Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
ciju i ton preživjelog čovjeka, ne znati se poistovjetiti<br />
s njim – i nadasve, sustavno emocionalno<br />
mucati u kljastoj strukturi o svojoj i tuđoj boli, ne<br />
znati svu tu bol osjetiti u pravom modusu i izraziti<br />
u jeziku koji pod rukom znalca, u vrtlogu umjetničke<br />
inovacije, u pomjeranjima i prelijevanjima<br />
značenja, u elipsama nedorečenosti ili sentencama<br />
bola, u tačno oživljenom i decentno sugeriranom<br />
kontekstu, može i mora moći izraziti široku<br />
skalu ljudskih osjećanja i preživljenog iskustva<br />
– riječju, baviti se ratnim iskustvom u jednom<br />
umjetničkom neznanju i slabosti, u jednoj umjetničkoj<br />
nijemosti i gluhoći, znači biti i etički nejasan<br />
i nedorečen. Bez obzira na sve disidentske,<br />
marginalističke, decentrirajuće stavove pisca; bez<br />
obzira na njegove najbolje namjere i na njegovo<br />
iskustvo, koje ne smije biti izlika za umjetničku<br />
nijemost. Ostaviti sva ta događanja i osjećanja<br />
bezobličnim, učiniti ih enervantnim usljed nedorečenosti<br />
i netačnog stila, obezličiti konkretnu<br />
patnju, imenovati sve u statičnosti i fragmentarnosti<br />
neuvjerljivog kataloga užasa (što se sve<br />
pravda bijegom od nasilne simbolizacije jezika ili<br />
korakom ka popularnoj performativnosti) – znači<br />
iznevjeriti njihovu suštinu i pojavnost; znači priključiti<br />
se ratnoj tendenciji sveopšteg obesmišljavanja<br />
i okljašćenja svijeta u okvirima jedne<br />
nedorečene i nemoćne konstrukcije.<br />
Snaga izraza je ono, kako piše T. Adorno, što otkriva<br />
neistinu društvenog stanja; sugestivna konstrukcija<br />
odaje socijalni protest, a „idealna umjetnička<br />
strukturacija građe negira sirovo jezgro zla“,<br />
jer „brutalnost prema stvarima je potencijalno<br />
brutalnost prema ljudima.“ Dakle, snaga izraza i<br />
idealna strukturacija – a ne objava moralnih teza<br />
i postizanje moralnog efekta – jesu modusi koji<br />
čine „udio umjetnosti u moralu povezujući je sa<br />
jednim ljudski dostojnim društvom“.<br />
Možda se prvi put u povijesnoj poetici – i to u ratnoj<br />
i logorskoj književnosti od Babelja naovamo<br />
– dogodilo da se se briše razlika između pisca i<br />
čovjeka, između riječi i djela, između umjetnosti<br />
i života; trebalo bi se samo podsjetiti da su pisci<br />
istovremeno i sudionici logorskog i ratnog svijeta:<br />
Pisac je figura koji se direktno uvjerila u logiku i<br />
besmisao ratnog i logorskog svijeta, i stoga osjeća<br />
posebnu odgovornost da pravilno rasporedi fakte,<br />
da po svom osjećanju i uvidu postavi u tekstu<br />
tu fakcionalnu mrežu, koju će popuniti kreiranjem<br />
i domišljavanjem kako bi se dobila čvrsta i sugestivna<br />
struktura; osim toga, pisac zbog te i takve<br />
konstrukcije u životu biva progonjen i mučen; on,<br />
zapravo, prevazilazi i dozira svoj i tuđi strah književnošću,<br />
on ne dozvoljava da strah otupi čovjeka,<br />
on mu vraća obličje; i gdje je tu onda uopšte<br />
granica između umjetnosti i života? Gotovo da je<br />
tu znak jednakosti; književni postupak se prenosi<br />
u život, i tako se, rekao bi Brodski, ne razvija<br />
samo majstorstvo, nego i duša, i to u krajnjoj liniji<br />
biva jedno te isto. Pisac briše svoje tragove u<br />
tekstu – on uobličava tuđe iskaze, navodi pisma,<br />
dnevničke bilješke, skaz – ali ipak u svakoj riječi<br />
biva sveprisutan u tekstu; u konačnici, pisac socijalnom<br />
ocjenom zbivanja u istorijskoj aktuelnosti<br />
objedinjava pojedinačnu datost iskaza i opštost i<br />
punoću smisla (Bahtin).<br />
Bilo bi neodgovorno tražiti strukturni literarni<br />
obrazac ili dubinsku strukturu za svu ratnu ili<br />
logorsku književnost; ali možda ne bi bilo nekorisno<br />
donijeti nekoliko postupaka kojom se služi<br />
književnost kako bi istaknula čovjekov položaj u<br />
tom konkretnom okviru.<br />
Priču Prelaz preko Zbruča Babelj počinje u birokratskom<br />
tonu: pripovjedač navodi kako je načdiv<br />
(načelnik divizije) obavijestio njegovu jedinicu<br />
da je u osvit zauzet Novograd – Volinsk, da štab<br />
treba krenuti iz Krapivna, da se komora razvukla<br />
cestom Brest – Warszawa, koju je na seljačkim<br />
kostima izgradio Nikolaj Prvi; dakle, u jednom<br />
pasusu izražena je apsolutna neutralnost pripovjedača:<br />
registar je to vojnog izvještaja ili dopisa,<br />
s četiri navedena toponima, jednom historijskom<br />
ličnošću i jednim čudovišnim neologizmom iz vojne<br />
hijerarhije (načdiv). Sljedeći namontirani pasus<br />
tiče se naglog izlaska i liriziranog opisa prirode: to<br />
su brilijantne slike, kamera kao da je pomjerena:<br />
vidimo polja purpurnog maka koji cvjeta, podnevni<br />
vjetar koji se poigrava u žutoj raži, djevičansku<br />
heljdu na obzorju, uzdignutu kao zid samostana.<br />
Zatim slijedi rečenica u kojoj se gubi prividna neutralnost<br />
pripovjedača: „Tiha Volinja vijuga, Volinja<br />
38 (<strong>sic</strong>!)
Change language