wielki joe I N-te POKOLENIE

More documents

Recommendations

Info

Nauka i SF NIEUCHRONNY KONIEC John Taylor Poniższy tekst jest fragmentem książki „Czarne dziury: koniec Wszechświata?”, napisane] przez profesora matematyki londyńskiego Klng’s College, Johna Taylora, autora m.ln. wydanych wcześnie] książek „The New Physics” I „The Shape of Mlnds to Come”. Czarne dziury, mimo wielu teorii mnie] lub bardziej udanie opisujących ten astrofi zyczny fenomen, wciąż są zjawiskiem nie do końca zrozumiałym I tajemniczym. Nic wlec dziwnego, że fantastyka naukowa eksploatuje ten temat często I spekulatywnle. Czarne dziury pochłaniają statki kosmiczne I całe cywilizacje bądź są wykorzystywane Jako źródło napędu o niewyobrażalnej energii, powodują katastrofy kosmiczne I zmieniają bieg wydarzeń we Wszeświecle. Gdzie kończy się nauka a zaczyna spekulacja? Obszar graniczny jest w tym przypadku wyjątkowo rozległy. Prof. Taylor porusza się po nim z dużą wiedzą i nie mniejszą fantazją. Całość ukaże się w 1984 r. nakładem PIW w serii Biblioteka Myśli Współczesnej. (Red.) Nadciągający koniec świata przepowiadano wielokrotnie w historii ludzkości (...). Miał on być jednak jedynie końcem tego świata, który znamy, a nie całkowitym przeobrażeniem w nicość. (...). Takie rozumowanie opiera się na przeświadczeniu, że Wszechświat lub niektóre jego elementy będą istniały zawsze. Być może całkowicie się mylimy; koniec świata może być właśnie taki, że nic już nie pozostanie. Nawet, jeśli koniec będzie tak ostateczny, w dalszym ciągu nic nie stoi na przeszkodzie, abyśmy podejmowali wysiłki w celu zrozumienia, jak do tego dojdzie - jakie będą warunki fi zyczne przed naszym zniknięciem. A w każdym razie powinniśmy starać się stworzyć obraz przyszłości Wszechświata tak odległej, jak to tylko możliwe. Nasze najbardziej prawdopodobne przewidywania będą oparte, na współczesnej wiedzy o historii i przyszłości świata. Możliwe, że uda nam się stworzyć obraz przyszłych wydarzeń i w ten sposób pogodzić się z koniecznością, że Wszechświat rozwieje się w powietrzu. (...). Wiemy, że galaktyki oddalają się od siebie coraz szybciej; jest to prawo Hubble’a, które poparto mocnymi dowodami obserwacyjnymi. Taki rozszerzający się Wszechświat ma przed sobą dwie możliwości: albo galaktyki będą uciekały od siebie i oddalały się coraz bardziej, albo też zwolnią swój ruch i w końcu zatrzymają się, by ostatecznie zacząć zbliżać się do siebie z rosnącą prędkością na skutek wzajemnego przyciągania przez siły grawitacyjne. W efekcie zderzą się, tworząc wysoce zapadnięty obiekt, gdzie zachodzące procesy będą odwrotnością „wielkiego wybuchu”. Galaktyki utworzyłyby wówczas wszechświatowy kolapsar. Na pierwszą z tych możliwości, kiedy galaktyki oddalają się od siebie, patrzylibyśmy z niepokojem. Kiedy odległość jakiejś galaktyki od naszej własnej zwiększałaby się, rosłaby również jej prędkość, aż w końcu przemieszczałaby się ona względem nas szybciej od światła. Nie wydaje się, aby szczególna teoria względności dopuszczała taką możliwość, lecz w rzeczywistości dzieje się tak z odległymi obiektami w przestrzeni zakrzywionej. Zakrzywienie to powoduje silne zaburzenia przestrzeni i czasu, tak że obserwatorzy umieszczeni w odległych miejscach doświadczaliby odmiennej prędkości przepływu czasu niż prędkość w ich pobliżu. FANTASTYKA 8/83 Kiedy galaktyki osiągną prędkość światła w swej ucieczce od nas, przestaniemy je widzieć. Znikną one poza naszym horyzontem zdarzeń. Tak więc jedna po drugiej odleglejsze galaktyki znikną z pola widzenia; później znikną również bliższe. Ostatecznie możemy zostać całkowicie wyizolowani, z otaczającą nas jedynie grupą lokalnych galaktyk. I nawet jeśli bliższe galaktyki nie uciekną od nas z prędkością większą od światła, będą w dalszym ciągu się oddalały, tak że w końcu nie będziemy mogli ich obserwować.(...). Czas potrzebny galaktykom, które znajdują się wokół nas, na to, by mogły stać się niewidzialne, jest długi. Na przykład czas, w którym galaktyki oddalą się na dwukrotnie większą odległość niż obecnie, równy jest przynajmniej obecnemu wiekowi Wszechświata, ale i tak kiedyś do tego dojdzie. Bo czas będzie trwał nadal i nie będzie miał końca. Czas może oczywiście zwolnić swój bieg, dzięki stale zmniejszającej się aktywności; miejscowe galaktyki będą się starzeć, aż w końcu cała ich zawartość osiągnie ostatnie stadium rozwoju, czyli przekształci się w białe karły, gwiazdy neutronowe i czarne dziury. Te ostatnie stanowią jednak problem dla nieśmiertelnego, rozrzedzonego Wszechświata. Tworzą one miejscowe ogniska kolapsu, »które ostatecznie pochłoną całą znajdującą się wokół nich materię. Prędzej czy później los ten spotka wszystkie białe karty i gwiazdy neutronowe - połkną je czarne dziury, emitując równocześnie promieniowanie grawitacyjne. Ostatecznie nasza Galaktyka i pozostałe galaktyki, które należą do Mlecznej Drogi, zostaną całkowicie pochłonięte: wszystko znajdzie się w naszej centralnej czarnej dziurze. Obrazek ten jest jednak odleglejszy niż zniknięcie galaktyk. O ile rozumiemy czarne dziury, a mówiąc ogólnie - naturę przestrzeni i czasu, los taki jest nieunikniony. Pomimo największych wysiłków z naszej strony, aby opuścić Galaktykę, będziemy niewątpliwie pochwyceni - jeśli nie w naszej, to w innej galaktyce, do której udałoby nam się uciec. Spodziewamy się bowiem, że w każdej galaktyce powstanie przynajmniej jedna czarna dziura, o ile nie więcej. Przypuszcza się na przykład, że każdego roku w naszej Galaktyce rodzi się co najmniej siedmiu kandydatów na kolapsary i należy oczekiwać, że w innych galaktykach, prędzej czy później, stanie się podobnie. Mamy już obecnie takiego bardzo dobrego kandydata w naszej Galaktyce, podwójne źródło promieni X, Cygnus X-1. Ostatnio odkryto ślady innego na południowej półkuli nieba. (...). Los istot inteligentnych w pobliżu gwiazdy jakiejś galaktyki we Wszechświecie jest smutny, nawet jeśli Wszechświat rozszerza się w sposób nieograniczony. Stwierdzenie, czy tak jest rzeczywiście, możliwe jest przez dokonanie pomiarów całkowitej ilości energii znajdującej się we Wszechświecie. Według słynnego równania Einsteina E - mc2 energia jest równoważną masie; przyciąganie grawitacyjne powoduje, że rozproszona energia skupia się w mniejszym wymiarze. Na większą skalę wygodnie jest przyjąć, że równe formy energii we Wszechświecie - materia w galaktykach, wodór międzygalaktyczny, światło gwiazd i inne - rozkładają się równomiernie. Możliwe jest wówczas obliczenie energii kinetycznej - energii zgromadzonej w ruchu - rozszerzającego się „wygładzonego” Wszechświata. Umiemy również przewidzieć ilość energii grawitacyjnej, która wyzwoli się, kiedy Wszechświat zapadnie się tak, że stanie się punktem. Całkowita energia - kinetyczna plus grawitacyjna - daje możliwość przewidywania, jaki los czeka Wszechświat w przyszłości Jeżeli energia całkowita jest dodatnia, wówczas Wszechświat może rozszerzać się w nieskończoność, dokonując tego ze stałą prędkością po upływie wystarczająco długiego czasu. Jedynie wtedy, gdy energia całkowita Wszechświata jest ujemna, rozszerzanie się ulegnie zwolnieniu w miarę upływu czasu, az w końcu ustanie i ulegnie odwróceniu; Wszechświat zacznie zapadać się, jak wspomnieliśmy już uprzednio, i osiągnie stan nieskończenie wielkiej gęstości. Przypadek pośredni powstanie wówczas, gdy ^energia całkowita świata wynosi zero. Galaktyki uciekają coraz wolniej, choć stają się coraz bardziej odległe. Proces izolacji przebiegać będzie wtedy tak, jak przy energii dodatniej. Podstawowa linia podziału między zwiększającą się izolacją a powrotem do osobliwego, całkowicie zapadniętego stadium występuje przy określonej przeciętnej gęstości energii w przestrzeni. Jeśli we Wszechświecie jest mniej energii, niż wynosi wielkość krytyczna, wtedy przyciąganie grawitacyjne między częściami Wszechświata jest zbyt słabe, aby przezwyciężyć impuls do rozszerzania się wywołany przez początkowy „wielki wybuch”; galaktyczne składniki Wszechświata będą uciekać od siebie pomimo ich wzajemnego przyciągania się, a także pomimo istnienia innych postaci energii. Z drugiej strony, jeżeli energii jest więcej niż wynosi ta specyfi czna wielkość, to początkowa energia rozszerzania się jest w ostateczności przezwyciężona przez grawitację i następuje kolaps Wszechświata. Ogromne znaczenie ma znalezienie tej swoistej wartości energii i faktycznej ilości energii zgromadzonej w świecie. Pierwszą z tych wartości można obliczyć z prędkości oddalania się galaktyk i okazuje się, że odpowiada ona jednolitemu rozsianiu w przestrzeni jednego atomu wodoru w stu tysiącach kilometrów sześciennych. Ilość atomów wydaje się bardzo mata, lecz trzeba sobie zdać sprawę, że jest to dziesięć razy więcej, niż gdyby całą materię z galaktyk równomiernie rozłożyć w przestrzeni w postaci wodoru. Konieczne jest więc uważne poszukiwanie innych form materii lub energii, zanim będziemy mogli oczekiwać zapadnięcia się Wszechświata z powrotem. Istnieją liczne rodzaje energii, które wymagają zbadania, by nasza przyszłość była jasna. Niektóre z nich - zwłaszcza energia światła gwiazd - są tak małe, że prawie niezauważalne; te, które powstają z międzygwiezdnych pól magnetycznych, cząsteczek promieniowania kosmicznego czy z promieniowania tła, również można pominąć. Istnieją jednak dalsze dwie formy energii, co do których odpowiedź jest bardzo niepewna. Jedną z nich jest energia niewidzialnej materii znajdującej się w formie zapadniętych gwiazd lub nawet zapadniętych galaktyk. Być może pięćdziesiąt razy więcej materii znajduje się w stanie zapadniętym niż normalnym, w takim więc razie w przyszłości Wszechświat niewątpliwie się kiedyś zapadnie. Obecnie trudno jest podać dokładną wielkość gęstości niewidzialnej materii (tzw. ciemnej materii - przyp. tłum.). Do tego, aby ponownie scalić Wszechświat, nie wystarczy 50 procent materii, być może potrzeba by było co najmniej 90 procent. Inną formą materii, której obserwacja okazała się trudna, jest międzygalaktyczny wodór. Udało się jedynie ustalić górną granicę jego ilości, wydaje się ona zbyt mała do wywołania ponownego kolapsu Wszechświata. Istnieją jednak poważne1 trudności przy interpretowaniu dokonanych dotychczas obserwacji. W takim razie ilość wodoru między galaktykami może być wyższa od wartości krytycznej.
Istnieją również o wiele bardziej nieuchwytne formy energii promieniowania, które trzeba wziąć pod uwagę przed wydaniem ostatecznej opinii. Jedną z tych form jest promieniowanie grawitacyjne, grawitacyjny odpowiednik światła i innych form promieniowania elektromagnetycznego. Obserwacja tego zjawiska jest trudna, choć - jak wspomnieliśmy wcześniej - prawdopodobnie zostało ono odkryte przez Josepha Webera. Mimo to bardzo trudno jest zmierzyć, ile tego promieniowania znajduje się we Wszechświecie, zwłaszcza w całym zakresie częstotliwości. (...). Sytuacja przedstawia się obecnie tak, że nie wiemy jeszcze, czy Wszechświat będzie w dalszym ciągu się rozszerzał, czy też zatrzyma się, by się w końcu zapaść. Rozważyliśmy już co by się z nami stało w przypadku pierwszej z tych możliwości. Przejdźmy teraz do omówienia drugiego przypadku. Stwierdzamy, że w fazie kolapsu, na długo przed osiągnięciem wysokich gęstości, mogą zajść zjawiska, które zagrożą rozumnemu życiu. Warto podkreślić w tym miejscu, ze warunek dostatecznie dużej gęstości, która jest niezbędna do zaistnienia kolapsu, jest dokładnie taki sam jak wymóg, by Wszechświat jako całość znalazł się wewnątrz własnego horyzontu zdarzeń. Innymi słowy, żyjemy we Wszechświecie, który jest czarną dziurą. Jeżeli tak jest, musimy przyjąć, że przestrzeń, z której się składa świat, jest bardzo zaburzona przez olbrzymią koncentrację materii i przestrzeń ta zagina się z powrotem na siebie. Przestrzeń taka jest trójwymiarowym analogiem zagiętej powierzchni sfery Ta ostatnia ma skończoną powierzchnię, lecz jej obszar jest nieograniczony w tym sensie, że nigdy nie można osiągnąć granicy przestrzeni. Istota dwuwymiarowa - „płaszczak” - żyjący w kuli, nigdy nie pozna niczego poza nią; jego świat ogranicza się do sferycznie zakrzywionej powierzchni. Gdyby nasza Wszechświat składał się z przestrzeni zamkniętej w sobie, bylibyśmy trójwymiarowym odpowiednikiem „płaszczaków”. Nigdy nie moglibyśmy opuścić naszego zamkniętego Wszechświata; nie mielibyśmy również możliwości przesłania sygnałów na zewnątrz. Nie jesteśmy jednak pewni, czy coś nie może przybyć z zewnątrz, choć w takim przypadku musiałoby przybyć przez przestrzeń o wyższej wymiarowości. Jest to sytuacja analogiczna do tej, kiedy obiekty przybywają z zewnątrz do świata płaskich istot poprzez trzeci wymiar (którego płaskie istoty nie znają). Nigdy nie będziemy wiedzieć na pewno, czy istnieją dalsze specjalne wymiary poza naszymi trzema. Śladów takich dodatkowych wymiarów mogłoby dostarczyć nam jedynie nieoczekiwane pojawienie się lub zniknięcie obiektów z naszego trójwymiarowego świata. Ponieważ nie ma naglącej potrzeby wprowadzania dodatkowych wymiarów, my również ich tu nie wprowadzimy. Tak więc, gdybyśmy mieszkali w zamkniętym Wszechświecie, moglibyśmy powiedzieć, ze jesteśmy odcięci od’ wszystkiego innego. W rzeczywistości dla takiego wszechświata wszystko inne nie istniałoby. Na podstawie szczególnych właściwości naszego Wszechświata, możemy stwierdzić z całą pewnością, czy jest on zamknięty. Na właściwości te można patrzeć jako na odpowiedniki cech sferycznej powierzchni płaskich istot. Jeśli będziemy rysować równoleżniki odpowiedniej szerokości geografi cznej na Ziemi, zaczynając od Bieguna Północnego, obwód ich będzie się zwiększał w miarę oddalania się od Bieguna Północnego aż do osiągnięcia równika; wówczas obwód zacznie się zmniejszać, aż osiągnie zero za Biegunie Południowym. Jednakże powierzchnia zawarta między kolejnym równoleżnikiem a Biegunem Północnym będzie cały czas rosła. Podobnie w zamkniętym trójwymiarowym wszechświecie, zbiór sfer o ciągle rosnącym promieniu ze stałego środka będzie miał początkowo rosnącą powierzchnię. Ostatecznie zmniejszy się jednak ona do zera, podczas gdy objętość ograniczonych tymi sferami kul będzie stale wzrastać do pewnej wartości maksymalnej, to znaczy do całkowitej objętości przestrzeni. W zasadzie powinniśmy umieć wykonać pomiary takiej powierzchni i objętości, a więc ustalić, czy nasz Wszechświat jest zamknięty, czy nie. W praktyce jest to oczywiście niewykonalne. Zabawna jest jedna z właściwości zamkniętego wszechświata; promień światła wysłany z danego punktu ostatecznie do tego punktu powróci. Tak więc, gdyby ktoś uważnie spojrzał w zamknięty wszechświat, mógłby zobaczyć tył własnej głowy! Zjawisko to potraktowano poważnie kilka lat temu, kiedy na południowej półkuli nieba odkryto galaktykę, wysyłającą silne fale radiowe i położoną w kierunku dokładnie przeciwnym do tego, w którym na półkuli północnej odkryto wcześniej podobną galaktykę; spodziewano się, że ta druga jest tyłem pierwszej. Z powodu możliwości ucieczki galaktyk, a także innych przyczyn, trzeba jednak odrzucić taką naiwną możliwość. Oprócz okazji zobaczenia tyłu własnej głowy, jeżeli się uważnie patrzy, zamknięty wszechświat oferuje bardzo ciekawe cechy, jeśli chodzi o stadium zagęszczenia. Najdziwniejsze z nich tyczy czasu, a zwłaszcza jego kierunku. (...). Sekwencje uporządkowania naturalnych wydarzeń możemy odnieść do rozszerzenia Wszechświata, stwierdzając, że świat jest zimny, absorbujący promienie. Jeśli zaświecimy latarkę, promieniowanie, które ona wyśle,, zostanie pochłonięte przez głodny Wszechświat; daje to określony ciąg „przed-po”, który jest nam dobrze znany. Strzałę czasu daną przez wzrost prawdopodobieństwa możemy obecnie porównać ze strzałą czasu daną przez rozszerzanie się Wszechświata. W kurczącym się wszechświecie oczekiwalibyśmy, w fazie kolapsu, zdarzeń mniej prawdopodobnych. Galaktyki poruszałyby się ku sobie, a ( ich gwiazdy absorbowałyby promieniowanie, które poprzednio emitowały przed zapoczątkowaniem kurczenia się. Ostatecznie, rozpadłyby się one na pierwotny wodór. Dalszy rozwój świata wyglądałby jak fi lm o fazie rozszerzania się oglądany od tyłu. Ludzie powstaliby z grobów, stawaliby się młodsi, przy własnych narodzinach znikaliby - czyli stałoby się o wiele więcej niż chcą wierzący w nieśmiertelność, rozmyślający o dniu ostatecznym. Obraz młodniejących i znikających przy narodzinach ludzi jest niepokojący, lecz można go uniknąć traktując czas jako odwrócony, jako ten, którego doświadczają rozumne istoty w tej fazie kurczenia się Wszechświata. Rzeczywiście, byłby to jedyny sposób doświadczania czasu przez ludzi w takim świecie, ponieważ my zauważamy jedynie „psychologiczny” kierunek czasu. To znaczy, określony przez rozszerzanie się pamięci, który będzie odpowiadał odwróceniu czasu fi zycznego w kurczącym się wszechświecie. W każdym bądź razie nie ma istotnego powodu przypuszczać, że procesy takie jak ewolucja gwiazd będą przebiegać do tyłu w fazie kurczenia się. Aktywność ta powinna występować do momentu wyczerpania się paliwa nuklearnego, po czym zostanie zatrzymana przez coraz intensywniejsze światło, pochodzące z odległych galaktyk, które zbliżają się do siebie. Ruch tych galaktyk do wewnątrz spowoduje, że światło gwiazd, które wysyłają galaktyki, uzyskuje energię dzięki przesunięciu ku fi oletowi i w ten sposób powiększa energię znajdującą się w Kosmosie. Wcześniej czy później wzrost ten spowoduje, że niebo w nocy stanie się jasne jak za dnia, a odległe galaktyki dostarczą Ziemi tyle energii, ile daje jej nasze własne Słońce. W ostateczności Ziemia i wszystkie gwiazdy wyparowałyby w tym potoku energii, przy czym wszystkie formy życia były unicestwione na długo przedtem. Wszechświat zapadałby się nieubłaganie dalej, aż wszystkie istniejące poprzednio struktury - planety, gwiazdy, gromady gwiazd, galaktyki, gromady galaktyk przepadłyby we wrzącym kotle materii i promieniowania przy stale rosnących temperaturach i gęstościach. Kompresja również nie miałaby końca aż składniki składników zostałyby wyizolowane, następnie też ich składniki i tak dalej. Destrukcyjny kolaps całego Wszechświata będzie tak nieuchronny, jak ten w środku kolapsara. Również ciśnienie wywierane przez coraz bardziej skondensowaną materię nie uchroni przed ostatecznym zniszczeniem, ponieważ ciśnienie takie doda Wszechświatowi jedynie więcej energii, co przyspieszy kolaps. Nie ma wyjścia. Co się stanie ostatecznie? Możemy uniknąć tego pytania odpowiadając, że rozplątywanie składników materii nie musi mieć żadnego końca: jakikolwiek składnik materii zawsze ma własne składniki. Tak jak na początku, kiedy nie było początku, lecz ciągła aktywność formowania, łączenia składników, tak i na koniec nie będzie końca, ponieważ będzie staje_ rosnąca aktywność oddzielania coraz to „drobniejszych” składników. Taki obraz Wszechświata bez początku i bez końca jest atrakcyjny ze względu na swą prostotę. Mamy jednak pewne oznaki, że istnieją naturalne rozmiary, poniżej których materia nie może ulec kondensacji. Naturalna jednostka długości jest bardzo mała, bo wynosi milion miliardów miliardowej części centymetra i jest do długość, poniżej której siła grawitacji przestaje być efektywna. Choć jak dotąd nie mamy dowodów, jest to możliwość, o której trzeba pamiętać, oceniając trafność różnych obecnych teorii. Inną alternatywą końca bez końca jest ponowne rozszerzanie się po ściśnięciu, być może do rozmiaru podyktowanego przez naturalną jednostkę długości, o której wspomniałem wyżej. W takim przypadku cała historia zaczęłaby się od początku - rozszerzanie się, zwolnienie tempa, osiągnięcie maksymalnej ekspansji, kurczenie się zakończone zniszczeniem ważnych cech, które dostrzegamy wokół. Takie powtarzanie się cyklu może trwać bez końca i mogło już tak być w przeszłości. Jest pewne, że w obu przypadkach - końca bez końca, i powtarzających się cyklów - ludzkość i wszelkie życie rozumne nie przetrwa fazy silnej kompresji. Nawet podstawowe początki, z których jesteśmy zbudowani - elektron, proton i neutron, łącznie z ich wzbudzonymi nietrwałymi towarzyszami - zostaną z pewnością również zdziesiątkowane, choć długo po nas samych Wydaje się, że w żadnej z tych dwóch sytuacji nie będzie dla nas ratunku po upływie pewnego czasu, przynajmniej w tym Wszechświecie. Nigdy nie osiągniemy nieśmiertelności w zamkniętym Wszechświecie. Wszystko wskazuje, że dla inteligentnego życia we Wszechświecie nadchodzą ciężkie czasy. Najlepszym rozwiązaniem okazuje się życie w^ rozszerzającym się Wszechświecie, w którym najpierw zamarzniemy na śmierć, a później zostaniemy pochwyceni przez czarne dziury. Chociaż i tak w końcu będziemy unicestwieni, możemy przynajmniej odwlec moment katastrofy na czas o wiele dłuższy, niż gdybyśmy mieszkali w zamkniętym Wszechświecie. Określenie losu, który nas czeka, jest więc rzeczą najwyższej wagi. Pomimo to musimy zadać sobie pytanie: jak możemy stawić czoła temu nieszczęściu? Czy będziemy musieli pogodzić się z całkowitą klęską w obliczu nieuchronnego? Przełożyli: Marek Kalinowski i Jarosław Pielesiak I FANTASTYKA 8/83
Page 2 and 3:
SF w kraju i na świecie ● SF w k
Page 4 and 5:
Nie wiem skąd się to bierze, ze t
Page 6 and 7: Zabójca światów tułaczką po ko
Page 8 and 9: Zabójca światów był jego dom. T
Page 10 and 11: Zabójca światów Dopiero trzecieg
Page 12 and 13: Wielki Opowiadanie Joe i N-te pokol
Page 14 and 15: Wielki Joe i N-te pokolenie rożytn
Page 16 and 17: Wielki Joe i N-te pokolenie „Wiel
Page 18 and 19: Opowiadanie Wielki Joe i N-te pokol
Page 20 and 21: Wszystkie Opowiadanie twarze szatan
Page 22 and 23: Wszystkie twarze szatana to słońc
Page 24 and 25: Gwiazdy moje przeznaczenie po fachu
Page 26 and 27: Gwiazdy moje przeznaczenie im jeste
Page 28 and 29: Gwiazdy moje przeznaczenie uśmiech
Page 30 and 31: Gwiazdy moje przeznaczenie nie ekra
Page 32 and 33: Gwiazdy moje przeznaczenie kiem ozn
Page 34 and 35: Gwiazdy moje przeznaczenie niku bro
Page 36 and 37: Gwiazdy moje przeznaczenie renajami
Page 38 and 39: Gwiazdy moje przeznaczenie czerwono
Page 40 and 41: Gwiazdy moje przeznaczenie z które
Page 42 and 43: Gwiazdy moje przeznaczenie - Bo by
Page 44 and 45: Gwiazdy moje przeznaczenie - Rozpus
Page 46 and 47: Gwiazdy moje przeznaczenie Jisbella
Page 48 and 49: Wszystkie twarze szatana Harvey z c
Page 50 and 51: Słownik polskich autorów fantasty
Page 52 and 53: Recenzje W LABIRYNCIE FIKCYJNYCH WY
Page 54 and 55: Spotkania z polską fantastyką „
Page 58 and 59: Nauka i SF NA POCZĄTKU BYŁA PANSP
Page 60 and 61: Parada wydawców FANTASTYKA-PRZYGOD
Page 62: Czytelnicy i „Fantastyka” LĄDO
show all

wielki joe I N-te POKOLENIE

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?