wielki joe I N-te POKOLENIE

Parada wydawców
FANTASTYKA-PRZYGODA
mówi red. JANINA ZIELONKO, kierownik redakcji przekładów Wydawnictwa „Iskry”
- W wyniku niekorzystnego zbiegu przypadków,
„Iskry”, ofi cyna, która przed dwudziestu laty otworzyła
polski boom na fantastykę naukową, zabiera
głos w naszej paradzie wydawców dopiero
jako szósta w kolejce. Może i dobrze się stało;
po szczegółowym przeglądzie bieżących problemów
SF dokonanym przez przedstawicieli „Naszej
Księgarni”, „Czytelnika”, Wyd. Literackiego,
KAW-u i Wyd. Poznańskiego - spróbujemy przy
pani pomocy odtworzyć dziś atmosferę początków.
Czym była fantastyka, wówczas, gdy z nią
zaczynaliście, dla „Iskier” i dla młodych polskich
czytelników?
- Trochę trudno tak na poczekaniu odbyć podróż
w czasie i przypomnieć sobie wszystkie szczegóły.
Na pewno była fantastyka u schyłku lat
pięćdziesiątych znanym i modnym na Zachodzie
gatunkiem literatury, mieszczącym się w kręgu
literatury rozrywkowej, przygodowej. Przedstawicieli
polskich, może poza Boruniem, Lemem,
Trepka - właściwie nie miała. A że czytelnicy zaczęli
się bardzo aktywnie o fantastykę upominać,
postanowiliśmy prezentując literaturę światową
przedstawić również ten typ literatury. Zaczęło się
od fantastyki radzieckiej, czeskiej, potem przyszła
bardzo do dziś chwalona i osiągająca duże ceny
na aukcjach antologia amerykańska „Kryształowy
sześcian Wenus” (1966). Gdzieś w tym momencie
zjawił się pomysł robienia serii. Pamiętam, że
od razu przyjęła ona nazwę „Fantastyka-Przygoda”,
natomiast ani ja, ani nikt w wydawnictwie nie
może sobie przypomnieć, kto był autorem tego
pomysłu.
- Rozumiem, że science fi ction - literatura przyszłości
i zarazem sposób krytycznego myślenia
o teraźniejszości, znalazła szczególne miejsce w
profi lu wydawnictwa młodzieżowego.
- Na pewno tak. Od razu wtedy było widać, że jest
to gatunek pobudzający wyobraźnię, rozszerzający
horyzont i zmuszający do myślenia o sprawach
zasadniczych, do stawiania bardzo podstawowych
pytań. Czy nasz świat jest jeden, czy może
istnieją inne światy, inne istoty; czy możemy do
nich dotrzeć, czy potrafi my się z nimi porozumieć?
No a poza tym wszystkim była fantastyka jedną
wielką przygodą, której młody czytelnik bardzo
potrzebuje. Wtedy jeszcze panowało takie nastawienie
- nie fi lozofi a, nie bardzo wyrafi nowane,
czasem wręcz wydumane problemy - tylko elementy
wielkiej przygody, niebezpieczeństwa, eg-
FANTASTYKA 8/83
zotyki, problemy zespołów ludzkich postawionych
w sytuacji krańcowej, zmuszającej do ujawnienia
prawdziwych cech charakteru, do wykrzesania z
siebie odwagi i energii niezbędnych do sprostania
wielkim zadaniom. Tego młody czytelnik szukał
w książkach zawsze. W dodatku zbiegło się to w
czasie z zainteresowaniem kosmosem. Przypominam,
że „zdobywała” wówczas kosmos Łajka,
wkrótce po niej poleciał i Gagarin; fantazja ludzi,
nie tylko młodych, poczęła coraz intensywniej krążyć
wokół odległych przestrzeni. Dlatego można
powiedzieć, że wszystkie ówczesne fantazje i w
podtekście, i w dalekim polu widzenia miały coś z
rzeczywistości, z przeczucia ery kosmicznej, która
wówczas do nas szła.
- Wzorcowym wprowadzeniem do tej ery, jako
zjawiska literackiego jako problemu cywilizacyjnego,
stały się kolejne tomy antologii „Kroki w
nieznane” przygotowanej przez p. Jęczmyka.
Utwory beletrystyczne stanowiły prezentację różnych
wizji pisarzy z całego świata, wstępny szkic
dawał młodemu czytelnikowi krytyczno-literacki
klucz do całości, a pomieszczone na końcu tomu
artykuły popularyzatorskie sumowały sprawę na
płaszczyźnie naukowej. Wielka szkoda, że seria
się z czasem zacięła.
- Zbiegło się to z odejściem autora wyboru do
„Czytelnika”, choć cała sprawa oczywiście nie
była tak prosta. Pan Jęczmyk zajmował się u nas
literaturą radziecką, a antologie to były jego prace
autorskie; w 1977 roku gdy zaproponował kolejny
tom „Kroków w nieznane” zbudowany głównie z
tekstów anglosaskich, wydało nam się to dziwne
i próbowaliśmy go nakłonić do uzupełnienia antologii
o teksty innych literatur. Miał on swoje racje,
mieliśmy je i my; może rzeczywiście proza innych
krajów nie była wówczas tak interesująca; stanęło
na tym, że antologię oddaliśmy mu do poprawek
i... tak pozostało do dziś.
- ... ale seria zgasła i nikt jej nie wskrzesił. Bardzo
tego na rynku brakuje.
- Pocieszę pana i fanów. Tak czy inaczej w momencie,
gdy zmniejszą się trochę trudności poligrafi
czne i plany wydawnicze nam się rozwiną- a
to miejmy nadzieję nastąpi już niedługo - „Iskry”
wystąpią z inicjatywą tego typu. Zamierzamy
wydawać ukazującą się periodycznie antologięalmanach
fantastyki światowej (tzn, z polską
włącznie). Jest to projekt perspektywiczny, rzecz
powinna ruszyć w 1986 roku.
- Miła wiadomość. No i przyjemność - chyba także
dla „Iskier” - w tym sensie, że wydawnictwo,
które „rozprowadziło” cały ruch, a potem „ woziło”
się w środku SF-istycznego peletonu - z powrotem
wróci na czoło.
- Mówiąc o naszym zwolnieniu tempa ma pan
chyba na myśli lata 1979-81. Rzeczywiście z powodu
trudności w drukarniach, seria trochę stanęła
i tytuły przechodziły nam poślizgiem z roku
na rok, Ale przykład ostatnich kilkunastu miesięcy
wskazuje chyba, że chcieliśmy pokonać trudności
i że nam się to udało. W zasadzie zamierzamy
utrzymać taki rozmach jak teraz, seria ma szansę
się rozwijać, drukujemy ją na nowych maszynach
Circon, w najnowszej, zmienionej niedawno szacie
grafi cznej. W roku bieżącym ukazał się Aldiss,
Shaw, Zajdel, Petecki, dwie książki Bułyczowa,
Strugaccy. Staramy się zmniejszyć braki literatury
fantastycznej, przedstawiać wielkie, dotychczas
nie znane u nas nazwiska. A wybieramy to co
wydaje się nam najbardziej godne i to co z przeróżnych
względów jest łatwiej dostępne. Chcemy
dokonywać dobrych, starannie przemyślanych
wyborów, zdając sobie sprawę, że pod względem
ilościowym KAW-u na pewno nie dogonimy.
- A nie myśleliście państwo o wydaniu słownika
pisarzy SF, może encyklopedii gatunku? Wiem,
że rynek powitałby taką propozycję z radością.
- W 1977 roku wydaliśmy pracę krytyczną Kagarlickiego
„Co to jest fantastyka naukowa”, a w
roku 1979 „Poza ziemią” Ciołkowskiego - opis
podróży kosmicznej powstały na początku wieku,
zadziwiająco trafny w przedstawieniu przyszłych
szczegółów lotu do gwiazd, zilustrowany w dodatku
reprodukcjami malarstwa kosmonautów...
To były przedsięwzięcia też na swój sposób objaśniające
gatunek, natomiast słownik, encyklopedia,
przedsięwzięcie w stylu „Iskier przewodnik
po...” to jest już wydawniczo bardzo złożona sprawa.
Trudno o zespół ludzi gotowych do ciężkiej
i niewdzięcznej pracy; nieco łatwiej zapewne byłoby
ze zgromadzeniem niezbędnych materiałów,
ale tu też nic nie załatwi się automatycznie. Powiem
panu szczerze - przymierzaliśmy się kiedyś
do takiego przewodnika, odłożyliśmy to jed nak;
może z czasem znów z tym wystąpimy, ale nie będziemy
się gniewać, jeśli nas inni ubiegną. Mamy
co prawda w rękach encyklopedię amerykańską,
niestety jest ona bardzo stronnicza, pokazuje tylko
Anglosasów.