Scena polityczna Rosji.pdf - Korespondent Wschodni

Olga Nadskakuła
Rosyjska scena polityczna
W naukach politologicznych scena polityczna utożsamiana jest najczęściej z
przestrzenią, którą zagospodarowują partie polityczne. Poniższy tekst jest próbą
opisu i charakterystyki najważniejszych ugrupowań w Rosji, z określeniem roli, jakie
pełnią na rosyjskiej arenie politycznej. Specyficzny charakter partii politycznych w
Rosji jest pochodną rosyjskiego systemu politycznego.
Ze względu na kryterium dominacji poszczególnych część aparatu
państwowego możemy mówić o rosyjskim systemie politycznym jako o
autorytaryzmie mieszanym biurokratyczno-gospodarczo-siłowym. Z kolei Jurij
Grigorjewicz Korguniuk, główny redaktor biuletynu «Partinform» charakteryzuje obecny
system polityczny jako pseudopartyjny. Jego istota polega na tym, że stosunek między
partiami i władzą kształtuje się na innych zasadach, niż w pełnym systemie partyjnym. To nie
partie biorą pod kontrolę władzę prawodawczą i wykonawczą, a bezpartyjna biurokracja za
pośrednictwem stworzonych odgórnie pseudopolitycznych organizacji podporządkowuje
sobie parlament.
Jeśli używać bardziej tradycyjnych terminów, to – jak zauważa Korguniuk – obecny
system polityczny Rosji jest formą pośrednią między „sterowaną demokracją” a
„plebiscytarnym cezaryzmem”. W ostatnich latach mechanizmy politycznego działania
kwalifikują system rosyjski bardziej do pierwszej z wymienionych form: biurokracja nauczyła
się używać we własnym interesie formalnych instytucji demokracji przedstawicielskiej. Z
drugiej strony, takie posunięcia jak zniesienie wybieralności gubernatorów za czasów
prezydenta Putina to krok na drodze do ustanowienia reżimu zwanego przez Korguniuka
„plebiscytarnym cezaryzmem”. Putin co prawda nie przeprowadzał referendum, ale używał
podobnych w istocie instrumentów, apelując do rezultatów parlamentarnych i prezydenckich
wyborów, a także do danych badań społecznych, potwierdzających jego wysokie poparcie.
Według redaktora, los obecnego systemu zależy od tempa dojrzewania rosyjskiego
1

społeczeństwa obywatelskiego, którego na razie brak. Stąd też odpowiednia społeczna
struktura rosyjskiego parlamentu. Organ ten powinien wyrażać interesy podatników, a de
facto wyraża interesy elit politycznych i biurokracji. W takich warunkach władza
wykonawcza pełni rolę Gospodarza, bijącego po rękach wszystkich, którzy sprzeciwiają się
jego postanowieniom 1 .
Nikołaj Pietrow ekspert fundacji Carnegi zaznacza, że najbardziej adekwatnym
pojęciem opisującym system polityczny Rosji jest termin „delegatywna demokracja” 2 ,
będącej zaprzeczeniem przedstawicielskiego charakteru władzy, lub „wyborcza monarchia”-
termin ukuty przez Lilię Szewcową i Igora Klamkina, podkreślający impulsywny i przy tym
epizodyczny, a nie stały charakter procesu demokratycznego. Pietrow przywołuje też
definicję amerykańskiego politologa, Fareeda Zakarii, który określa rosyjski system jako
mieszkankę elementów nieliberalnej demokracji i liberalnej autokracji. Można też nazwać go
miękkim autorytaryzmem z elementami dekoracyjnej demokracji. Istotę politycznych zmian
od 2000 roku charakteryzuje bowiem osłabienie demokratycznych instytucji: obu izb
parlamentu, partii politycznych, rządu, itd 3 .
Partie polityczne na rosyjskiej scenie politycznej
Ewolucja rosyjskiego systemu partyjnego potwierdza, że współczesną osią
podziału socjopolitycznego nie są kwestie ideologiczne, stosunek do reform
gospodarczych, ale przede wszystkim lojalność wobec ośrodka kremlowskiego i
kreowanej przez niego polityki 4 .
1
Дмитрий Фурман, Александр Морозов, Владимир Прибыловский, Николай Петров, Юрий Коргунюк и
Ален Блюм, Политическая система России после путинских реформ,
http://www.polit.ru/article/2005/01/27/polit_system/
2
Możemy wymienić trzy główne cechy „delegatywnej demokracji” :
1) koncentracja władzy w rękach silnego przywódcy i grupy jego najbliższych współpracowników;
2) personalistyczne i autorytarne podejmowanie decyzji z tendencją do wyłączania z tego procesu
instytucji politycznych, gospodarczych i społecznych;
3) niski poziom instytucjonalizacji władzy, wyrażający się w osłabieniu niezależnych instytucji: kongresu,
partii politycznych, władzy sądowniczej, wolnych i uczciwych wyborów
zob. G. O’Donnell, Entrevista con Jorge Heine, „LASA Forum”, nr 2., 1992
3
Дмитрий Фурман, Александр Морозов, Владимир Прибыловский, Николай Петров, Юрий Коргунюк и
Ален Блюм, op.cit.
4
Zjawisko to zauważalne było już po wyborach parlamentarnych 7 grudnia 2003 roku. Zob. A. Głowacki, A.
Stepień- Kuczyńska (red.), Rosja Putina, Łódź 2004, s. 62.
2

Wychodząc od charakterystyki rosyjskich partii politycznych, należy wspomnieć o
podziale na partie pierwszego i drugiego typu. Partie pierwszego typu są instytucjami
wspierającymi centrum decyzyjne. Dostarczają temu ostatniemu niezbędnych zasobów
kadrowych, lojalnościowych, agitacyjnych 5 . Ich celem jest wsparcie dla osób sprawujących
władzę.
Celem partii drugiego typu jest zagospodarowanie zatomizowanego,
niezadowolonego, populistycznego elektoratu i przekształcenie go w grupę popierającą
obecną władzę. Nie dążą do zdobycia władzy, mają natomiast zmniejszać zasoby wyborcze
partii i ugrupowań krytykujących ośrodek kremlowski. W tym sensie, partie drugiego typu są
ośrodkami podporządkowanymi decydentom politycznym. Najlepszym przykładem tego typu
partii w Rosji jest Liberalno-Demokratyczna Partia Rosji Władimira Żyrinowskiego.
Jak wskazuje Nikołaj Pietrow, „teraz partie to obrazki, to jakieś symbole, a nie realne
instrumenty kontaktowania się władzy i społeczeństwa. Wybory to polityczne show, to
pewnego rodzaju badanie opinii publicznej” 6 .
W podobnym tonie wypowiada się Igor Bunin, szef Centrum Technologii Politycznej.
Uważa on, że partie polityczne w Rosji to swoiste symulakra. Nie odgrywają swej
podstawowej roli to jest artykulacji i agregacji interesów społecznych. Polityczny reżim nadal
jest spersonalizowany, instytucje są słabe. Po przyjęciu nowego prawa wyborczego nie udało
się zarejestrować ani jednej partii, wyłączając parę przyłączeniowych projektów,
realizowanych pod egidą Kremla 7 .
Tym samym, zgodnie z wyeksplikowaną przez rosyjskich ekspertów tezą, rosyjskie
partie są tworami efemerycznymi, bezideowymi, źle zorganizowanymi, a przez to tracą
jakąkolwiek siłę polityczną. Uosabiają ją natomiast grupy finansowo-przemysłowe, ściśle
powiązane z elitą władzy. Połączenie w tym przypadku metod finansowych, monopolu
informacyjnego i różnych form przymusu jest znakomitym sposobem na kontrolę i kreowanie
rosyjskiej sceny politycznej. W rezultacie więc, prawdziwa walka o władzę nie toczy się
5 R. Bäcker, Potencjały zmienności rosyjskiego systemu politycznego (w:) (w:) Rozpad ZSRR i jego
konsekwencje dla Europy i świata, (red.) Anna Jach, Kraków 2011, s. 486.
6 Н. Петров, Негативизм в отношении партии власти растет, http://carnegie.ru/publications/?fa=43104
7 И Бунин, Выборы, недовольство и популизм, http://politcom.ru/12952.html
3

wewnątrz systemu partyjnego, a między określonymi grupami interesów 8 . Jako organizacje
mało aktywne, partie nie dążą do zwiększenia poparcia dla swoich programów wyborczych,
nie posiadają twardego elektoratu, dlatego możemy mówić o pozorach relacji reprezentacji 9 .
Zmienność postaw wyborczych wiążę się zarówno z brakiem upodmiotowionych grup
społecznych, które odnalazłyby w programach partii politycznych tezy odpowiadające ich
interesom, oraz słabością elit politycznych. Jak słusznie zauważa Roman Bäcker, w Rosji
istnieje silna tendencja do używania mechanizmów czarnej propagandy podczas kampanii
wyborczej, nadużywania zasobów administracyjnych i eliminowania ugrupowań czy
kandydatów, którzy zagrażają obecnemu układowi politycznemu. Jedną z metod jest odmowa
rejestracji partii.
Oficjalna rejestracja wiąże się nie tylko z prawem do udziału w wyborach, ale i z
szeregiem innych przywilejów: np. dofinansowaniem ze strony państwa. Wg prawa o partiach
politycznych, każda z partii może zostać zdelegalizowana z wielu powodów:
Po pierwsze Ministerstwo Sprawiedliwości może sprawdzić ilość członków (w 2006
roku masowe sprawdzanie partii wykazały, że w szeregach partii są nieletni, osoby zmarłe,
lub fikcyjne).
Po drugie, Ministerstwo Sprawiedliwości ma prawo kontrolować wewnętrzne życie
partii, sposób powoływania jej organów itd. Jeśli dostrzeże naruszenie formalnych procedur,
np. nieprawidłowości w głosowaniu na zjeździe partii może uznać władze partii za
nieupoważnione do zarządzania ugrupowaniem. Nie odmawia tym samym rejestracji, ale taka
cenzurka wystawiona przez Ministerstwo Sprawiedliwości czyni partię praktycznie
niedyspozycyjną, uniemożliwia podejmowanie decyzji 10 .
„Systemowa” i „niesystemowa” opozycja
Ze względu na kryterium legalności funkcjonowania partii i stosunek do aktualnej
władzy wyróżniamy w Rosji „systemową opozycję” i „niesystemową”.
„Systemową opozycję” cechuje bardzo wysoka skłonność do kompromisów z władzą,
przejawiająca się w niechęci do krytykowania kluczowych decyzji elity rządzącej. Partie
8 por. M. Nizioł, Dylematy kulturowe międzynarodowej tożsamości Rosji, Lublin 2004, s. 110-113.
9 R. Bäcker, Rosyjskie myślenie polityczne za czasów prezydenta Putina, Toruń 2007, s. 47.
10 Г. Голосов, Российская оппозиция накануне выборов, http://opendemocracyru.livejournal.com/38720.html,
01.09.2011
4

„systemowej opozycji” nie mogą pozwolić sobie na wysuwanie w wyborach polityków,
którzy są wrogo nastawieni do Kremla i jego polityki. Warto dodać, że sztywne, zastygłe w
swoich programach, lojalne i pokorne partie „systemowej opozycji” nie są w stanie
zaproponować wyborcom nowych treści. Niezdolność skoncentrowania się na realnych
problemach, – wszystko to obniża jej elektoralny potencjał 11 .
Partie „systemowej opozycji” – to niszowe partie. Każda z nich ma wąską grupę
poparcia, co odpowiada Kremlowi. Jak zauważył politolog, Gieorgij Gołosow, koncepcja
„systemowej opozycji” polega na tym, że wyborcy mają głosować na „Jedyną Rosję” nie z
racji faktu, że partia im się podoba, ale dlatego, że inne partie podobają się im jeszcze mniej.
W Rosji stworzono takie reguły gry, że „systemowa opozycja” nie podoba się prawie nikomu.
Z drugiej strony mamy „niesystemową opozycję”. Tworzą ją partie, które nie
otrzymały zgody na rejestrację. Koncentrują się na organizowaniu mityngów, demonstracji,
akcji protestacyjnych.
„Niesystemowa opozycja” rozważała dwa sposoby zamanifestowania fikcyjności
obecnego układu politycznego. Po pierwsze bojkot wyborów, po drugie niszczenie kart
wyborczych. Oba jednak wydają się Gieorgijowi Gołosowowi mało racjonalne. Zdaniem
politologa, bojkot wyborów byłby możliwy, gdyby udało się utrzymać niską frekwencję.
Tymczasem przez ostatnie lata władza stara się ją podnieść poprzez mobilizację określonych
grup, np. rencistów, weteranów wojennych, osób zatrudnionych w przedsiębiorstwach
państwowych itd.
Druga strategia również wydaje się niemożliwa do urzeczywistnienia, gdyż musiałaby
zakładać współpracę z pracownikami komisji wyborczej, którzy zwykle są lojalni wobec
Kremla.
Zdaniem Gołosowa jest jeszcze trzeci sposób – zachęcanie wyborców do głosowania
na każdą inną partię niż partia władzy. Tu jednak pojawia się z kolei problem słabości partii
systemowej opozycji.
11 Ibidem
5

Prawo wyborcze:
„Gdyby wybory mogły coś zmienić dawno byłyby zakazane”- mówi stare
powiedzenie, doskonale oddające charakter procesu wyborczego w Rosji. Władza doskonale
kontroluje sytuację na scenie politycznej za pomocą ustawodawstwa wyborczego. Warto
przypomnieć, że w lipcu 2001 roku uchwalona został ustawa o partiach politycznych. Ustawa
zezwoliła na udział w wyborach jedynie partiom politycznym i tworzonym przez nie
koalicjom. Zgodnie z dokumentem, każda partia powinna posiadać co najmniej 46 lokalnych
oddziałów z nie mniej niż 100 członkami w każdym 12 . Doprowadziło to do znacznej
minimalizacji liczby partii, umożliwiając jednocześnie inicjatorom ustawy większą kontrolę
nad sceną polityczną, oraz blokowanie legalnej działalności partiom opozycyjnym.
Reforma ustawodawstwa wyborczego przebiegała zgodnie z literą kilku aktów, m.in.
ustawy o gwarancjach praw wyborczych obywateli (czerwiec 2002), ustawy o ordynacjach
wyborczych elekcji parlamentarnych (listopad 2002) i prezydenckich (grudzień 2002) oraz
ustawy o systemie informatycznym przeliczającym oddane głosy (styczeń 2003) 13 .
Ustawa z 2002 roku przewidywała, że do Dumy Państwowej muszą wejść
przynajmniej 3 partie lub bloki, którym uda się zgromadzić 50 proc ważnie oddanych głosów.
Jeśli uzyskają 50 proc. głosów, lub mniej, wówczas do parlamentu wchodzą partie, które nie
przekroczyły 5 proc progu wyborczego.
Dalsze zmiany w ordynacji wyborczej nastąpiły w 2005 roku. Mieszany system
wyborczy zastąpiono systemem proporcjonalnym, a wszyscy kandydaci musieli znaleźć się na
listach partyjnych. Zapis ten ograniczał wybór polityka niezależnego. Dodatkowo partie
musiały przekroczyć wysoki, bo 7 proc. próg wyborczy 14 . W październiku 2011 przyjęto co
prawda poprawki o obniżeniu progu wyborczego do 5 proc., tym niemniej będzie on
obowiązywał dopiero w wyborach w 2016 roku.
12
Federalna rosyjska ustawa o partiach politycznych z dnia 11 lipca 2001 (w:) Rosyjskie prawo konstytucyjne.
Ustrojowe akty prawne. Polityczna organizacja społeczeństwa, t.2, wybór i red. W. Staśkiewicz, Warszawa
2005, s. 95.
13
J. Rogoża, I. Wiśniewska, Podsumowanie przemian polityczno-gospodarczych w pierwszej kadencji
Władimira Putina, „Prace OSW” nr 11, Warszawa 2003, s. 8
14
M. Kowalska, Geneza i kształt systemu konstytucyjnego Federacji Rosyjskiej (w:) Rozpad ZSRR i jego
konsekwencje dla Europy i świata, (red.) Anna Jach, Kraków 2011, s. 393
6

W 2011 pierwszy raz wybierano skład Dumy Państwowej na 5 lat. Do wyborów
startowało 7 partii: Jedna Rosja, Sprawiedliwa Rosja, Komunistyczna Partia Federacji
Rosyjskiej, Liberalno-Demokartyczna Partia Rosji, Jabłoko, Słuszna Sprawa, Patrioci Rosji.
Warto dodać, że w 2007 roku brało udział 11 partii, a w 2003 - 23 partie. Poprawki
wprowadzone do rosyjskiego prawa wyborczego zapewniają jeden mandat partiom, które
uzyskały od pięciu do sześciu procent głosów, natomiast te, które uzbierały od sześciu do
siedmiu procent poparcia mają do dyspozycji 2 mandaty.
„Niesystemowa opozycja” ma ograniczone pole manewru, jeśli chodzi o wyrażenie
swojego niezadowolenia z powodu restrykcyjnego prawa wyborczego. 9 czerwca 2004 roku
wprowadzono ustawę o zgromadzeniach, wiecach, demonstracjach i manifestacjach. Ustawa
zaostrza wymogi wobec organizatorów (wydłuża procedurę zorganizowania akcji, a także
zakazuje organizacji manifestacji w pobliżu głowy państwa).
Warto w tym miejscu wspomnieć, że mimo tych zapisów, od marca 2009 roku
rosyjska opozycja stara się organizować na Placu Triumfalnym w Moskwie akcje – w obronie
zapisanego w 31. artykule konstytucji Federacji Rosyjskiej – prawa do zgromadzeń. Próby te
ponawia ostatniego dnia miesiąca liczącego 31 dni. Przedsięwzięcie nazwano „Strategią 31” i
jest ono o tyle niebezpieczne dla obecnej władzy, że według przeprowadzonego w lipcu 2010
roku sondażu opinii publicznej na temat stosunku obywateli do tej inicjatywy, aż 85 proc.
Rosjan jest przekonanych, że władze są zobowiązane wysłuchać zdania protestujących
środowisk. Tym samym, znaczna część społeczeństwa rosyjskiego opowiada się za dialogiem
władzy z krytykującymi ją środowiskami, wsłuchiwaniem się rządzących w postulaty
opozycji. Z perspektywy niesłabnących wysiłków elity kremlowskiej do zachowania
monopolu decyzyjnego w państwie, stwierdzenia tego typu mogą wydawać się niepokojące.
Więcej, mogą być odbierane jako pierwszy krok do faktycznego osłabienia władzy.
7

Charakterystyka partii legalnie działających w Federacji Rosyjskiej
1) Jedna Rosja
Partia została założona w 2001 roku na zjeździe scalającym trzy organizacje partyjne:
„Jedność”, „Ojczyzna” i „Cała Rosja”. Powstała z nich nowa Wszechrosyjska Polityczna
Partia Jedność i Ojczyzna. Od 2003 r. zjednoczoną partią kieruje Borys Gryzłow, będący w
elitarnym gronie petersburskich przyjaciół Putina czyli tzw. spółdzielni Priozierskiej 15 . Partia
pełni funkcję zaplecza politycznego rządzącego tandemu Putin- Miedwiediew. Możliwości
wyborcze „Jednej Rosji” były zawsze wprost proporcjonalne do rankingu popularności
Władimira Putina.
„Jedna Rosja” jest partią o charakterze statokratycznym – jej celem jest stabilizacja i
centralizacja władzy. Oficjalną ideologią ugrupowania jest konserwatyzm i centryzm.
Najważniejszym zadaniem partii wyeksplikowanym w dokumencie programowym jest
utrzymanie silnego państwa. Inne wartości, chociażby takie jak zagwarantowanie obywatelom
FR dostatniego życia, mają być realizowane w ramach istnienia silnej władzy prezydenckiej,
gwarantującej stabilność i porządek w kraju. To właśnie ona (silna władza) jest warunkiem
sine qua non, by urzeczywistnić idee państwa prawa, sprawiedliwości, by utrzymać ład w
państwie i przeciwdziałać separatyzmowi 16 .
W partii wyróżniamy kilka frakcji podzielone na kluby o charakterze dyskusyjnym:
klub 4 listopada (o orientacji konserwatywnej), centrum polityki konserwatywno-społecznej
(o orientacji socjalizującej), klub państwowo-patriotyczny (orientacja narodowa) oraz
liberalny.
Partia niejednokrotnie podlegała krytyce za brak realnego programu. Znany rosyjski
politolog i technolog polityczny Gleb Pawłowski 8 kwietnia 2011 roku stwierdził: „w
państwie obserwujemy chaos, nikt niczego nie jest pewny, partia rządząca na pół roku do
wyborów nie wie, jaki jest jej program i czyje interesy ma przedstawiać” 17 . Aleksiej Navalny,
15 R. Cheda, Kto jest kim na rosyjskiej scenie politycznej, „Polityka”, 4. 12.2011.
http://www.polityka.pl/swiat/analizy/1521731,1,kto-jest-kim-na-rosyjskiej-sceniepolitycznej.read#ixzz1gcaY2ZOX
16 R. Bäcker, Rosyjskie myślenie polityczne za czasów prezydenta Putina, Toruń 2007, s. 64.
17 Г. Павловский, Тандем превратился в тромб Государства российского, „Новая Газета”, nr 90,
17.04.2011
8

znany bloger, twórca strony internetowej Rospil, na której obnaża afery korupcyjne nazwał
„Jedną Rosję” partią „oszustów i złodziei”.
Od 2010 roku „partia władzy” sukcesywnie traci swoje poparcie. Wiceszef centrum
Lewady Aleksiej Grażdankin uważa, że wynik ten wiąże się ze spadkiem popularności dla
najważniejszych osób w państwie: Władmira Putina i Dymitra Miedwiediewa. Ich ranking
spada od 2010. Wówczas prezydenta Dymitra Miedwiediewa popierało 77 proc.
społeczeństwa, a Władimira Putina 80 proc. W listopadzie 2011 roku Miedwiediewa
popierało już tylko 57 proc., a Putina - 61 proc. 18 Jak wskazuje Grażdankin wynika to z faktu,
że Putin nie określił nowych celów przed swoją kolejną prezydenturą 19 . Politolog Borys
Makarenko podkreśla moralne zużycie się osobowości Putina. Jego zdaniem społeczeństwo
czuje, że system wyczerpał swój potencjał.
Głównym społecznym bodźcem zmiany oceny Putina stały się: brak rezultatów w
walce z korupcją, rozwarstwienie społeczne oraz nierówność dochodów. Przy czym,
najbardziej znienawidzoną grupą społeczną są nie tyle przedsiębiorcy, ile urzędnicy. Putin zaś
jawi się jako obrońca i wyraziciel interesów tej grupy 20 .
Społeczeństwu rosyjskiemu coraz mniej podoba się sytuacja, kiedy władza w państwie
skupiona jest w rękach wąskiej grupy osób. Z przeprowadzonego w październiku 2011 roku
przez ośrodek Jurija Levady sondażu opinii publicznej aż 34 proc. respondentów stwierdziło,
że prowadzi to do samowoli, wzrostu nadużyć i korupcji, 20 proc. ankietowanych uważa, że
sytuacja taka implikuje zastój i przyczynia się do pozostawania Rosji w tyle za innymi
krajami, a tylko jedna czwarta respondentów widzi w niej zapewnienie porządku i stabilności
w kraju 21 . Dlatego rośnie poziom niezadowolenia z prowadzonej przez obecną elitę rządzącą
polityki stabilizacji. Ta ostatnia nie jest już rozumiana jako działania zapewniające
bezpieczeństwo i porządek w państwie, ale jako stagnacja i realizacja interesów decydentów
politycznych. Stąd nie dziwi rosnący ferment społeczny. Jest on wynikiem braku dialogu na
18 У "Единой России" сел голос Рейтинг тандема и правящей партии пошел вниз, http://www.levada.ru/08-
11-2011/u-edinoi-rossii-sel-golos-reiting-tandema-i-pravyashchei-partii-poshel-vniz, 08.11.2011
19 Ibidem
20 А. Кречетников, Есть ли в России культ Путина?,
http://www.bbc.co.uk/russian/russia/2011/11/111116_putin_cult.shtml
21 О демократии в России и культе личности В.Путина, 16.11.2011, http://www.levada.ru/16-11-2011/o-
demokratii-v-rossii-i-kulte-lichnosti-vputina
9

linii władza-społeczeństwo, rosnącej bariery komunikacyjnej uniemożliwiającej władzy
dostosowanie swoich haseł do oczekiwań społecznych.
Wyniki jakie uzyskiwała partia „Jedna Rosja” w kolejnych wyborach do Dumy
Państwowej przedstawiają się następująco:
2003 rok - 37,57 proc. głosów, co zapewniło jej 220 mandatów
2007- 64,3 proc. i 315 mandatów
2011- 49,3 proc. i 238 mandatów
2) „Sprawiedliwa Rosja”
Ugrupowanie powstało 28 października 2006 roku z połączenia „Partii Życie”, „Partii
Emerytów” i „Ojczyzny”. Na jego czele stanął Siergiej Mironow, sojusznik Putina i jego
koncesjonowany rywal w wyborach prezydenckich w 2004 roku. Nowa „opozycyjna” partia
naznaczona przez władze na rolę przeciwników „Jednej Rosji”, nie może być realną
przeciwwagą dla obecnej elity rządzącej. Zapotrzebowanie na nią wychodzi bowiem od
władzy, a nie społeczeństwa, nie reprezentuje więc interesów tego ostatniego.
Powoływanie nowych „partii fasadowych” służy ochronie interesów rządzących i
kanalizowaniu niezadowolenia społecznego przez pozyskiwanie głosów wyborców
oddawanych na przeciwników politycznych 22 . Potwierdzeniem tej tezy może być spotkanie
zastępcy przewodniczącego prezydenckiej administracji Władysława Surkowa z
deputowanymi Rosyjskiej Partii Życie 24 marca 2006 roku. Na spotkaniu Surkow
wyartykułował życzenie stworzenia w kraju dwupartyjnego systemu. Zastępca szefa
administracji prezydenta zaznaczył, że brak jest w społeczeństwie „drugiej nogi“, na której
mógłby oprzeć się Kreml, gdyby pierwsza zawiodła. Druga noga miałaby przyciągać tzw.
„elektorat protestacyjny” i tym samym odbierać wyborców ugrupowaniom skrajnym 23 .
W obliczu sporów między „Jedną Rosją” a „Sprawiedliwą Rosją” w kwietniu 2011
roku odwołano Siergieja Mironowa z funkcji przewodniczącego partii. Nowym szefem został
Nikołaj Lewiczew.
22 A. Podolski, rosyjskie partie fasadowe, „Polska w Europie” 1998, nr 27, www.pwe.org.pl, por M. Nizioł,
Dylematy kulturowe międzynarodowej tożsamości Rosji, Lublin 2004, s.112.
23 Стенограмма-минимум. Партия жизни обнародовала инструкции Владислава Суркова,
«Коммерсант», № 150 (3481), 16.08.2006.
10

Jak zauważa politolog Nikołaj Pietrow, przed wyborami 2011 roku, Kreml zamierzał
zlikwidować projekt „Sprawiedliwa Rosja”, by wzmocnić pozycję „Jedynej Rosji”. Nacisk
na „Sprawiedliwą Rosję” poskutkował przejściem szeregu deputowanych do
„Ogólnorosyjskiego Frontu Narodowego” 24 Wydawało się, że ostateczne rozbicie
„Sprawiedliwej Rosji” jest kwestią czasu. Jednakże trudności partię tylko ją umocniły, a
Kreml zrozumiał, że w przypadku nieobecności „Sprawiedliwej Rosji” jej potencjalny
wyborca zagłosuje na komunistów, a nie na „Jedną Rosję” 25 .
Na wyborach w 2007 roku partia zdobyła 7,74 proc. poparcia co przełożyło się na 34
mandaty. W 2011 roku partia zdobyła 13,24 proc. poparcia (64 mandaty).
3) Liberalno-Demokratyczna Partia Rosji
Leszek Kołakowski powiedział kiedyś „Nie ma bardziej ryzykownej metody oceny
kierunków filozoficznych, jak zaufanie do nazw, które nadają sobie ich wyznawcy. Jest to bez
wątpienia prawda banalna, ale godna częstego powtarzania”. Podobne stwierdzenie odnosi się
do nazwy niektórych rosyjskich partii politycznych, w tym z pewnością LDPR. Partię założył
Władimir Żyrinowski w 1989 roku. Jewgienija Albac, redaktor naczelny gazety „Nowoje
Wriemia” jest zdania, że partia powstała z inicjatywy służb specjalnych: KGB i FSB, które za
jej pośrednictwem chciały utrzymać wpływ na rosyjski system polityczny 26 . Z czasem stała
się tzw. partią drugiego typu, przechwytując elektorat nieprzyjaznych wobec Kremla
ugrupowań i partii.
Wg dokumentu programowego partii, występuje ona za demokracją i liberalizmem.
Jednak faktycznie jest partią nacjonalistyczną i antyliberalną. Duża część rosyjskich
politologów określa LSPR „partią jednego człowieka”, drużyną wodza - Władimira
Żyrinowskiego 27 . Sam Żyrinowski nazywa siebie gosudarstwiennikiem (państwowcem).
Uważa, że silne państwo to podstawa. Interesy społeczeństwa mogą być realizowane tylko w
24
Ogólnorosyjski Front Narodowy to inicjatywa Władimira Putina ogłoszona 6 maja 2011 roku w Wołgogradzie
na zjeździe „Jednej Rosji” mająca na celu skupienie organizacji, ugrupowań, którym jak to ujął premier „nie jest
obojętna przyszłość Rosji” i które miałyby możliwość zgłaszania kandydatów na deputowanych do Dumy
Państwowej. W rzeczywistości Ogólnorosyjski Front Narodowy miał być platformą wspierającą partię „Jedna
Rosja” przed wyborami 4 grudnia 2011 roku.
25
Н. Петров, Выборы-2011: конец «эпохи Путина», http://carnegie.ru/publications/?fa=46130
26
R. Cheda, op. cit.
27
R. Bäcker, Rosyjskie myślenie polityczne za czasów prezydenta Putina, Toruń 2007, s. 119.
11

takim stopniu, w jakim nie są sprzeczne z interesami państwa. Nawołuje do odgórnego
sterowania gospodarką, powrotu wywiezionego z kraju kapitału, dobrowolnego zjednoczenia
krajów wchodzących w skład ZSRR LDPR wedle słów jej szefa ma być partią prawdziwych
patriotów sprzeciwiającą się antynarodowym siłom kompradorstwa 28 .
Jest to partia populistyczna, statokratyczna tworząca własną definicję liberalizmu i
specyficzną wizję uszczęśliwiania człowieka. Nie jest też, jakby się mogło wydawać partią
opozycyjną wobec Kremla. Według dyrektora Ałtajskiej Szkoły Badań Politycznych,
profesora Jurija Czernyszowa, „Projekt specjalny: Liberalno-Demokratyczna Partia Rosji ma
za zadanie neutralizować marginalny i protestacyjny elektorat. Co więcej, Żyrinowski i jego
partia są użyteczni dla władzy jeszcze z innego powodu. Organizują szereg akcji na krawędzi
prowokacji, sondują społeczeństwo sprawdzając, na ile jest ono gotowe przyjąć rozwiązania
autorytarne” 29 .
Począwszy od wyborów do Dumy Państwowej w 1993 roku, poparcie dla partii
Żyrinowskiego rysowało się następująco:
mandaty
1993- partia zajęła pierwsze miejsce w wyborach otrzymując 22,92 proc. głosów- 64
1995 -11,18 proc. - 51 mandatów.
1999 - 5,98 proc. - 17 mandatów
2003 - 11,45 proc.- 36 mandatów
2007 - 8,14 proc. - 40 mandatów.
2011- 11,67 proc.- 56 mandatów.
4) Komunistyczna Partia Federacji Rosyjskiej
Partia jest kontynuacją Komunistycznej Partii Związku Radzieckiego. Od 1993 roku
jej szefem jest Gienadij Ziuganow. W jej skład weszły ugrupowania o ideologii
marksistowskiej, komunistycznej, kołchozowej i lewicowo-nacjonalistycznej, które powstały
po rozpadzie KPZR.
28
Программа Либерально-Демократической Партии России (ЛДПР) принята на ХIII съезде ЛДПР 13
декабря 2001 г. в г. Москва w: http://www.ldpr.ru/programm_ldpr.htm
29
С. Чистякова, Старый аттракцион, „Континент Сибирь”,17.08.2007
12

Partia stawia sobie zadanie wprowadzenie „odnowionego socjalizmu”- socjalizmu
XXI wieku. W krótkiej perspektywie stawia sobie za cel przywrócenie władzy siłom
patriotycznym w Rosji, denacjonalizację majątku narodowego, ochronę małego i średniego
biznesu, wzmocnienie polityki socjalnej. Ponadto żąda zwrotu Rosji jej środków pieniężnych
umieszczonych w zagranicznych bankach.
Zgodnie z programem partii należy jak najszybciej przedsięwziąć kroki, które
zapobiegną upadkowi państwa. Plan naprawczy ma być podzielony na trzy etapy. Pierwszy
przewiduje dojście do władzy „ludzi pracujących” z nadrzędną rolą członków partii KPRF.
Pomoże to uniknąć skutków katastrofalnych reform lat 90. poprzez nacjonalizację
sprywatyzowanego wówczas majątku narodowego. Drugi etap przewiduje wzrost znaczenia
związków zawodowych. W ekonomii nastąpi stopniowy powrót do socjalistycznych form
gospodarowania, tym niemniej zachowany zostanie drobny kapitał prywatny. Trzeci etap
będzie już natomiast urzeczywistnieniem socjalizmu.
Partia nie jest traktowana przez ośrodek kremlowski jako zagrożenie, o czym świadczą
słowa Władimira Putina „KPRF jest konstytucyjną partią — działa w ramach prawa i
Konstytucji Federacji Rosyjskiej, głosują na nią miliony ludzi. Nie dostrzegać tego znaczy nie
szanować milionów własnych obywateli.(…) Dlatego też zapędzać do podziemia realną
polityczną siłę – a komunistyczna partia taką realną polityczną siłą jest – byłoby błędem.
Każdy zakaz w sferze politycznej prowadzi do radykalizacji.” 30 .
Począwszy od wyborów do Dumy Państwowej w 1993 roku, poparcie dla
Komunistycznej Partii Federacji Rosyjskiej przedstawiało się następująco:
1993 rok - 12,4 proc. 65 mandatów
1995 rok- 22,73proc. 157 mandatów
1999 rok- 24,29proc. 113 mandatów
2003 rok- 11,6proc. 52 mandaty
2007 rok- 11,57proc. 57 mandatów
2011 rok- 19,16 proc. 92 mandaty
5) Słuszna Sprawa
30 Владимир Путин: Россия идёт навстречу Западу, не забывает о свободе прессы и праве КПРФ на
жизнь, http://pda.lenta.ru/russia/2002/04/08/putin/, 26.10. 2009.
13

Partia centroprawicowa utworzona w 2008 roku z połączenia trzech partii: „Obywatelskiej
Siły”, „Sojuszu Sił Prawicowych” i „Demokratycznej Partii Rosji”. Jak czytamy w programie
partii, opowiada się ona za wstąpieniem Rosji do UE, „za ukróceniem samowoli urzędników i
struktur siłowych” oraz zniesieniem nietykalności deputowanych. Wg jednego z członków
partii Władisława Inoziemcewa, ugrupowanie dąży do zapewnienia jak najszerszej wolności
obywatelom FR, która zagwarantowana byłaby prawami politycznymi, ekonomicznymi,
socjalnymi i kulturalnymi. Ponadto „Słuszna Sprawa” optuje za przywróceniem powszechnej
wybieralności władzy, w tym też gubernatorów, merów miast i głów subiektów RF oraz za
ograniczeniem terminu sprawowania ważnych urzędów publicznych do dwóch kadencji.
Przyszłość Rosji partia upatruje w przezwyciężeniu dogmatyzmu, obskurantyzmu i
niedostatku wykształcenia.
Warto wspomnieć, że w kwietniu 2011 roku liderem partii został znany oligarcha
Michaił Prochorow. Władze kremlowskie zleciły mu poprowadzenie partii do wyborów
parlamentarnych i zagospodarowanie elektoratu centroprawicowego, który i tak nie poparłby
Jednej Rosji. Tym niemniej ambicje Prochorowa i manifestowanie przez miliardera swojej
niezależności uczyniły go wrogiem Kremla. Jak podkreślali przed wyborami do Dumy
Państwowej w 2011 roku eksperci Fundacji Carnegi, Mykola Siruk i Lilia Szewcowa,
„przypadek Prochorowa był chyba, najlepszym prezentem dla obserwatorów: i rosyjskich i
zagranicznych. Zademonstrował całą istotę rosyjskiej polityki, kampanii wyborczej. Pokazał,
że w rosyjskich wyborach mogą uczestniczyć tylko te zwierzęta, które biegają na smyczy.
Jeśli chcesz troszkę większej wolności, długiej smyczy, wyrzucają cię z politycznej gry. (…)
Prochorow zaczął jakieś dziwne działania, próbując urzeczywistnić własne decyzje”. Zdaniem
wspomnianych wyżej ekspertów, w rosyjskich wyborach uczestniczą jedynie pokorne partie,
tylko one mają możliwość uczestniczenia w kampanii wyborczej. „Przykład Prochorowa
odsłonił istotę zbliżających się wyborów. Te wybory w Rosji będą tarczą, która odegra jedną
rolę — nie dopuścić nikogo nowego, nie wpuścić do systemu świeżego powietrza i zachować
przy władzy tych ludzi, którzy już tam są” 31 .
31 М. Сирук, Л. Шевцова, Прохоровский тест для Кремля, http://carnegie.ru/publications/?fa=45590,
20.09.2011
14

Od września 2011 roku szefem partii jest Andrej Dunajew. W wyborach
parlamentarnych 4 grudnia 2011 roku partia zdobyła 0,6 proc. głosów.
6) Jabłoko
Partia liberalna powstałą w 1993 roku. Nazwa partii pochodzi od pierwszych liter nazwisk jej
założycieli: Grigorija Jawlińskiego, Jurija Bołdyriewa i Władimira Łukina. Przez okres 15-tu
lat szefem partii był Grijorij Jawliński, w 2008 roku liderem został Siergiej Mitrochin. Partia
opowiada się za rozwojem klasy średniej oraz konkurencji rynkowej, wsparciem małej
przedsiębiorczości, gwarancją podstawowych wolności wszystkim obywatelom. Jak
wskazywał Georgij Jawliński „Jabłoko” łączy podejście liberalne z socjaldemokratycznym:
„Nasz ideologiczny model tworzy połączenie haseł liberalnych i socjaldemokratycznych.
Powinniśmy być liberałami, żeby bronić prywatnej własności, żądać obniżenia podatków,
maksymalnej wolności dla przedsiębiorców, rozwoju prywatnej przedsiębiorczości. (…) Nie
możemy jednak zapominać, że Rosja to kraj, który nie może istnieć bez bezpłatnego
wykształcenia, bez bezpłatnej medycyny na wysokim poziomie. Nie możemy zapominać, ilu
jest u nas emerytów, ilu inwalidów, ile terytoriów, które jeszcze dziś nie są gotowe przyjąć
liberalnego podejścia. Powinniśmy zrobić wszystko, żeby budować silne, liberalne podstawy
gospodarki a jednocześnie dbać o rozwiązanie najważniejszych społecznych problemów w
kraju” 32 .
W czasach prezydentury Jelcyna partia krytykowała polityczny kurs obrany przez prezydenta
oraz reformy ekonomiczno-społeczne. Również polityka Wladimira Putina nie przyniosła mu
zwolenników wśród członków „Jabłoka”. Lider partii, Gieorgij Jawliński ostro sprzeciwiał się
procesowi sądowemu przeciw Michaiłowi Chodorkowskimu i Płatonowi Lebiedewowi
W skład partii wchodzi szereg frakcji, które mają zapewnioną pewną samodzielność w
działaniu. I tak wyróżniamy frakcję „Zielona Rosja”, frakcja „Obrony praw człowieka”,
„Matki żołnierzy”, Socjaldemokratyczna frakcja, Młodzieżowa frakcja,; Frakcja
przedsiębiorców, frakcja „Starsze pokolenie”
W wyborach do Dumy Państwowej poparcie dla „Jabłoka” rysowało się następująco:
32 Г. А. Явлинский, Десять лет. Публикации, интервью, выступления (1990—1999). Москва 1999, s. 427-
428.
15

W 1993 roku partia zdobyła 7,86 proc. głosów, co dało jej 20 mandatów
W 1995 roku partia zdobyła 6,89 proc. głosów, co dało jej 31 mandatów
W 1999 roku partia zdobyła 5,93 proc. głosów, co dało jej 21 mandatów
W 2003 roku partia zdobyła 4,30 proc. głosów, co nie zapewniło jej żadnego mandatu
W 2007 roku partia zdobyła 1,59 proc. głosów, co nie zapewniło jej żadnego mandatu
W 2011 roku zdobyła 3,43 proc. głosów. głosów, co nie zapewniło jej żadnego
mandatu w Dumie Państwowej.
7) Patrioci Rosji
Umiarkowanie lewicowa partia, powstała na skutek rozłamu w KPFR. Zarejestrowana
jako partia polityczna w 2005 roku. Liderem partii jest Gienadij Siemigin. W skład partii
weszło szereg małych ugrupowań lewicowych. Strategicznym celem partii jest stworzenie w
Rosji społeczeństwa równych możliwości, harmonijnie łączącego polityczną stabilność,
społeczną sprawiedliwość i zrównoważony rozwój ekonomiczny. Partia dąży do zjednoczenia
wszystkich sił opozycyjnych w kraju, którym bliskie jest socjalistyczne, socjaldemokratyczne,
i centrowe spojrzenie na rozwój społeczeństwa i państwa. „Patrioci Rosji” odrzucają
radykalizm, ekstremizm, szowinizm i nacjonalizm w każdych przejawach 33 .
W wyborach do Dumy Państwowej w 2011 roku zdobyli 0,97 proc. głosów, nie
zdobywając żadnego mandatu.
Tzw. Opozycja demokratyczna
Wspominając o „niesystemowej opozycji” w Rosji podkreślić trzeba przede
wszystkim rolę Partii Wolności Narodowej, powstałej 13 grudnia 2010 roku. W jej skład
weszły ugrupowania bloku koalicyjnego „Za Rosję bez przemocy i korupcji”, a konkretnie:
ruch „Solidarność” Borysa Niemcowa, „Sojusz Ludowo-Demokratyczny” Michaiła
Kasjanowa, „Demokratyczny Wybór” Władimira Miłowa oraz „Republikańska Partia Rosji”
Władimira Ryżkowa.
Istotnym celem powstania formacji była wspólna walka o głosy wyborców w
wyborach parlamentarnych w 2011 roku oraz wystawienie jednego kandydata w najbliższych
33 Программа партии, http://www.patriot-rus.ru/partyProgramm/#p1_3
16

wyborach prezydenckich w 2012 roku. Partia nie doczekała się oficjalnej rejestracji i nie
mogła startować w wyborach do Dumy Państwowej. Mimo to ugrupowanie aktywnie
uczestniczyło w kampanii wyborczej z hasłem „W farsie nie biorę udziału”, podkreślając na
każdym kroku naruszenia przedwyborcze ze strony władz i zachęcając do zagłosowania
„przeciw wszystkim” 34 .
Liderzy partii krytykują obecną władzę, a przede wszystkim byłego i (najpewniej)
przyszłego prezydenta Władimira Putina. W marcu 2011 roku liderzy ugrupowania
przygotowali dokument „Putin. Korupcja” obnażając wady systemu, ukształtowanego w
czasach prezydentury Władimira Putina. Partia organizuje szereg akcji protestacyjnych,
mających zwrócić uwagę na antydemokratyczny i korupcyjny charakter obecnej władzy. Jak
pokazują jednak sondaże opinii publicznej, partia nie ma zbyt dużego poparcia w
społeczeństwie rosyjskim, podobnie jak inne ugrupowania „niesystemowej opozycji”.
Zdaje się, że najważniejszym zadaniem stojącym przed dzisiejszym demokratycznym
środowiskiem antykremlowskim w Rosji jest konieczność zmiany metod działania. Chodzi o
to, by nie repetować negatywnych doświadczeń związanych z powoływaniem koalicji
antyputinowskich z przeszłości. Takim negatywnym odniesieniem może być sytuacja
polityczna w Rosji w 2006 roku. Wówczas to rozdrobniona opozycja rosyjska mając w
perspektywie nadchodzące wybory parlamentarne, a następnie prezydenckie zwarła szeregi,
łącząc się w koalicję „Inna Rosja”. Szybko jednak ujawniły się konflikty między liderami
partii wchodzących w skład powstałego w ten sposób ruchu (chociażby na tle wyłonienia
jednego kandydata opozycji na prezydenta). W ostateczności blok się rozpadł, doszło do
kolejnych podziałów, a w rezultacie – powstania nowych formacji politycznych.
Dużym minusem bloku „Inna Rosja” było wymieszanie ideologiczne partii
wchodzących w jego skład. Jak zaznacza rosyjski politolog i dziennikarz Dymitr Oreszkin,
siły polityczne określające się jako „demokratyczne” weszły w koalicję z partią narodowych
bolszewików Eduarda Limonowa, co deprecjonowało inicjatywę przeciwników środowiska
kremlowskiego w oczach demokratycznie nastawionych obywateli.
34 Warto zaznaczyć, że w lipcu 2010 roku powstał niezarejstrowany ruch społeczny „Głosuj przeciwko
wszystkim” (наХ-наХ) nawołujący do bojkotu grudniowych wyborów do Dumy Państwowej w 2010 roku.
Formalnie, jeśli chodzi o prawo wyborcze, to nie istniała możliwość zagłosowania „przeciwko wszystkim”.
http://grani.ru/Politics/Russia/Election/m.190834.html
17

Podsumowanie
Rosyjska scena polityczna jest tworem kreowanym odgórnie przez kremlowskich
specjalistów od socjotechniki. Jak słusznie zaznacza prof. Adam Daniel Rotfeld rosyjska
„suwerenna demokracja wyraża w swej istocie niewiarę w pluralizm polityczny i w to, że
społeczeństwo w wolnych demokratycznych wyborach może podjąć decyzję zgodną z
interesem rosyjskiego państwa” 35 . Rosyjskie zarejestrowane partie polityczne są tworami
sztucznymi, powstałymi nierzadko na zamówienie Kremla i przez niego kontrolowanymi. W
konsekwencji opozycja systemowa nie jest opozycją wobec aktualnej władzy, ale opozycją
przy władzy. Rosyjskie partie nie wyrażają interesów poszczególnych grup społecznych.
Nikołaj Pietrow, ekspert moskiewskiego oddziału Fundacji Carnegie mówi „W normalnej
demokracji programy walczących ze sobą partii są jak rozmaite dania w restauracyjnym
menu. Można wybrać indyka w jabłkach, pieczeń wołową albo jajecznicę. Jest wybór.
Tymczasem w Rosji Kreml przejmie wkrótce całą restaurację. Nadal będzie można wybierać,
ale z karty napisanej przez władzę. Jeśli ktoś będzie chciał zaproponować coś nowego, szef
kuchni odpowie, że przecież mają już wszystkie możliwe dania w jadłospisie” 36 .
Tym samym również Duma Państwowa nie jest miejscem, gdzie poszczególne
ugrupowania starają się przeforsować konkretny program polityczny, ale przestrzenią, gdzie
określone grupy realizują własne interesy.
Zastanawiając sie nad możliwością utrzymania się obecnego układu politycznego w
Rosji należy zwrócić uwagę na coraz większą aktywność społeczną i coraz głośniej wyrażane
niezadowolenie z modelu państwa, który ukształtował się za czasów Władimira Putina.
Protesty i demonstracje po grudniowych wyborach parlamentarnych pozwalają przypuszczać,
że rosyjska demokracja nie będzie – jak dotychczas – przedmiotem krytyki jedynie świata
zachodniego, ale również budzące sie w Rosji społeczeństwo obywatelskie zacznie domagać
się większej wolności w polityce i ograniczenia autorytarnych praktyk rządzenia państwem
przez elity kremlowskie.
35 A.D. Rotfeld, Stagnacja i zastój, „Nowa Europa Wschodnia”, listopad-grudzień 2011, s.33.
36 Ł. Wójcik, Putin tworzy opozycję, „Przekrój”nr 46/2006
18

.
19