Epistemologija

Znalac i la`ljivac: Semiotiziranje spoznaje
-individualisti~ke do socijalno-intersubjektivne i psihoanaliti~ki orijentirane
rodne epistemologije. 26
Tu polivalentnost i vi{eslojnost u fenomenu spoznaje podjednako
tematiziraju i izvanjska, socijalno-epistemolo{ka, i unutra{nja, individualisti~ka
i asubjektivna perspektiva epistemologije koja se oslanja na tradicionalno
prihva}ene primarne izvore ljudske spoznaje. One ne stoje vi{e,
barem ne kod najzna~ajnijih autora, u odnosu me|usobnog isklju~enja;
granice izvora spoznaje pomi~u se i preklapaju, a teorije se komplementarno
nadopunjuju i produbljuju. Rije~ je pri tome, s jedne strane, o procesima
raznorodne, prirodno- i socijalno-znanstvene specijalizacije, u
kojima se vodi ra~una o koherentnoj i konzistentnoj slici raznih podru~ja
i aspekata spoznaje. S druge strane, rije~ je o razvoju informati~kih modela
teorije spoznaje koji se koriste modelima razvijenim na drugim,
srodnim podru~jima, kao {to je generativna lingvistika i umjetna inteligencija.
Radi se dakle o savezu teorija koje iznutra te`e povezivanju u {to
potpuniju cjelinu na povr{ini. Upravo to je, jo{ jednom, globalna ali
difuzna strategija mi{ljenja kakvu nam je namro Platon u dijalozima s njihovim
unakrsnim referencijama i s rezom naprama najvi{em mathemu
ili nepisanom u~enju. Ono, me|utim, mo`e biti »apsolutno« ili »utemeljuju}e«
samo tako da diskurzivno pretpostavlja te iste dijaloge koje utemeljuje.
Ono je naime samo dio diskursa utemeljenja koji pretpostavlja
diskurzivno djelovanje subjekta.
26 Cf. Teetet, 169b: Matemati~ar Teodor, dakle posjednik nacjenjenijeg oblika znanja,
`ali se da je Sokrat neumoljiv u svojoj `elji za raspravom; naime, ne dozvoljava prisustvovanje
razgovoru bez sudjelovanja, kao {to Spartanci ne dopu{taju gledanje
golih vje`benika u gimnazionu bez svla~enja. – Ova naoko bizarna {ala u mu{kom
dru{tvu nalazi svoj smisao u onim dijelovima dijaloga koji se ti~u dru{tvene pozicije
spoznajnog subjekta (filozof kao govornik na sudu pod pogledom javnosti, pitanje
najvi{e apelacione instance istine itd.). S druge strane, figura »gledanja gledanja«, to
socijalno udvostru~enje subjekta reduciranog na osjetilni proces spoznavanja, upu}uje
unutar samog dijaloga natrag na teoriju percepcije kao opa`anja vlastitog opa`anja
(108 b): svaki spoznajni akt ima aposteriorni sadr`aj, apriornu formu i »prirodni«
instrumentarij; onaj prvi aspekt je osobni, druga dva su rodni (antropolo{ki); posljedica
je ta da Platonove najvi{e kategorije kroz svoju spregu s jezikom otvaraju mjesto
za »rodni« pojam subjekta suvremene epistemolo{ke teorije. Pored ve} citiranih
radova iz analiti~ke feministi~ke epistemologije, usp. sintetski pregled feministi~kog
pristupa u kontinentalnoj filozofiji, Rada Ivekovi}, Le sexe de la philosophie. Essay sur
Jean-Francois Lyotard et le féminin, Paris: L’ Harmattan, 1997, osob. pogl. 4.
»Masculinité dans la métalangue«, str. 41-116. Za diskusiju o anti~koj filozofiji usp.
Julie K. Ward (ur.), Feminism and ancient philosophy, Routledge, 1996., osob. Martha
Nussbaum, »Therapeutic Arguments and Structure of Desire«, str. 195-216.
583