Raport o stanie sektora małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce

na zlecenie PARP 129 , z których wynika, że doświadczenie w prowadzeniu kolejnej firmy jest udziałem co dziesiątego badanego
z ogółu firm sektora MSP w Polsce. Eksperci badani w ramach projektu szacowali ponadto, iż wśród osób, które doświadczyły
upadłości firmy około 45% podejmuje kolejną działalność gospodarczą. Jednak jest ona zazwyczaj prowadzona na mniejszą skalę
i w sposób „bardziej ostrożny” niż pierwsza firma. Odsetek osób prowadzących drugą i kolejną firmę mógłby być z pewnością
wyższy, gdyby nie bariery i utrudnienia, jakie te osoby napotykają na drodze do ponownego otwarcia działalności gospodarczej.
Problem ten wydaje się być znaczący, biorąc pod uwagę fakt, że bariery w rozwoju drugich i kolejnych firm zostały zdiagnozowane
we wszystkich krajach członkowskich Unii Europejskiej. Temat ten podejmowany jest także na poziomie całej wspólnoty, gdzie
Komisja Europejska sformułowała Politykę II szansy 130 mającą na celu m.in. identyfikację i stopniową likwidację tych barier. Jedną
z nich jest ciążące na „byłych przedsiębiorcach” społeczne odium upadłości i idący w ślad za nim brak zaufania. Dane gromadzone
na zlecenie Komisji Europejskiej pokazują, że aż 48% badanych Europejczyków zgadza się ze stwierdzeniem, że nie należy rozpoczynać
prowadzenia firmy, jeśli istnieje ryzyko porażki. Dane te wskazują także, że co prawda 79% obywateli UE przyznaje, że
dałoby drugą szansę tym, którzy ponieśli porażkę w roli przedsiębiorców, ale jednocześnie aż 47% z nich niechętnie złożyłoby
zamówienie w firmie prowadzonej przez takie osoby.
Wysoką skalę nieufności do „byłych przedsiębiorców” potwierdzają też wyniki badań przeprowadzonych na zlecenie PARP 131 . Badano
w nich zarówno przedsiębiorców, którzy osobiście doświadczyli porażki w biznesie, jak i ogół przedsiębiorców sektora MSP
w Polsce. Ankietowano także ekspertów zajmujących się problemem upadłości przedsiębiorstw. Wszystkie te grupy potwierdziły
istnienie swoistego piętna ciążącego na upadłości. Aż 82% respondentów badania z grupy MSP zgodziło się ze stwierdzeniem,
że osobom, które poniosły porażkę w biznesie (zamknęły firmę z przyczyn niezależnych od siebie, bez ogłaszania upadłości)
powinno dać się drugą szansę, ale tylko 45% respondentów stwierdziło, iż byliby skłonni do zakupu dóbr lub skorzystania z usług
takiego przedsiębiorcy. Na te same pytania, ale w odniesieniu do częściowej winy właściciela twierdząco odpowiedziało już tylko
odpowiednio 64% i 49% badanych. Poziom akceptacji w przypadku zamknięcia działalności gospodarczej w wyniku upadłości
połączonej z likwidacją majątku kształtował się natomiast na poziomie odpowiednio 58% i 50%. Jednocześnie, aż 39% badanych
stwierdziło wprost, że w sytuacji zamknięcia firmy z przyczyn niezależnych od właściciela nie zainwestowałoby pieniędzy w biznes
prowadzony przez taką osobę. Skala akceptacji dla tego stwierdzenia wynosiła 47% w przypadku częściowej winy właściciela,
ale przy zamknięciu firmy bez ogłaszania upadłości, oraz 48% w przypadku ogłoszenia upadłości i likwidacji firmy.
Negatywne i nieufne nastawienie w stosunku do siebie zgłaszali też przedsiębiorcy, którzy przeszli przez procedurę upadłościową.
Wskazywali oni, że w opinii społecznej pojęcie upadłości ma wyłącznie pejoratywne konotacje. Z upadłością wiązane są takie
skojarzenia jak porażka, bankructwo, nieudacznictwo czy brak biznesowych talentów, a także zachowania nielegalne i nieetyczne.
Potwierdziły to także pozostałe badane grupy. Piętnujący społecznie charakter upadłości powoduje, że postrzeganie przedsiębiorcy,
który doświadczył upadłości jest negatywne przez dłuższy czas i w znacznym stopniu uniemożliwia efektywne prowadzenie
kolejnej firmy. Zdaniem respondentów odbudowa wiarygodności po doświadczeniu upadłości zwykle wymaga więc wielu
lat. Takie społeczne nastawienie do upadłości niewątpliwie stanowi barierę w podejmowaniu decyzji o ponownym rozpoczęciu
działalności gospodarczej. Powoduje także obniżenie poczucia własnej wartości przedsiębiorców dotkniętych upadłością, wywołuje
wątpliwości, co do własnych możliwości i kompetencji, a także przyczynia się do silnego stresu i problemów zdrowotnych.
Co prawda, na płaszczyźnie deklaracji i racjonalnego podejścia do kwestii upadłości, respondenci badań realizowanych na zlecenie
PARP rozumieli i akceptowali fakt, że upadłość jest naturalnym procesem zachodzącym w gospodarce, który zmierza do
oczyszczenia rynku z jednostek nieefektywnych ekonomicznie. Nie wpływało to jednak na ich osobisty stosunek do upadłości ani
na łagodzenie poczucia osobistej porażki połączonej z odczuwaniem wstydu i napiętnowania wśród tych respondentów, którzy
tej upadłości doświadczyli. Taka postawa zdecydowanie utrudnia „byłym przedsiębiorcom” podjęcie decyzji o rozpoczęciu nowej
działalności gospodarczej i buduje kolejną barierę – barierę mentalną. Osoby, które doświadczyły porażki w biznesie mają obniżoną
samoocenę i poczucie nieadekwatności własnych kompetencji. Odczuwają także strach przed bankructwem i utratą źródła
dochodu, a jednocześnie nie potrafią odnaleźć się w roli pracownika. Przełamanie tej bariery wydaje się zatem być niezwykle
istotne dla zwiększenia liczby nowych firm otwieranych przez osoby, które doświadczyły upadłości.
Nie mniej istotna, choć być może w tym przypadku najłatwiejsza do przezwyciężenia, wydaje się być bariera prawna, powodująca
w praktyce pogłębianie się traumy upadłości wśród przedsiębiorców. W trakcie badania stwierdzali oni, a z nimi także eksperci, że polskie
prawo upadłościowe jest dysfunkcjonalne, procedury są skomplikowane i czasochłonne a efekt ich działania to głównie upadłość
likwidacyjna, która nie buduje chęci do ponownego otwierania działalności gospodarczej. Niejasne i niezrozumiałe zasady korzystania
z tego prawa w praktyce powodują, że przedsiębiorcy znajdujący się w sytuacji zagrożenia upadłością starają się zazwyczaj „radzić sobie
samemu”, korzystać z własnych umiejętności i pomijać fakt istnienia tego prawa, co prowadzi niekiedy do działania wbrew prawu lub
na granicy tego prawa. Konsekwencją bywa także zbyt późne złożenie wniosku o upadłość, co wyklucza możliwość skorzystania z do-
129 „Polityka II szansy – zapotrzebowanie na usługi doradcze oraz instrumenty wsparcia dla ponownie rozpoczynających działalność gospodarczą”,
badanie realizowane na zlecenie PARP, Warszawa 2011.
130 Komunikat Komisji Europejskiej pt. W jaki sposób przezwyciężyć piętno porażki poniesionej w działalności gospodarczej – działania na rzecz polityki
drugiej szansy. Realizacja partnerstwa lizbońskiego na rzecz wzrostu gospodarczego i zatrudnienia, KOM (2007) 584 z 5.10.2007 r.
131 „II szansa dla przedsiębiorców. Raport z badań”, PARP, Warszawa 2011.
103