Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
Biologjia<br />
Tuta absoluta ka nje potencial<br />
riprodhues shume te larte. Larvat<br />
nuk futen ne diapauze nëse ka<br />
ushqim ne dispozicin dhe keshtu<br />
mund te zhvillojne 10-12 brezni ne<br />
vit. Cikli biologjik mund te<br />
plotesohet brenda 29-38 ditesh, kjo<br />
ne vartesi te kushteve te mjedisit.<br />
Studimet e bera ne Kili, kane<br />
treguar qe cikli i zhvillimit<br />
plotesohet per 76.3 dite ne<br />
temperaturë 14 0 C, 39.8 dite ne<br />
19.7 0 C dhe 23.8 dite ne<br />
temperaturën 27.1 0 C. Insektet e<br />
rritura e zhvillojne aktivitetin e tyre<br />
naten dhe gjate dites zakonisht<br />
fshihen ndermjet gjetheve. Femrat<br />
vendosin veze ne pjeset ajrore te<br />
bimeve pritese. Nje femer mund<br />
te vendose gjate jetes se saj deri<br />
ne 260 veze. Ky demtues kalon<br />
kater stade larvare dhe pupezimi<br />
behet ne toke,ne siperfaqe te<br />
gjetheve ose brenda galerive qe ai<br />
krijon , kjo ne vartesi te kushteve<br />
te mjedisit.Kur tuta nuk pupëzon<br />
ne toke, zakonisht ajo mbeshtillet<br />
ne nje fshikez. Ky demtues mund<br />
te dimeroje si veze, pupe ose insekt<br />
i rritur.<br />
Diktimi dhe identifikimi<br />
Simptomat<br />
Mbas çeljes, larvat e reja<br />
depertojne ne frutin e<br />
domates,gjethet ose kercellin ku<br />
ato ushqehen, duke krijuar keshtu<br />
mina te vogla te dallueshme dhe<br />
me vone galeri te medha. Frutat<br />
mund te atakohen sapo formohen<br />
dhe galerit e formuara nga demtusi<br />
mund te behen vende invadimi nga<br />
MBROJTJE BIMËSH<br />
patogjenë te ndryshem sekondarë,<br />
te cilet te dergojne ne kalbjen e<br />
frutave. Ne gjethe larvat ushqehen<br />
vetem me mezofilin duke e lene te<br />
pa demtuar epidermen.Galerite ne<br />
gjethe jane jo te rregullta dhe me<br />
kalimin e kohes nekrotizohen.<br />
Galerite e formuara ne kercell,<br />
ndryshojne zhvillimin normal te<br />
bimeve. Bimet e domates mund te<br />
atakohen ne çdo stad te zhvillimit<br />
te tyre nga ky demtues, qe nga<br />
fidani deri ne bimet e rritura<br />
plotesisht. Demtuesi zakonisht<br />
mund te diktohet shume lehte<br />
mbasi ai preferon sythat e majes,<br />
lulet ose frutat e sapoformuara, ne<br />
te cilet jashteqitjet me ngjyre te<br />
zeze te shkaktuara nga ushqimi,<br />
jane shume te dukeshme. Ne<br />
patate, preken vetem pjeset ajrore<br />
dhe tenja nuk zhvillohet ne tubere.<br />
Morfologjia<br />
Veza<br />
Ka madhesi 0,36x0,22 mm, eshte<br />
ne forme cilindrike dhe ka ngjyre<br />
krem te bardhe, deri ne te verdhe.<br />
Shumica e vezeve vendoset ne<br />
pjesen e poshtme te gjetheve.Çelja<br />
e tyre behet mbas 4-5 ditesh.<br />
BUJQËSIA SHQIPTARE 13<br />
Larva<br />
Ka ngjyre krem, koka eshte me e<br />
erret . Ne moshen e dyte larvare,<br />
deri ne te katerten, larva merr nje<br />
ngjyre te gjelbert deri ne te kuqe<br />
te hapet. Larva e moshes se pare,<br />
ka gjatesi 0,9 mm ndersa ne moshe<br />
te katert, gjatesia arrin deri ne<br />
7.5mm. Mosha larvare zgjate 13-<br />
15 dite.<br />
Pupa Pupa ka ngjyre kafe dhe<br />
pupezimi mund te zgjase 9-11 dite<br />
Insekti i rritur ka gjatesi 10 mm.<br />
Ështe e paisur me antena filiforme,<br />
ka nje ngjyre gri ne te argjende dhe<br />
eshte e paisur me njolla te zeza<br />
mbi krahet e siperme.<br />
Rrugët dhe mundesitë e<br />
përhapjes.<br />
Tuta absoluta mund te perhapet nga<br />
dorezimi i fidanave per mbjellje, ose<br />
kur dorzohen frutat e domates ne<br />
vende te ndryshme per tregetim.<br />
Ky demtues nuk prek tuberet e<br />
patates dhe keshtu nuk mund te<br />
futet ne nje vend tjeter me ane te<br />
kesaj kulture.<br />
Impakti ekonomik<br />
Ne Ameriken e Jugut, T. absoluta<br />
eshte konsideruar si nje demtues<br />
kyç i domates ne fushe te hapur si<br />
dhe ne mjedise te mbrojtura.<br />
Prodhimi si dhe cilesia e frutave,<br />
mund te reduktohet ne menyre te<br />
ndjeshme nga ngrenjet direkte te<br />
larvave si dhe nga patogjenet<br />
sekondarë te cilet futen ne plaget<br />
e shkaktuara nga demtuesi. Frutat<br />
e domates te prekura rende<br />
humbasin vleren e tyre tregetare.<br />
Humbje te prodhimit nga 50-100%<br />
jane raportuar ne kulturen e<br />
domates. Nivele te pa pranushme<br />
te demtimit kozmetik te frutave,
Change language