17.06.2013 Views

Kodi tingachite chiyani kuti titeteze moyo wa ana?

Kodi tingachite chiyani kuti titeteze moyo wa ana?

Kodi tingachite chiyani kuti titeteze moyo wa ana?

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

326<br />

Kuphiriphitha ngati wog<strong>wa</strong> khunyu (onani tsamba 188)<br />

Kawirikawiri zochititsa kuphiriphitha ngati wog<strong>wa</strong> khunyu<br />

ndiponso kutentha thupi k<strong>wa</strong>kukulu ndi malungo, kufa zi<strong>wa</strong>lo<br />

ndi matenda oumitsa khosi. Ngati thupi litentha k<strong>wa</strong>mbiri,<br />

chepetsani kutenthako m<strong>wa</strong>changu (tsamba 77). Khalani<br />

tcheru ndi zizindikiro za kutha madzi k<strong>wa</strong> m’thupi<br />

(tsamba 160) ndi matenda oumitsa khosi (a kakhosi,<br />

tsamba 195). Kuphiriphitha kumene kumadza m<strong>wa</strong>dzidzidzi<br />

popanda kutentha thupi kapena zizindikiro zina zili zonse ndi khunyu limenelo<br />

(tsamba 188), makamaka ngati m<strong>wa</strong>na akhala ali bwinobwino akadzidzimuka<br />

pamenepo. Zizindikiro za khunyu kapena kuuma k<strong>wa</strong> mafupa a m’zib<strong>wa</strong>no kenaka<br />

thupi lonse kungathe kukhala matenda a kafumbata (tsamba 192).<br />

Matenda oumitsa khosi (Meningitis, tsamba 195)<br />

Nthenda yowopsa imeneyi ingathe kubwera chifuk<strong>wa</strong> cha<br />

chikuku kapene matenda ena aakulu. Ana a mayi amene ali<br />

ndi chifu<strong>wa</strong> chachikulu akhoza kud<strong>wa</strong>la matenda oumitsa<br />

khosi ogwiriz<strong>ana</strong> ndi matendawo. M<strong>wa</strong>na amene <strong>wa</strong>d<strong>wa</strong>la<br />

k<strong>wa</strong>mbiri ndipo akungolira ndi kumaku<strong>wa</strong>, ndi mutu <strong>wa</strong>ke<br />

wogadamitsa, amene khosi lake lili louma g<strong>wa</strong> kulephera<br />

kulipindira kutsogolo, komanso amene thupi lake likusuntha<br />

mozizwitsa (zizindikiro za khunyu) atha kukhala ndi matenda oumitsa khosi a meningitis.<br />

Matenda a kuchepa k<strong>wa</strong> magazi m’thupi (tsamba 129)<br />

Zizindikiro zodziwika msanga m<strong>wa</strong> <strong>ana</strong>:<br />

• thupi la mbee lowonetsa <strong>kuti</strong> m<strong>wa</strong>na alibe magazi, makamaka<br />

m’kati m<strong>wa</strong> zikope za maso, nkam<strong>wa</strong>, ndi zikhadabo<br />

• ndi ofowoka, amatopa msanga<br />

• amakonda kudya zinthu zoipa<br />

Zomwe zimayambitsa kawirikawiri:<br />

• malungo (tsamba 181)<br />

• matenda aja obad<strong>wa</strong> nawo a kuchepa k<strong>wa</strong> magazi (tsamba 336)<br />

• zakudya zosakhala ndi chakudya chimene chimabweretsa<br />

magazi m’thupi monga chiwindi (tsamba129)<br />

• matenda osatha a zilonda zam’mimba ndi m’matumbo (zitsanzo<br />

zili pa tsamba 151)<br />

Kupe<strong>wa</strong> k<strong>wa</strong>ke ndi chithandizo:<br />

• Sinthani madyedwe pochulukitsa zakudya zobweretsa magazi<br />

m’thupi monga nyemba, mtedza ndi ndiwo zamasamba obiriwira; wonjezeranipo<br />

nyama, chiwindi ndi mazira ngati kuli kotheka.<br />

• Mupatseni mankh<strong>wa</strong>la a malungo <strong>kuti</strong> apewe, kapena kuchiritsa, malungo.<br />

• Pitani naye k<strong>wa</strong> ogwira ntchito zachipatala <strong>kuti</strong> akawone ngati akud<strong>wa</strong>la matenda<br />

aakulu ochokera k<strong>wa</strong> makolo a kuchepa magazi m’thupi, ndi matenda ena aliwonse<br />

omwe angakhale nawo, m<strong>wa</strong>chitsanzo matenda a mchikhodzodzo.<br />

• Ngati kuli koyenera mupatseni mankh<strong>wa</strong>la ochita kum<strong>wa</strong> a mchere obweretsa<br />

magazi m’thupi (tsamba 406), koma osati k<strong>wa</strong> m<strong>wa</strong>na yemwe akud<strong>wa</strong>la akud<strong>wa</strong>la<br />

matenda aakulu ochokera k<strong>wa</strong> makolo a kuchepa magazi m’thupi. Afunikira<br />

mankh<strong>wa</strong>la okhala ndi mbali ya vitamini B amene amathandiza kuchulukitsa magazi<br />

ofiira (folic acid) ndi mankh<strong>wa</strong>la olimb<strong>ana</strong> kapena kuletsa malungo (tsamba 336).<br />

• Zitavutitsitsa kukalandira magazi kuchipatala kungafunikire.<br />

Chenjezo: Osapereka mibulu ya ayironi k<strong>wa</strong> khanda kapena k<strong>wa</strong> m<strong>wa</strong>na <strong>wa</strong>mng’ono. Akhoza<br />

kumud<strong>wa</strong>litsa k<strong>wa</strong>mbiri kapena kumupha. Mupatseni iron <strong>wa</strong> madzimadzi;<br />

kapena sinjani mbulu ukhale ngati ufa ndipo sakanizani ndi chakudya.

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!