MECHANIZMY DZIAŁANIA ŚRODKÓW PSYCHOAKTYWNYCH
MECHANIZMY DZIAŁANIA ŚRODKÓW PSYCHOAKTYWNYCH
MECHANIZMY DZIAŁANIA ŚRODKÓW PSYCHOAKTYWNYCH
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
<strong>MECHANIZMY</strong> <strong>MECHANIZMY</strong> <strong>DZIAŁANIA</strong><br />
<strong>DZIAŁANIA</strong><br />
<strong>ŚRODKÓW</strong><br />
<strong>ŚRODKÓW</strong><br />
<strong>PSYCHOAKTYWNYCH</strong><br />
<strong>PSYCHOAKTYWNYCH</strong><br />
Tomasz Szałek
BUDOWA NEURONU
SYNAPSA
SYNAPSA
AGONISTA<br />
Substancja, która łączy się<br />
z receptorem i pobudza go<br />
ANTAGONISTA<br />
Substancja, która łączy się<br />
z receptorem i hamuje go
NEUROPRZEKAŹNIKI<br />
ACETYLOCHOLINA<br />
(ACh)<br />
NORADRENALINA<br />
(NA)<br />
•AMINY:<br />
SEROTONINA<br />
(5–HT)<br />
DOPAMINA<br />
(DA)
NEUROPRZEKAŹNIKI<br />
Kwas Glutaminowy<br />
(Glu)<br />
•AMINOKWASY:<br />
Kwas γ-aminomasłowy<br />
(GABA)<br />
Kwas Asparaginowy<br />
(Asp)
SEROTONINA<br />
(5–HT)<br />
•Indoloamina<br />
•Regulacja procesu czuwania,<br />
odbioru informacji czuciowych,<br />
nastroju<br />
Mania<br />
Depresja,<br />
bezsenność
SEROTONINA<br />
(5–HT)<br />
•Neurony wytwarzające<br />
5-HT są zgrupowane<br />
w JĄDRACH SZWU<br />
Receptory serotoninergiczne:<br />
•5-HT 1 (hamujący-IPSP)<br />
•5-HT 2A (pobudzający-EPSP)<br />
•5-HT 3
NORADRENALINA<br />
(NA)<br />
•Katecholamina<br />
•Regulacja procesu czuwania,<br />
koncentracji, czynności ruchowych<br />
•Podstawowy przekaźnik układu współczulnego<br />
Mania,<br />
lęk,<br />
bezsenność<br />
Depresja
NORADRENALINA<br />
(NA)<br />
•Neurony<br />
wytwarzające<br />
noradrenlainę są<br />
zgrupowane<br />
w MIEJSCU<br />
SINAWYM<br />
Receptory NA:<br />
• α 1, α 2<br />
•β 1 , β 2
ACETYLOCHOLINA<br />
(ACh)<br />
•Główny przekaźnik układu przywspółczulnego<br />
•Reguluje funkcje motoryczne<br />
•WaŜna w procesie zapamiętywania<br />
•Koncepcja starzenia się OUN – niedobór Ach<br />
(Choroba<br />
Parkinsona)<br />
Choroba<br />
Alzheimera,<br />
nuŜliwość<br />
mięsni
DOPAMINA<br />
(DA)<br />
•Katecholamina<br />
•Neurony dopaminergiczne tworzą trzy szlaki:<br />
1. Szlak nigrostriatalny- regulacja procesów<br />
ruchowych<br />
2. Szlak MEZOLIMBICZNY- procesy<br />
emocjonalne i układ nagrody<br />
3. Szlak guzowo-lejkowaty- regulacja<br />
hormonalna w obrębie podwzgórza
MEZOLIMBICZNY UKŁAD NAGRODY<br />
FC<br />
FC – KORA<br />
CZOŁOWA<br />
NAC<br />
DA<br />
NAC – JĄDRO<br />
PÓŁLEśACE<br />
PRZEGRODY<br />
VTA<br />
VTA – OBSZAR<br />
NAKRYWKI<br />
BRZUSZNEJ
DOPAMINA<br />
(DA)<br />
Schizofrenia,<br />
dyskinezy<br />
Działa przez RECEPTORY DOPAMINOWE:<br />
•grupa D 1 (D 1; D 5)<br />
•grupa D 2 (D 2 ; D 3 ;D 4 )<br />
Choroba<br />
Parkinsona
Kwas Glutaminowy<br />
(Glu)<br />
•Aminokwasy pobudzające<br />
Działają przez receptory:<br />
•NMDA<br />
•AMPA<br />
•kainianowe<br />
Kwas Asparaginowy<br />
(Asp)
Kwas γ-aminomasłowy<br />
(GABA)<br />
•Podstawowy przekaźnik hamujący<br />
•Neurony GABA nie tworzą duŜych<br />
szlaków, lecz sieć neuronów<br />
wstawkowych modulujących<br />
czynność innych układów<br />
Receptory:<br />
GABA-A<br />
GABA-B
ŚRODKI PSYCHOAKTYWNE<br />
•Halucynogeny<br />
•Kanabinoidy<br />
•Psychostymulanty<br />
•Opioidy<br />
•Alkohol<br />
•Nikotyna
FENETYLAMINOWE: INDOLOWE:<br />
•MESKALINA<br />
•DOI<br />
HALUCYNOGENY<br />
•DOM<br />
SEROTONINA<br />
PSYLOCYNA<br />
LSD
LSD<br />
•Dietyloamid kwasu<br />
lizergowego<br />
•Pochodna ergotaminy<br />
(alkaloid sporyszu)
LSD zostało<br />
zsyntetyzowane<br />
w 1938 r.<br />
przez Alberta<br />
Hofmanna
LSD jest agonistą receptora<br />
serotoninergicznego 5-HT 2A<br />
Lokalizacja tychŜe receptorów:<br />
WZGÓRZE<br />
KORA MÓZGU<br />
JĄDRA<br />
SZWU<br />
MIEJSCE<br />
SINAWE<br />
V T A
KORA<br />
CZOŁOWA<br />
5-HT 2A<br />
LSD<br />
1<br />
LSD a KORA CZOŁOWA
KORA<br />
CZOŁOWA<br />
LSD<br />
5-HT 2A<br />
WZGÓRZE<br />
2<br />
LSD a WZGÓRZE
KORA<br />
CZOŁOWA<br />
5-HT 1<br />
5-HT<br />
LSD<br />
LSD a JĄDRA SZWU<br />
5-HT 1<br />
LSD<br />
JĄDRA<br />
SZWU<br />
5-HT 2A<br />
3<br />
GABA
KORA<br />
CZOŁOWA<br />
α 1<br />
NA<br />
LSD<br />
5-HT 2A<br />
MIEJSCE<br />
SINAWE<br />
4<br />
LSD a MIEJSCE SINAWE
D 1<br />
DOPA<br />
KORA<br />
CZOŁOWA V T A<br />
5-HT 2A<br />
5<br />
LSD a VTA<br />
LSD
KORA<br />
CZOŁOWA<br />
MIEJSCA <strong>DZIAŁANIA</strong> LSD<br />
MIEJSCE<br />
SINAWE<br />
WZGÓRZE<br />
V T A<br />
JĄDRA<br />
SZWU
LSD<br />
•Bezpośrednio pobudza neurony kory czołowej;<br />
•Pośrednio pobudza neurony kory czołowej,<br />
poprzez wpływ na inne struktury mózgu i<br />
zaburzenie przekaźnictwa 5-HT, NA, DA;<br />
•Zaburza pracę miejsca sinawego uwaŜanego za<br />
„detektor nowości” (novelty detector) –<br />
ignorowane na co dzień obiekty stają się<br />
niezwykle fascynujące;<br />
•Zaburza filtracyjną funkcję wzgórza prowadząc<br />
do przeładowania informatycznego kory.
ŚRODKI PSYCHOAKTYWNE<br />
•Halucynogeny<br />
•Kanabinoidy<br />
•Psychostymulanty<br />
•Opioidy<br />
•Alkohol<br />
•Nikotyna
Przetwory Przetwory konopi konopi indyjskich:<br />
indyjskich:<br />
•Marihuana<br />
(kwiatostany i liście)<br />
•Haszysz<br />
(Ŝywica)
KANABINOIDY<br />
Przetwory konopi indyjskich<br />
zawierają:<br />
•Tetrahydrokanabinol(THC)<br />
•Kanabinol<br />
•Kanabitriol<br />
•Anandamid<br />
•I wiele innych
ENDOGENNY UKŁAD KANABINOIDOWY<br />
•1990 r. – odkryto pierwszy receptor CB<br />
•2003 r. – wyodrębniono dwa typy<br />
receptora ( CB1 oraz CB2)<br />
ENDOGENNE KANABINOIDY:<br />
1. Anandamid<br />
2. 2-arachidonyloglicerol<br />
3. Palmityloetanoloamid<br />
4. DTEA, HLEA<br />
5. Oleamid
Rozmieszczenie receptorów kanabionoidowych<br />
CB1<br />
CB1<br />
CB2<br />
CB2<br />
•MÓśDśEK I ISTOTA CZARNA<br />
•UKŁAD LIMBICZNY (HIPOKAMP)<br />
•KORA MÓZGU<br />
•SIATKÓWKA<br />
•UKŁAD ROZRODCZY<br />
•UKŁAD<br />
ODPORNOŚCIOWY
1<br />
WPŁYW KANABINOIDÓW NA:<br />
HIPOKAMP:<br />
Zmniejsza wyrzut:<br />
Ach, NA, DA, 5-HT,<br />
GABA, Glu, Asp<br />
Zaburzenie<br />
powstawania<br />
nowych synaps<br />
ZABURZENIA PAMIĘCI KRÓTKOTRWAŁEJ
WPŁYW KANABINOIDÓW NA:<br />
2 UKŁAD LIMBICZNY: EUFORIA<br />
HAMOWANIE ZACHOWAŃ AGRESYWNYCH<br />
3 UKŁAD MEZOLIMBICZNY:<br />
Zwiększony wurzut<br />
dopaminy<br />
WZMOCNIENIE<br />
POZYTYWNE
WPŁYW KANABINOIDÓW NA:<br />
4 MÓśDśEK I ISTOTĘ CZARNĄ:<br />
OSŁABIENIE KOORDYNACJI<br />
I SPRAWNOŚCI RUCHOWEJ<br />
5 KORĘ MÓZGU:<br />
ZABURZENIE<br />
PROCESÓW MYŚLOWYCH<br />
6 OŚRODEK GŁODU (w podwzgórzu)<br />
WZMOśONE ŁAKNIENIE
WPŁYW KANABINOIDÓW NA:<br />
7<br />
8<br />
ENDOGENNY UKŁAD OPIOIDOWY<br />
SIATKÓWKĘ<br />
DZIAŁANIE PRZECIWBÓLOWE<br />
ZABURZENIA WZROKOWE<br />
9 OŚRODEK WYMIOTNY (w rdzeniu przedłuŜonym)<br />
DZIAŁANIE PRZECIWWYMIOTNE
ŚRODKI PSYCHOAKTYWNE<br />
•Halucynogeny<br />
•Kanabinoidy<br />
•Psychostymulanty<br />
•Opioidy<br />
•Alkohol<br />
•Nikotyna
KOKAINA<br />
PSYCHOSTYMULANTY<br />
POCHODNE<br />
FENETYLAMINOWE<br />
np. AMFETAMINA<br />
FENCYKLIDYNA
I<br />
POCHODNE FENETYLAMINOWE:<br />
•AMFETAMINA<br />
•Metamfetamina<br />
•Metylenodioksymetamfetamina (MDMA – ecstasy)<br />
•DOI<br />
•DOB<br />
•DOM<br />
•Efedryna (np.Tussipect)<br />
•Metylfenidat
II<br />
KOKAINA<br />
•Alkaloid z liści<br />
krasnodrzewu pospolitego<br />
(Erythroxylon coca)
III<br />
FENCYKLIDYNA<br />
•PCP, Angel dust<br />
•Pierwotnie środek<br />
znieczulający<br />
•MoŜe powodować psychozę<br />
podobną do schizofrenii<br />
Jest antagonistą receptorów NMDA dla<br />
aminokwasów pobudzających<br />
Zwiększone uwalnianie dopaminy<br />
w układzie mezolimbicznym
AMFETAMINA<br />
•Zwiększa wyrzut,<br />
•Hamuje wychwyt<br />
zwrotny,<br />
•Hamuje rozkład<br />
enzymatyczny:<br />
NORADRENALINY<br />
(NA)<br />
DOPAMINY<br />
(DOPA)<br />
SEROTONINY<br />
(5–HT)
AMFETAMINA<br />
Hamuje wychwyt<br />
zwrotny<br />
Zwiększa wyrzut<br />
DA, NA, 5-HT<br />
Hamuje rozkład enzymatyczny
Efekty działania amfetaminy:<br />
Pobudzenie układu współczulnego:<br />
NORADRENALINY<br />
(NA)<br />
•Przyspieszenie akcji serca<br />
•Wzrost ciśnienia krwi<br />
•Rozkurcz oskrzeli<br />
•Rozszerzenie źrenic<br />
•Skurcz naczyń skóry<br />
1
Efekty działania amfetaminy:<br />
Nasilenie aktywności motorycznej:<br />
DOPAMINY<br />
(DA)<br />
w układzie<br />
NIGROSTRIATALNYM<br />
2
Efekty działania amfetaminy:<br />
3<br />
Przyspieszenie procesów kojarzeniowych:<br />
NORADRENALINY<br />
(NA)<br />
DOPAMINY<br />
(DA)<br />
w KORZE CZOŁOWEJ
Efekty działania amfetaminy:<br />
Działanie anorektyczne:<br />
SEROTONINY<br />
(5–HT)<br />
w OŚRODKU SYTOŚCI<br />
(w podwzgórzu)<br />
4
Efekty działania amfetaminy:<br />
Działanie euforyzujące i uzaleŜniające:<br />
DOPAMINY<br />
(DA)<br />
w układzie<br />
MEZOLIMBICZNYM<br />
5
MEZOLIMBICZNY UKŁAD NAGRODY<br />
FC<br />
FC – KORA<br />
CZOŁOWA<br />
NAC<br />
DA<br />
NAC – JĄDRO<br />
PÓŁLEśACE<br />
PRZEGRODY<br />
VTA<br />
VTA – OBSZAR<br />
NAKRYWKI<br />
BRZUSZNEJ
Efekty działania amfetaminy: 6<br />
Zaburzenia psychiczne o typie<br />
schizofrenii paranoidalnej:<br />
„Dopaminergiczna” koncepcja<br />
schizofrenii (A. Carlsson):<br />
DOPAMINY<br />
(DA)<br />
hamuje filtracyjną funkcję<br />
wzgórza i prowadzi do<br />
przeładowania informatycznego<br />
kory czołowej
ECSTASY<br />
DOPAMINY<br />
(DA)<br />
NORADRENALINY<br />
(NA)<br />
SEROTONINY<br />
(5–HT)
ECSTASY<br />
•Euforia, empatia<br />
spowodowana masywnym<br />
wyrzutem SEROTONINY<br />
•W ciągu kilku godzin zuŜycie<br />
całych zapasów 5-HT<br />
(odnowa: 24h-tygodnie)<br />
•DEPRESJA (niskie poziomy 5-HT;<br />
„regulacja w dół” receptorów)<br />
•NEUROTOKSYCZNOŚĆ
ŚRODKI PSYCHOAKTYWNE<br />
•Halucynogeny<br />
•Kanabinoidy<br />
•Psychostymulanty<br />
•Opioidy<br />
•Alkohol<br />
•Nikotyna
OPIOIDY<br />
•MORFINA<br />
•HEROINA<br />
(diacetylomorfina)<br />
•Kodeina<br />
•Loperamid<br />
•Dekstrometorfan
ENDOGENNE PEPTYDY OPIOIDOWE<br />
ENDORFINY<br />
ENKEFALINY<br />
DYNORFINY<br />
•Hamują doznania bólowe<br />
•Działają przeciwlękowo<br />
•Regulują czynność<br />
hormonalną<br />
•WaŜne podczas stresu<br />
•Hamują procesy uczenia się
RECEPTORY OPIOIDOWE<br />
µ<br />
σ<br />
κ<br />
I kilkanaście innych...
µ<br />
κ<br />
σ<br />
Przeciwbólowe,<br />
depresja oddechowa,<br />
euforia<br />
Przeciwbólowe,<br />
dysforia, sedacja,<br />
zaleŜność fizyczna<br />
Przeciwbólowe,<br />
depresja oddechowa,<br />
hamowanie pracy jelit
MECHANIZM <strong>DZIAŁANIA</strong> MORFINY<br />
M µ ↓cAMP<br />
HIPERPOLARYZACJA<br />
błony komórkowej<br />
•Zamknięcie kanałów<br />
wapniowych<br />
•Odkomórkowy transport<br />
potasu<br />
ZAHAMOWANIE PRZEWODNICTWA NERWOWEGO
DZIAŁANIE OŚRODKOWE MORFINY<br />
1.PRZECIWBÓLOWE<br />
2.Uspokajające<br />
3.Spowolnienie<br />
psychofizyczne<br />
4.Euforia/dysforia<br />
5. Depresja czynności<br />
oddechowej
DZIAŁANIE OŚRODKOWE MORFINY<br />
6. Przeciwkaszlowe<br />
7. Hipotermiczne<br />
8. ZwęŜenie źrenic<br />
9. Hamuje/pobudza ośrodek<br />
wymiotny<br />
10. Zmiany hormonalne
DZIAŁANIE OBWODOWE MORFINY<br />
1. Zwiększenie napięcia mięśni<br />
gładkich:<br />
• przewodu pokarmowego<br />
• dróg Ŝółciowych<br />
• dróg moczowych<br />
2. Zwolnienie czynności serca<br />
3. Spadek ciśnienia krwi<br />
4. Uwalnianie histaminy
MEZOLIMBICZNY UKŁAD NAGRODY<br />
FC<br />
FC – KORA<br />
CZOŁOWA<br />
NAC<br />
DOPA<br />
NAC – JĄDRO<br />
PÓŁLEśACE<br />
PRZEGRODY<br />
VTA<br />
VTA – OBSZAR<br />
NAKRYWKI<br />
BRZUSZNEJ
ŚRODKI PSYCHOAKTYWNE<br />
•Halucynogeny<br />
•Kanabinoidy<br />
•Psychostymulanty<br />
•Opioidy<br />
•Alkohol<br />
•Nikotyna
ALKOHOL<br />
ETANOL<br />
(alkohol etylowy)
Mechanizmy działania etanolu 1<br />
•Zwiększa płynność błon komórkowych.
Mechanizmy działania etanolu 2<br />
•Hamuje aktywność<br />
receptorów NMDA<br />
•Pobudza niektóre<br />
receptory GABA<br />
Działanie depresyjne na OUN<br />
(uspokajająco – nasenne)
Mechanizmy działania etanolu 3<br />
Aminy<br />
biogenne<br />
Salsolinol,<br />
β-karboliny<br />
Etanol<br />
Aldehyd octowy<br />
•Silne działanie<br />
ośrodkowe,<br />
podobne do<br />
opioidów<br />
Dehydrogenaza alkoholowa<br />
•Rozszerzenie naczyń<br />
krwionośnych<br />
(zaczerwienienie twarzy)<br />
•Nudności<br />
•Wymioty<br />
•Duszność<br />
•Zaburzenia rytmu serca
Mechanizmy działania etanolu 4<br />
Aktywacja układu<br />
opioidowego<br />
Aktywacja receptora<br />
nikotynowego<br />
(układ cholinergiczny)<br />
Aktywacja receptora<br />
5-HT 3<br />
Wzrost DOPAMINY<br />
w układzie<br />
mezolimbicznym
MEZOLIMBICZNY UKŁAD NAGRODY<br />
FC<br />
FC – KORA<br />
CZOŁOWA<br />
NAC<br />
DA<br />
NAC – JĄDRO<br />
PÓŁLEśACE<br />
PRZEGRODY<br />
VTA<br />
VTA – OBSZAR<br />
NAKRYWKI<br />
BRZUSZNEJ
Mechanizmy działania etanolu 5<br />
•Hamuje wydzielanie<br />
WAZOPRESYNY<br />
(Hormon tylnego płata<br />
przysadki, powoduje<br />
zagęszczanie moczu)<br />
DZIAŁANIE MOCZOPĘDNE
ŚRODKI PSYCHOAKTYWNE<br />
•Halucynogeny<br />
•Kanabinoidy<br />
•Psychostymulanty<br />
•Opioidy<br />
•Alkohol<br />
•Nikotyna
NIKOTYNA<br />
Działa przez<br />
RECEPTOR<br />
NIKOTYNOWY<br />
•W małych dawkach<br />
pobudza<br />
•W duŜych dawkach<br />
blokuje<br />
(środek owadobójczy)<br />
Zlokalizowany w:<br />
•zwojach układu<br />
autonomicznego<br />
•rdzeniu nadnerczy<br />
•OUN
DZIAŁANIE NIKOTYNY<br />
Pobudzenie zwojów układu autonomicznego:<br />
•Tachykardia<br />
•Wzrost ciśnienia krwi<br />
•Wzrost poziomu glukozy we krwi<br />
•Pobudzenie mięśni przewodu<br />
pokarmowego<br />
•Zwiększone wydzielanie soku<br />
Ŝołądkowego, śliny<br />
•Nudności, wymioty, biegunka
DZIAŁANIE NIKOTYNY<br />
Powoduje<br />
wyrzut<br />
ADRENALINY<br />
z rdzenia<br />
nadnerczy
DZIAŁANIE NIKOTYNY<br />
Zwiększa uwalnianie<br />
neuroprzekaźników w OUN<br />
ACETYLOCHOLINY<br />
•ułatwia procesy uczenia się<br />
NA, DA, ENDORFIN<br />
•polepsza nastrój<br />
•zwiększa aktywność<br />
i koncentrację
MEZOLIMBICZNY UKŁAD NAGRODY<br />
FC<br />
FC – KORA<br />
CZOŁOWA<br />
NAC<br />
DA<br />
NAC – JĄDRO<br />
PÓŁLEśACE<br />
PRZEGRODY<br />
VTA<br />
VTA – OBSZAR<br />
NAKRYWKI<br />
BRZUSZNEJ
Change language