimi i një studimi rreth shkollimit të të rriturve 2002 jo n.d. n.a. 2005 jo – – 

Futja në zbatim e mësimit gjatë tërë jetës – Zbatimi i Ligjit të barazisë gjinore 

Synimi 3. Organizimi i shërbimeve 

2002 jo n.d. n.a. 2004 po – – 

Mbulimi i fëmijëve në çerdhe (% e 1 – 6 vjeçarëve) 2002 31.1 2015 60.0 2004 33.7 −0.8 

Organizimi i shkollimit në shkollat fi llore – Shkollat fi llore që punojnë me një ndërrim (%) 2002 50.9 2015 ngritje 2003 50.8 . . Nuk ka gjasë. . . 

Organizimi i shkollimit në shkollat fi llore – Shkollat fi llore që punojnë me dy ndërrime (%) 2002 46.4 n.d. n.a. 2003 46.4 – – 

Organizimi i shkollimit në shkollat fi llore – Shkollat fi llore që punojnë me tri ndërrime (%) 2002 2.6 2015 0.0 2003 2.8 −2.0 Nuk ka gjasë. . . 

Organizimi i shkollimit në shkollat e mesme të larta – Shkollat fi llore të larta që punojnë në një 

ndërrim (%) 

2002 n.a. n.d. n.a. 2004 23.7 – – 

Organizimi i shkollimit në shkollat e mesme të larta – Shkollat fi llore të larta që punojnë me dy 

ndërrime (%) 

2002 n.a. n.d. n.a. 2004 76.3 – – 

Adoptimi i standardeve arsimore - Numri i shkollave të përfshira në standardin arsimor kombëtar të 

Kroacisë (SAKK) 

n.d. n.a. n.d. n.a. n.d. n.a. – – 

Fondet e përgjithshme të caktuara për arsim si pjesë e BPV-së (%) 2002 4.52 2010 4.9 2003 4.67 2.2 Sipas parashikimit 

Fondet e përgjithshme të caktuara për arsim si përqindje e BPV-së – parashkollor (%) 2002 0.43 n.d. n.a. 2003 0.43 – – 

Fondet e përgjithshme të caktuara për arsim si përqindje e BPV-së – fi llor (%) 2002 2.11 n.d. n.a. 2003 2.14 – – 

Fondet e përgjithshme të caktuara për arsim si përqindje e BPV-së – i mesëm i lartë (%) 2002 1.02 n.d. n.a. 2003 1.08 – – 

Fondet e përgjithshme të caktuara për arsim si përqindje e BPV-së – terciar (%) 2002 0.89 n.d. n.a. 2003 0.86 – –

Anekset 



Dallimi 

në vite 

Performanca 

Objektivi 3. Barazia gjinore dhe fuqizimi i grave 

Synimi 1. Inkurajimi i arsimit të ndjeshëm gjinor në planprograme dhe programe 

Përqindja e teksteve të ndryshuara shkollore në të gjitha nivelet e arsimit 2002 n.a. n.d. n.a. 2004 n.a. – – 

A është konsultuar Ministria e Arsimit me organizatat joqeveritare kur ka përpiluar Katalogun e 

Njohurisë për shkollat fi llore? 

2002 jo n.d. n.a. 2004 po – – 

Numri i programeve dhe seminareve për barazinë gjinore për mësimdhënësit parashkollor dhe mësimdhënësit 2002 n.a. n.d. n.a. 2004 n.a. – – 

Numri i kurseve të ndjeshme nga aspekti gjinor në fakultete të fi nancuara nga buxheti shtetëror 2002 n.a. n.d. n.a. 2004 n.a. – – 

Shuma e fondeve të investuara në hulumtimtë ndjeshëm gjinor dhe studime të grave 

Synimi 2. Rritja e pjesëmarrjes së femrave në procesin e marrjes së vendimeve politike 

2002 n.a. n.d. n.a. 2004 n.a. – – 

Numri i femrave në Parlamentin kroat 2002 34 2015 ngritje 2004 33 . . Nuk ka gjasë. . . 

Numri i femrave në qeverinë e Kroacisë (ministret femra) 2002 4 2015 ngritje 2004 4 . . Sipas parashikimit 

Përqindja e grave në organet përfaqësuese të njësive të vetëqeverisjes lokale dhe rajonale (%) 2002 9.6 2015 ngritje 2004 10.7 . . Sipas parashikimit 

A përmban Ligji elektoral dispozita për barazinë gjinore? 2002 po 2015 po 2004 po . . Sipas parashikimit 

Përqindja e femrave në listat elektorale në njësitë lokale dhe rajonale të vetëqeverisjes 

Synimi 3. Fuqizimi ekonomik i grave 

2002 n.a. n.d. n.a. 2004 19.2 – – 

Përqindja e femrave të papunësuara (%) 2002 16.6 2015 ngritje 2004 15.7 . . Sipas parashikimit 

Përqindja e femrave si përpjestimi i numrit total të personave të vetëpunësuar (%) 2002 32.2 2015 ngritje 2004 38.9 . . Sipas parashikimit 

A janë duke u hartuar programe për fuqizimin ekonomik të nënave pa burrë? 

Synimi 4. Shtypja e të gjitha llojeve të dhunës kundër grave 

2002 n.a. n.d. n.a. 2004 po – – 

A është duke u bërë edukimi i organeve dhe shërbimeve kompetente të shtetit për dhunën kundër femrave? 2002 po 2015 po 2004 po . . Sipas parashikimit 

Numri i strehimeve për viktimat e dhunës 2002 7 2015 ngritje 2004 12 . . Sipas parashikimit 

Numri i qëndrave këshilluese për viktimat e dhunës 

Synimi 5. Përmirësimi i menaxhimit të të dhënave statistikore 

2002 n.a. n.d. n.a. 2004 41 – – 

A publikohen të dhënat statistikore për gjinitë në fushën e statistikave sociale? 

Synimi 6. Forcimi i mbështetjes së mediave për barazi gjinore 

2002 po 2015 po 2004 po . . Sipas parashikimit 

Numri i programeve të ndjeshme gjinore në televizionin publik dhe në hapësirën e përgjithshme mediale 2002 n.a. n.d. n.a. 2004 n.a. – – 

Të themelojë një shpërblim për punë mediale për çështje të ndjeshme gjinore 2002 po 2015 po 2004 po . . Sipas parashikimit 

A përmban Ligji për mediat dispozita për barazi gjinore? 

Synimi 7. Të harmonizojë jetën private dhe profesionale 

2002 jo 2015 po 2004 po . . Sipas parashikimit 

Numri i çerdheve të fëmijve 2002 1,067 2015 ngritje 2004 1,089 . . Sipas parashikimit 

Numri i subjekteve ligjore që zbatojnë programe të arsimit parashkollor në shkollat fi llore dhe në shoqata 2002 n.a. n.d. n.a. 2004 101 – – 

Numri i çerdheve të fëmijve ku fëmijët qëndrojnë tetë orë në ditë ose më shumë 2002 884 n.d. n.a. 2003 8750 – – 

Numri i fëmijve që qëndrojnë në çerdhe tetë orë ose më shumë 2002 66,606 n.d. n.a. 2004 67,375 – – 

Numri ishkollave fi llore me qëndrim të zgjatur në shkollë 2002 n.a. n.d. n.a. 2004 185 – – 

Numri i nxënësve në shkollat fi llore të përfshirë në qëndrimin e zgjatur në shkollë 2002 7,830 n.d. n.a. 2003 9,160 – – 

Numri i meshkujve në pushim të atësisë 

Synimi 8. Të forcojë mekanizmat institucional 

2003 402 n.d. n.a. 2004 444 – – 

Numri i komisioneve të vendit për barazi gjinore në nivel lokal 2003 9 n.d. n.a. 2005 20 – – 

Numri i personave të punësuar në Zyrën për barazi gjinore 2004 4 n.d. n.a. 2005 5 – – 

Shkalla e rritjes së numrit të personave të punësuar në Zyrën për barazi gjinore (%) n.d. n.d. n.a. 2005 25.0 – – 

Shkalla e rritjes së buxhetit të Zyrës për barazi gjinore (%) n.d. n.d. n.a. 2005 26.9 – – 

Buxheti i Zyrës për barazi gjinore (HRK) 2004 1,531,290 n.d. n.a. 2005 1,943,260 – – 

Numri i personave të punësuar në Zyrën e Ombudsmanit për Barazi gjinore 2004 10 n.d. n.a. 2005 10 – – 

Shkalla e rritjes së numrit të personave të punësuar në Zyrën e Ombudsmanit për Barazi gjinore (%) 2004 0.0 n.d. n.a. 2005 0.0 – – 

Shkalla e rritjes së buxhetit të Zyrës së Ombudsmanit për Barazi gjinore (%) 2004 n.a. n.d. n.a. 2005 25.9 – – 

Buxheti i Zyrës së Ombudsmanit për Barazi gjinore (HRK) 

Synimi 9. Forcimi i shoqërisë civile 

2004 2,006,079 n.d. n.a. 2005 2,525,405 – – 

A ofron shteti mbështetje fi nanciare për organizatat joqeveritare? 2002 po n.d. n.a. 2004 po – – 

Synimi 4. Zvoglimi i vdekshmërise së foshnjeve dhe fëmijëve 

Synimi 1. Të zvogëlojë shkallën e vdekshmërisë paralindjes dhe të foshnjeve 


Shkalla e lindjeve të fetusëve të vdekur (‰) 1990 4.4 2015 rënie 2003 5.7 . . Nuk ka gjasë. . . 

Shkalla e vdekshmërisë së hershme pas lindjes(‰) 1990 5.9 2015 rënie 2003 3.8 . . Sipas parashikimit 

Shkalla e vdekshmërisë së foshnjeve (në 1,000 foshnje të lindura) 1990 10.7 2015 rënie 2003 6.3 . . Sipas parashikimit 

Shkalla e vdekshmërisë së fëmijve me peshë të vogël në lindje – ELBW (500 – 999g) (‰) 2002 635.8 n.d. n.a. 2003 767.9 – – 

Shkalla e vdekshmërisë së fëmijve me peshë të vogël në lindje – VVLBW (1000 – 1499g) (‰) 2002 295.5 n.d. n.a. 2003 248.9 – – 

Shkalla e vdekshmërisë së fëmijve me peshë të vogël në lindje – VLBW (1500 – 2499 g) (‰) 2002 106.9 n.d. n.a. 2003 47.5 – – 

Shkalla e vdekshmërisë së fëmijve me peshë të vogël në lindje – gjithsej LBW (500 – 2499 g) (‰) 2002 107.1 n.d. n.a. 2003 118.8 – – 

139

140 


KROACIA (vazhdimi) 



Dallimi 

në vite 

Performanca 

Synimi 2. Të përmirsojë kujdesin pas lindjes 

Numri i ekzaminimeve në klinikë gjatë shtatzanisë – 0 ekzaminime 

(numri optimal i ekzaminimeve gjatë një shtatzanie normale të shëndoshë është 10) 

2002 770 n.d. n.a. 2003 1,362 – – 

Numri i ekzaminimeve në klinikë gjatë shtatzanisë – 1 – 2 ekzaminime 2002 859 n.d. n.a. 2003 832 – – 

Numri i ekzaminimeve në klinikë gjatë shtatzanisë – 3 – 5 ekzaminime 2002 4,005 n.d. n.a. 2003 3,480 – – 

Numri i ekzaminimeve në klinikë gjatë shtatzanisë – 6 – 8 ekzaminime 2002 12,025 n.d. n.a. 2003 11,112 – – 

Numri i ekzaminimeve në klinikë gjatë shtatzanisë – >9 ekzaminime 2002 20,904 n.d. n.a. 2003 21,729 – – 

Numri i ekzaminimeve në klinikë gjatë shtatzanisë –numër i panjohur i kotrollimeve 2002 861 n.d. n.a. 2003 419 – – 

Numri i skenimeve me ultrazë gjatë shtatzanisë – 0 skenime 

(numri optimal I skenimeve në një shtatzani normale është 3) 

2002 939 n.d. n.a. 2003 1,455 – – 

Numri i skenimeve me ultrazë gjatë shtatzanisë – 1 skenim 2002 972 n.d. n.a. 2003 756 – – 

Numri i skenimeve me ultrazë gjatë shtatzanisë – 2 skenime 2002 3,337 n.d. n.a. 2003 2,617 – – 

Numri i skenimeve me ultrazë gjatë shtatzanisë – 3 skenime 2002 7,389 n.d. n.a. 2003 6,577 – – 

Numri i skenimeve me ultrazë gjatë shtatzanisë – 4 – 5 skenime 2002 16,620 n.d. n.a. 2003 17,012 – – 

Numri i skenimeve me ultrazë gjatë shtatzanisë – >6 skenime 2002 9,078 n.d. n.a. 2003 9,653 – – 

Numri i skenimeve me ultrazë gjatë shtatzanisë – numër i panjohur 2002 7,089 n.d. n.a. 2003 864 – – 

Koha e ekzaminimit të parë para lindjes – 1–8 javë (numri i shtatzanive) (koha optimale e ekzaminimit 

të parë është deri me javën e 8 të të shtatzanisë, dhe nga java e 9 deri 12 të shtatzanisë) 

2002 11,819 n.d. n.a. 2003 11,951 – – 

Koha e ekzaminimit të parë para lindjes – 9–12 javë (numri i shtatzanive) 2002 13,499 n.d. n.a. 2003 14,047 – – 




Koha e ekzaminimit të parë para lindjes – 31–35 javë (numri i shtatzanive) 2002 299 n.d. n.a. 2003 306 – – 

Koha e ekzaminimit të parë para lindjes – 36–41 javë (numri i shtatzanive) 2002 143 n.d. n.a. 2003 111 – – 

Koha e ekzaminimit të parë para lindjes – >42 javë (numri i shtatzanive) 2002 1 n.d. n.a. 2003 2 – – 

Koha e ekzaminimit të parë para lindjes – kohëzgjatje e panjohur e shtatzanisë në kohën e 

ekzaminimit të parë (numri i shtatzanive) 

2002 4,336 n.d. n.a. 2003 4,980 – – 

Numri i vizitave në shtëpi gjatë shtatzanisë (numri optimal i vizitave të infermiereve në shtëpi është 

dy) (numri i vizitave për gra shtatzëna) 

2002 0.84 n.d. n.a. 2003 0.74 – – 

Numri i vizitave në shtëpi gjatë shtatzanisë (numri optimal i vizitave të infermiereve në shtëpi është 

dy) Numri i vizitave për gra pas lindjes 

Synimi 3. Të përmirsojë kujdesin pas lindjes 

2002 3.3 n.d. n.a. 2003 3.6 – – 

Numri i specializimeve në neonatologji i aprovuar nga Ministria e Shëndetësisë dhe Mirëqenies 

Sociale – numri i specializimeve në neonatologji (numri për një vit) 

2002 0 2015 10 2003 0 −1.0 Ka gjasë... 

Numri i specializimeve në neonatologji i aprovuar nga Ministria e Shëndetësisë dhe Mirëqenies 

Sociale – numri i specializimeve fetuso-maternale (numri për një vit) 

2002 0 2015 10 2003 1 0.3 Sipas parashikimit 

Dinamika e blerjes së pajisjeve kryesore shëndetësore (optimumi është 15% në vit e tërë pajisjeve të 

nevojshme) 

n.d. n.a. n.d. n.a. n.d. n.a. – – 

Numri i specializimeve të reja në pediatri për shëndetësinë primare në vit 2002 9 n.d. n.a. 2003 22 – – 

Synimi 4. Të zvogëlojë numrin e “vdekjeve që mund të shmangen”, dmth, vdekjeve që ndodhin nga shkaqet paralindjes të cilat mund të shmangen dhe vlerësimi i para lindjes dhe vdekjes së 

fëmijve në nivele kombëtare dhe rajonale 

Trendet e vdekshmërisë pas lindjes dhe komponentet e saj (vdekshmëria e hershme pas lindjes dhe 

vdekshmëria e fetuseve) dhe vdekjet e fëmijve në nivel kombëtar dhe rajonal në 5 vitet e fundit 

2002 n.a. n.d. n.a. 2003 n.a. – – 

Numri i shkaqeve të vdekjeve të foshnjeve – sëmundjet ngjitëse dhe parazite 2002 3 n.d. n.a. 2003 2 – – 

Numri i shkaqeve të vdekjeve të foshnjeve – tumorët 2002 1 n.d. n.a. 2003 3 – – 

Numri i shkaqeve të vdekjeve të foshnjeve – sëmundjet e gjakut dhe enëve të gjakut dhe disa 

sëmundje të sistemit të imunitetit 

2002 4 n.d. n.a. 2003 0 – – 

Numri i shkaqeve të vdekjeve të foshnjeve –sëmundjet endokrine, sëmundjet me ushqim ose metabolike 2002 1 n.d. n.a. 2003 3 – – 

Numri i shkaqeve të vdekjeve të foshnjeve – sëmundjet e sistemit nervor 2002 7 n.d. n.a. 2003 1 – – 

Numri i shkaqeve të vdekjeve të foshnjeve – sëmundjet e sistemit të qarkullimit të gjakut 2002 0 n.d. n.a. 2003 2 – – 

Numri i shkaqeve të vdekjeve të foshnjeve – sëmundjet e sistemit të frymëmarrjes 2002 1 n.d. n.a. 2003 3 – – 

Numri i shkaqevetë vdekjeve të foshnjeve – sëmundjet e sistemit të tretjes 2002 0 n.d. n.a. 2003 1 – – 

Numri i shkaqeve të vdekjeve të foshnjeve – disa kushte që ndodhin gjatë periudhës para lindjes 2002 163 n.d. n.a. 2003 156 – – 

Numri i shkaqeve të vdekjeve të foshnjeve – të metat gjatë lindjes, deformimet dhe abnormalitetett 

kromozonale 

2002 83 n.d. n.a. 2003 70 – – 

Numri i shkaqeve të vdekjeve të foshnjeve – simptomet, shenjat dhe rezultatet abnormale të testeve 

klinike dhe laboratorike që nuk klasifi kohen diku tjetër 

2002 15 n.d. n.a. 2003 4 – – 

Numri i shkaqevetë vdekjeve të foshnjeve –lëndimet, helmimet dhe disa pasoja tjera të shkaqeve të jashtme 2002 4 n.d. n.a. 2003 6 – – 

Numri i vdekjeve të foshnjeve –gjithsej 2002 282 n.d. n.a. 2003 251 – –

Anekset 



Dallimi 

në vite 

Performanca 

Synimi 5. Të zvogëlojë shkallën e vdekshëmrisë së fëmijvve 

Shkalla specifi ke e vdekshmërisë së fëmijve për: foshnjet (Në 1,000 lindje) 2002 7.0 2015 rënie 2003 6.3 . . Sipas parashikimit 

Shkalla specifi ke e vdekshmërisë së fëmijve për: fëmijët 1 -4 vjeçar (Në 1,000 lindje) 2002 27.9 2015 rënie 2003 21.2 . . Sipas parashikimit 

Shkalla specifi ke e vdekshmërisë së fëmijve për: fëmijët 5-9 vjeçar (Në 1,000 lindje) 2002 14.5 2015 rënie 2003 15.3 . . Nuk ka gjasë. . . 



Shkaqet kryesore të vdekjes së dhunshme gjatë fëmijërisë-numri i vdekjeve të dhunshme për: foshnjet 2002 4 2015 rënie 2003 6 . . Nuk ka gjasë. . . 

Shkaqet kryesore të vdekjes së dhunshme gjatë fëmijërisë – numri i vdekjeve të dhunshme për: 

children 1 - 4 vjeçar 

2002 10 2015 rënie 2003 11 . . Nuk ka gjasë. . . 


fëmijët 5 - 9 vjeçar 



fëmijët 10 – 14 vjeçar 



fëmijët 15 - 19 vjeçar 


Synimi 6.Të zvogëlojë vdekjet e shkaktuara nga aksidentet dhe velerësojë zbatimin e programeve me qëllim të zvoglimit të vdekjeve nga aksidentet të fëmijve në nivel kombëtar dhe ta rajoneve 

Trendet e vdekjes së fëmijve në nivel kombëtar dhe rajonal 2002 n.a. n.d. n.a. 2003 n.a. – – 

Numri i vdekjeve të shkaktuara nga aksidentet 2002 141 2015 rënie 2003 168 . . Nuk ka gjasë. . . 


Synimi 1.Të mbajë vdekshmërinë e nënave gjatë lindjes në nivel të ulët 


Shkalla e vdekshmërisë së nënave (në 100,000 lindje) 

Synimi 2. Të ruajë dhe përmirsojë shëndetin riprodhues 


Përqindja e grave që bëjnë ekzaminime preventive në kujdesin shëndetësor (në 1,000 gra të moshës 

për të lindur fëmijë) 


Përqindja e grave shtatzana me >9 ekzaminime para lindjes (%) 

Synimi 3. Zvogëlimi i metejshëm në përqindjen e shtatzanive të ndërprera, veçanërisht te adoleshentët 


Përqindja e shtatzanive të ndërprera sipas moshës dhe llojit të ndërprerjes 2002 11.1 2015 rënie 2003 10.2 . . Sipas parashikimit 

Ndërprerjet e ligjshme të shtatzanisë nga shtatzanitë e përgjithshme (% shtatzanive të përgjithshme) 2002 51.6 n.d. n.a. 2003 53.9 – – 

Ndërprerjet e ligjshme të shtatzanisë - gratë 40 vjeçare (% shtatzanive të përgjithshme për këtë arsye) 2002 11.0 n.d. n.a. 2003 10.2 – – 

Ndërprerjet e shtatzanisë për arsye të panjohura (% shtatzanive të përgjithshme) 2002 1.2 n.d. n.a. 2003 2.4 – – 

Ndërprejet spontane (% shtatzanive të përgjithshme) 2002 19.3 n.d. n.a. 2003 17.9 – – 

Ndërprerjet tjera (% shtatzanive të përgjithshme) 2002 29.1 n.d. n.a. 2003 28.2 – – 

Synimi 4. Të zvogëlojë vdekshmërinë që rezulton nga shkaqet më të shpeshta të vdekjes së grave në moshën e plleshmërisë 

Shkalla e përgjithshme e vdekshmërisë (në 100,000 gra në moshën e plleshmërisë) 2002 84.2 2015 rënie 2003 83.5 . . Sipas parashikimit 

Përqindja e vdekshmërisë që rezulton nga shkaqet më të shpeshta të vdekjes së grave në moshën e 

plleshmërisë sipas sëmundjeve MKB (në 100,000 gra në moshën e plleshmërisë) - tumorët (%) 

Përqindja e vdekshmërisë që rezulton nga shkaqet më të shpeshta të vdekjes së grave në moshën 

2002 38.7 n.d. n.a. 2003 34.9 – – 

e plleshmërisë sipas sëmundjeve MKB (në 100,000 gra në moshën e plleshmërisë – lëndimet, 

helmimet dhe pasojat tjera nga shkaktarët e jashtëm (%) 

Përqindja e vdekshmërisë që rezulton nga shkaqet më të shpeshta të vdekjes së grave në moshën 

2002 15.5 n.d. n.a. 2003 15.0 – – 

e plleshmërisë sipas sëmundjeve MKB (në 100,000 gra në moshën e plleshmërisë) – sëmundjet e 

sistemit të qarkullimit të gjakut (%) 

2002 13.9 n.d. n.a. 2003 15.1 – – 

Objektivi 6. Luftimi I HIV/ AIDS-it, tuberkulozit dhe sëmundjeve tjera 

Synimi 1. Të ndalet infektimi me HIV/ AIDS në Republikën e Kroacisë në nivelin e tanishëm 


Përqindja e të rinjve të moshës mes 15 dhe 25 vjeçare që kanë njohuiri për mënyrat e përhapjes së 

infektimit me HIV/AIDS-it (%) 

2002 n.a. 2015 90.0 2005 38.0 – – 

Shkalla e rasteve të infektimit me HIV (në 1,000,000 njerëz) 2002 9.7 2015 ruan1 2004 10.8 . . Nuk ka gjasë. . . 

Përqindja e popullsisë të infektuar me HIV që janë të përfshirë në ndonjë formë të kujdesit shëndetësor 

Prezentimi I rregulloreve të reja që kanë të bëjnë me të drejtat e personave HIV pozitiv 

2002 n.a. 2015 70.0 2004 71.1 11.0 Sipas parashikimit 

Prezentimi i rregulloreve të reja që kanë të bëjnë me të drejtat e personave që janë HIV pozitiv 

Synimi 2. Zvogëlimi i nivelit të shtrirjes së tuberkulozit 

2002 n.a. 2015 po 2004 po . . Sipas parashikimit 

Shkalla e rasteve të tuberkulozit (në 100,000 persona) 2002 33.0 2015 rënie 2004 29.2 . . Sipas parashikimit 

Fillimi i zbatimit të mbikqyrjes gjatë terapisë 2002 n.a. 2015 po 2004 yes . . Sipas parashikimit 

Përqindja e personave të sëmurë nga tuberkulozi që janë shëruar 

Synimi 3. Zvogëlimi i shkallës së vdekshmërisë nga sëmundjet kronike jongjitëse në moshën 0- 64 

2002 n.a. n.d. n.a. 2003 60.2 – – 

Shkalla e vdekshmërisë nga sëmundjet kardiovaskulare (në 100,000 njerëz) 2002 96.8 2015 rënie 2003 96.8 . . Sipas parashikimit 

Shkalla e vdekshmërisë nga tumorët malinj (në 100,000 njerëz) 2002 108.7 2015 rënie 2003 105.1 . . Sipas parashikimit 

141

142 


KROACIA (vazhdimi) 



Dallimi 

në vite 

Performanca 


Synimi 1. Integrimi i parimeve për zhvillim të qëndrueshëm në politikat dhe programet kombëtare dhe përgjysmimi i humbjeve të “resurseve mjedisore” 


Sipërfaqja pyjore dhe toka pyjore (ha) 2003 2,485,611 2015 maintain 1 2004 2,485,611 . . Sipas parashikimit 

Proporcioni i pyjeve dhe zonave pyjore në sipërfaqen e përgjithshme të pjesës kontinentale të 

territorit të të shtetit (%) 

2003 43.5 2015 maintain 1 2004 43.5 . . Sipas parashikimit 

Sipërfaqet e parqeve të mbrojtura të natyrës (km2) 2002 5,978 2015 maintain 1 2004 5,978 . . Sipas parashikimit 

Proporcioni i pjesëve të mbrojtura të natyrës në sipërfaqen e përgjithshme të territorit të shtetit (%) 2002 6.8 2015 maintain 1 2004 6.8 . . Sipas parashikimit 

Të dhënat rreth cilësisë së zonës bregdetare (%) 2002 95 2015 95 2004 95 0.0 Sipas parashikimit 

Cilësia e plazheve të detit (%) 2002 100 2015 100 2004 100 0.0 Sipas parashikimit 

Të dhënat rreth kategorisë së ujrave sipërfaqësor (lumenjtë dhe liqenet) (% të stacioneve në pjesët e 

kategorizuara të ujrave) 

2002 76 n.d. n.a. 2004 76 – – 

Të dhënat mbi cilësinë e ujit sipërfaqësor (lumenjtë dhe liqenet) 

Synimi 2. Të zvogëlojë pjesën e popullsisë pa qasje të duhur në ujësjellës dhe kanalizim 

n.d. n.a. n.d. n.a. n.d. n.a. – – 

Proporcioni i popullsisë së lidhur në sistemin e ujësjellësit publik (%) 2002 76.0 2015 ngritje 2004 76.0 . . Sipas parashikimit 

Proporcioni i popullsisë së lidhur me sistemin e kanalizimit publik me pastrim adekuat të ujrave të 

zeza (%) 

2002 15.0 2025 60.0 2004 15.0 −2.0 Ka gjasë... 

Synimi 3. Të përmirësojë menaxhimin e hedhurinave dhe zvogëlojë sasinë e mbeturinave në Republikën e Kroacisë 

Proporcioni i mbeturinave të hudhura në raport me menaxhimin e përgjithshëm të mbeturinave në 

Republikën e Kroacisë (%) 


Proporcioni i popullsisë që mbulohet nga grumbullimi komunal i mbeturinave (%) 

Objektivi 8. Zhvillimi Partneritet Global për Zhvillim 


Synimi 1. Në bashkëpunim me vendet në zhvillim, të zhvillojë dhe zbatojë strategjitë për punë produktive për të rinjtë - zvogëlon papunësinë e të rinjve 

Shkalla e papunësisë për personat e moshës nga 15 deri në 24 vjeçar (%) 2002 35.5 2015 rënie 2004 33.4 . . Sipas parashikimit 

Shkalla e papunësisë për personat e moshës nga 25 deri në 29 vjeçar (%) 2002 19.9 2015 rënie 2004 18.7 . . Sipas parashikimit 

Numri i ndërmarrësve dhe artizanëve të moshës nga 15 deri 24 vjeçar 2002 4,000 n.d. n.a. 2004 2,000 – – 

Numri i ndërmarrësve dhe artizanëve të moshës nga 25 deri në 29 vjeçar 2002 7,000 n.d. n.a. 2004 7,000 – – 

Ekzistimi i një programi për stimulimin e punësimti të rinisë 2002 no n.d. n.a. 2004 yes – – 

Numri i personave të moshës nga 15 deri 24 vjeçar që janë punësuar përmes një politike aktive të 

punësimit 

2002 7,517 n.d. n.a. 2004 8,872 – – 

Numri i personave të moshës nga 25 deri 29 vjeçar që janë punësuar përmes një politike aktive të 

punësimit 

2002 4,858 n.d. n.a. 2004 6,441 – – 

Synimi 2. Në bashkëpunim me sektorin privat, të mbledh të dhëna për përparësitë e teknologjisë së re, veçanërisht asaj informative dhe të komunikimit 

Numri i lidhjeve primare të telefonisë fi kse 2002 1,685,000 n.d. n.a. 2004 1,676,000 – – 

Numri i lidhjeve primare të telefonisë mobile (në 100 banorë) 2002 37.97 n.d. n.a. 2004 37.77 – – 

Depërtimi i telefonisë mobile 2002 2,340,000 n.d. n.a. 2004 2,842,000 – – 

Depërtimi i telefonisë mobile (në 100 banorë) 2002 52.73 n.d. n.a. 2004 64.05 – – 

Numri i familjeve që kanë kompjuterë personal (%) 2002 27 n.d. n.a. 2004 47 – – 

Numri i familjeve që kanë lidhje të internetit (%) 2002 19.0 n.d. n.a. 2004 28.0 – – 

Numri i shfrytëzuesëve të internetit 2002 650,390 n.d. n.a. 2004 1,215,000 – – 

Numri i shfrytëzuesëve të internetit (në 100 banorë) 2002 14.7 n.d. n.a. 2004 27.4 – – 

Numri i shfrytëzuesëve të internetit broadband 2002 1,000 n.d. n.a. 2004 26,538 – – 

Numri i shfrytëzuesëve të internetit broadband (në 100 banorë) 2002 0.0 n.d. n.a. 2004 0.6 – – 

Shpenzimet e TI-së (milionë dollarë) 2002 461.7 n.d. n.a. 2004 74.6 – – 

Shpenzimet e TI-së ($ për kokë banori) 

Shënim: ruajë vlerën e treguesit të vitit. 

2002 104.1 n.d. n.a. 2004 167.1 – – 

Burimi: Republika e Kroacisë 2006. Progresi drejt arritjes së Objektivave zhvillimore të mijëvjeçarit në Republikën e Kroacisë (gjatë periudhës nga gushti 2004 deri në dhjetor 2005) (drafti i 

raportit).

KOSOVA (Krahina e administruar nga OKB) 

Anekset 



Dallimi 

në vite 

Perfor manca 

Objektivi 1. Çrrënjos varfërinë ekstreme dhe urinë 

Synimi 1. Prej vitit 1990 deri në vitin 2015 të përgjysmojë proporcionin e njerëzve që kanë të ardhura më pak se PPP 1$ në ditë 


Proporcioni i popullsisë nën vijën e varfërisë ekstreme të PPP 0.85$ në ditë (%) 2000 12.0 2015 8.4 2004 13.0* −8.2 Nuk ka gjasë. . . 

Proporcioni i popullsisë nën vijën kombëtare të varfërisë prej PPP 1.60$ në ditë (%) 2000 50.3 2015 35.2 2004 47.7* −1.4 Ka gjasë. . . 

Shkalla e varfërisë 


2000 15.7 2015 11.0 2004 16.4* −6.2 Nuk ka gjasë. . . 

Popullsia nën nivelin minimal të konsumit të elementeve ushqyese (%) 2000 12.0 2015 8.4 2004 13.0* −8.2 Nuk ka gjasë. . . 

Objektivi 2. Arritja e shkollimit të përgjithshëm fi llor Nuk ka gjasë. . . 

Synimi 1. Të sigurojë që deri në vitin 2015 të gjithë fëmijët, djem dhe vajza, të kenë mundësi të përfundojnë shkollimin fi llor 

Shkalla neto e regjistrimit në shkollimin fi llor (%) 2001 97.0 2015 100.0 2004 95.4* −10.3 Nuk ka gjasë. . . 

Proporcioni i nxënësve që fi llojnë klasën e parë e që arrijnë në klasën e 8 (%) 2001 73.0 2015 100.0 2004 90.0** 5.8 Sipas parashikimit 

Objektivi 3. Promovimi i barazisë gjinore dhe fuqizimi i grave Ka gjasë. . . 

Synimi 1. Eliminimi i pabarazive gjinore në arsimin fi llor dhe të mesëm mundësisht deri në vitin 2005 dhe në të gjitha nivelet e arsimit jo më vonë se me 2015 

Shkalla e vajzave ndaj djemëve në arsimin fi llor dhe të mesëm (klasët 1 - 5) (%) 2003 89.0 2015 100.0 n.d. n.a. – – 



Përqindja e vajzave në numrin e përgjithshëm të studentëve në Universitetin e Prishtinës (%) 2001 44.0 2015 100.0 n.d. n.a. – – 

Niveli i aktivitetit të femrave (%) 2002 41.0 2015 ngritje 2004 31.0* . . Nuk ka gjasë. . . 

Niveli i punësimit të femrave (%) 2002 64.0 2015 rënie 2004 58.1* . . Sipas parashikimit 

Proporcioni i ulëseve që mbahen nga gratë në parlamentin kombëtar (%) 2003 28.3 2015 ngritje 2004 29.1*** . . Sipas parashikimit 


Synimi 1. Të zvogëlojë për dy të tretat, prej vitit 1990 deri në vitin, vdekshmërinë e fëmijve nën pesë vjeç 


Shkalla e vdekshmërisë së foshnjeve (në 1,000 lindje) 1990 34.0 2015 12.0 2003 44.0 −24.4 Nuk ka gjasë. . . 

Shkalla e vdekshmërisë rreth lindjes (në 1,000 lindje)**** 2000 29.1 2015 10.0 2003 27.6 −1.8 Ka gjasë. . . 

Proporcioni i fëmijve 2 vjeçar të imunizuar kundër fruthit (%)***** 2002 67.0 2015 95.0 2004 76.0 2.2 Sipas parashikimit 

Objektivi 5. Përmirësimi i shëndetit të nënës gjatë lindjes Nuk ka gjasë. . . 

Synimi 1. Të zvogëlojë për tri të katërtat, prej vitit 1990 deri në vitin 2015, shkallën e vdekshmërisë së nënave gjatë lindjes 

Shkalla e vdekshmërisë së nënave gjatë lindjes (në 100,000 lindje)**** 1990 9.0 2015 5.2 2003 21.0 −92.4 Nuk ka gjasë. . . 

Lindjet e asistuara nga personeli i kualifi kuar mjekësor (% e numrit të përgjithshëm)****** 2001 95.0 2015 100.0 2003 97.0 3.6 Sipas parashikimit 


Synimi 1. Të ketë ndalur deri me 2015 dhe të fi lloj zvogëlimin e përhapjes së HIV/ AIDS 


Shkalla e përdorimit të kondomit brenda shkallës së përdorimit të kontraceptivëve (%)******* 2000 5.6 2015 ngritje 2003 7.3 . . Sipas parashikimit 

Shkalla e përdorimit të kontraceptivëve (%)******* 2000 18.9 2015 ngritje 2003 35.0 . . Sipas parashikimit 

Përdorimi i kondomit gjatë seksit e fundit me rrezik të lartë (%) 2003 83.0 2015 n.a. n.d. n.a. – – 

Popullsia e moshës nga 15 deri 24 vjeçare me njohuri të përgjithshme dhe të sakta rreth HIV/ AIDS 

(%)******* 

2003 66.0 2015 n.a. n.d. n.a. – – 

Synimi 2. Të ketë ndalur deri me 2015 dhe të ketë fi lluar zvogëlimin e shfaqjes së malaries dhe sëmundjeve tjera të rënda 

Përhapja e tuberkulozit (rastet në 100,000 njerëz)******** 2002 67.4 2015 rënie 2004 48.5 . . Sipas parashikimit 

Shkalla e vdekjeve e lidhur me tuberkulozin (rastet në 100,000 njerëz)******** 2001 3.5 2015 rënie 2003 3.5 . . Sipas parashikimit 

ProporcioniiI rasteve të tuberkulozit të zbuluara dhe të shëruara nën DOTS (%)******** 2001 70.0 2015 ngritje 2003 89.0 . . Sipas parashikimit 

Objektivi 7. Sigurimi i ambientit të qëndrueshëm Sipas parashikimit 

Synimi 1. Të integrojë parimet e zhvillimit të qëndrueshëm në politikat dhe programet e vendeve dhe të zvogëlojë humbjen e resurseve mjedisore 

Proporcioni i sipërfaqes pyjore (%) 2003 41.0 2015 ngritje 2004 41.0 . . Sipas parashikimit 

Zonat kombëtare të mbrojtura (% sipërfaqes së përgjithshme të tokës) 2003 4.3 2015 ngritje 2004 4.3 . . Sipas parashikimit 

Synimi 2. Të përgjysmojë deri me 2015, proporcionin e njerëzve pa qasje në ujë të pijshëm të sigurtë dhe në kushte themelore sanitare 

Proporcioni i popullsisë me qasje të qëndrueshme në sistemin e ujsjellësit publik (%) 2003 44.0 2015 ngritje 2004 72.5 . . Sipas parashikimit 

Proporcioni i popullsisë urbane dhe rurale me qasje në sisteme të kanalizimit (%) 2003 28.0 2015 ngritje 2004 66.7 . . Sipas parashikimit 

Synimi 3.Deri në vitin 2020 të ketë arritur një përmirësim të dukshëm në jetën e së paku 100 milionë banuesë të barakave 

Objektivi 8. Zhvillimi Partneritet Global për Zhvillim 


Shkalla e papunësisë e popullsisës së moshës nga 15- 24 (%) 2002 71.6 2015 rënie 2004 63.5 . . Sipas parashikimit 

Synimi 2. Në bashkëpunim me kompanitë farmaceutike, të ofrojë qasje në ilaçet esenciale me çmime të volitshme 

Synimi 3.Në bashkëpunim me sektorin privat të vëj në dispozicion teknologjitë e reja, veçanërisht atë informative dhe të komunikimit 

Burimi: UNDP Kosovë 2004. Objektivat zhvillimore të mijëvjeçarit: Ku do jemi në vitin 2015? Mars 2004. http:/ /www.ks.undp.org/ MDG/ MDG-English-Version.pdf. 

* UNDP Kosovë 2004. Ngritja e qytetarëve: Sfi dat dhe zgjedhjet. Raporti i zhvillimit njerëzor në Kosovë. http:/ / www.ks.undp.org/ hdr-new/ index.html (fi gure for 2004). 

** Ministria e Arsimit, Shkencës dhe Teknologjisë – IPVQ (shifra për vitin). 

*** Rezultatet zgjedhore të OSBE-së (shifra për vitin 2004). 

**** PEPC 2003 dhe 2004 (shifrat për 2003 dhe 2004). 

***** LOT Studimi i Cilësisë 2004 (shifra për 2004). 

****** Sistemi vital statistikor i Kosovës (shifra për 2003). 

******* ADSH 2003 (shifra për 2003). 

******** MSH – Programi Kombëtar i Tuberkulozit (shifrat për 2003 dhe 2004). 

******** MOH – National Tuberculosis Programme (fi gures for 2003 and 2004). 

143

144 


MAQEDONIA 



Dallimi 

në vite 

Performanca 

Objektivi 1. Zvogëlimi i varfërisë dhe përjashtimit social 

Synimi 1. Të zvogëlojë proporcionin e popullsisë që jeton nën vijën e varfërisë në 9.5 % deri më 2015 


Shkalla e varfërisë (popullsia nën 70 % të konsumi tekuivalent mesatar) (%) 1997 19.0 2015 9.5 2003 30.2 −27.2 Nuk ka gjasë. . . 

Indeksi i përmasës së varfërisë (shpeshtësia me përmasën e varfërisë) (%) 1997 4.6 2015 3.5 2003 9.4 −84.5 Nuk ka gjasë. . . 

Pabarazitë rajonale në BPV për kokë banori (BPV në rajonin më të varfër në % BPV-së së rajonit më të pasur 2002 25.7 2015 25.0 n.d. n.a. – – 

Indeksi/koefi cienti Gini (%) n.d. n.a. n.d. n.a. 2003 29.9 – – 

Synimi 1. Të sigurojë që deri me 2015 të gjithë fëmijët të jenë në gjendje të përfundojnë shkollimin fi llor 

Target 1. Ensure that, by 2015, all children will be able to complete a full course of primary schooling 

Ka gjasë... 

Përfshirja në shkollimin fi llor (regjistrimi bruto) (%) 1990 100.7 2015 100.0 2003 95.6 . . Nuk ka gjasë. . . 

Proporcioni i nxënësve që fi llojnë klasën 1 dhe që arrijnë në klasën 5 (%) 1995 93.6 2015 100.0 2004 95.4 −3.4 Nuk ka gjasë. . . 

Shkalla e shkrim-leximit të 15+ vjeçarëve (%) 1994 94.0 2015 100.0 2002 96.4 0.2 Sipas parashikimi 

Përfshirja në shkollimin e mesëm (bruto) 1990 56.5 2015 n.a. 2003 72.2 – – 

Personat me kualifi kim të ulët shkollor (EU) – proporcioni i 25 - 64 vjeçarëve që kanë arritur nivelin dy 

ose më poshtë të KNSA-së (%) 

n.d. n.a. n.d. n.a. 2002 0.46 – – 

Target 2. Eliminate gender disparities in primary and secondary education, preferably by 2005, and at all levels of education no later than 2015 

Shkalla e vajzave ndaj djemëve në arsimin fi llor (%) 1998 91.6 2015 100.0 2004 92.3 −4.5 Nuk ka gjasë. . . 

Shkalla e vajzave ndaj djemëve në arsimin e mesëm (%) 1998 84.6 2015 100.0 2004 83.7 −7.0 Nuk ka gjasë. . . 

Shkalla e vajzave ndaj djemëve në arsimin e lartë (%) 1998 106.4 2015 100.0 2004 109.8 11.0 Sipas parashikimi 

Shkalla e grave të shkolluara ndaj meshkujve të moshës mbi 15 vjeç, gjithsej (%) 1994 93.6 2015 100.0 2002 96.1 0.3 Sipas parashikimi 

Objektivi 3. Promovimi barazisë gjinore dhe fuqizimi i grave Sipas parashikimi 

Synimi 1. Përgjysmimi deri me 2015 i përqindjes së grave si punëtorë familjar pa pagesë dhe zvogëlimi i nivelit të aktivtetit të tyre për një të tretën 

Pabarazitë në të ardhura n.d. n.a. n.d. n.a. n.d. n.a. – – 

Shkalla e joaktivitetit, gratë n.d. n.a. n.d. n.a. n.d. n.a. – – 

Shkalla e aktivitetit, gratë (%) 

Synimi 2. Dyfi shimi i pjesëmarrjes së femrave në jetën publike deri me 2015 

n.d. n.a. n.d. n.a. 2003 43.5 – – 

Pjesëmarrja e grave në parlament (%) 1990 4.2 2015 ngritje 2002 17.5 . . Sipas parashikimi 

Pjesëmarrja e grave në qeveri (%) 1998 14.8 2015 ngritje 2002 11.8 . . Nuk ka gjasë. . . 

Këshilltarët femra të zgjedhur me votë në këshillat lokale në krahasim me meshkujt (%) 1990 5.2 2015 10.4 2005 28.6 10.0 Sipas parashikimi 


Synimi 1. Të zvogëlojë edhe me shumë përqindjen e vdekjeve të fëmijve nën pesë vjeç dhe foshnjeve 

Sipas parashikimi 

Shkalla e vdekshmërisë së fëmijve nën pesë vjeç (në 1,000 lindje) 1990 33.3 2015 rënie 2003 12.6 . . Sipas parashikimi 

Shkalla e vdekshmërisë së foshnjeve (në 1,000 lindje) 

Synimi 2. Të eliminojë shfaqjen e fruthit deri në vitin 2015 

1990 31.6 2015 rënie 2003 11.3 . . Sipas parashikimi 

Rastet e fruthit (në 100,000) 1990 64.2 2015 0.0 2002 1.3 12.5 Sipas parashikimi 

Proporcioni i fëmijve 1 vjeçar të imunizuar kundër fruthit/ shytave (%) 1990 93.6 2015 100.0 2002 97.8 4.4 Sipas parashikimi 

Objektivi 5. Përmirësimi i shëndetit të nënave Sipas parashikimi 

Synimi 1. Të zvogëlojë për tri të katërtat, prej vitit 1990 deri në vitin 2015, përqindjen e vdekshmërisë së nënave gjatë lindjes 

Shkalla e vdekshmërisë së nënave (në 100,000 lindje) 1991 11.5 2015 3.2 2003 3.7 10.6 Sipas parashikimi 

Proporcioni i lindjeve që asistohen nga personeli i kualifi kuar mjekësor (%) 1990 88.9 2015 100.0 2002 98.2 8.9 Sipas parashikimi 

Objektivi 6. Luftimi i HIV/ AIDS-it dhe tuberkulozit 

Synimi 1. Të ketë ndalur deri më 2015 dhe të fi lloj zvogëlimin e përhapjes së HIV/AIDS 

Ka gjasë… 

Shkalla e shfaqjes së HIV/ AIDS (rastet e raportuara në 100,000 njerëz) 1990 0.05 2015 rënie 2002 0.20 . . Nuk ka gjasë. . . 

Numri i testeve dhe konsultimeve vullnetare rreth HIV/AIDS-it n.d. n.a. n.d. n.a. n.d. n.a. – – 

Synimi 2. Të ketë përgjysmuar deri me 2015 dhe të ketë fi lluar zvogëlimin e rasteve të tuberkulozit dhe sëmundjeve tjera të rënda 

Shkalla e përhapjes së tuberkulozit (%) 1990 81.0 2015 rënie 2003 48.7 . . Sipas parashikimi 

Shkalla e vdekshmërisë së lidhur me tuberkulozin (në 100,000 njerëz) 1990 4.9 2015 rënie 2003 3.8 . . Sipas parashikimi 

Proporcioni i rasteve të zbuluara dhe të shëruara të tuberkulozit nën DOTS (%) 2003 73.0 n.d. n.a. n.d. n.a. – – 

Numri i rasteve të tuberkulozit me forma të shumfi shta të rezistencës n.d. n.a. n.d. n.a. n.d. n.a. – – 

Objektivi 7. Sigurimi i qëndrueshmërisë mjedisore Ka gjasë… 

Synimi 1. Të integrojë parimet e zhvillimit të qëndrueshëm ne politikat dhe programet kombëtare dhe zvogëlojë humbjen e resurseve mjedisore 

Përqindja e territorit të mbuluar nga pyjet (%) 1990 35.2 2015 37.9 2000 37.2 8.5 Sipas parashikimi 

Përqindja e territorit të mbrojtur për ruajtjen e biodiversitetit (%) 1990 7.3 2015 11.6 2000 7.3 −10.0 Nuk ka gjasë. . . 

Shfrytëzimi i energjisë (tonë të naftës ekuivalent me PPP $1 BPV) 1993 1.2 2015 rënie 1999 1.1 . . Sipas parashikimi 

Përqindja e popullsisë që përdor lëndë djegëse të ngurta (%) 1990 93.1 2015 rënie 2000 58.3 . . Sipas parashikimi 

Synimi 2. Të përgjysmojë deri me 2015, proporcionin e njerëzve pa qasje në ujë të pijshëm të sigurtë dhe në kushte themelore sanitare 

Përqindja e popullsisë (urbane dhe rurale) me qasje të qëndrueshme në burime te përmirësuara të ujit 

dhe kushte sanitare (%) 

1990 82.1 2015 93.0 2000 85.5 −2.2 Ka gjasë… 

Synimi 3. Të ketë arritur deri me 2020 përmirësime të dukshme për sigurinë e (banesave) shtëpive të njerëzve 

Pjesa e banesave që nuk plotësojnë standardet normale për jetë si përpjestim i numrit të përgjithshëm 

të familjeve (në 100,000 banesa) 

1994 5.5 2015 rënie 2000 10.9 . . Nuk ka gjasë. . .

Anekset 



Dallimi 

në vite 

Performanca 

Objektivi 8. Partneriteti për zhvillim 

Synimi 1. Të krijojë një ambient të përshtatshëm për rritjen e NDJ-së në 7% të BPV-së deri me 2015 

NDJ në proporcion me BPV-në (%) 1994 0.7 2015 12.0 2003 2.1 –6.4 Nuk ka gjasë. . . 

Te hyrat kumulative e NDJ-së për kokë banori ($) n.d. n.a. n.d. n.a. 2005 4,000 – – 

Synimi 2. Të rrisë niveline tregtisë së jashtme në tregjet botërore deri në 60 % të BPV-së dhe zvogëlojë defi citin në 12% të BPV-së 

Përpjestimi i tregtisë së jashtme të Maqedonisë në tregtinë botërore (%) 1995 0.028 2015 n.a. 2002 0.024 – – 

Përpjestimi i tregtisë së jashtme në BPV (%) 1995 87.2 2015 n.a. 2002 81.9 – – 

Burimi: Qeveria e Republikës së Maqedonisë 2005. Raporti i Republikës së Maqedonisë rreth Objektivave zhvillimor të mijëvjeçarit. Qershor 2005. 

http:/ / www.un.org.mk/ MDG/ resourcePage/ UNDP%20-%20ang.pdf. 

145


MALI I ZI 



Dallimi 

në vite 

Performanca 

Objektivi 1. Çrrënjos varfërinë ekstreme dhe urinë 

Synimi 1. Të përgjysmojë prej vitit 1990 deri në vitin 2015 proporcionin e njerëzve që kanë të ardhura më pak se PPP 1$ në ditë 


Proporcioni i popullatës që jeton me më pak se PPP 1$ në ditë (vija e varfërisë absolute) (%) 1990 10.0 2015 5.0 2005 9.8 −14.0 Nuk ka gjasë. . . 

Shkalla e dallimit të varfërisë (rastet të shumëzuara me thellësinë e varfërisë) (%) 1990 3.0 2015 1.5 2005 2.9 −13.3 Nuk ka gjasë. . . 

Përqindja e pjesës më të varfër në konsumin kombëtar (%) 

Synimi 2. Të përgjysmojë prej vitit 1990 deri në vitin 2015 proporcionin e njerëzve që vuajnë nga uria 

1990 10.0 2015 15.0 2005 8.8 −21.0 Nuk ka gjasë. . . 

Prevalenca e fëmijve me peshë të dobët nën moshën pesë vjeçare) (%) 1990 4.0 2015 2.0 2005 5.0 −27.5 Nuk ka gjasë. . . 

Proporcioni i popullsisë nën nivelin minimal të konsumit të elementeve ushqyese (%) n.d. n.a. n.d. n.a. n.d. n.a. – – 


Synimi 1. Të sigurojë që deri me 2015 të gjithë fëmijët, djem dhe vajza, të jenë në gjendje të përfundojnë shkollimin fi llor 

Shkalla neto e regjistrimit në arsimin fi llor (%) 1990 96.0 2015 99.0 2005 97.6 −1.5 Ka gjasë … 

Proporcioni i nxënësve që fi llojnë klasën e parë e që arrijnë në klasën e 5 (%) 1990 92.9 2015 95.0 2005 94.2 0.5 Sipas parashikimit 

Shkalla e shkrim-leximit të 15-24 vjeçarëve (%) 1990 90.0 2015 99.0 2005 96.3 2.6 Sipas parashikimit 

Shkalla e regjistrimit neto të fëmijvë romë që vijojnë arsimin fi llor (numri aktual i nxënësve) 2001 536 n.d. n. a. 2003 1,006 – – 

Shkalla neto e fëmijve me nevoja speciale që vijojnë shkollimin fi llor n.d. n. a. n.d. n. a. n.d. n. a. – – 

Raporti në mes të numrit të nxënësve që kanë regjistruar dhe që e kanë kryer shkollimin fi llor n.d. n. a. n.d. n. a. n.d. n. a. – – 


Synimi 1. Të eliminojë pabarazitë në arsimin fi llor dhe të mesëm, mundësisht deri me 2005, dhe në të gjitha nivelet jo më vonë se 2105. 

Përqindja e vajzave ndaj djemëve në arsimin fi llor, të mesëm dhe terciar (%) 1990 94.8 2015 100.0 2005 100.0 10.0 Sipas parashikimit 

Shkalla e femrave të shkolluara në raport me meshkujt nga 15 – 25 vjeçar (%) n.d. n. a. n.d. n. a. n.d. n. a. – – 

Përpjestimi i grave të punësuara me rrogë në sektorin jobujqësor (%) 1990 37.3 2015 50.0 2005 44.4 −1.0 Ka gjasë … 

Proporcioni i ulëseve të grave në parlamentin kombëtar (%) 1990 3.2 2015 30.0 2005 16.9 −2.2 Ka gjasë … 

Objektivi 4. Zvogëlimi i vdekshmërisë së fëmijve Ka gjasë … 

Synimi 1. Të zvogëlojë për dy të tretat, prej vitit 1990 deri në vitin 2015, vdekshmërinë e fëmijve nën pesë vjeç 

Shkalla e vdekshmërisë së fëmijve nën moshën pesë vjeçare (në 1,000 lindje) 1990 18.3 2015 8.0 2005 11.9 0.5 Sipas parashikimit 

Shkalla e vdekshmërisë së foshnjeve (në 1,000 lindje)) 1990 15.3 2015 7.0 2005 10.7 −1.1 Ka gjasë … 

Proporcioni i fëmijve 1 vjeçar të imunizuar kundër fruthit (%) 1990 84.8 2015 99.0 2005 92.0 −0.2 Ka gjasë … 

Objektivi 5. Përmirësimi i shëndetit të nënës gjatë lindjes Sipas parashikimit 

Synimi 1. Të zvogëlojë për tri të katërtat, prej vitit 1990 deri në vitin 2015, shkallën e vdekshmërisë së nënave gjatë lindjes 

Shkalla e vdekshmërisë së nënavegjatë lindjes (në 100,000 lindje) 1990 31.2 2015 10.0 2005 17.7 0.9 Sipas parashikimit 

Lindjet e asistuara nga personeli i kualifi kuar mjekësor (%) 1990 96.4 2015 100.0 2005 100.0 10.0 Sipas parashikimit 



Ka gjasë … 

Përhapja e HIV në mesin e grave shtatzëna nga 15-to-24 vjeçare (%) 1990 0.0 2015 5.0 2005 1.0 10.0 Sipas parashikimit 

Shkalla e përdorimit të kontraceptivëve (%) 1990 52.7 2015 75.0 2005 55.1 −12.3 Nuk ka gjasë … 

Numri i fëmijve të mbetur jetimë nga HIV/AIDS 1990 0.0 2015 5.0 2000 2.0 10.0 Sipas parashikimit 

Synimi 2. Të ketë ndalur deri me 2015 dhe të ketë fi lluar zvogëlimin e rasteve të malaries dhe sëmundjeve tjera të rënda 

Shkalla e vdekjeve të lidhura me malaries (%) 1990 0.0 2015 0.0 2005 0.0 10.0 Sipas parashikimit 

Proporcioni i popullatës në zonat e rrezikuara nga malaria që përdorin masa efi kase të parandalimit 

dhe trajtimit të malaries %) 


Shkalla e vdekjeve e lidhur me tuberkulozin (rastet në 100,000 njerëz) 1990 9.0 2015 0.0 2005 1.0 7.2 Sipas parashikimit 

Proporcioni i rasteve të tuberkulozit të zbuluara dhe të shëruara nën DOTS (%) 1990 90.0 2015 100.0 2005 95.0 −2.5 Ka gjasë … 

Objektivi 7. Zhvillimi i qëndrueshëm mjedisor Nuk ka gjasë. . . 

Synimi 1. Të integrojë parimet e zhvillimit të qëndrueshëm në politikat dhe programet e vendeve dhe zvogëlojë humbjen e resurseve mjedisore 

Proporcioni i sipërfaqes së tokës të mbuluar me pyje (% 1990 39.3 2015 45.0 2005 41.2 −6.7 Nuk ka gjasë. . . 

Tokat e mbrojtura të tokës për ruajtjen e diverzitetit biologjik (%a) 1990 7.2 2015 15.0 2005 13.5 5.2 Sipas parashikimit 

Efi kasitetiiI energjisë (BPV në $ e krijuara nga një njësi e energjisë) 1990 1.9 2015 0.8 2005 1.3 −1.4 Ka gjasë … 

Lirimi i dioksidit të karbonit (tonë për kokë banori) 

Synimi 2.Të përgjysmojë, deri me 2015, proporcionin e njerëzve pa qasje në ujë të pijshëm të sigurtë 

1990 3.6 2015 3.3 2005 3.8 −31.7 Nuk ka gjasë. . . 

Proporcioni i popullsisë me qasje të qëndrueshme në sistemin e përmirsuar të ujësjellësit publik (%) 1990 96.1 2015 100.0 2005 97.4 −6.7 Nuk ka gjasë. . . 

Synimi 3. Deri në vitin 2020 të ketë arritur një përmirësim të dukshëm në jetën e së paku 100 milionë banuesë të barakave 

Proporcioni i njerëzve me qasje në kushte të përmirësuar sanitare (%) 1990 97.8 2015 100.0 2005 98.5 −7.0 Nuk ka gjasë. . . 

Proporcioni i njerëzve me qasje në prona të sigurta (%) 

Objektivi 8. Zhvillimi i partneritetit për zhvillim 

n.d. n.a. n.d. n.a. n.d. n.a. – – 

Synimi 1. Në bashkëpunim me vendet në zhvillim, të zhvillojë dhe zbatojë strategjitë për punë të ndershme dhe produktive për rininë 

Shkalla e papunësisë së 15 – 24 vjeçarëve (%) 1990 14.0 2015 14.0 2005 20.9 –2.6 Nuk ka gjasë. . . 

Synimi 2. Në bashkëpunimme kompanitë farmaceutike, të ofrojë qasje në ilaçet esenciale me çmime të volitshme 

Propocioni i popullsisë që ka qasje të qëndrueshme në ilaçe esenciale me çmime të volitshme (%) 1990 80.0 2015 100.0 2005 90.0 –2.5 Ka gjasë … 

Synimi 3. Në bashkëpunim me sektorin privat të mbledh të dhëna për përparësitë e teknologjisë së re, veçanërisht asaj informative dhe të komunikimit 

Lidhjet telefonike (në 1,000 njerëz) (Synimi dhe vlera e tanishme e parapaguesëve të telefonisë fi kse dhe mobile 1990 190.0 2015 450.0 2005 360.0 1.3 Sipas parashikimit 

Kompjuterë personalë (në 1,000 njerëz) 

Shënim: shifrat për vitin 2005 janë vetëm të përafërta. 

1990 1.2 2015 20.0 2005 6.0 –8.6 Nuk ka gjasë. . . 

Burimi: Republika e Malit të Zi 2005. Raporti i Objektivave zhvillimore të mijëvjeçarit 2004. Raport mbi progresin drejt arritjes së Objektivave zhvillimore në Mal të Zi. 

http:/ / www.un.org.yu/pdf_mdgs/ fi nal.MDG.crnagora.pdf 

. 

146

RUMANIA 

Anekset 

Objektivi/ Synimi/ Treguesi Treguesi Synimi Shënuar Vlerësimi 


Dallimi 

në vite 

Performanca 

Objektivi 1. Zvogëlimi i varfërsië ekstreme 

Synimi 1. Të përgjysmojë nivelin e varfërisë së thellë deri me 2009 në krahasim me vitin 2002 

Ka gjasë… 

Shkalla e varfërisë së thellë (varfëria e thellë është gjendja në të cilën mjetet mjaftojnë vetëm për 

shportën minimale të konsumit ushqimor) (%) 


Synimi 2. Të përgjysmojë defi citin e konsumit të përsonave në varfëri ekstreme deri në vitin 2009, në krahasim me vitin 2002 dhe zvogëlojë polarizimin social 

Defi citi i konsumit të popullatës në varfëri ekstreme (%) 

Synimi 3. Të rris shkallën e punësimit të personave mes 15 dhe 24 vjeçar 


Shkalla e papunësisë së të rinjve (15 - 24 vjeçarët) (%) 

Synimi 4. Të mbështesë prodhuesit dhe përpunuesit bujqësor 

2001 17.5 2015 rënie 2003 18.5 . . Nuk ka gjasë. 

Subvencionimi për mallrat bujqësore të shitura brenda dhe jashtë vendit (një milionë Lei për hëktarë) 2002 1.0 2015 ngritje 2005 4.0 . . Sipas parashikimit 

Synimi 5. Të zvogëlojë në masë të konsiderueshme numrin e njerëzve trupshkurtërtek fëmijët në krahasim me moshën, prej vitit 2001 deri në vitin 2015, veçanërisht në zonat rurale 

Mbizotrimi i gjatësisë së shkurtër për moshën, djemtë (%) 2001 8.8 2015 rënie n.d. n.a. – – 

Mbizotrimi i gjatësisë së shkurtër për moshën, vajzat (%) 2001 3.9 2015 rënie n.d. n.a. – – 

Objektivi 2. Rritja e shkallës së përfundimit të shkollimit të obligueshëm Sipas parashikimit 

Synimi 1. Të sigurojë që së paku 95% e fëmijve në zonat rurale të përfundojnë shkollimin fi llor dhe të mesëm deri me 2012 

Shkalla e regjistrimit bruto në arsimin e obligueshëm, zonat urbane (%) 2002 98.6 2012 100.0 n.d. n.a. – – 

Shkalla e regjistrimit bruto në arsimin e obligueshëm, zonat rurale (%) 2002 95.2 2012 ngritje n.d. n.a. – – 

Përqindja e braktisjes së shkollës, zonat urbane (%) 2001 0.7 2012 rënie n.d. n.a. – – 

Përqindja e braktisjes së shkollës, zonat rurale (%) 

Synimi 2. Të rris shkallën e shkrim leximit te popullsia rome 

2001 0.6 2012 rënie n.d. n.a. – – 

Niveli i shkrim leximit të popullsisë rome (%) 1995 96.9 2015 ngritje 2002 97.0 . . Sipas parashikimit 


Synimi 1. Të rritet nivelin e punësimit të grave 

Nuk ka gjasë. 

Niveli i punësimit të grave (%) 2001 52.4 2012 ngritje 2003 44.6 . . Nuk ka gjasë. 


Synimi 1. Të përgjysmojë shkallën e vdekshmërisë së fëmijve nga 1-4vjeçar prej vitit 2002 deri në vitin 2015 


Shkalla e vdekshmërisë së fëmijve të moshës nga 1 deri 4 vjeç (%) 

Synimi 2. Të zvogëlojë vdekshmërinë e foshnjeve për 40%, prej vitit 2002 deri në vitin 2015 


Shkalla e vdekshmërisë së foshnjeve (në 1,000 lindje) 

Synimi 3. Të eliminojë fruthin deri ne vitin 2007 

2002 17.3 2015 10.4 2004 17.1 −1.6 Ka gjasë… 

Proporcioni i fëmijve njëvjeçar të imunizuar kundër fruthit (%) 2001 98.0 2007 100.0 n.d. n.a. – – 


Synimi 1.Të përgjysmojë shkallën e vdekshmërisë së nënave gjatë lindjes, prej vitit 2001 deri në vitin 2009 


Shkalla e vdekshmërisë së nënave gjatë lindjes (në 100,000 lindje) 2001 34.0 2009 17.0 2002 22.0 4.6 Sipas parashikimit 

Proporcioni i lindjeve të asistuara nga personeli i kualifi kuar shëndetësor (%) n.d. n.a. n.d. n.a. 2002 92.0 – – 

Objektivi 6. Luftimi i HIV/AIDS dhe tuberkulozit 

Synimi 1. Të mbajë deri më 2007 numrin e rasteve të HIV-it në nivelin e vitit 2002 


Rastet e HIV/AIDS (rastet e diagnistifi kuara) 2002 335.0 2007 335.0 2003 264.0 4.0 Sipas parashikimit 

Shkalla e përdorimit të kontraceptivëve (%) 

Synimi 2. Të ketë ndalur deri me 2005 dhe të fi lloj zvogëlimin e numrit të rasteve të tuberkulozit 


Synimi 1. Të sigurojë rritjen e shkallës së pyllëzimit nga 27% në 35% deri me 2040 2001 10.7 2015 rënie 2003 10.5 . . Sipas parashikimit 

Proporcioni i popullsisë së mbuluar nga KSHTD (%) 

Synimi 3. Të ofrojë qasje në ilaçe esenciale me çmime të volitshme 



Synimi 1. Të sigurojë rritjen e shkallës së pyllëzimit nga 27% në 35% deri me 2040 

Ka gjasë… 

Proporcioni i sipërfaqes pyjore (%) 

Synimi 2. Të rris proporcionin e zonës së mbrojtur nga 2.56% në vitin 1990, në 10% deri në vitin 2015 

2002 27.0 2040 35.0 n.d. n.a. – – 

Toka e mbrojtur për të ruajtur biodiversitetin (%) 

Synimi 3. Të zvogëlojë lirimin e gazit nga serrat 

1990 2.6 2015 10.0 2001 5.4 −1.4 Ka gjasë… 

Lirimet e dioksidit të karbonit (tonë për kokë banori) 

Synimi 4. Të dyfi shojë deri me 2015 proporcionin e njerëzve me qasje të qëndrueshme në ujë të pijshëm 

2001 6.5 2008 6.0 n.d. n.a. – – 

Proporcioni i popullsisë urbane të lidhur me ujësjellës qendror (%) 2000 91.8 2020 99.0 2001 92.0 −0.4 Ka gjasë… 

Proporcioni i popullsisë rurale të lidhur me ujësjellës qendror (%) 

Objektivi 8. Zhvillimi i një shoqërie të orientuar kah komunikimi dhe informimi 

Synimi 1. Të dyfi shoj numrin e parapaguesëv të rrjeteve të telefonisë fi kse mes viti 2001 dhe 2015 

2000 33.5 2020 67.0 2001 34.0 −0.8 Ka gjasë… 

Numri i parapaguesëve të rrjeteve të telefonisë fi kse (në 1,000 njerëz) 

Synimi 2. Të rris së paku për 20% në vit numrin e kompjuterëve personal 

2001 170.0 2015 320.0 2002 180.0 –0.1 Ka gjasë… 

Kompjuterët personal (në 1,000 banorë) 2001 39.0 2015 130.0 2002 50.0 0.7 Sipas parashikimit 

Burimi: UNDP Romania 2003. Millennium Development Objektivis Report. February 2004. http:/ / www.undg.org/ documents/ 3654-Romania_MDG_Report_-_English.pdf. 

147

148 


SERBIA 1 



Dallimi 

në vite 

Performanca 

Objektivi 1. Zvogëlimi i varfërisë dhe urisë 

Synimi 1. Prej vitit 1990 deri në vitin 2015 të përgjysmojë proporcionin e njerëzve që kanë të ardhura më pak se PPP $1 në ditë 


Proporcioni i popullatës që jeton me më pak se PPP $1 në ditë 1990 7.3 2015 3.65 2001 35.7 −205.5 Nuk ka gjasë. . . 

Shkalla e përmasës së varfërisë (%) 1990 1.0 2015 rënie 2000 3.1 . . Nuk ka gjasë. . . 



1990 3.4 2015 ngritje 2001 1.5 . . Nuk ka gjasë. . . 

Përqindja e fëmijve të moshës nën pesë vjeç që nuk ushqehen si duhet ose ushqehen shumë keq (%) n.d. n.a. n.d. n.a. n.d. n.a. – – 

Objektivi 2. Arritja e një shkollimi të përgjithshëm fi llor Nuk ka gjasë. . . 


Shkalla neto e regjistrimit në arsimin fi llor (%) 1991 96.2 2015 100.0 2002 97.9 −0.3 Ka gjasë… 

Proporcioni i nxënësve që fi llojnë klasën e parë e që arrijnë në klasën e 5 (%) 1991 94.2 2015 100.0 2002 94.6 −9.3 Nuk ka gjasë. . . 

Shkalla e shkrim-leximit të 15-24 vjeçarëve (%) 1991 99.8 2015 100.0 n.d. n.a. – – 

Objektivi 3. Promovimi i barazisë gjinore dhe fuqizimi i grave Nuk ka gjasë. . . 

Synimi 1.Të eliminojë pabarazitë në arsimin fi llor dhe të mesëm, mundësisht deri me 2005, dhe në të gjitha nivelet jo më vonë se 2015 

Përqindja e vajzave ndaj djemëve në arsimin fi llor (%) 1991 94.9 2015 100.0 2002 94.3 −13.8 Nuk ka gjasë. . . 

Përqindja e vajzave ndaj djemëve në arsimin e mesëm (%) 1991 101.9 2015 100.0 2002 101.2 13.0 Sipas parashikimit 

Përqindja e vajzave ndaj djemëve në arsimin terciar (%) 1991 108.6 2015 100.0 2002 114.6 130.0 Sipas parashikimit 

Përpjestimi i grave të punësuara rrogë në sektorin jobujqësor (%) 1990 38.6 2015 50.0 2001 43.2 −0.9 Ka gjasë… 

Proporcioni i ulëseve që mbajnë gratë në parlamentin kombëtar (%) 1990 6.6 2015 50.0 2001 10.4 −8.8 Nuk ka gjasë. . . 

Shkalla e femrave të shkolluara në raport me meshkujt e moshkujt e moshës 15 - 24 vjeçare (%) 1991 88.7 n.d. n.a. n.d. n.a. – – 


Synimi 1. Prej vitit 1990 deri në vitin 2015 të zvogëloj për dy të tretat,vdekshmërinë e fëmijve nën pesë vjeç 


Shkalla e vdekshmërisë së fëmijve nën moshën pesë vjeçare (në 1,000 linndje) 1990 18.3 2015 6.1 2001 11.7 2.5 Sipas parashikimit 


Proporcioni i fëmijve 1 vjeçar të imunizuar kundër fruthit (%) 1990 83.0 2015 100.0 2000 90.5 1.0 Sipas parashikimit 

Objektivi 5. Përmirsimi i shëndetit të nënës Ka gjasë… 

Synimi 1. Prej vitit 1990 deri në vitin 2015 të zvogëlojë për tri të katërtat, shkallën e vdekshmërisë së nënave 

Shkalla e vdekshmërisë së nënave (në 100,000 lindje) 3 1990 14.8 2015 4.9 2000 10.9 −0.2 Nuk ka gjasë. . . 

Lindjet e asistuara nga personeli i kualifi kuar mjekësor (%) 1990 98.3 2015 100.0 2000 98.7 −4.1 Nuk ka gjasë. . . 



Ka gjasë… 

Shkalla e vdekshmërisë nga AIDS (në 1 milionë njerëz) 1995 8.0 2015 rënie 2000 3.0 . . Sipas parashikimit 


Përhapja e malaries (numri i rasteve) 3 1990 15 2015 0 2000 16 −11.7 Nuk ka gjasë. . . 

Shkalla e vdekjeve të lidhura me malarien (numri i rasteve) 3 1990 0 2015 0 2000 0 15.0 Sipas parashikimit 

Tuberculosis prevalence rate (number of cases) 3 1990 4,149 2015 2,000 2000 4,139 −9.9 Nuk ka gjasë. . . 

Shkalla e vdekjeve e lidhur me tuberkulozin (numri i rasteve) 3 1990 381 2015 190 2000 379 −9.7 Nuk ka gjasë. . . 

Proporcioni i rasteve të tuberkulozit të zbuluara dhe të shëruara nën KSHTD (%) 1998 40.4 2015 20.2 1999 30.5 7.3 Sipas parashikimit 

Objektivi 7. Ambienti dhe zhvillimi i qëndrueshëm Sipas parashikimit 

Synimi 1. Të integrojë parimet e zhvillimit të qëndrueshëm në politikat dhe programet e vendeve dhe zvogëlojë humbjen e resurseve mjedisore 

Proporcioni i sipërfaqes së tokës të mbuluar nga pyjet (%) 1979 20.2 2015 ngritje 2000 28.0 . . Sipas parashikimit 

Zonat e mbrojtura të tokës për ruajtjen e diverzitetit biologjik (%) 1990 3.0 2015 ngritje 1997 5.0 . . Sipas parashikimit 

Synimi 2. Të përgjysmojë deri me 2015, proporcionin e njerëzve pa qasje të qëndrueshme në ujë të pijshëm të sigurtë 

Proporcioni i popullsisë me qasje të qëndrueshme në një burim të përmirësuar të ujit të pijshëm (%) 1991 78.7 2015 90.0 2000 86.6 7.8 Sipas parashikimit 

Synimi 3. Deri në vitin 2020 të ketë arritur një përmirësim të dukshëm në jetën e së paku 100 milionë banuesëve të barakave 

Proporcioni i njerëzve me qasje në kushte të përmirësuar sanitare (%) 



Synimi 1. Të zhvillojë edhe më tejnjë sistem tregtar dhe fi nanciar të hapur, të bazuar në rregulla, të parashikueshëm dhe jodiskriminues 

NZZH-ja neto ($ milionë) 1998 108.0 2015 n.a. 2000 1,135.0 – – 

Proporcioni i NZZH-së për shërbimet sociale themelore (arsimin fi llor, kujdesin shëndetësor primar, të 

ushqyerit, ujë dhe kushte sanitare të sigurta) (%) 

2000 22.0 n.d. n.a. n.d. n.a. – – 

Synimi 2. Të merret në mënyrë gjithëpërfshirëse me problemet e borxheve të vendeve në zhvillim përmes masave kombëtare dhe ndërkombëtare për ta bërë borxhin të qëndrueshëm në një afat më të gjatë 

Synimi 3. Në bashkëpunimme vendet në zhvillim të zhvillojë dhe zbatojë politikat dhe strategjitë për punë të ndershme dhe produktive për të rinjtë 

Shkalla e papunësisë e popullsisës së moshës nga 15- 24 (%) 1990 69.4 2015 35.0 2001 68.2 –10.1 Nuk ka gjasë. . . 

Synimi 4. Në bashkëpunim me kompanitë farmaceutike, të ofrojë qasje në ilaçet esenciale me çmime të volitshme në vendet në zhvillim 

Synimi 5. Në bashkëpunim me sektorin privat të vëj në dispozicion përfi timet nga teknologjitë e reja, veçanërisht atë informative dhe të komunikimit 

Lidhjet telefonike (në 1,000 njerëz) 1998 308.0 2015 ngritje 2000 332.0 . . Sipas parashikimit 

Kompjuterë personalë (në 1,000 njerëz) 

Shënim: 


1 Është publikuar një raport i OZHM-ve për Serbinë në vitin 2005. Por, ai nuk defi non qëllimet. Prandaj ky vlerësim është bërë bazuar në raportin e mëhershëm të OZHM-ve. 

2 Vetëm Serbia qendrore. 

3 Republika Federative e Jugosllavisë (RFJ)., 

Burimi: UNDP Serbia dhe Mali i Zi 2002. Objektivat zhvillimore të mijëvjeçarit: Sa është Serbia duke punuar sipas parashikimit. Beograd, Nëntor 2002.

TURQIA 

Anekset 



Dallimi 

në vite 

Performanca 


Synimi 1. Prej vitit 1990 deri në vitin 2015 të përgjysmojë proporcionin e njerëzve që kanë të ardhura më pak se PPP1 $ në ditë 


Proporcioni i popullatës që jeton me më pak se PPP 1$ në ditë (%) 1994 1.1 2015 0.1 2003 0.01 12.0 Sipas parashikimit 

Proporcioni i popullsisë nën vijën kombëtare të varfërisë (kostoja lokale e shportës së nevojave 

elementare përfshirë artikujt joushqimorë) (%) 

1994 28.3 2015 13.5 2003 28.1 −8.7 Nuk ka gjasë. . . 

Shkalla e dallimit të varfërisë (%) 1994 1.54 2015 0.1 2003 0.26 10.1 Sipas parashikimit 



1994 8.5 2015 11.0 2003 8.8 −6.5 Nuk ka gjasë. . . 

Prevalenca e fëmijve me peshë të dobët (% fëmijve nën 5 vjeç) 1998 8.3 2015 4.2 2003 3.9 12.0 Sipas parashikimit 

Popullsia që jeton nën nivelin minimal të konsumit të energjisë dietale (%) 1994 2.9 2015 0.7 2003 1.3 6.2 Sipas parashikimit 



Shkalla neto e regjistrimit në arsimin fi llor (%) 1990 74.8 2015 100.0 2003 92.0 4.0 Sipas parashikimit 

Shkalla e shkrim-leximit të 15-24 vjeçarëve (%) 1990 92.8 2015 100.0 2003 96.6 0.2 Sipas parashikimit 

Proporcioni i nxënësve që fi llojnë klasën e parë e që arrijnë në klasën e 5 (%) 1990 n.a. 2015 100.0 n.d. n.a. – – 


Synimi 1. Të eliminojë pabarazitë në arsimin fi llor dhe të mesëm, mundësisht deri me 2005, dhe në të gjitha nivelet jo më vonë se 2105 

Përqindja e vajzave ndaj djemëve në arsimin fi llor (%) 1990 84.0 2015 100.0 2004 95.1 3.3 Sipas parashikimit 

Përqindja e vajzave ndaj djemëve në arsimin e mesëm (%) 1990 64.7 2015 100.0 2003 74.4 −6.1 Nuk ka gjasë. . . 

Përqindja e vajzave ndaj djemëve në arsimin terciar (%) 1990 52.9 2015 100.0 2003 74.5 −1.5 Ka gjasë. . . 

Shkalla e femrave të shkolluara në raport me meshkujt nga 15 – 25 vjeçar (%) 1990 91.4 2015 100.0 2003 96.3 1.2 Sipas parashikimit 

Përpjestimi i grave të punësuara rrogë në sektorin jobujqësor (%) 1990 15.8 2015 35.0 2003 20.6 −6.8 Nuk ka gjasë. . . 

Proporcioni i ulëseve të grave në parlamentin kombëtar (%) 1990 1.8 2015 17.0 2002 4.4 −7.7 Nuk ka gjasë. . . 

Objektivi 4. Zvogëlimi i vdekshmërisë së fëmijve Ka gjasë… 

Synimi 1. Prej vitit 1990 deri në vitin 2015 të zvogëlojë për dy të tretat vdekshmërinë e fëmijve nën pesë vjeç 



Proporcioni i fëmijve 1 vjeçar të imunizuar kundër fruthit (%) 1993 77.9 2015 100.0 2003 79.4 −8.5 Nuk ka gjasë. . . 

Objektivi 5. Përmirësimi i shëndetit të nënës Nuk ka gjasë. . . 

Synimi 1. Prej vitit 1990 deri në vitin 2015 të zvogëlojë për tri të katërtat, shkallën e vdekshmërisë së nënave gjatë shtatzanisë, gjatë lindjes dhe pas lindjes 

Shkalla e vdekshmërisë së nënave gjatë lindjes (në 100,000 lindje) n.d. n.a. n.d. n.a. n.d. n.a. – – 

Lindjet e asistuara nga personeli i kualifi kuar mjekësor (% e numrit të përgjithshëm) 1993 75.9 2015 100.0 2003 83.0 −3.5 Nuk ka gjasë. . . 


Synimi 1. Të ketë ndalur deri në vitin 2015 dhe fi lluar zvogëlimin e përhapjes së HIV/ AIDS 


Shkalla e përdorimit të kondomëve brenda shkallës së prevalencës së kontraceptivëve (% e grave të 

martuara të moshës 15 - 49) 

1998 12.8 2015 4 2003 15.1 −9.4 Nuk ka gjasë. . . 

Shkalla e përdorimit të kontraceptivëve (%) 1998 63.9 2015 ngritje 2003 71.0 . . Sipas parashikimit 

Kondomët e përdorur në seksin e fundit me rrezik të lartë n.d. n.a. n.d. n.a. n.d. n.a. – – 

Përqindja e popullsisë e moshës 15- 24 me njohuri të përgjithshme dhe të sakta rreth HIV/AIDS (%) 1998 76.0 n.d. n.a. n.d. n.a. – – 

Përhapja e HIV-it ndër gratë shtatzëna të moshës 15 - 24 vjeçare (%) n.d. n.a. n.d. n.a. n.d. n.a. – – 

Shkalla e vijimit të mësimit nga jetimët ndaj vijimit të mësimitnga jo-jetimët e moshës 10 – 14 vjeç (%) n.d. n.a. n.d. n.a. n.d. n.a. – – 


Shkalla e përhapjes së malaries (numri i pacientëve të malaries në 100,000 njerëz) 1990 15.0 2015 rënie 2004 7.0 . . Sipas parashikimit 

Shkalla e vdekjeve të lidhura me malarien n.d. n.a. n.d. n.a. n.d. n.a. 

Rastet e tuberkulozit (rastet në 100,000 njerëz) 1990 44.0 2015 rënie 2002 24.1 . . Sipas parashikimit 

Proporcioni i popullsisë në zonat e rrezikuara nga malaria që përdorin masa efi kase parandaluese dhe 

të trajtimit (%) 

n.d. n.a. n.d. n.a. n.d. n.a. – – 

Shkalla e vdekjeve e lidhur me tuberkulozin (numri) 2002 722 n.d. n.a. n.d. n.a. – – 

Objektivi 7. Sigurimi i ambientit të qendrueshëm Sipas parashikimit 

Synimi 1. Integrimi i parimeve të zhvillimit të qëndrueshëm në politikat dhe programet e vendeve dhe zvogëlojë humbjen e resurseve mjedisore 


Zonat kombëtare të mbrojtur (% tërë sipërfaqes së tokës) 1990 2.93 2015 ngritje 2004 5.16 . . Sipas parashikimit 

Shfrytëzimi i energjisë (kg naftë ekuivalente me PPP $1 BPV) 1990 6.19 2015 rënie 2003 6.96 . . Sipas parashikimit 

Lirimi i dioksid karbonit (tonë për kokë banori) 1995 2.8 2015 rënie 2003 3.3 . . Nuk ka gjasë. . . 

Konsumimi i KFK-së që varfëron ozonin (tonë metrik) 1995 3,785.0 2015 rënie 2003 439.0 . . Sipas parashikimit 

Proporcioni i popullsisë që shfrytëzon lëndë të ngurta djegëse (%) n.d. n.a. n.d. n.a. n.d. n.a. – – 

Synimi 2. Të përgjysmojë deri me 2015 proporcionin e popullsisë pa qasje të qëndrueshme në ujë të sigurtë të pijes 

Proporcioni i popullsisë me qasje në ujë të sigurtë të pijshëm (% e popullsisë) 1994 83.1 2015 ngritje 2003 90.9 . . Sipas parashikimit 

Proporcioni i popullsisë me qasje në kushte të sigurta sanitare (% e popullsisë) 1994 67.4 2015 ngritje 2003 86.5 . . Sipas parashikimit 

Synimi 3. Deri në vitin 2020, të jetë arritur një ndryshim i konsiderueshëm në jetën e së paku 100 milonë banuesëve të barakave 

Proporcioni i familjeve me qasje në pronë të sigurtë (%) 


n.d. n.a. n.d. n.a. n.d. n.a. – – 

Synimi 1. Të zhvillojë edhe më tutje një sistem tregtar dhe fi nanciar të hapur, të bazuar në rregulla, të parashikueshëm dhe jodiskriminues 

149

150 


TURQIA (vazhdim) 



Dallimi 

në vite 

Performanca 

NZZH/ AKB neto (%) 2000 0.2 2015 n.a. 2002 0.4 – – 

Synimi 2. Të merret në mënyrë gjithëpërfshirëse me problemet e borxheve të vendeve në zhvillim përmes masave kombëtare dhe ndërkombëtare për ta bërë borxhin të qëndrueshëm në një afat më të gjatë 

Shlyerja e borxhit si përqindje e eksportit të mallrave dhe shërbimeve (%) 

Synimi 3. Të zhvillojë dhe zbatojë strategjitë për punë të ndershme dhe produktive për të rinjtë 


Shkalla e papunësisë e popullsisës së moshës nga 15- 24 (%) 1990 16.0 2015 rënie 2004 19.7 . . Nuk ka gjasë. . . 

Synimi 4. Në bashkëpunim me kompanitë farmaceutike, të ofrojë qasje në ilaçet esenciale me çmime të volitshme 

Popullsia me qasje të qëndrueshme qasje në ilaçet esenciale me çmime të volitshme (%) 1999 95 – 100 2015 100.0 n.d. n.a. – – 

Synimi 5. Në bashkëpunim me sektorin privat të vëj në dispozicion përfi timet nga teknologjitë e reja, veçanërisht atë informative dhe të komunikimit 

Lidhjet telefonike (në 100 njerëz) 1994 20.2 2015 n.a. 2004 26.8 – – 

Kompjuterë personalë (në 100 njerëz) 1990 0.5 2015 17.2 2002 33.5 13.0 Sipas parashikimit 

Shfrytëzuesit e internetit (në 100 njerëz) 

Shënim: 


1 

Shënimet e fundit tregojnë rënie konstante. 

Burimi: T.R. Nënsekretariati i Organizatës së Planifi kimit Shtetëror i Kryeministrisë së 2005. Raporti për objektivat zhvillimore të mijëvjeçarit Turkey 2005. 

http:/ / www.undp.org.tr/ docs/ mdg/ 6161-Turkey_MDG_Report.pdf.

BSHP-të Perëndimore dhe Kaukazi 

Sqarime: 




• ‘n. a.’ i referohet të dhënave që nuk janë në dispozicion (i.e., të dhënat nuk janë dhënë në raportet kombëtare 

dhe nuk janë në dispozicion nga ndonjë burim tjetër); 

• ‘n. d .’ i referohet të dhënave të paidentifi kuara (i.e., raporti kombëtar nuk e defi non standardin/ Synimin/ 

vitin e tanishëm) 

• Shtylla ‘Dallimi në vite’ paraqet ndryshimin në mes të kohës së mbetur deri në vitin e synuar dhe kohës së 

nevojshme për të arritur synimin (vlerat pozitive nënkuptojnë se një vend është përpara afatit ndërsa ato 

negative nënkuptojnë se ai është pas afatit); 


• ‘. .’ korrespondon me një tregues për të cilin nuk është e mundur të bëhet një vlerësim i saktë i progresit 

drejt një Synimi të caktuar; 



Anekset 

151

152 


ARMENIA 



Dallimi 

në vite 

Performanca 

Objektivi 1. Çrrënjosja e varfërisw ekstreme dhe urisw 

Synimi 1. Deri me 2015 të zvogëlojë nivelin e varfërisë nën nivelin e vitit 1990 


Propocioni i popullsisë nën PPP $4 në ditë (%) 1996 90.0 2015 30.0 2003 15.0 −0.6 Ka gjasë… 

Shkalla e shpenzimeve për familje nga shpenzimet e buxhetit ndaj përmasës së varfërisë (e tërë 

shuma për familje) (%) 

1999 33.3 2015 >50.0 2003 46.7 8.9 Sipas parashikimit 

Proporcioni i pjesës së njerëzve më të varfër ndaj atyre më të pasur 1999 0.03 2015 >0.20 2003 0.08 0.2 Sipas parashikimit 

Shkalla e nivelit të varfërisë jashtë kryeqytetit ndaj asaj brenda në kryeqytet (%) 

Synimi 2. Tw përgjysmojë në mes të vitit 1990 dhe 2015 proporcionin e njerëzve që vuajnë nga uria 

1996 0.9 2015 20.0 n.d. n.a. – – 

Shkalla e regjistrimit të njerëzve të varfër (të grupmoshës përkatëse) në shkollimin e lartë (%) n.d. n.a. 2015 >10.0 n.d. n.a. – – 


Synimi 1. Tw rrisw deri nw vitin 2015 pjesëmarrjen e grave në marrjen e vendimeve politike 


Proporcioni i femrave anëtare të Kuvendit kombëtar, ministre, guvernatore, zëvendës minister (%) n.d. n.a. 2015 >25.0 2003 4.0 – – 

Proporcioni i femrave udhëheqëse të komunitetit (%) n.d. n.a. 2015 >10.0 2003 1.8 – – 

Proporcioni i femrave në mesin e personave të regjistruar si të papunë (%) 1996 72.7 2015 10.0 2000 10 15.0 Sipas parashikimit 

Shfrytëzimi i energjisë (ekuivalent me kg naftë) (për PPP $1,000 BPV) 1990 4.5 2015 >6.0 2002 4.8 0.2 Sipas parashikimit 

Lirimi i dioksidit të karbonit për kokë banori (mijë tonë) 1990 7.0 2015 1,903 2003 1,896.76 −18.0 Nuk ka gjasë. . . 

Prodhimi mesatar i energjisw nga Liqeni Sevan 1990 4.2 2015 9 – 10 2003 3.8 −14.7 Nuk ka gjasë. . . 

Përmbajtja mesatare e oksigjenit në liqenin Sevan 1990 3.6 2015 8 – 9 2003 3.8 −8.8 Nuk ka gjasë. . . 

Proporcioni i popullsisë që shfrytëzon lëndë të ngurta djegëse (%) 

Synimi 2. Rritja e qasjes në ujë të sigurtë të pijshëm në zonat rurale 

n.d. n.a. 2015

Anekset 



Dallimi 

në vite 

Performanca 

Objektivi 8. Zhvillimi i partneritetit global pwr zhvillim 

Synimi 1. Tw sigurohet niveli i qeverisjes, të drejtave politike, përgjegjësisë dhe mbrojtjes së të drejtave të njeriut që mund të kontribuojnë në rritjen e NZZH dhe shfrytëzimin e saj efi kas 

Indeksi i lirisë së shtypit (vlera absolute) 2002 60 2015 1.00 2004 0.11 –0.5 Ka gjasë… 

Efektiviteti i qeverisë (gjendja) 1996 −0.46 2015 >1.00 2004 −0.34 –6.4 Nuk ka gjasë. . . 

Indeksi i sundimit të ligjit (gjendja) 1996 −0.35 2015 >1.00 2004 −0.58 –11.2 Nuk ka gjasë. . . 

Pjesa e të hyrave tatimore (buxheti i shtetit dhe fondi social) në BPV (%) 1999 17.8 2015 >22.5 2004 16.8 –8.4 Nuk ka gjasë. . . 

Indeksi i perceptimit të korrupsionit (gjendja) n.d. n.a. 2015 >5.0 2004 3.1 – – 

Synimi 2 Në bashkëpunim me sektorin privat të vëj në dispozicion teknologjitë e reja, veçanërisht atë informative dhe të komunikimit 

Parapaguesite lidhjeve telefonike dhe celulare (në 100 banorë) 2001 17.4 2015 >70.0 2004 24.5 –1.1 Ka gjasë… 

Përdorimi i kompjuterëve personal (në 100 banorë) 2001 1.6 2015 >40.0 2004 2.5 –1.7 Ka gjasë… 

Shfrytëzuesit e internetit (në 100 banorë) 2001 1.6 2015 >40.0 2003 3.7 –0.3 Ka gjasë… 

Burimi: UNDP Armenia 2006. Objektivat zhvillimore të mijëvjeçarit – Nacionalizimi dhe progresi. Raporti kombëtar 2005. 

153

154 


AZERBEJXHANI 



Dallimi 

në vite 

Performanca 


Synimi 1. Prej vitit 2002 deri në vitin 2015 të zvoglojë proporcionin e njerëzve që kanë shpenzime mujore të konsumit për kokë banori nën vijën e varfërisë absolute në vend 

Proporcioni i popullsisë me të ardhura mujore për kokë banori nën vijën e varfërisë absolute (kostoja e 

shportës së konsumit minimal) (%) 

2002 46.7 2015 n.a. n.d. n.a. – – 

Shkalla e përhapjes së varfërisë (për vijën e varfërisë absolute) (%) 2002 8.2 2015 n.a. n.d. n.a. – – 

Përqindja e pjesës më të varfër në konsumin kombëtar (%) 2002 15.1 2015 n.a. n.d. n.a. – – 

Synimi 2. Prej vitit 2002 deri në vitin 2015 të zvogëlojë proporcionin e njerëze në varfëri ekstreme; të përgjysmojë pjesën e popullsisë nën vijën e varfërisë relative 

Përhapja e fëmijve me moshë të dobët (nën pesë vjeçarë) (%) 2000 16.8 n.d. n.a. 2001 6.8 – – 

Përhapja e anemisë tek fëmijët e moshës nga 0 deri në 14 vjeçar (%) 2001 0.5 n.d. n.a. 2002 0.6 – – 

Shkalla e papunësisë dhe punësimit e ndarë sipas gjinivenë sektorin që nuk ka të bëj me naftën (%) 2003 10.7 n.d. n.a. n.d. n.a. – – 

Numri i fëmijve të institucionalizuar sepse prindërit e tyre janë shumë të varfër për ti mbajtur ata (në 

një mijë njerëz) 

Objektivi 2. Arritja e një shkollimi pothuaj të përgjithshëm fi llor 

n.d. n.a. n.d. n.a. n.d. n.a. – – 

Synimi 1. Të sigurojë që deri në vitin 2015 pothuaj të gjithë djemtë dhe vajzat të kenë mundësi të përfundojnë shkollimin e mesëm 

Shkalla e regjistrimit bruto dhe neto në shkollimin e mesëm (%) n.d. n.a. 2015 100.0 n.d. n.a. – – 

Shkalla e vijimit të arsimit të mesëm (sipas klasës, gjinisë) (%) n.d. n.a. n.d. n.a. n.d. n.a. – – 

Niveli i shkrim leximit tek 15 - 24 vjeçarët, meshkujt(%) 1999 97.1 2015 100.0 n.d. n.a. – – 

Niveli i shkrim leximit tek 15 - 24 vjeçarët, femrat (%) 1999 98.0 2015 100.0 n.d. n.a. – – 


Synimi 1. Të ruajë barazinë gjinore në arsimin fi llor dhe të mesëm dhe përmirësojë barazinë gjinore në arsimin e lartë deri me 2015 

Proporcioni i djemëve/vajzave në arsimin fi llor (%) 1990 101.5 2015 100.0 2002 97.7 . . Nuk ka gjasë. . . 

Proporcioni i djemëve/vajzave në shkollën e mesme të lartë (%) 1990 108.4 2015 100.0 2002 100.2 13.0 Sipas parashikimit 

Proporcioni i djemëve/vajzave në arsimin e lartë (%) 1990 66.2 2015 100.0 2002 83.1 0.5 Sipas parashikimit 

Shkalla e shkollimit të vajzave në raport me meshkujt më të vjetër se 15 vjeçar (%) 1999 98.7 2015 100.0 n.d. n.a. – – 

Përpjestimi i femrave të përfaqësuara në pozitat më të larta ekonomike dhe politike (%) n.d. n.a. n.d. n.a. n.d. n.a. – – 

Pjesa e grave të angazhuara në punësim me pagë në sektorin jobujqësor (%) n.d. n.a. n.d. n.a. n.d. n.a. – – 


Synimi 1. Prej vitit 1990 deri në vitin 2015 të zvogëloj për dy të tretat vdekshmërinë e fëmijve nën pesë vjeç 


Shkalla e vdekshmërisë së fëmijve nën pesë vjeç (të dhënat administrative) (në 1,000 lindje) 1990 40.5 2015 13.5 2002 23.1 4.1 Sipas parashikimit 

Shkalla e vdekshmërisë së fëmijve nën pesë vjeç (studimi i shëndetit riprodhues 2001) (në 1,000 lindje) 1995 96.8 2015 50.0 2001 88.4 −2.4 Ka gjasë. . . 

Shkalla e vdekshmërisë së foshnjeve (të dhënat administrative) (në 1,000 lindje) 1990 23.0 2015 7.7 2002 12.8 4.6 Sipas parashikimit 

Shkalla e vdekshmërisë së foshnjeve(studimi i shëndetit riprodhues 2001) (në 1,000 lindje) 1990 74.4 2015 40.0 2002 85.9 −20.4 Nuk ka gjasë. . . 

Përqindja e fëmijve 1 vjeçar të imunizuar kundër fruthit (%) 1990 83.0 2015 100.0 2002 98.8 11.2 Sipas parashikimit 

Objektivi 5. Përmirësimi i shëndetit të nënës gjatë lindjes Sipas parashikimit 

Synimi 1. Prej vitit 1995 deri në vitin 2015 të zvogëlojë për tri të katërtat shkallën e vdekshmërisë së nënave gjatë lindjes 

Shkalla e vdekshmërisë së nënave gjatë lindjes (të dhënat administrative) (në 100,000 lindje) 1995 37.0 2015 13.0 2002 19.9 7.3 Sipas parashikimit 

Shkalla e vdekshmërisë së nënave gjatë lindjes (PKVF) (në 100,000 lindje) 1988 79.0 2015 27.0 n.d. n.a. – – 

Lindjet e asistuara nga personeli i kualifi kuar mjekësor (% e numrit të përgjithshëm) 2001 89.0 2015 100.0 n.d. n.a. – – 

Objektivi 6. Luftimi i HIV/AIDS-it, malaries dhe sëmundjeve tjera 


Ka gjasë. . . 

Përhapja e HIV-in ndër gratë shtatëzëna të moshës 15-24 vjeç (%) n.d. n.a. 2015 n.a. n.d. n.a. – – 

Shkalla e përdorimit të kontraceptivëve (%) 1990 1.2 2015 rënie 2002 3.3 . . Sipas parashikimit 

Numri i fëmijve të mbetur jetimë nga HIV/AIDS 2003 0 2015 0 n.d. n.a. – – 


Shkalla e vdekjeve të lidhura me malaries (persona) 1990 0 2015 rënie 2002 505 . . Nuk ka gjasë. . . 

Proporcioni i popullatës në zonat e rrezikuara nga malaria që përdorin masa efi kase të parandalimit 

dhe trajtimit të malaries (në 100,000 njerëz) 

n.d. n.a. n.d. n.a. n.d. n.a. – – 

Shkalla e prevalencës së tuberkulozit (%) 1990 173.2 2015 rënie 2002 178.2 . . Nuk ka gjasë. . . 

Shkalla e vdekjeve e lidhur me tuberkulozin (%) n.d. n.a. n.d. n.a. n.d. n.a. – – 

Proporcioni i rasteve të tuberkulozit të zbuluara dhe të shëruara nën DOTS (%) n.d. n.a. n.d. n.a. n.d. n.a. – – 

Objektivi 7. Sigurimi i qëndrueshmërisë mjedisore Nuk ka gjasë. . . 

Synimi 1. Integrimi i parimeve të zhvillimit të qëndrueshëm në politikat dhe programet e vendeve dhe zvogëlimi i humbjes së resurseve mjedisore 


Toka e mbrojtura të tokës për ruajtjen e diverzitetit biologjik (%a) 2001 2.8 2015 ngritje 2002 5.6 . . Sipas parashikimit 

Shfrytëzimi i energjisë (ekuivalent me kg naftë për PPP $ BPV) 1990 0.8 2015 rënie 2001 0.5 . . Sipas parashikimit 


Synimi 2. Të përgjysmojë, deri me 2015, proporcionin e njerëzve pa qasje në ujë të pijshëm të sigurtë 


Qasja në ujë nga ujësjellësi (vendet urbane) (%) 1990 95.7 2015 97.9 2002 94.2 −29.4 Nuk ka gjasë. . . 

Qasja në ujë nga ujësjellësi, vendet rurale (%) 1990 10.8 2015 55.4 2002 11.2 −11.8 Nuk ka gjasë. . . 

Synimi 3. Të sigurojë që deri në vitin 2010 të gjithë PZHBV-të të jenë larguar nga vendbanimet me kushte të kufi zuara sanitare 

Proporcioni i njerëzve me qasje në kushte të përmirësuar sanitare (%) n.d. n.a. n.d. n.a. n.d. n.a. – – 

Proporcioni i njerëzve me qasje në prona të sigurta (%) 

Objektivi 8. Rritja e Investimeve të huaja jashtë sektorit të naftës 

n.d. n.a. n.d. n.a. n.d. n.a. – –

Anekset 



Dallimi 

në vite 

Performanca 

Synimi 1. Në bashkëpunim me vendet në zhvillim, të zhvillojë dhe zbatojë strategjitë për punë të ndershme dhe produktive për rininë 

Shkalla e papunësisë së 15 – 24 vjeçarëve (%) n.d. n.a. n.d. n.a. n.d. n.a. – – 

Synimi 2. Në bashkëpunim me sektorin privat të mbledh të dhëna për përparësitë e teknologjisë së re, veçanërisht në atë informative dhe të komunikimitveçanërisht asaj informative dhe të komunikimit 

Lidhjet telefonike (në 100 njerëz) n.d. n.a. n.d. n.a. n.d. n.a. – – 

Kompjuterët personal (në 100 njerëz) n.d. n.a. n.d. n.a. n.d. n.a. – – 

Burimi: Republika e Azerbejxhanit. Programi shtetëror për zvogëlimin e varfërisë dhe zhvillimin ekonomik. Raporti vjetor 2003. 

http://www.economy.gov.az/ PRSP/ Reports.htm. 

* Banka Botërore 2004. Baza e të dhënave të treguesëve zhvillimor në botë 2004. 

155

156 


BELLARUSIA 



Dallimi 

në vite 

Performanca 

Objektivi 1. Çrrënjosja e Varfërisë ekstreme dhe urisë 

Synimi 1. Të zvogëlojë për më shumë se tri herë pjesën e popullsisë që jeton nën vijën kombëtare të varfërisë, në periudhën 2000-2015 


Pjesa e popullsisë me të ardhura nën nivelin minimal të ekzistencës (%) 

Synimi 2. Promovimi i punësimit, duke mbajtur shkallën e papunësisë së regjistruar nën 2.5 - 3 % 


Shkalla zyrtare e papunësisë (% të njerëzve ekonomikisht active në fund të vitit) 1991 0.05 2015 3.0 1 2004 1.9 11.0 Sipas parashikimit 

Synimi 3. T’u mundësojë të gjithë pjestarëve të fuqisë punëtore të fi tojnë të ardhura të ndershme duke siguruar rritje të rregullt në paga në një shkallë vjetore prej të paktën 6-7 % 

Shkalla e rritjes së vërtetë monetare të të ardhurave (shkalla e rritjes mesatare, % në vit) 1990 12.4 2015 7.0 1 2004 9.7 11.0 Sipas parashikimit 

Shkalla e rritjes reale të pagës (%) 

Synimi 4. Në periudhën 2000 - 2015, të përgjysmojë pjesën e popullsisë që merr kalori nën nivelin minimal 

1990 13.8 2015 7.0 1 2004 17.4 11.0 Sipas parashikimit 

Pjesa e popullsisë që merr kalori nën nivelin minimal (2,440 Kcal) (%) 2000 46.2 2015 23.1 2004 46.7 −4.3 Nuk ka gjasë. . . 

Objektivi 2. Arritja e një shkollimi të mesëm të përgjithshëm Nuk ka gjasë. . . 

Synimi 1. Deri me 2015 të sigurojë një regjistrim të përgjithshëm të fëmijve në arsimin e mesëm të përgjithshëm 

Shkalla e regjistrimit neto në arsimin e mesëm (%) 1990 81.7 2015 100.0 2004 86.6 −7.3 Nuk ka gjasë. . . 

Objektivi 3. Promovimi i barazisë gjinore dhe fuqizimi i grave Ka gjasë… 

Synimi 1. Të eliminojë praktikat e diskriminimit gjinor në punësim dhe të zgjerojë mundësitë ekonomike për gratë 

Shkalla e aktivitetit ekonomik për meshkuj (%) n.d. n.a. n.d. n.a. 2003 68.4 – – 

Shkalla e aktivitetit ekonomik për gratë (%) n.d. n.a. n.d. n.a. 2003 81.5 – – 

Proporcioni i grave në mesin e personave të papunësuar (% e të gjithë të paunësuarëve) 1991 80.0 2015 rënie 2004 66.1 . . Sipas parashikimit 

Proporcioni i grave në mesin e personave që nuk janë punësuar për kohë të gjatë (më shumë se një 

vit) (% e të gjithë të papunësuarëve afatgjatë) 

2002 79.4 2015 rënie 2004 83.0 . . Nuk ka gjasë. . . 

Paga mesatare e grave në krahasim me pagën e mëshkujve (%) 

Synimi 2. Zgjerojë pjesëmarrjen e grave në qeveri dhe në marrjen e vendimeve 

1995 79.1 2015 100.0 2003 79.4 −7.0 Nuk ka gjasë. . . 

Përqindja e grave në parlamentin kombëtar (%) 1990 4.0 2015 37.5 2004 29.9 5.3 Sipas parashikimit 

Përqindja e grave në mesin e deputetëve të këshillave lokale (%) 2003 44.4 2015 50.0 n.d. n.a. 


Synimi 1. Prej vitit 1990 deri në vitin 2015 të zvogëlojë shkallën e vdekshmërisë së fëmijve nën moshën pesë vjeçare 

Shkalla e vdekshmërisë së fëmijve nën pesë vjeç (në 1,000 lindje) 1990 15.2 2015 7.6 2004 9.1 6.1 Sipas parashikimit 

Shkalla e vdekshmërisë së foshnjeve (në 1,000 lindje) 1990 11.9 2015 rënie 2004 6.9 . . Sipas parashikimit 

Objektivi 5. Përmirsimi i shëndetit të nënës gjatë lindjes Ka gjasë… 

Synimi 1. Deri me 2015 të ketë zvogëluar shkallën e vdekshmërisë së nënave gjatë lindjes në 12 raste në 100,000 lindje 

Shkalla e vdekshmërisë së nënave gjatë lindjes (në 100,000 lindje) 1990 22.0 2015 12.0 2004 17.0 −1.5 Ka gjasë… 


Synimi 1. Të ndalojë përhapjen e HIV/AIDS edhe tek grupet më të rrezikuara 

Ka gjasë… 

Shkalla e përhapjes së HIV-it (rastet e reja në 100,000 banorë) 1990 0.1 2015 7.7 2004 7.9 . . Nuk ka gjasë. . . 

Prevalenca e HIV te femrat (rastet e reja në 100,000 gra) 1990 0.0 2015 5.6 2003 5.8 . . Nuk ka gjasë. . . 

Prevalence e HIV-it te 15-24 vjeçarët (rastet e reja në 100,000 15 - 24 vjeçarë) 1990 0.4 2015 17.5 2004 18.1 2 . . Sipas parashikimit 

Prevalenca e përdorimit të ilaçeve kundër HIV-it (% bazuar në rezultatet e studimeve epidemiologjike) 2002 9.1 2015 rënie 2004 10.9 . . Nuk ka gjasë. . . 

Pjesa e fëmijve që lindin të infektuar me HIV nga nënat e infektuara me HIV (% e të gjithë fëmijve të 

lindur nga nënat e infektuara me HIV) 

Synimi 2. Të zvogëlojë deri me 2015 rritjen e numrit të rasteve të tuberkulozit 

2003 12.0 2015 5.0 2004 10.0 −2.4 Ka gjasë… 

Rastet e tuberkulozit (rastet e reja në 100,000 njerëz) 

Synimi 3. Deri më 2015 të zvogëlojë numrin e vdekjeve të lidhur me tuberkulozin 

1990 29.8 2015 37.0 2004 50.6 . . Nuk ka gjasë. . . 

Shkalla e vdekjeve të lidhura me tuberkulozin (në 100,000 njerëz) 1990 4.4 2015 5.9 2004 11.1 . . Nuk ka gjasë. . . 


Synimi 1. Të zhvillojë prognoza dhe programe kombëtare dhe rajonale për zhvillimin socioekonomik duke pasur parasysh shqetësimet mjedisore dhe shfrytëzimin racional të resurseve natyrore 

Proporcioni i si[përfaqeve pyjore (%) 1990 35.5 2015 ngritje 2004 40.2 . . Sipas parashikimit 

Shkalla e tokës së mbrojtur për ruajtjen e diversitetit biologjik në sipërfaqen e tokës (%) 1990 5.8 2015 ngritje 2004 7.9 . . Sipas parashikimit 

Shfrytëzimi i energjisë (kg naftë ekuivalent me BPV 1 milionë rubla (çmimet e 1995)) 1990 339.4 2015 rënie 2004 166.1 . . Sipas parashikimit 


Synimi 2. Të sigurojë qasje publike në ujë të pijshëm me cilësi të lartë 


Qasje të qëndrueshme në burim të përmirësuar të ujit (% e popullsisë) 1990 61.6 2015 ngritje 1999 71.8 . . Sipas parashikimit 

Qasje në kushte të përmirësuara sanitare (% e popullsisë) 1990 57.0 2015 ngritje 1999 68.7 . . Sipas parashikimit 

Synimi 3. T’i ofrojë secilit qytetar banim të rehatshëm me energji të mjaftueshme që është i përballueshëm sa i përket ndërtimit dhe shfrytëzimit 

Disponibiliteti me banim (m2 të hapësirës për kokë banori) 

Shënim: 

1990 17.9 2015 27.0 2004 22.6 −1.1 Ka gjasë… 

1 jo më shumë se. 

2 trendet e fundit tregojnë rënie. 

Burimi: UNDP Bellorusia 2005. Raporti kombëtar i Republikës së Bellorusisë “Statusi i arritjes së Objektivat zhvillimore të mijëvjeçarit’’. Minsk 2005 

http:/ / un.by/ en/ publications/ thema/ mdgr2005/ .

GJEORGJIA 



Dallimi 

në vite 

Performanca 


Synimi 1. Prej vitit 2000 deri në vitin 2015 të përgjysmojë proporcionin e njerëzve që jetojnë nën vijën e varfërisë 


Proporcioni i popullsisë nën vijën e varfërisë (niveli minimal zyrtar i ekzistencës prej PPP 6.5 $ në ditë 

për një mashkull të rritur) (%) 

2000 51.8 2015 25.9 2003 54.5 −4.6 Nuk ka gjasë. . . 

Proporcioni i popullsisë në varfëri ekstreme (niveli i ekzistencës s prej PPP3 $ në ditë për një mashkull 

të rritur) (%) 

2000 14.3 2015 7.2 2003 16.6 −7.8 Nuk ka gjasë. . . 

Shkalla e dallimeve të varfërisë (varfëria zyrtare) (%) 2000 20.2 2015 rënie 2003 21.1 . . Nuk ka gjasë. . . 

Shkalla e dallimeve të varfërisë (varfëria ekstreme) (%) 2000 4.6 2015 rënie 2003 5.4 . . Nuk ka gjasë. . . 

Përqindja e pjesës më të varfër në konsumin kombëtar (%) 2000 7.6 2015 ngritje 2003 7.8 . . Sipas parashikimit 

Synimi 2. Prej vitit 2000 deri në vitin 2015 të përgjysmojë proporcionin e njerëzve që ushqehen në mënyrë jo të balancuar 

Përhapja e të ushqyerit të dobët të fëmijve (% e fëmijve nën pesë vjeç) 1999 3.1 n.d. n.a. n.d. n.a. – – 

Konsumimi i energjisë, veçanërisht nga të varfërit n.d. n.a. n.d. n.a. n.d. n.a. – – 

Proporcioni i makroushqyesëve të konsumuar ndaj sasisë së rekomanduar ditore n.d. n.a. n.d. n.a. n.d. n.a. – – 

Proporcioni i të ardhurave familjare të caktuara për ushqim n.d. n.a. n.d. n.a. n.d. n.a. – – 

Synimi 3. Të siguroje rehabilitimin socioekonomik dhe integrimin civil të njerëzve të goditur dhe të zhvendosur nga konfl iktet 

Treguesit e punësimit/ papunësisë n.d. n.a. n.d. n.a. n.d. n.a. – – 

Treguesit e varfërisë n.d. n.a. n.d. n.a. n.d. n.a. – – 

Treguesit e të ardhurave (burimet dhe sasia e të ardhurave) n.d. n.a. n.d. n.a. n.d. n.a. – – 

Treguesit e shpenzimeve (struktura dhe lartësia e shpënzimeve) n.d. n.a. n.d. n.a. n.d. n.a. – – 

Treguesit e banimit (numri i dhomave, pronesia, hapësira e përgjithshme, qasja në shërbimet publike, etj.) n.d. n.a. n.d. n.a. n.d. n.a. – – 

Treguesit demografi k (madhësia mesatare, struktura gjinore/e moshës e familjes, etj.) n.d. n.a. n.d. n.a. n.d. n.a. – – 

Objektivi 2. Sigurimi i përputhmërisë së sistemeve arsimore të Gjeorgjisë me ato të vendeve në zhvillim duke përmirsuar cilësinë dhe organizimin institucional 

Synimi 1. Deri me 2015, të ruajë nivelin e arsimit të përgjithshëm fi llor; sigurojë transformimin e arsimit shkollor në cikël 12 vjeçar 


Shkalla e regjistrimit neto në arsimin fi llor (%) 2000 97.4 2015 100.0 2003 97.3 −3.6 Nuk ka gjasë. . . 

Shkri- leximi i 15 – 24 vjeçarëve (%) n.d. n.a. 2015 100.0 2002 99.8 – – 

Proporcioni i nxënësve të klasës 1 që arrijnë në klasën 5 (%) n.d. n.a. n.d. n.a. n.d. n.a. – – 

Përfshirja në sistemin ndërkombëtar të vlerësimit të cilësisë së arsimit dhe rezultatet e atyre vlerësimeve n.d. n.a. n.d. n.a. n.d. n.a. – – 

Synimi 2. Deri me 2015 të themelojë një sistemakreditimi për institucionet e arsimit terciar; të arrijë koherencë institucionale me sisteme moderne të arsimit terciar 

Harmonizim dhe koherencë e shtuar me programet e studimeve në institucionet evropiane dhe amerikane n.d. n.a. n.d. n.a. n.d. n.a. – – 

Synimi 3. Deri me 2015 të transfromojë shkollimin profesional ashtu që ai të fokusohet në kërkesat e tregut të punës, themelojë përkrahje institucionale përe zhvillimin e sektorit privat në 

shkollimin profesional 

Programet e trajnimit dhe ri-trajnimit n.d. n.a. n.d. n.a. n.d. n.a. – – 

Rritja e koefi cientit të punësimit (proporcioni i studentëve të punësuar pas diplomimit) n.d. n.a. n.d. n.a. n.d. n.a. – – 

Synimi 4. Deri me 2015 të sigurojë programe përfshirëse dhe të integruara arsimore; inkorporojë parimet e arsimit gjithëpërfshirës në programet kombëtare të studimit 

Roli i shkollimit gjithëpërfshirës në programet e studimit n.d. n.a. n.d. n.a. n.d. n.a. – – 


Synimi 1. Të sigurojë barazinë gjinore në punësim 

Ka gjasë... 

Shkalla e vajzave ndaj djemëve në arsimin e mesëm (%) 2000 97.0 2015 100.0 2003 94.9 −13.5 Nuk ka gjasë. . . 

Shkalla e vajzave ndaj djemëve në arsimin e mesëm profesional (%) 2000 97.7 2015 100.0 2003 122.7 12.0 Sipas parashikimit 

Shkalla e vajzave ndaj djemëve në arsimin terciar (%) 2000 95.8 2015 100.0 2003 101.5 12.0 Sipas parashikimit 

Shkalla e femrave të sholluara në raport me meshkujt 15-24 vjeçarë (%) n.d. n.a. 2015 100.0 2002 100.0 13.0 Sipas parashikimit 

Pjesa e grave të punësuara me pagë në sektorin jobujqësor (%) 2000 53.7 2015 50.0 2002 49.0 . . Nuk ka gjasë. . . 

Profi li i tregut të punës nga pikëpamja gjinore n.d. n.a. n.d. n.a. n.d. n.a. – – 

Krahasimi mes pagave mesatare të meshkujve dhe femrave (% e pagës së mashkujve/femrave) n.d. n.a. n.d. n.a. 2002 198.0 – – 

Reformimi/zhvillimi i sistemit të ndihmës sociale n.d. n.a. n.d. n.a. n.d. n.a. – – 

Numri i institucioneve parashkollore n.d. n.a. n.d. n.a. n.d. n.a. – – 

Synimi 2. Të sigurojë qasje të barabartë për gratë dhe burrat në sferën politike dhe në të gjitha nivelet e menaxhimit 

Proportion of seats held by women in national parliament (%) 2000 7.3 2015 ngrite 2003 7.4 . . Sipas parashikimit 

Proporcioni i femrave në pozita të larta në degën e ekzekutivit (%) n.d. n.a. n.d. n.a. n.d. n.a. – – 

Proporcioni i grave në qeveritë lokale (%) n.d. n.a. n.d. n.a. 2002 1.0 – – 

Institucionet qeveritare që përqëndrohen në çështjet e barazisë gjinore n.d. n.a. n.d. n.a. n.d. n.a. – – 

Goal 4. Reduce child mortality Ka gjasë... 

Target 1. Reduce by two thirds, between 2000 and 2015, the mortality rate for children under fi ve years of age 

Under-fi ve mortality rate (per 1,000 live births) 2000 24.9 2015 8.3 2003 26.4 −4.4 Nuk ka gjasë. . . 

Infant mortality rate (per 1,000 live births) 2000 22.6 2015 7.5 2003 24.2 −4.6 Nuk ka gjasë. . . 

Proportion of 13-month-old children immunized against measles (%) 2001 57.2 2015 100.0 2003 79.7 5.4 Sipas parashikimit 

Proportion of children under two years of age immunized against measles (%) 2000 94.8 2015 100.0 2003 98.6 8.0 Sipas parashikimit 

Objektivi 5. Përmirësimi i shëndetit të nënës gjatë lindjes Ka gjasë... 

Qëllimi 1. Prej vitit 2000 deri në 2015 të zvogëlojë për tri të katërtat shkallën e vdekshmërisë së nënave gjatë lindjes 

Shkalla e vdekshmërisë së nënave gjatë lindjes (në 100,000 lindje) 2000 47.1 2015 11.8 2003 51.2 −4.7 Nuk ka gjasë. . . 

Proporcioni i lindjeve të asistuara nga personeli i kualifi kuar mjekësor (%) 2000 95.7 2015 100.0 2003 97.5 3.3 Sipas parashikimit 


Synimi 1. Të ketë ndalur deri me 2015 dhe të ketë fi lluar zvogëlimin e përhapjes së HIV/ AIDS 

Ka gjasë... 

157

158 


GJEORGJIA (vazhdimi) 



Dallimi 

në vite 

Performanca 

Rastet e HIV-it (rastet e reja, zyrtare) 2000 74 2015 rënie 2003 100 . . Nuk ka gjasë. . . 

Përqindja e përdoruesëve të ilaçeve të injektuara ndër personat HIV pozitivë (%) 2000 70.1 2015 rënie 2003 69.1 . . Sipas parashikimit 

Numri i fëmijve të mbetur jetimë nga HIV/AIDS (të mbledhura) 2001 15 2015 rënie 2003 47 . . Nuk ka gjasë. . . 

Shkalla e përdorimit të kondomëve (%) 2000 6.3 2015 n.a. n.d. n.a. – – 


Shkalla e përhapjes së malaries (në 100,000 njerëz) 2000 3.8 2015 rënie 2003 7.2 . . Nuk ka gjasë. . . 

Proporcioni i popullsisë në zonat e rrezikuara nga malaria që përdorin masa efi kase të parandalimit 

dhe trajtimit të malaries (%) 

2000 80.0 2015 2003 95.0 . . Sipas parashikimit 

Shkalla e rasteve të tuberkulozit (rastet e reja) (në 100,000 njerëz) 2000 84.0 2015 rënie 2002 87.0 . . Nuk ka gjasë. . . 

Shkalla e vdekshmërisë nga tuberkulozi (në 100,000 njerëz) 2000 7.6 2015 rënie 2002 8.4 . . Nuk ka gjasë. . . 

Shkalla e zbulimit të rasteve të tuberkulozit (%) 2000 34.0 2015 ngritje 2002 50.0 . . Sipas parashikimit 

Proporcioni i rasteve të tuberkulozit të trajtuara nën KSHTD (%) 2000 61.0 2015 ngritje 2002 67.0 . . Sipas parashikimit 

Shkalla e vdekjeve e lidhur me malaries 2000 0.0 2015 rënie 2003 0.0 . . Sipas parashikimit 

Objektivi 7. Sigurimi i qëndrueshmërisë mjedisore Ka gjasë... 

Synimi 1. Integrimi i parimeve tw zhvillimit të qëndrueshm në politikat dhe programet dhe zvogëlojë humbjen e resurseve mjedisore 


Sipërfaqja e tokës e mbrojtur për ruajtjen e biodiversitetit biologjik (1,000 hektarë) 2000 273.0 2015 ngritje 2003 284.0 . . Sipas parashikimit 

Shfrytëzimi i substancave që zvogëlojnë ozonin (g për kokë banori) 2000 12.5 2015 rënie 2003 10.9 . . Sipas parashikimit 

Shfrytëzimi i energjisë (kg naftë ekuivalent për PPP $1 BPV)* 1990 0.8 2015 rënie 2001 0.2 . . Sipas parashikimit 

Lirimi i dioksidit të karbonit (tonë përkokë banori)* 

Synimi 2. Të përgjysmojë deri me 2015 proporcionin e njerëzve pa qasje të qëndrueshme në ujë të pijshëm 


Proporcioni i popullsisë me qasje të qëndrueshme në në një burim përmirësuar të ujit në zonat urbane (%) 2000 95.0 2015 97.5 2002 95.0 −2.0 Ka gjasë... 

Proporcioni i popullsisë me qasje të qëndrueshme në në një burim përmirësuar të ujit në zonat rurale (%) 2000 35.0 2015 67.5 2002 35.0 −2.0 Ka gjasë... 

Synimi 3. Harmonizimi i sektorit të banimit me standardet ndërkombëtare, përfshirë zhvillimin e komponentit të pronës komunale (shoqërore) 

Objektivi 8. Partneriteti Global për Zhvillim 

Synimi 1. Tw sigurojë qasje më të mirë në sistemet e komunikimit në mbarë vendin, minimizojë pabarazinë digjitale mes zonave urbane dhe rurale 

Telefonat fi ks dhe mobil (në 1,000 njerëz)* 1990 98.9 2015 ngritje 2002 233.5 . . Sipas parashikimit 

Kompjuterët personal ( në 1,000 njerëz)* 

Burimi: UNDP Gjeorgjia 2004. Objektivat zhvillimore të mijëvjeçarit në Gjeorgji. Qershor 2004. 


http:/ / www.undp.org.ge/ news/ Georgiamdg.pdf. *Banka Botwrore 2004. Baza e tw dhwnave tw tregueswve zhvillimorw nw botw 2004.

MOLDAVIA 



Dallimi 

në vite 

Performanca 


Synimi 1. Prej vitit 1997 deri nw vitin 2015 të përgjysmojë proporcionin e njerëzve që kanë të ardhura më të ulta se PPP 2.15$ në ditë 


Proporcioni i popullsisë nën PPP $2.15 në ditë (%) 1998 59.7 2015 18.0 2002 39.8 4.1 Sipas parashikimit 

Përqindja e pjesës më varfër në konsumin kombëtar (%) 1997 5.8 2015 ngritje 2002 6.8 . . Sipas parashikimit 

Shkalla e përhapjes së varfërisë (rastet shumëzuar me thellësinë e varfërië) 

Synimi 2. Prej vitit 1998 deri nw vitin 2015 tw përgjysmojë proporcionin e njerëzve që vuajnë nga uria 


Popullsia nën nivelin minimal të konsumit të energjisë dietare (2,282 Kcal/ në ditë) (%)* 1995 5.0 2015 2.5 2001 12.0 −62.0 Nuk ka gjasë. . . 

Përhapja e femijve me peshë të dobët nën moshën pesë vjeçare (%) n.d. n.a. n.d. n.a. n.d. n.a. – – 

Objektivi 2. Arritja e qasjes së përgjithshme në arsimin e mesëm 

Synimi 1. Tw sigurojë që të gjithë fëmijët të vijojnë shkollimin e mesëm 

Ka gjasë … 

Shkalla e regjistrimit neto në shkollimin e mesëm (%) 1999 87.0 2015 100.0 2002 88.0 −1.8 Ka gjasë … 

Niveli i shkrim- leximit të 15-24 vjeçarëve (%) 1997 99.7 2015 100.0 2002 99.7 −5.0 Nuk ka gjasë. . . 

Proporcioni i nxënësve që kanë diplomuar në shkollën e mesme (%) 2004 87.1 2015 95 2005 90.0 3.0 Sipas parashikimit 

Shkalla e regjistrimit në institucionet parashkollore (%) n.d. n.a. 2007 75.0 2004 52.0 – – 


Synimi 1. Zgjerimi i pjesëmarrjes së grave në jetën shoqërore 


Proporcioni i ulëseve që mbahen nga gratë në parlamentin kombëtar (%) 1997 5.0 2015 30.0 2002 15.8 2.8 Sipas parashikimit 

Udhëheqëset dhe zyrtarët e lartë të administratës publike, organizatave shoqërore dhe ekonomike, femrat (%) 1999 36.6 2015 50.0 2002 40.2 1.3 Sipas parashikimit 

Niveli i pagave të femrave në raport me ato të meshkujve n.d. n.a. n.d. n.a. n.d. n.a. – – 


Synimi 1. Tw zvogëlojë për dy të tretat deri me 2015 shkallën e vdekshmërisë së fëmijve nën pesë vjeç 




Proporcioni i fëmijve dyvjeçar të imunizuar kundër fruthit (%) 1997 99.0 2015 100.0 2002 99.2 −1.4 Ka gjasë … 

Objektivi 5. Përmirësimi i shëndetit të nënës gjatw lindjes 

Synimi 1. Tw zvogëlojë për tri të katërtat deri me 2015, shkallën e vdekshmërisë së nënave gjatw lindjes 


Shkalla e vdekshmërisë së nënave gjatw lindjes në 100,000 lindje) 1997 48.3 2015 13.3 2002 28.0 5.4 Sipas parashikimit 

Lindjet e asistuara nga personeli i kualifi kuar mjekësor (% e totalit) 1997 100.0 2015 100.0 2002 99.0 . . Nuk ka gjasë. . . 

Objektivi 6. Luftimi i HIV/AIDS, tuberkulozit, malaries dhe sëmundjeve tjera 

Synimi 1. Parandalimi dhe zvogëlimi i përhapjes së HIV/AIDS-it deri me 2015 


Rastet e HIV/ AIDS-it (%) 1997 9.4 2015 3.2 2003 4.7 7.7 Sipas parashikimit 

Paraqitja e HIV-it ndër 15 – 24 vjeçarë (%) 1997 28.2 2015 4.0 2002 6.0 11.5 Sipas parashikimit 

Shkalla e përdorimit të prezervativëve (%) 

Synimi 2 Parandalimi dhe zvogëlimi i paraqitjes së tuberkulozit dhe malaries deri me 2015 

n.d. n.a. n.d. n.a. n.d. n.a. – – 

Rastet e reja të tuberkulozit aktiv (në 100,000 njerëz) 1997 58.9 2015 0.0 2002 83.6 −12.5 Nuk ka gjasë. . . 

Shkalla e vdekshmërisë e lidhur me tuberkulozin (në 100,000 njerëz) 1997 11.2 2010 7.0 2002 15.8 −19.2 Nuk ka gjasë. . . 

Rastet e tuberkulozit të zbuluara nën KSHTD (%) 2001 10.7 2015 100.0 2002 50.7 5.3 Sipas parashikimit 

Prevalenca e malaries n.d. n.a. n.d. n.a. n.d. n.a. – – 

Shkalla e vdekjeve e lidhur me malarien n.d. n.a. n.d. n.a. n.d. n.a. – – 

Proporcioni i njerëzve në zonat e rrezikuara nga malaria që përdorin masa të parandalimit dhe 

trajtimit të malaries 

n.d. n.a. n.d. n.a. n.d. n.a. – – 

Objektivi 7. Sigurimi i qëndrueshmërisë mjedisore Ka gjasë … 

Synimi 1.Integrimi i parimeve të zhvillimit të qëndrueshëm në politikat dhe programet e vendit dhe minimizimi i humbjes së resurseve mjedisore 

Sipwrfaqja pyjore (%) 2000 9.6 2015 13.2 2002 10.3 0.9 Sipas parashikimit 

Shkalla e sipërfaqes së mbrojtur për ruajtjen e diversitetit biologjik (% e sipërfaqes) 1997 1.5 2015 2.4 2002 2.0 4.4 Sipas parashikimit 

Shfrytëzimi i energjisë (Kg naftë ekuivalent për BPV prej 1 Lei të Moldavisë, çmimi i tanishëm) 1997 1.9 2015 rënie 2002 8.2 . . Nuk ka gjasë. . . 

Lirimi i dioksidit të karbonit nga burimet e stacionuara dhe mobile (kg për kokë banori) 1997 35.2 2015 rënie 2001 21.0 . . Sipas parashikimit 

Synimi 2. Tw përgjysmojë deri në vitin 2015, proporcionin e njerëzve pa qasje të qëndrueshme në ujë të sigurtë 

Qasja në burim uji të përmirësuar, në zonat urbane dhe rurale (% e popullsisë) 1997 37.0 2015 68.5 2002 38.5 −4.1 Nuk ka gjasë. . . 

Synimi 3.Tw përgjysmojë deri në vitin 2015, proporcionin e njerëzve pa qasje në kushte të përmirësuara sanitare 

Qasja e popullsisë urbane në kushte të përmirësuara sanitare (% e popullsisë urbane) 

Objektivi 8. Krijimi i partneritetit global për zhvillim 

Synimi 1. Tw zhvillojë dhe zbatojë strategjitë për rininë 

1998 46.3 2015 90.0 2001 40.0 −5.5 Nuk ka gjasë. . . 

Shkalla e papunësisë së 15-24 vjeçarëve (%) 1999 22.3 2015 5.0 2002 18.1 0.9 Sipas parashikimit 

Synimi 2.Në bashkëpunimme kompanitë farmaceutike, të sigurojë qasje në ilaçet esenciale me çmime tw volitshme 

Proporcioni i popullsisë me qasje të rregullt nw ilaçet esenciale me çmime tw volitshme (%) 

Synimi 3. Të ndërtojë një shoqëri informative 

1999 50 – 79 2015 n.a. n.d. n.a. – – 

Parapaguesit e telefonisë fi kse dhe mobile (në 100 persona) 1997 14.45 2015 50 2001 19.68 –5.4 Nuk ka gjasë. . . 

Kompjuterët (në 100 persona) 1997 0.39 2015 ngritje 2001 1.59 . . Sipas parashikimit 

Shfrytëzuesit e internetit (në 100 persona) 1997 0.03 2015 ngritje 2001 1.37 . . Sipas parashikimit 

Synimi 4. Të zhvillojë edhe më shumë një sistem fi nanciar dhe tregtar të hapur, bazuar në rregulla, të parashikueshëm, jodiskriminues duke promovuar eksportin dhe duke tërhequr investimin e huaj 

Eksportet me vlerë të lartë të shtuar ($ milionë) 2000 471.0 2015 n.a. 2003 790.0 – – 

159

160 


MOLDAVIA (vazhdimi) 



Dallimi 

në vite 

Performanca 

Importet e automjeteve dhe pajisjeve ($ milionë) 2000 776.0 2015 n.a. 2003 1,403.0 – – 

Proporcioni i transaksioneve komerciale ndërkombëtare të bëra në bazë të marrëveshjeve të 

shkëmbimit të lirë (% e transaksioneve të përgjithshme) 

n.d. n.a. n.d. n.a. n.d. n.a. – – 

Defi citi i balancit komercial (% e BPV-së) n.d. n.a. n.d. n.a. n.d. n.a. – – 

Numri i ndërmarrjeve të huaja (si % e atyre lokale) n.d. n.a. n.d. n.a. n.d. n.a. – – 

Investime të drejtpërdrejta nga jashtë ($ milionë) 2000 136.1 n.d. n.a. 2003 43.0 – – 

Numri i ndërmarrjeve që “dijnë” (know how) të krijuara me ndihmën e jashtme n.d. n.a. n.d. n.a. n.d. n.a. – – 

Proporcioni i ndihmës zyrtare për zhvillim për shërbimet sociale themelore (shkollim themelor, kujdes 

shëndetësor primar, të ushqyer, ujë dhe kushte sanitare) 

n.d. n.a. n.d. n.a. n.d. n.a. – – 

Synimi 5. Plotësimi i nevojave të Republikës së Moldavisë si vend pa dalje në det përmes modernizimit të infrastrukturës së transportit dhe doganave 

Kapaciteti i trafi kut në rrugët ndërkombëtare (njësitë transportuese në ditë) n.d. n.a. 2015 10,000.0 n.d. n.a. – – 

Pjesa e investimit në transport (% e investimeve të përgjithshme) n.d. n.a. 2015 20.0 n.d. n.a. – – 

Pjesa e investimeve në transportin ajror dhe detar (% e investimeve të përgjithshm) n.d. n.a. 2015 35.0 n.d. n.a. – – 

Kapaciteti transportues në pokat doganore (njësitë transportuese në ditë) n.d. n.a. 2015 1,000.0 n.d. n.a. – – 

Përqindja e ndihmës zyrtare për zhvillim (në 100 njerëz) 

Synimi 6. Ristrukturimi dhe menaxhimi i problemit të borxhit të jashtëm 

n.d. n.a. n.d. n.a. n.d. n.a. – – 

Borxhi publik i jashtëm (% e BPV-së) n.d. n.a. 2007 34.0 2004 37.3 – – 

Pagesat e borxheve të jashtme (% të hyrave buxhetore) 1997 0.39 2015 n.a. 2001 1.59 – – 

Burimi: Qeveria e Republikës së Moldavisë 2005. Objektivat zhvillimore të mijëvjeçarit në Republikën e Moldavisë. Raporti i parë kombëtar. Qershor 2005. 

http:/ / www.un.md/ key_pub_documents/ report/ Millenium_ENG .pdf. * World Bank 2004. World Development Treguesis Database 2004.

FEDERATA RUSE 



Dallimi 

në vite 

Performanca 


Synimi 1. Të përgjysmojë deri me 2015 nivelin e përgjithshëm të varfërisë dhe çrrënjosë varfërinë ekstreme ndër grupet margjinale të popullsisë 


Proporcioni i njerëzve me të ardhura nën nivelin e ekzistencës (%) 1992 33.5 2015 10.0 2003 20.4 1.8 Sipas parashikimit 

Proporcioni i familjeve me të ardhura nën PPP $2.15 në ditë (%) n.d. n.a. 2015 n.a. 2003 5.0 – – 

Përhapja e shkallës së varfërisë (% nivelit të ekzistencës) n.d. n.a. 2015 15.0 2003 29.0 – – 


Synimi 2. T’u ofrojë të varfërve qasje në ushqim 

n.d. n.a. 2015 6.1 2003 5.6 – – 

Përhapja e fëmijve me peshë të ulët ndër fëmijët nën 5 vjeç për shkak të mungesës së resurseve 

fi nanciare (%) 

n.d. n.a. 2015 n.a. 2003 5 – 7 – – 

Proporcioni i popullsisë që konsumon më pak se 1,500 kalori në ditë (%) n.d. n.a. 2015 n.a. 2003 1 – 3 – – 

Proporcioni i popullsisë që konsumon më pak se 2,237 kalori në ditë n.d. n.a. 2015 5 – 10 2003 10 – 15 – – 

Objektivi 2. Sigurimi i qasjes në arsim 

Synimi 1. Të përfshijë grupet e rrezikuara të popullsisë në arsimim dhe socializim 

Mbulimi i shkollimit të fëmijve me nevoja të veçanta shëndetësore 

- 

Proporcioni i femijve me nevoja të veçanta shëndetësore që vijojnë shkollat e mesme nga numri i 

përgjithshëm i fëmijve me nevoja të veçanta që janë në arsim (%) 

2000 43.0 2015 n.a. 2002 45.0 – – 

Proporcioni i fëmijve nga grupet e rrezikuara me çertifi kata të shkollimit të mesëm të plotë ose 

shkollimit fi llor profesional dhe të punësuar ose që vazhdojnë shkollimin (%) 

n.d. n.a. n.d. n.a. n.d. n.a. – – 

Synimi 2. Të sigurohet pjesëmarrja e në arsimin parashkollor e fëmijve të familjeve me të ardhura të ulta dhe atyre që jetojnë ne zona rurale 

Mbulimi i arsimit parashkollor (%) n.d. n.a. 2015 90.0 2002 58.1 – – 

Mbulimi i arsimit parashkollor në zonat rurale (%) n.d. n.a. 2015 70.0 2002 39.0 – – 

Mbulimi i arsimit parashkollor i fëmijve të familjeve me të ardhura të ulta n.d. n.a. n.d. n.a. n.d. n.a. – – 

Synimi 3. Të zvogëlojë dallimin në fonde dhe qasje në arsimin e përgjithshëm profesional fi llor dhe të mesëm në mes të dhe brenda rajoneve 

Dallimi në shpenzime për studentët ndërmjet rajoneve dhe komuniteteve lokale brenda rajoneve 

(niveli i vlerave të pritshme për pjesët e epërme dhe të poshtme dhjetëshe) 

n.d. n.a. 2015 1.5 2002 2.1 – – 

Dallimi në mbulimin e arsimit të mesëm të lartë ndërmjet rajoneve (niveli i vlerave të pritshme për 

pjesët e epërme dhe të poshtme dhjetëshe) 

n.d. n.a. 2015 1.1 2002 2.1 – – 

Synimi 4. Të azhurnohet përmbajtja e arsimit të mesëm të përgjithshëm për zhvillimin e aftësive praktike dhe aplikimit të njohurive 

Radhitja e Rusisë në vlerësimet PVNS dhe TIMS (rangimi) n.d. n.a. 2015 20 2003 30 – – 

Synimi 5. Të sigurojë që shkollimi profesional plotëson nëvojat e ambientit ekonomik modern dhe tregut të punës 

Proporcioni i personave të papunë që kanë lënë dhe që kanë kryer shkollimin fi llor profesional nga 

numri i përgjithshëm i atyre që kanë lënë dhe kanë kryer shkollimin fi llor profesional (%) 

n.d. n.a. 2015 3.0 2003 6.1 – – 

Proporcioni i personave të papunë që kanë lënë dhe që kanë kryer shkollimin e mesëm profesional 

nga numri i përgjithshëm i atyre që kanë lënë dhe kanë kryer shkollimin e mesëm profesional (%) 

n.d. n.a. 2015 3.0 2003 6.9 – – 

Proporcioni i personave të papunë që kanë lënë dhe që kanë kryer shkollimin e lartë profesional nga 

numri i përgjithshëm i atyre që kanë lënë dhe kanë kryer shkollimin e lartë profesional (%) 

n.d. n.a. 2015 1.5 2003 2.2 – – 

Kohëzgjatja mesatare e punëkërkimit për personat e moshës 16 - 24 vjeç (muaj) n.d. n.a. 2015 6.0 2002 8.0 – – 

Sistemi e shkollimit plotësues (mbulimi me shkollim plotësues i personave të moshës 24 - 60) n.d. n.a. n.d. n.a. n.d. n.a. – – 

Objektivi 3. Promovimi i barazisë gjinore dhe fuqizimi i gruas 

Synimi 1. Barazimi i qasjes në institucionet politike për meshkujt dhe femrat 

Ka gjasë … 

Përqindja e ulëseve të grave në parlamentin kombëtar (Duma shtetërore) (%) n.d. n.a. 2015 50.0 2005 9.8 – – 

Përqindja e ulëseve të grave në Qeverinë e Federatës Ruse (%) n.d. n.a. 2015 50.0 2005 0.0 – – 

Përqindja e ulëseve të grave në Gjykatën Supreme dhe Kushtetuese (%) 

Synimi 2. Tw eliminojë praktikat diskriminuese në punë dhe punësim 

n.d. n.a. 2015 50.0 n.d. n.a. – – 

Paga mesatare e grave (% pagës mesatare të meshkujve) 

Synimi 3. Tw krijojë mekanizma efektive për parandalimin e dhunës kundër grave 

2001 63.0 2015 80.0 2003 64.0 −1.2 Ka gjasë … 

Numri i rasteve të dhunimit 1996 10,900 2015 0 2003 5,800 1.9 Sipas parashikimit 

Synimi 4. Tw zvogëlojë ndikimin e faktorëve të pafavorshëm socioekonomik në shëndetësi dhe jetëgjatësi , veçanërisht të meshkujve 

Jetëgjatësia e pritshme për gratë (vitet) 1994 71.2 2015 74.0 2003 72.0 −3.0 Nuk ka gjasë. . . 

Jetëgjatësia e pritshme për meshkujt (vitet) 1994 57.6 2015 71.0 2003 58.8 −7.1 Nuk ka gjasë. . . 

Dallimi në jetëgjatësinë e gjinive (vitet) 1994 13.6 2015 3.0 2003 13.2 −8.2 Nuk ka gjasë. . . 

Përqindja e meshkujve të punësuar në kushte që nuk plotësojnë kushtet sanitare dhe higjienike (%) 1999 26.4 2015 rënie 2003 28.6 −3.1 Nuk ka gjasë. . . 

Përqindja e femrave të punësuara në kushte që nuk plotësojnë kushtet sanitare dhe higjienike (%) 1999 14.9 2015 rënie 2003 16.3 −3.1 Nuk ka gjasë. . . 

Vdekshmëria nga aksidentet, traumat, vrasjet, vetëvrasjet dhe abuzimi i alkoolit – femrat (numri i të 

vdekurve në 100,000 njerëz të gjinisë përkatëse) 

n.d. n.a. 2015 n.a. 2003 77.0 – – 

Vdekshmëria nga aksidentet, traumat, vrasjet, vetëvrasjet dhe abuzimi i alkoolit – meshkujt (numri i 

të vdekurve në 100,000 njerëz të gjinisë përkatëse) 

n.d. n.a. n.d. n.a. 2003 321.0 – – 

OZHM + për shëndetësi 

Synimi 1. Jetëgjatësia e pritshme dhe shkalla e vdekshmërisë nga shkaqet kryesore 


161

162 


FEDERATA RUSE (vazhdimi) 



Dallimi 

në vite 

Performanca 

Jetëgjatësia e pritshme për gratë (vitet) 1994 71.2 2015 75.0 2003 72.0 −4.6 Nuk ka gjasë. . . 

Jetëgjatësia e pritshme për meshkujt (vitet) 1994 57.6 2015 65.0 2003 58.8 −5.6 Nuk ka gjasë. . . 

Shkalla e standardizuar e vdekshmërisë nga sëmundjet iskemike të zemrës (standardet evropiane) (në 100,000) n.d. n.a. 2015 300.0 2003 395.0 – – 

Shkalla e standardizuar e vdekshmërisë nga sëmundjet cerebrovaskulare (standardet evropiane) (në 100,000) n.d. n.a. 2015 220.0 2003 307.0 – – 

Shkalla e standardizuar e vdekshmërisë nga sëmundjet e jashtme (standardet evropiane) (në 100,000) 

Synimi 2. Mënyrë e shëndoshë e jetës 

n.d. n.a. 2015 150.0 2003 230.0 – – 

Propocioni i duhanxhinjve ndër meshkuj mbi 15 vjeçar (%) n.d. n.a. 2015 50.0 2003 63.0 – – 

Proporcioni i duhanxhinjve ndër femra mbi 15 vjeçare (%) n.d. n.a. 2015 20.0 2003 20.0 – – 

Numri i cigaretave të shitura për person – në vit n.d. n.a. 2015 1,500 2003 2,400 – – 

Vdekshmëria nga intoksikimi akut me alkool ose diçka të ngjashme (në vit) n.d. n.a. 2015 95 . . Sipas parashikimit 

Të ushqyerit me qumështin e nënës në moshën 3 muajshe (%) n.d. n.a. 2015 >60 2003 41.0 – – 

Të ushqyerit me qumështin e nënës në moshën 6 muajshe (%) n.d. n.a. n.d. >40 2003 33.0 – – 

Përkujdejsa e plotë për foshnjën (% e lindjeve të rregullta) n.d. n.a. n.d. >70 2003 n.a. – – 

Shkalla e vdekshmërisë së fëmijve nën moshën pesë vjeçare nga shkaqet e jashtme n.d. n.a. n.d. n.a. n.d. n.a. – – 

Objektivi 5. Zvogëlimi i vdekshmërisë së nënave Sipas parashikimit 

Synimi 1. Të zvogëlojë shkallën e vdekshmërisë së nënave gjatë lindjes për të paktën 50% në periudhën 1990 - 2015 


Numri i abortimeve (milionë) 1990 3.9 2015 1.0 2002 1.8 6.1 Sipas parashikimit 

Rreziku i vdekshmërisë së nënave nga shkaktarët që nuk kanë të bëjnë me abortimet (në 100,000 lindje) n.d. n.a. 2015

UKRAINA 



Dallimi 

në vite 

Performanca 


Synimi 1. Të përgjysmojë numrin e njerëzve konsumi ditor i të cilëve është nën PPP 4.30$ 


Pjesa e popullsisë konsumi ditor i të cilëve është nën PPP 4.30$ (%) 2001 11.0 2015 5.5 2004 3.2 11.0 Sipas parashikimit 

Synimi 2. Të zvogëlojë përqindjen e të varfërve për një të tretën (bazuar në nivelin e defi nuar kombëtar të varfërisë 

Pjesa e popullsisë nën nivelin e defi nuar kombëtar të varfërisë (vija e varfërisë relative prej 75% të 

shpenzimeve mesatare kumulative për të rritur) (%) 

2001 27.2 2015 18.4 2004 27.3 −3.2 Nuk ka gjasë. . . 

Objektivi 2. Ofrimi i arsimit cilësor dhe gjatë tërë jetës 

Synimi 1. Të rris shkallën e regjistrimit deri në vitin 2015, në krahasim me vitin 2001 


Shkalla e regjistrimit neto për fëmijët e moshës 3-4 vjeçare në programet parashkollore (%) 2001 55.6 2015 65.0 2004 67.2 11.0 Sipas parashikimit 

Shkalla e regjistrimit neto për fëmijët e moshës 5 vjeçare në programet parashkollore (%) 2001 50.5 2015 60.0 2004 56.1 5.3 Sipas parashikimit 

Shkalla e regjistrimit neto për f.ëmijët e moshës 6-9 vjeçare në programet fi llore (%) 2001 99.2 2015 100.0 2004 99.3 −1.3 Ka gjasë. . . 

Shkalla e regjistrimit neto për fëmijët me arsim të mesëm (%) 2001 90.0 2015 99.0 2004 92.0 0.1 Sipas parashikimit 

Shkalla e regjistrimit neto për ata të moshës nga 18 – 22 (nivelet I-IV) (%) 2001 57.5 2015 67.0 2004 65.2 8.3 Sipas parashikimit 

Numri i të diplomuarëve në institucionet pas shkollës së mesme (mijë persona) 2001 460.3 2015 ngritje 2004 576.0 . . Sipas parashikimit 

Shkalla përmbledhëse bruto e personave që i nënshtrohen ri-trajnimit ose zhvillimit profesional (mijë njerëz) 2001 2,486.0 2015 ngritje 2004 9,923.0 . . Sipas parashikimit 

Shkalla e regjistrimit neto për nivelin III/ IV të akreditimit (%) 

Synimi 2. Të rris cilësinë e arsimit 

2001 42.2 2015 65.0 2004 n.a. – – 

Proporcioni i standardeve të tanishme shtetërore të arsimit që përputhen me ato të BE-së (%) n.d. n.a. n.d. n.a n.d. n.a. – – 

Objektivi 3. Sigurimi i mjedisit të qëndrueshëm Sipas parashikimit 

Synimi 1. Të rri s proporcionin e njerëzve me qasje në ujë të pastër të pijshëm për 12 % nga 2001 deri në 2015 

Proporcioni i popullsisë me qasje në ujë të pijshëm që plotëson standardet kombëtare për zonat urbane (%) 2001 86.0 2015 93.0 2004 87.0 −1.0 Ka gjasë. . . 

Proporcioni i popullsisë me qasje në ujë të puseve që plotëson standardet kombëtare për zonat rurale (%) 

Synimi 2. Të stabilizojë ndotjen e ajrit nga burime të stacionuara 

2001 63.0 2015 75.0 2004 63.0 −3.0 Nuk ka gjasë. . . 

Vëllimi i emetimeve të dëmshme në atmosferë nga burimet e stacionuara të ndotjes (milionë tonë në vit) 2001 4.05 2015 4.1 2004 4.15 11.0 Sipas parashikimit 

Synimi 3. Të zgjerojë rrjetin e rezervave natyrore dhe biosferike dhe parqeve kombëtare për 10.4 % të tërë territorit të Ukrainës 

Sipërfaqja e përgjithshme e rezervave natyrore dhe biosferike dhe parqeve kombëtare, si % e territorit 

të pëgjithshëm të Ukrainës (%) 

2001 4.2 2015 10.4 2004 4.6 −2.2 Ka gjasë. . . 

Objektivi 41. Përmirësimi i shëndetit të nënës gjatë lindjes dhe zvogëlimi i vdekshmërisë së fëmijve 

Synimi 1. Të zvogëlojë shkallën e vdekshmërisë së nënave gjatë lindjes për 17 % 


Numri i vdekjeve nga komplikimet gjatë shtatzanisë dhe lindjes ose pas lindjes (në 100,000 llindje) 1990 32.4 (23.9) 2015 19.8 2004 13.7 11.0 Sipas parashikimit 

Numri i abortimeve (në 1,000 gra të moshës për të lindur fëmijë) 

Synimi 2. Të zvogëlojë vdekshmërinë ndër fëmijët nën moshën pesë vjeçare për 17% 

1990 82.6 (29.1) 2015 24.4 2004 21.5 11.0 Sipas parashikimit 

Shkalla e vdekshmërisë së fëmijve nën moshën pesë vjeçare (në 1,000 lindje( 1990 17.3 (14.9) 2015 12.3 2004 12.4 10.5 Sipas parashikimit 

Shkalla e vdekshmërisë e foshnjeve (në 1,000 lindje) 1990 12.8 (11.3) 2015 9.3 2004 9.5 9.6 Sipas parashikimit 

Objektivi 51. Zvogëlimi i përhapjes së HIV/AIDS-it dhe tuberkulozit 

Synimi 1. Të zvogëlojë shkallën e përhapjes së HIV/AIDS deri 13 % 


Numri i rasteve të reja të HIV-it (në 100,000 njerëz 1990 0.1 (14.2) 2015 12.4 2004 26.2 −96.3 Nuk ka gjasë. . . 

Number of AIDS-related deaths (per 100,000 people) 1990 0.1 (0.9) 2015 0.5 2004 3.7 −101.0 Nuk ka gjasë. . . 

Proporcioni i fëmijve të infektura me HIV të lindur nga nënat e infektuara me HIV (BNTF) (%) 

Synimi 2. Të zvogëlojë numrin e rasteve të tuberkulozit për 42 % 


Numri i rasteve të reja të tuberkulozit (përfshirë tuberkulozin pulmonary) (në 100,000 njerëz) 1990 31.9 (69.5) 2015 40.0 2004 81.2 −8.6 Nuk ka gjasë. . . 

Numri i vdekjeve të lidhura me tuberkulozin (në 100,000 njerëz) 1990 8.0 (22.4) 2015 10.0 2004 22.6 −3.2 Nuk ka gjasë. . . 

Objektivi 6. Promovimi i barazisë gjinore Nuk ka gjasë. . . 

Synimi 1. Të arrihet një shkallë prej të paktën 30:70 për secilën gjini (gratë-ndaj-burrave) në zyrën legjislative dhe ekzekutive 

Shkalla gjinore (gratë-ndaj-burrave) në ndër deputetët e Verkhovna Rada (shkalla) 1990 3: 97 2015 30: 70 2004 5: 95 −12.1 Nuk ka gjasë. . . 

Raporti gjinor ndër deputetët në qeverinë lokale (proporcioni) 1990 38: 62 2015 45: 15 2004 42: 58 0.3 Sipas parashikimit 

Raporti gjinor ndër deputetët në qeveritë e oblastit (rrethit) (proporcioni) 1990 9: 91 2015 30: 70 2004 10: 90 −12.8 Nuk ka gjasë. . . 

Raporti gjinor ndër deputetët në qeverinë rajonale (proporcioni) 1990 18: 82 2015 30: 70 2004 21: 79 −7.8 Nuk ka gjasë. . . 

Raporti gjinor ndër deputetët në qeveritë komunale (proporcioni) 1990 21: 79 2015 30: 70 2004 22: 78 −11.2 Nuk ka gjasë. . . 

Raporti gjinor ndër deputetët në qeverinë e fshatit (proporcioni) 1990 42: 58 2015 50: 50 2004 47: 53 1.6 Sipas parashikimit 

Raporti gjinor ndër deputetët në zyrën rurale (proporcioni) 1990 42: 48 2015 50: 50 2004 47: 53 1.6 Sipas parashikimit 

Raporti gjinornë Kabinetin e Ministrave (proporcioni) 2001 0: 100 2015 30: 70 2004 1: 99 −2.5 Ka gjasë. . . 

Raporti gjinor ndër zyrtarët e lartë shtetëror (kategoritë 1 dhe 2) (proporcioni) 

Synimi 2. Të përgjysmojë dallimin në të ardhura në mes të meshkujve dhe femrave| 

2001 15: 85 2015 30: 70 2004 9: 91 −8.6 Nuk ka gjasë. . . 

Rrogat mesatare të femrave si % e rrogave mesatare të meshkujve (%) 1990 73.0 2015 86.0 2004 68.6 −22.5 Nuk ka gjasë. . . 

Shënim: 

1 Për të llogaritur progresin, vlera për vitin 2001 ( e dhënë në kllapa) është përdorur si vlerë e treguesit, pasi që ishte viti më i fundit për të cilin ishte në dispozicion vlera në kohën kur u 

përcaktua vlera e synuar. 

Burimi: M: Ministria e Ekonomisë së Ukrainës 2005. Objektivat zhvillimore të mijëvjeççarit. Ukrainë 2000+5. 

http:/ / www.undp.org.ua/ doënload.php?id=1139244457&cm=doc&fn=mdg_ukraine_2000_plus_5_eng.pdf&l=e. 

UNDP Ukraine 2003. Millennium Development Objektivis 2003. http:/ / www.undg.org/ documents/ 2550-Ukraine_MDG_Report_-_2003.doc. 

163

164 

OBJEKTIVET ZHVILLIMORE TË MIJËVJEÇARIT: KORNIZA PËR VEPRIM

Azia Qendrore 

Sqarime: 




• ‘n. a.’ i referohet të dhënave që nuk janë në dispozicion (i.e., të dhënat nuk janë dhënë në raportet kombëtare 

dhe nuk janë në dispozicion nga ndonjë burim tjetër); 

• ‘n. d .’ i referohet të dhënave të padefi nuara (i.e., raporti kombëtar nuk e defi non standardin/ synimin/ vitin 

e tanishëm) 

• Shtylla ‘Dallimi në vite’ paraqet ndryshimin në mes të kohës së mbetur deri në vitin e synuar dhe kohës së 

nevojshme për të arritur synimin (vlerat pozitive nënkuptojnë se një vend është përpara afatit ndërsa ato 

negative nënkuptojnë se ai është pas afatit); 


• ‘. .’ korrespondon me një tregues për të cilin nuk është e mundur të bëhet një vlerësim i saktë i progresit 

drejt një synimi të caktuar; 



165

166 


KAZAKISTAN 

Objektivi/ Synimi/ Treguesi Standardi Synimi Shënur Vlerësimi 


Dallimi 

në vite 

Performanca 


Synimi 1. Prej vitit 1990 deri në vitin 2015 të përgjysmojë proporcionin e njerëzve me të ardhura nën minimumin e ekzistencës 


Proporcioni i njerëzve me të ardhura nën minimumin e ekzistencës (% e popullsisë së përgjithshme) 1996 34.6 2015 17.3 2004 16.1 11.0 Sipas parashikimit 

Synimi 2. Prej vitit 1990 deri në vitin 2015 të përgjysmojë proporcionin e njerëzve që u mungon ushqimi i balancuar 

Proporcioni i njerëzve më të ardhura nën koston e shportës minimale të ushqimeve (%) 1997 12.7 2015 6.4 2004 4.3 11.0 Sipas parashikimit 

Objektivi 2. Arritja e arsimit të përgjithshëm fi llor Sipas parashikimit 

Synimi 1. Të sigurojë që deri me 2015, fëmijët kudo që janë, djem dhe vajza, të jenë në gjendje të përfundojnë shkollimin fi llor 

Shkalla e regjistrimit neto në shkollimin fi llor (%) 1990 98.8 2015 100.0 2004 99.5 0.6 Sipas parashikimit 

Shkrim-leximi i personave të moshës nga 15 – 24 vjeç (%) n.d. n.a. 2015 100.0 2004 99.9 – – 


Synimi 1. Të eliminojë pabarazitë gjinore në arsimin fi llor dhe të mesëm, mundësisht deri me 2005 dhe në të gjitha nivelet e arsimit jo më vonë se në 2015 

Shkalla e vajzave ndaj djemëve në arsimin e mesëm (%) 1990 96.1 2005 100.0 2001 104.1 4.0 Sipas parashikimit 

Shkalla e vajzave të reja të shkolluara në raport me meshkujt (%) 1990 100.0 2005 100.0 1998 100.0 7.0 Sipas parashikimit 

Niveli i pagës së femrave në krahasim me atë të meshkujve (%) 1998 75.8 2015 100.0 2004 61.7 −15.9 Nuk ka gjasë. . . 

Proporcioni i ulëseve që mbajën gratë në parlamentin kombëtar (%) 1995 14.9 2015 ngritje 2003 9.5 . . Nuk ka gjasë. . . 


Synimi 1. Prej vitit 1990 deri në vitin 2015 të zvogëlojë për 65% shkallën e vdekshmërisë për fëmijët nën pesë vjeç 



Objektivi 5. Përmirësimi i shëndetit të nënës Nuk ka gjasë. . . 

Synimi 1. Prej vitit 1990 deri në vitin 2015 të zvogëlojë për tri të katërta shkallën e vdekshmërisë së nënave gjatë lindjes 

Shkalla e vdekshmërisë së nënave (në 100,000 lindje) 1990 55.0 2015 13.8 2004 36.9 −3.0 Nuk ka gjasë. . . 

Objektivi 6. Luftimi i HIV/ AIDS-it dhe tuberkulozit 

Synimi 1. Të ketë ndalur deri me 2015 dhe të ketë fi lluar zvogëlimin e përhapjes së HIV/ AIDS 


Numri i rasteve (numri përmbledhës) 1996 100 2015 rënie 2004 4,696 . . Nuk ka gjasë. . . 

Synimi 2. Të ketë ndalur deri me 2015 dhe të ketë fi lluar zvoglimin e paraqitjes së malaries dhe sëmundjeve tjera të rënda 

Rastet e tuberkulozit (rastet në 100,000 njerëz) 1990 65.8 2005 160.0 2004 153.4 0.1 Sipas parashikimit 

Shkalla e vdekjeve të lidhura me tuberkulozin (rastet në 100,000 njerëz) 1990 10.1 2015 23.2 2004 22.0 −0.4 Ka gjasë. . . 

Objektivi 7. Sigurimi i qwndrueshmwrisw mjedisore Ka gjasë. . . 

Synimi 1. Integrimi i parimeve të zhvillimit të qëndrueshëm në politikat dhe programet kombëtare dhe zvogëlimi i humbjev tw resurseve mjedisore 

Proporcioni i sipërfaqes pyjore (%)* 1990 3.6 2015 ngritje 2000 4.5 . . Sipas parashikimit 

Sipërfaqet kombëtare të mbrojtura (% sipërfaqes së përgjithshme)* 1995 4.2 2015 ngritje 2002 4.2 . . Sipas parashikimit 

Lirimi i dioksidit të karbonit (tonë për kokë banorë)* 1992 15.3 2015 rënie 2000 8.1 . . Sipas parashikimit 

Shfrytëzimi i energjisë (kg naftë ekuivalent me PPP$1 BPV) 1992 1.1 2015 rënie 2001 0.6 . . Sipas parashikimit 

Synimi 2. Deri në vitin 2015 të përgjysmojë proporcionin e njerëzve pa qasje të qëndrueshme në ujë të pijshëm të sigurtë 

Qasja në ujë të ujësjellësit (% e popullsisë) 

Synimi 3. Deri në vitin 2020 të arrijë një përmirësim të theksuar në jetën e popullsisë rurale 


Qasja në kanalizim në zonat rurale (% e njerëzve) 1999 10.4 2015 ngritje 2004 4.3 . . Nuk ka gjasë. . . 

Hapësira mesatare e banimit në zonat rurale (metër katrorë për person) n.d. n.a. n.d. n.a. 2004 15.9 – – 

Objektivi 8. Zhvillimi i partneritetit global për zhvillim Raporti kombëtar nuk specifi kon asnjë qëllim 

Burimi: UNDP Kazakistan 2005. Objektivat zhvillimore të mijëvjeçarit në Kazakistan 2005. Pasqyrë e përgjithshme. http:/ / www.undp.kz/ library_of_publications/ fi les/5582-27707.pdf. 

* Banka Botërore 2004. Baza e të dhënave të treguesëve zhvillimorë në botë 2004

KIRGISTAN 



Dallimi 

në vite 

Performance 


Synimi 1. Prej vitit 1990 deri në vitin 2015 të përgjysmojë nivelin e varfërisë ekstreme 


Niveli i varfërisë ekstreme (konsumi që mjafton vetëm për të ofruar plotësimin e nevojave minimale 

të energjisë dietale me kusht që të gjitha resurset të shpenzohen për gjëra ushqimore (%) 


Synimi 2. Prej vitit 1990 deri në vitin 2015 të përgjysmojë proporcionin e njerëzve që vuajnë nga të kequshqyerit 

Prevalenca e fëmijve të moshës 1-6 vjeç që janë me peshë të dobët (%) 1998 7.9 2015 3.0 2001 6.1 3.2 Sipas parashikimit 

Proporcioni i popullsisë që merr nën 2,100 Kcal kalori në ditë (%) 1998 57.0 2015 27.7 2001 55.3 −2.0 Ka gjasë … 

Objektivi 2. Arritja e arsimit të mesëm të përgjithshëm Nuk ka gjasë. . . 

Synimi 1.Deri në vitin 2015 të sigurojë që të gjithë fëmijët, djem dhe vajza, të jenë në gjendje që të përfundojnë shkollimin e mesëm 

Shkalla e shkrim-leximit të 15- 24 vjeçarëve, meshkuj (%) 1989 99.5 2015 100.0 2001 99.6 −6.8 Nuk ka gjasë. . . 

Shkalla e shkrim-leximit të 15- 24 vjeçarëve, femra (%) 1989 99.6 2015 100.0 2001 99.7 −5.5 Nuk ka gjasë. . . 

Shkalla e regjistrimit neto në shkollimin e mesëm themelor (klasët 1 - 9), djemë (%) 1990 91.7 2015 100.0 2001 94.4 −2.9 Ka gjasë … 

Shkalla e regjistrimit neto në shkollimin e mesëm themelor (klasët 1 - 9), vajza (%) 1990 92.3 2015 100.0 2001 95.5 −0.6 Ka gjasë … 


Synimi 1. Të eliminojë pabarazitë gjinore në punësim dhe në mundësitë menaxheriale 


Përqindja e femrave studente në institucionet e larta arsimore (%) 1990 51.2 2015 50.0 2001 52.9 14.0 Sipas parashikimit 

Shkalla e rrogave të femrave në krahasim me ato të meshkujve (%) 1996 73.0 2015 100.0 2001 63.1 −12.0 Nuk ka gjasë. . . 

Përqindja e femrave ndër popullatën që është ekonomikisht aktive (%) 1996 46.5 2015 50.0 2001 45.4 −11.0 Nuk ka gjasë. . . 


Synimi 1. Prej vitit 1990 deri në vitin 2015 të zvogëlojë për dy të tretat shkallën e vdekshmërisë së fëmijve nën moshën pesë vjeçare 



Proporcioni i fëmijve 1 vjeçarë të imunizuar kundër fruthit (%) 1990 95.5 2015 100.0 2001 98.9 7.9 Sipas parashikimit 

Objektivi 5. Përmirësimi i shëndetit të nënës gjatë lindjes Nuk ka gjasë. . . 

Synimi 1. Prej vitit 1990 deri në vitin 2015 të zvogëlojë për tri të katërtat shkallën e vdekshmërisë së nënave gjatë lindjes 

Shkalla e vdekshmërisë së nënave gjatë (në 1,000 lindje) 1990 62.9 2015 15.7 2001 43.8 −0.9 Ka gjasë … 

Proporcioni i lindjeve të asistuara nga personeli i kualifi kuar shëndetësor (%) 1990 98.9 2015 100.0 2001 98.7 −15.5 Nuk ka gjasë. . . 

Proporcioni i grave shtatzëna që vuajnë nga anemia (%) 1990 25.2 2015 25.0 2001 56.2 . . Nuk ka gjasë. . . 


Synimi 1. Të ketë ndalur deri më 2015 dhe të ketë fi lluar zvogëlimin e përhapjes së HIV/ AIDS 


Paraqitja e rasteve të regjistruara të HIV/AIDS-it (rastet) 1996 1 2015 290 2002 294 −13.3 Nuk ka gjasë. . . 

Synimi 2. Të ketë ndalur deri më 2015 dhe të ketë fi lluar zvogëlimin e rasteve të malaries dhe sëmundjeve tjera 

Shkalla e paraqitjes së malaries (rastet në 100,000 njerëz) 1990 0.02 2015 0.0 2002 54.4 . . Nuk ka gjasë. . . 

Prevalenca e tuberkulozit (rastet në 100,000 njerëz) 1990 52.1 2015 52.0 2001 167.8 Nuk ka gjasë. . . 

Shkalla e vdekjes e lidhur me tuberkulozin (rastet në 100,000 njerëz) 1990 6.7 2015 7.0 2001 23.6 . . Nuk ka gjasë. . . 

Numri i atyre që përdorin drogën 1990 1,182 2015 1,200 2001 5,043 . . Nuk ka gjasë. . . 

Rastet e brucelozës (rastet në 100,000 njerëz) 1990 12.8 2015 12.8 2001 36.9 . . Nuk ka gjasë. . . 

Proporcioni i rasteve të tuberkulozit të zbuluara nën DOTS (%) 1998 30.9 2015 100.0 2001 36.6 −1.6 Ka gjasë … 

ProporcioniiI rasteve të tuberkulozit të shëruara nën DOTS (%) 1998 85.4 2015 ngritje 2001 81.0 . . Nuk ka gjasë. . . 


Synimi 1. Integrimi i parimeve të zhvillimit të qëndrueshëm në politikat dhe programet e vendit dhe zvogëlojë humbjen e resurseve mjedisore 

Proporcioni i sipërfaqes pyjore (%) 1990 4.8 2015 4.8 2001 4.3 . . Nuk ka gjasë. . . 

Sipërfaqja e mbrojtur për ruajtjen e diversitetit biologjik (% e tërë sipërfaqes së vendit) 1990 0.2 2015 1.9 2001 1.9 14.0 Sipas parashikimit 

Lirimet e dioksidit të karbonit (tonë për kokë banori 1991 6.2 2015 2.4 2000 2.4 15.0 Sipas parashikimit 

Lirimi i KFK-që varfërojnë ozonin (gramë për kokë banori) 1991 32.0 2015 16.0 2000 16.0 15.0 Sipas parashikimit 

Lirimet e dioksidit të karbonit (tonë t e CO2 ekuivalent për kokë banori) 1991 7.7 2015 3.1 2000 3.1 15.0 Sipas parashikimit 

Shfrytëzimi i energjisë (kg naftë ekuivalent me PPP1 $ BPV) 1992 0.4 2015 0.2 1999 0.2 16.0 Sipas parashikimit 

Synimi 2. Deri në vitin 2015 të përgjysmojë proporcionin e njerëzve pë qasje të qëndrueshme në ujë të sigurtë të pijes 

Proporcioni i popullsisë me qasje të qëndrueshme në një burim të përmirësuar të ujit (%) 

Synimi 3. Të sigurojë përmirësim të konsiderueshëm të kushteve të jetës së popullsisë 


Proporcioni i popullsisë me qasje në kushte të përmirësuara sanitare (%) 


Synimi 1. Të forcojë bashkëpunimin ndërkombëtar për zhvillimin e kapaciteteve të vendit 


NZZH-ja ($ për kokë banori)* 1992 5.0 n.d. n.a. 2002 37.0 – – 

Vëllimi i borxhit të jashtëm të ristrukturuar brenda kornizës së programit për lirim nga borxhi ($ milionë) n.d. n.a. n.d. n.a. n.d. n.a. – – 

Shlyerja e borxhit të jashtëm (% e eksportit të mallit dhe shërbimeve) 


1992 0.0 2010 8.0 2001 28.0 . . Nuk ka gjasë. . . 

Niveli i papunësisë ndër të rinjtë (%) n.d. n.a. n.d. n.a. n.d. n.a. – – 

Synimi 3. Në bashkëpunim me sektorin privat, të vëj në dispozicion teknologjitë e reja, veçanërisht atë informative dhe të komunikimit 

Parapaguesit e telefonisë fi kse dhe asaj mobile (në 1,000 banorë) 1990 78.0 2015 250.0 2001 86.0 –9.8 Nuk ka gjasë. . . 

Burimi: UNDP Kirgistan 2003. Raporti i progresit në objektivat zhvillimore tëmijëvjeçarit në Republikën e Kirgistanit. Tetor 2003. http:/ / www.undp.kg/ english/ publications/ 2003/ mdgpr2003. 

pdf. * Banka Botwrore 2004. Baza e të dhënave të treguesëve zhvillimorë në botë 2004. 

167

168 


TAXHIKISTAN 



Dallimi 

në vite 

Performanca 


Synimi 1. Deri në vitin 2015 të përgjysmojë proporcionin e njerëzve që jetojnë nëvarfëri 


Përqindja e njerëzve që jetojnë nën vijën kombëtare të varfërisë (%) 

Synimi 2. Deri në vitin 2015 të përgjysmojë proporcionin e njerëzve që vuajnë nga uria 

1999 83.0 2015 41.5 2003 64* 3.3 Sipas parashikimit 

Synimi 2. Deri në vitin 2015 të përgjysmojë proporcionin e njerëzve që vuajnë nga uria 1994 22.0 2015 rënie 2001 71.0 . . Nuk ka gjasë. . . 

Objektivi 2. Arritja e shkollimit të përgjithshëm fi llor Nuk ka gjasë. . . 

Synimi 1. Deri në vitin 2015 të sigurojë që fëmijët kudo që janë, djem dhe vajza, të jenë në gjendje të kryejnë shkollimin fi llor 

Regjistrimi në shkollimin fi llor (%) 1989 94.3 2015 100.0 2003 88.4 −40.9 Nuk ka gjasë. . . 


Synimi 1. Të eliminojë pabarazitë gjinore në shkollimin fi llor dhe të mesëm deri në vitin 2005 dhe në të gjitha nivelet e shkollimit jo më vonë se në vitin 2015 

Shkalla e vajzave ndaj djemëve në shkollimin fi llor dhe të mesëm (%)******** 1990 94.8 2005 100.0 2003 87.6 −33.8 Nuk ka gjasë. . . 

Shkalla e femrave të shkolluara në raport me meshkujt (%) ******** 1990 100.0 2005 100.0 2001 100.0 4.0 Sipas parashikimit 

Pjesa e grave të punësuara në sektorin jo-bujqësor (%)******** 1990 39.1 2015 50.0 2001 51.6 14.0 Sipas parashikimit 

Proporcioni i ulësve që mbajnë gratë në parlamentin kombëtar (%) 2000 16.5 2015 33.0 2003 13.0 −6.2 Nuk ka gjasë. . . 

Paga e grave si përqindje e atyre të meshkujve (%)******* 2002 52.0 2005 100.0 2003 50.0 −1.1 Nuk ka gjasë. . . 

Objektivi 4. Zvogëlimi i vdekshmërisë së fëmijve Nuk ka gjasë. . . 

Synimi 1. Prej vitit 1990 deri në vitin 2015 të përgjysmojë Zvogëlojë për dy të tretat, mes vitit 1990 dhe 2015, shkallën e vdekshmërisë së fëmijve nën moshën pesë vjeçare 

Shkalla e vdekshmërisë së fëmijve nën moshën pesë vjeçare (në 1,000 lindje)******** 1990 127.0 2015 42.3 2002 110.0** −7.0 Nuk ka gjasë. . . 

Shkalla e vdekshmërisë së foshnjeve (në 1,000 lindje)** 1990 94.0 2015 31.3 2002 87.0 −9.2 Nuk ka gjasë. . . 

Proporcioni i fëmijve 1 vjeçar të imunizuar kundër fruthit (%)******** 1990 84.0 2015 100.0 2002 97.0***** 8.3 Sipas parashikimit 

Objektivi 5. Përmirësimi i shëndetit të nënës 

Synimi 1. Të zvogëlojë shkallën e vdekshmërisë së nënave gjatë lindjes për tri të katërtat deri me 2015 


Shkalla e vdekshmërisë së nënave (në 100,000 lindje) 1992 97.7 2015 35.0 2002 50.6 7.3 Sipas parashikimit 

Objektivi 6. Luftimi i HIV/ AIDS-it, malaries dhe sëmundjeve tjera 

Synimi 1.Të ketë ndalur deri me 2015 dhe të ketë fi lluar zvogëlimin e pëhapjes së HIV/AIDS-it 


Numri i rasteve**** 1990 0 2015 rënie 2004 6,800 . . Nuk ka gjasë. . . 

Synimi 2. Të ketë ndalur deri me 2015 dhe të ketë fi lluar zvogëlimin e rasteve të malaries dhe sëmundjeve tjera të rënda dhe të zvogëlojë shkallën e vdekshmërisë 

Përhapja e malaries (rastet në 100,000 njerëz) 1990 0.0 2015 rënie 2002 5,555.6 . . Nuk ka gjasë. . . 

Paraqitja e tuberkulozit (rastet në 100,000 njerëz) 1996 32.0 2015 rënie 2002 64.0 . . Nuk ka gjasë. . . 

Shkalla e vdekjes e lidhur me tuberkulozin (rastet në 100,000 njerëz) 1992 3.0 2015 rënie 2002 9.7 . . Nuk ka gjasë. . . 

Objektivi 7. Sigurimi i qëndrueshmërisë mjedisore Ka gjasë. . . 

Synimi 1. Integrimi i parimeve të zhvillimit të qëndrueshëm në politikat dhe programet e vendit dhe zvogëlimi i humbjes së resurseve mjedisore 

Propocioni i sipërfaqes së tokës të mbuluar me pyje (%)******** 1990 2.7 2015 ngritje 2004 2.8 . . Sipas parashikimit 

Zonat kombëtare të mbrojtura (% sipërfaqes së përgjithshme të tokës)******** 1995 4.2 2015 ngritje 2002 21.5 . . Sipas parashikimit 

Lirimi i dioksidit të karbonit (tonë për kokë banori)******** 1990 3.7 2015 rënie 2001 0.6 . . Sipas parashikimit 

Shfrytëzimi i energjisë (kg naftë ekuivalent me PPP $1 BPV)******** 1990 1.3 2015 rënie 2001 0.5 . . Sipas parashikimit 

Synimi 2. Deri në vitin 2015 të përgjysmojë proporcioni i njerëzve pa qasje të qëndrueshme në ujë të pijshëm të sigurtë 

Qasje në një burim të përmirësuar të ujit (% e popullsisë)******** 2001 60.0 2015 80.0 2002 58.0**** −2.4 Ka gjasë. . . 

Qasje në kushte të përmirësuara sanitare (% e popullsisë)******** 2001 90.0 n.d. n.a. n.d. n.a. – – 

Synimi 3. Deri me 2020 të ketë arritur përmirësim të konsiderueshëm në jetën e së paku 100 milionë banuesë të barakave. 


Synimi 1. Të zhvillojë edhe më tej një sistem tregtar dhe fi nanciar të hapur, bazuar në rregulla, të parashikueshëm dhe jodiskriminues 

NZZH ($ milionë) 1995 68.0 n.d. n.a. 2004 205.4 – – 

Synimi 2. Të merret në mënyrë gjithëpërfshirëse me problemet e borxhit të vendeve në zhvillim përmes masave kombëtare dhe ndërkombëtare për të bërë borxhin të qëndrueshëmpër një 

periudhë më të gjatë 

Borxhi i jashtëm ($ milionë) 


2001 1,000.0 n.d. n.a. 2004 699.0 – – 

Shkalla e përgjithshme e papunësisë (%) 2002 33.0 n.d. n.a. 2004 33.0 – – 

Synimi 4. Në bashkëpunim me kompanitë farmaceutike, të ofrojë qasje në ilaçe esenciale me çmime të volitshme 

Shpenzimet publike për ilaçet ($ për kokë banori) 1999 0.29 n.d. n.a. 2004 0.22* – – 

Synimi 5. Në bashkëpunim me sektorin privat të vëj në dispozicion teknologjinë e re, veçanërisht në fushën e infomimit dhe komunikimit 

Telefonia fi kse dhe mobile (në 1,000 njerëz)******* 1990 45.4 n.d. n.a. 2002 39.3 – – 

Burimi: UNDP Taxhikistan 2003. Progresi drejt Objektivave zhvillimore të mijëvjeçarit. http:/ / www.undg.org/ documents/ 3076-Tajikistan_MDG_Report.pdf. * Banka Botwrore, 2004. Raporti i 

progresit tw DSZV-sw. ** Studimi i demografi k i shwndetit. 

*** UNSD Baza e tw dhwnave tw tregueswve tw mileniumit, 2003 RiOZHM-ve kombwtare. 

**** Takimi Synimi pwr uje tw pijes dhe kushte sanitare. Vlerwsimi afatmeswm i progresit, UNICEF-OBSH, 2004. 

***** Qendra kombwtare e imunizimit 2004. 

****** Qendra kombwtare e AIDS, UNAIDS dhe fondi global, Taxhikistan 2004. 

******* Shifrat e 2003 tw marra nga Komiteti i shtetit pwr Çwshtje tw grave dhe familjes 2004. 

******** Banka Botwrore 2004. Baza e të dhënave të treguesëve zhvillimorë në botë 2004 

.

TURKMENISTANI 



Dallimi 

në vite 

Performanca 


Synimi 1. Prej vitit 1990 deri në vitin 2015 të zvogëlojë për tri herë proporcionin e njerëzve që kanë të ardhurat më të ulëta se 50% e të ardhurave mujore mesatare 

Ka gjasë … 

Proporcioni i njerëzve me të ardhura më të ulta se 50% e të ardhurave mujore mesatare (% e 

popullsisë së përgjithshme) 

2000 15.0 2015 5.0 2001 15.9* −2.4 Ka gjasë … 

Objektivi 2. Arritja e edukimit primar universal 

Synimi 1. Të zgjerojë qasjen në shkollim të cilësisë së lartë në të gjitha nivelet dhe të arrijë standarde 

botërore në arsim 


Mbulimi me arsim fi llor (%) 1990 98.5 2015 100.0 2000 98.9 −3.3 Ka gjasë … 

Mbulimi me arsim të mesëm (%) 1991 93.0 2015 100.0 2000 96.0 1.3 Sipas parashikimit 

Mbulimi me arsim të lartë (%) 1991 11.0 2015 17.0 2000 4.0 −37.0 Nuk ka gjasë. . . 


Qëlllimi 1. Të eliminojë pabarazitë gjinore në shkollimin fi llor dhe të mesëm, mundësisht deri në vitin 2005, dhe në të gjitha nivelet e arsimit jo më vonë se në vitin 2015 

Niveli i përfshirjes në shkollimin fi llor të vajzave ndaj përfshirjes së djemëve (%) 1990 99.8 2005 100.0 2002 104.2 3.0 Sipas parashikimit 

Niveli i përfshirjes në shkolimin e mesëm të vajzave ndaj përfshirjes së djemëve (%) 1990 97.8 2005 100.0 2002 100.1 3.0 Sipas parashikimit 

Niveli i përfshirjes në shkolimin lartë të grave ndaj përfshirjes së meshkujve (%) 

Synimi 2. Deri në vitin 2015 të zvogëlojë pabarazinë gjinore sa i përket të ardhurave në tregun e punës 

1995 63.5 2015 100.0 2002 56.8 −10.7 Nuk ka gjasë. . . 

Paga e grave në sektorin jobujqësor si përqindje e pagës së meshkujve (%) 1998 72.0 n.d. n.a. n.d. n.a. – – 


Synimi 1. Të zvogëlojë vdekshmërinë e foshnjeve për 2.1 herë në periudhën 2000 - 2015 



Objektivi 5. Përmirësimi i shëndetit të nënës 

Synimi 1. Të përgjysmojë vdekshmërinë e nënave gjatë lindjes në periudhën 2000 - 2015 



Objektivi 6. Luftimi i HIV/ AIDS-it, malaries dhe sëmundjeve tjera 

Synimi 1. Të parandalojë infektimin me HIV/ AIDS në vend 


Numri i rasteve 

Synimi 2. Të zvogëlojë infektimet nga tuberkulozi për një të tretën në periudhën 2000 - 2015 

2000 0 2015 0 2002 0 13.0 Sipas parashikimit 

Paraqitja e TBC-së (rastet në 100,000 njerëz) 2000 82.3 2015 51.5 2002 73.5 2.3 Sipas parashikimit 


Synimi 1. Të ndal shterimin e resurseve natyrore 


Masat për fi nancimin e ruajtjes së natyrës (% e nivelit të vitit 2000) 

Synimi 2. Të zvogëlojë proporcionin e njerëzve pa qasje në ujë të pijshëm të sigurtë 

2000 100.0 2015 150.0 n.d. n.a. – – 

Përqindja e popullatës urbane me qasje në sistemin e centralizuar të ujësjellësit (%) 2000 80.0 2015 94.0 2002 93.0** 11.9 Sipas parashikimit 

Përqindja e popullatës urbane me qasje në sistemin e centralizuar të ujësjellësit (%) 

Synimi 3. Deri me 2020, të arrijë përmirësim të konsiderueshëm të kushteve të banimit 

2000 28.0 2015 80.0 2002 54.0** 5.5 Sipas parashikimit 

Ofrimi ibanimit (m2 për person/ 1991 11.2 2015 30.6 2000 17.8 −0.8 Ka gjasë … 

Përqindja e banimit privat në kuadër të banimit të përgjithshëm (%) 


Synimi 1. Të adresojë nevojat e veçanta të vendeve pa dalje në det 

Synimi 2. Të vazhdojë të luftojë terrorizmin dhe përgatitjen e akteve terroriste 


Burimi: UNDP Turkmenistan 2003. Raporti i objektivave zhvillimore të mijëvjeçarit. Maj 2004. http:/ / ëëë.undg.org/ documents/ 4509-Turkmenistan_MDG_Report_-_English.doc. * Asian 

Development Bank. 

** UNICEF/ OBSH 2004. Arritja e Synimit të OZHM-së Uji i pijshëm dhe kushtet sanitare: Vlerësimi afatmesëm i progresit. 

http:/ / www.who.int/ water_sanitation_health/ monitoring/ en/ jmp04.pdf 

. 

169

170 


UZBEKISTANI 



Dallimi 

në vite 

Performanca 

Objektivi 1. Përmirësimi i standardit të jetës dhe zvogëlimi i të kequshqyerit 

Synimi 1. Deri në vitin 2015 të përgjysmojë varfërinë 


Proporcioni i njerëzve që jetojnë në varfëri (siç është matur në Studimin e buxhetit të familjeve 

– kostoja e shportës minimale të konsumit ushqimor) (%) 

Objektivi 2. Përmirësimi i cilësisë së arsimit në shkollat fi llore dhe të mesme 

2001 27.5 2015 14.0 2003 26.2 −0.7 Ka gjasë. . . 

Synimi 1. Deri në vitin 2015 të përmirësojë cilësinë e arsimit të përgjithshëm fi llor dhe të mesëm duke ruajtur përfshirjen e përgjithshme 


Synimi 1. Të arrijë barazinë gjinore në shkollimin fi llor themelor dhe atë profesional deri në vitin 2005 

Synimi 2. Të përmirsojë bilancin gjinor në arsimin e lartë deri në vitin 2015 


Synimi 1. Prej vitit 1996 deri në vitin 2015 të zvogëlojë për dy të tretat shkallën e vdekshmërisë së fëmijve nën pesë vjeç 


Shkalla e vdekshmërisë së fëmijve nën pesë vjeç ( në 1,000 lindje) 1997 76.6 2015 24.4 2002 73.3 −3.9 Nuk ka gjasë. . . 

Objektivi 5. Përmirësimi i shëndetit të nënës gjatë lindjesoverview 

Synimi 1. Prej vitit 1996 deri në vitin 2015 të zvogelojë vdekshmërinë e nënave gjatë lindjes për një të tretën 


Shkalla e vdekshmërisë së nënave (në 100,000 lindje) 2001 34.1 2015 22.6 2004 32.2 −0.7 Ka gjasë. . . 

Objektivi 6. Luftimi i HIV/AIDS, tuberkulozit dhe malaries 

Synimi 1. Të ketë ndalur deri në vitin 2015 dhe të ketë fi lluar të zvogëlojë përhapjen e HIV/ AIDS 


Synimi 2. Të ketë ndalur deri në vitin 2015 dhe të ketë fi lluar të zvogëlojë përhapjen e tuberkulozit dhe malaries 

Rastet e tuberkulozit (rastet në 100,000 banorë) 1995 43.0 2015 rënie 2003 79.0 . . Nuk ka gjasë. . . 

Shkalla e malaries (në 100,000 banorë) 


1995 26.0 2015 rënie 2004 66.0 . . Sipas parashikimit2 

Synimi 1. Integrimi i parimeve të zhvillimit të qëndrueshëmnë politikat dhe programet kombëtare dhe zvogëlojë humbjen e resurseve mjedisore deri në vitin 2015 

Synimi 2.Rris përqindjen e popullsisë urbane dhe rurale që ka qasje në burime të përmirsuara të ujit dhe në kushte sanitare deri në vitin 2015 

Propocioni i popullsisë urbane me qasje të qëndrueshme në burim të përmirësuar të ujit (%) n.d. n.a. 2015 ngritje 2003 94.0 – – 

Propocioni i popullsisë rurale me qasje të qëndrueshme në burim të përmirësuar të ujit (%) n.d. n.a. 2015 ngritje 2003 79.0 – – 

Propocioni i popullsisë urbane me qasje shërbime sanitare të centralizuara (%) n.d. n.a. 2015 ngritje 2003 38.0 – – 

Propocioni i popullsisë rurale me qasje në shërbime sanitare të centralizuara (%) n.d. n.a. 2015 ngritje 2003 5.0 – – 

Objektivi 8. Uzbekistani dhe partneriteti global për zhvillim 

Shënim: 

Raporti kombëtar nuk specifi kon synimet 

1 Raporti i OZHM-ve kombëtare ofron vlerat e disa treguesëve por nuk specifi kon treguesit që mund të përdoren për llogaritjen e progresit 

2 Trendet në mes të viteve 1995 dhe 2004 sugjerojnë se shkalla e infektimit me malaria ka fi lluar të shënojë rënie. 

Burimi: UNDP Uzbekistan 2006. Raporti i objektivave zhvillimore të mijëvjeçarit: Uzbekistan 2006. Tashkent 2006. 

http://www.un.uz/downloads/library/publications/MDGR_en.zip

Vështrim i përgjithshëm i progresit 

Rubrika A3.2 paraqet rezultatet e përgjithshme të 

probabilitetit që ka rajoni si tërësi dhe katër nënrajonet 

individuale që të arrijnë OZHM-të e veçanta. 

Për çdo objektiv shtetet që veprojnë sipas orarit 

të caktuar ose edhe para tij (të shënuar si ‘sipas 

parashikimit’) mund të krahasohen me shtetet që 

nuk kanë gjasë të arrijnë ndonjë objektiv të caktuar 

brenda afatit të dhënë (të shënuar ‘nuk ka gjasë’). 

Duke marrë parasysh larminë e sfi dave të vendeve, 

pasqyra e tërë rajonit të EQL/BSHP-së nuk paraqet 

trende shumë të qarta. Sidoqoftë, edhe një vështrim 

i shpejtë i trendeve rajonale dhe nënrajonale 

mund të paraqes ato pjesë të agjendës së OZHMve 

që kërkojnë vëmendje të veçantë si dhe ato ku 

është shënuar progres i kënaqshëm. 

Pothuaj të gjitha shteteve në rajon u duhet të 

përmirësojnë performancën e tyre në një osë më 

Rubrika A3.2 Progresi sipas objektivit* 

100 

Shtetet (në %) Shtetet (në %) 

Shtetet (në %) 

80 

60 

40 

20 

0 

-20 

-40 

-60 

-80 

-100 

100 

80 

60 

40 

20 

0 

-20 

-40 

-60 

-80 

-100 

100 

80 

60 

40 

20 

0 

-20 

-40 

-60 

-80 

-100 

Shtetet e reja anëtare të BE-së 

Federata Ruse, BSHP-të Perëndimore dhe Kaukazi 

shumë fusha brenda agjendave të përshtatura të 

OZHM-ve kombëtare. Ende nuk ka ndonjë trend 

të caktuar universal sa i përket progresit që duhet 

të bëjnë vendet drejt një OZHM-je të caktuar. 

Ende mbetet shumë për t’u bërë nëse shumica 

e këtyre shteteve duan të arrijnë OZHM2, që 

ka të bëj me arsimin, ku numri i vendeve që 

kanë mbetur prapa afatit është më i madh se 

sa numri i atyre që janë duke shkuar sipas parashikimit. 

Afër gjysma e shteteve në rajon janë 

duke pasur vështirësi në arritjen e OZHM1 dhe 

vetëm një e katërta e shteteve janë duke punuar 

sipas parashikimit sa i përket OZHM6. Keto janë 

jashtëzakonisht të rëndësishme për mirëqënien 

e shoqërisë pasi kanë të bëjnë me vafërinë dhe 

rreziqet kryesore për shëndetin. Ndonëse shtetet 

e rajonit kanë ndërmarrë hapa të rëndësishëm 

për përmirësimin e mjedisit, shumë nga ato duket 

se nuk kanë gjasa që të arrijnë synimet e tyre. 

Rajoni i EQL/BSHP-së 

OZHM1 OZHM2 OZHM3 OZHM4 OZHM5 OZHM6 OZHM7 

100 

80 

60 

40 

20 

0 

-20 

-40 

-60 

-80 

-100 

100 

80 

60 

40 

20 

0 

-20 

-40 

-60 

-80 

-100 

Azia Qendrore 

’Sipas parashikimit’ ‘Nuk ka gjasë që të arrijë objektivin’ 


* Shuma e vlerave në këtë paraqitje grafi ke nuk shkon në 100 përqind pasi që këtu merren parasysh vetëm dy kategori ekstreme, ajo ‘sipas 

parashikimit’ dhe ‘nuk ka gjasë të arrijë objektivin” . Kategoria tjetër , ‘ka gjasë të arrijë objektivin’ , është menjanuar pasi që ajo paraqet 

vetëm një vlerësim të përafërt bazuar në një metodologji jo t ë përkryer dhe si e tillë mund të intepretohet në mënyra të ndryshme. 

171

172 


Rubrika A3.2 paraqet rezultatet e përgjithshme 

të probabilitetit që ka rajoni si tërësi dhe katër 

nënrajonet individuale që të arrijnë OZHM-të e 

veçanta. Për çdo objektiv shtetet që veprojnë sipas 

orarit të caktuar ose edhe para tij (të shënuar 

si ‘sipas parashikimit’) mund të krahasohen 

me shtetet që nuk kanë gjasë të arrijnë ndonjë 

objektiv të caktuar brenda afatit të dhënë (të 

shënuar ‘nuk ka gjasë’). Duke marrë parasysh 

larminë e sfi dave të vendeve, pasqyra e tërë rajonit 

të EQL/BSHP-së nuk paraqet trende shumë 

të qarta. Sidoqoftë, edhe një vështrim i shpejtë 

i trendeve rajonale dhe nënrajonale mund të 

paraqes ato pjesë të agjendës së OZHM-ve që 

kërkojnë vëmendje të veçantë si dhe ato ku 

është shënuar progres i kënaqshëm. 

Pothuaj të gjitha shteteve në rajon u duhet 

të përmirësojnë performancën e tyre në një 

osë më shumë fusha brenda agjendave të 

përshtatura të OZHM-ve kombëtare. Ende nuk 

ka ndonjë trend të caktuar universal sa i përket 

progresit që duhet të bëjnë vendet drejt një 

OZHM-je të caktuar. Ende mbetet shumë për t’u 

bërë nëse shumica e këtyre shteteve duan të arrijnë 

OZHM2, që ka të bëj me arsimin, ku numri i 

vendeve që kanë mbetur prapa afatit është më i 

madh se sa numri i atyre që janë duke shkuar sipas 

parashikimit. Afër gjysma e shteteve në rajon 

janë duke pasur vështirësi në arritjen e OZHM1 

dhe vetëm një e katërta e shteteve janë duke 

punuar sipas parashikimit sa i përket OZHM6. 

Keto janë jashtëzakonisht të rëndësishme për 

mirëqënien e shoqërisë pasi kanë të bëjnë me 

vafërinë dhe rreziqet kryesore për shëndetin. 

Ndonëse shtetet e rajonit kanë ndërmarrë hapa 

të rëndësishëm për përmirësimin e mjedisit, 

shumë nga ato duket se nuk kanë gjasa që të 

arrijnë synimet e tyre.

173

UNDP është rrjet global zhvillimor i Kombeve të Bashkuara , që avokon ndryshimin dhe 

ndërlidhë vendet përmes dijes, përvojës dhe burimeve që ndihmojnë njerëzit për të ndërtuar 

jetë më të mirë. UNDP është e pranishme në 166 vende, ku në bashkëpunim me vendorët, 

synon gjetjen e zgjidhjeve ndaj sfi dave globale dhe vendore të zhvillimit. Paralelisht me 

zhvillimin e kapaciteteve lokale UNDP sjellë njerëzit nga radhët e veta dhe nga radhët e rrjetit 

të gjërë të partnerëve.Udhëheqësit botëror janë zotuar t’i përmbushin Objektivat Zhvillimor 

të Mijëvjeçarit , përfshirë këtu edhe objektivin kryesor të përgjysmimit të varfërisë deri në vitin 

2015. Rrjeti i UNDP-së bashkon dhe koordinon përpjekjet globale dhe kombëtare për t’i arritur 

këto Objektiva 

United Nations 

Payton Place 14, 

10000 Pristina, Kosovo 

Tel: ++381 38 249 066 

Fax: ++381 38 249 065 

www.ks.undp.org

Korniza për veprim - UNDP Kosovo

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?