Raport o stanie sektora małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce

Samozatrudnieni
W grupie mikroprzedsiębiorstw osoby fizyczne stanowią 95% populacji. Z tego ponad dwie trzecie przedsiębiorców to osoby
samozatrudnione, prowadzące jednoosobową działalność gospodarczą (69,8%, tj. 1,1 mln). Co czwarta najmniejsza firma jest
prowadzona przez osobę, dla której jest to dodatkowe miejsce pracy 44 . Samozatrudnieni dominują w liczbie firm wszystkich
branż gospodarki, jednak w największym stopniu w branżach usługowych, jak opieka zdrowotna i pomoc społeczna, edukacja,
działalność finansowa i ubezpieczeniowa oraz kultura, rozrywka i rekreacja – udział tego typu przedsiębiorstw w liczbie firm
w tych branżach wynosi ponad 85%. Najmniej samozatrudnionych pracuje w handlu (60%) i przemyśle (62%), nieco więcej
w budownictwie – dwie trzecie przedsiębiorstw (67%). Koncentracja samodzielnej działalności gospodarczej na wskazanych
branżach świadczy o pewnej specyfice tych sekcji, w których z powodzeniem może funkcjonować niewielki podmiot odpowiadając
na lokalny i ograniczony popyt.
Udział samozatrudnionych w ogólnej liczbie mikrofirm jest tym wyższy im młodszą grupę firm rozpatrujemy – stanowią oni
90% firm funkcjonujących do pierwszego roku działalności. Udział ten spada jednak wraz z wiekiem firmy, choć i tak wśród
firm działających na rynku powyżej 5 lat, samozatrudnieni stanowią większość (61%). Z jednej strony wskazuje to na fakt, że
część przedsiębiorstw przekształca się z jednoosobowej firmy w bardziej rozwinięte mikroprzedsiębiorstwo zatrudniające pracowników,
jednak z drugiej strony robi to stosunkowo mała część samozatrudnionych. Może to wskazywać, że znaczna grupa
tego typu przedsiębiorców traktuje samozatrudnienie (w odróżnieniu od zatrudnienia na etacie), jako wygodne (lub konieczne
z uwagi na brak możliwości znalezienia odpowiedniej pracy) rozwiązanie dla siebie i nie traktuje przyjętej formy prawnej jako
podwalin pod większą firmę. Wskazują na to również niewielkie nakłady na środki trwałe samozatrudnionych – cztery razy
mniejsze niż wśród pozostałych mikrofirm (jedynie 3,7 tys. PLN przy 15,5 tys. PLN przeciętnie dla pozostałych przedsiębiorstw).
Analizując wyniki finansowe samozatrudnionych i pozostałych przedsiębiorstw można zauważyć, że te pierwsze, pomimo, że
jest ich ponad dwa razy więcej (1,1 mln do 0,48 mln) generują ponad dwa i pół raza mniej przychodów ogółem (144,3 mld
PLN do 374,9 mld PLN). Wynika to z faktu, że samozatrudnieni cechują się znacznie mniejszą skalą działalności niż pozostałe
mikroprzedsiębiorstwa – generują sześć razy mniejsze przychody na firmę niż pozostałe przedsiębiorstwa. Z drugiej strony,
z punktu widzenia rentowności na działalności gospodarczej samozatrudnieni (z wynikiem 24%) prezentują się wyraźnie lepiej
niż pozostałe przedsiębiorstwa (10%).
Samozatrudnieni stosunkowo rzadko stawiają na rozwój. W badaniu 45 przeprowadzonym przez PARP blisko połowa samozatrudnionych
określiła swój biznes w kategoriach „wystarczy mi to co mam”. Z tym stwierdzeniem zgodziło się też ponad 40%
mikroprzedsiębiorców, natomiast przedstawiciele małych i średnich firm w większości wybierali opcję aktywną tj. „kładę duży
nacisk na rozwój mojej firmy…”.
4.3. Wyniki i sytuacja finansowa
Mikroprzedsiębiorstwa w UE generują 4,5 bln EUR obrotów 46 . Podmioty te z największych pięciu krajów UE tworzą aż dwie trzecie
(68,7%) obrotów najmniejszych podmiotów całej Unii. Udział polskich jednostek stanowi 3,5% tej wielkości, jednak ich znaczenie
w gospodarce wyrażone udziałem w obrotach przedsiębiorstw jest nieco większe niż w UE. W ujęciu przychodów ogółem
mikrofirmy w Polsce generują 700 mld PLN przychodów, co stanowi nieco ponad jedną piątą (22%) przychodów sektora przedsiębiorstw
(podczas gdy w UE – 18,2%) 47 . Udział mikrofirm w przychodach przedsiębiorstw na przestrzeni lat 2003-2009 nieznacznie
spadał, jednak ich dynamika była dodatnia (wzrost o 40,1%), podobnie jak kosztów, choć nieco niższa (35,8%). W efekcie
zagregowany wynik finansowy brutto mikrofirm w tym okresie urósł ponad dwukrotnie (2,1 raza). Po części był to jednak wynik
rosnącej liczby mikroprzedsiębiorstw, nie tylko poprawy ich wyników finansowych.
Z punktu widzenia przeciętnego podmiotu, mikroprzedsiębiorstwa zanotowały wzrost przychodów w okresie 2003-2008 (o 30%),
podobny do wzrostu PKB w Polsce. Nieco niższa dynamika charakteryzowała koszty tych jednostek (wzrost o 24%). Wraz ze wzrostem
przeciętnych przychodów i kosztów na jedno przedsiębiorstwo poprawiła się także rentowność mikro firm – wskaźnik
rentowności obrotu brutto wzrósł z 8,8% do 15,6%. W 2009 r. wraz ze spadkiem liczby najmniejszych podmiotów przychody na
przeciętną firmę wzrosły bardzo wyraźnie (o 12,8%), co świadczy o tym, że firmy, które prowadziły działalność w tym roku wyraźnie
zwiększyły skalę działania. Dokonano tego jednak w wyniku nieco większego wzrostu kosztów niż przychodów na jedną firmę
(o 13,7%). W efekcie rentowność obrotu najmniejszych podmiotów nieznacznie się obniżyła (do 15,1%).
44 Działalność gospodarcza przedsiębiorstw o liczbie pracujących do 9 osób w 2004 r., GUS, Warszawa 2005.
45 W. Orłowski, R. Pasternak, K. Flacht, D. Szubert, Procesy inwestycyjne i strategie przedsiębiorstw w czasach kryzysu, raport Polskiej Agencji Rozwoju
Przedsiębiorczości, Warszawa 2010.
46 Dane dotyczą sekcji C-I, K NACE Rev. 2 i obejmują rok 2009.
47 Dane dotyczą przedsiębiorstw niefinansowych.
49