Słownik Młodego Politologa
Słownik Młodego Politologa Słownik Młodego Politologa
SŁOWNIK MŁODEGO POLITOLOGA © Słownik Młodego Politologa ma na celu w zrozumiały i prosty sposób wyjaśnić wiele pojęć odnoszących się do sfery polityki. Większość zamieszczonych poniŜej definicji jest zaczerpniętych z „Leksykonu politologii” pod redakcją Andrzeja Antoszewskiego i Ryszarda Herbuta, Wydawnictwo ATLA 2, Wrocław 2002. ___________________________________________________________________________ A ABDYKACJA – decyzja monarchy o zrzeczeniu się tronu. ABOLICJA – odstąpienie od ścigania określonej kategorii przestępstw. Opracował Jakub Jagiełło ABSOLUTORIUM – decyzja organu ustawodawczego wyraŜająca pozytywną ocenę działalności finansowej i zaufanie dla organu wykonawczego. ADMINISTRACJA PUBLICZNA – 1. instytucje zajmujące się organizacją procesu zaspokajania potrzeb.2. działania zmierzające do produkcji dóbr i świadczenie usług podejmowane w interesie publicznym. AGRESJA – zbrojna napaść jednego lub kilku państw na inne. AKREDYTACJA – zatwierdzenie osoby za pomocą dokumentu uwierzytelniającego do rozpoczęcia misji dyplomatycznej na terenie innego państwa. AKTOR POLITYCZNY – osoba lub grupa będąca głównym podmiotem sytuacji politycznej. (polityk, naród, państwo, wojsko). AKTYWNOŚĆ POLITYCZNA –uczestnictwo w procesie podejmowania decyzji oraz poziom zaangaŜowania w Ŝycie polityczne. 1
- Page 2 and 3: AMBASADOR - najwyŜszy rangą przed
- Page 4 and 5: CENZURA - kontrola wypowiedzi pod k
- Page 6 and 7: ETATYZM - doktryna przewidująca ko
- Page 8 and 9: FRAKCJA POLITYCZNA - zorganizowana
- Page 10 and 11: 2. w socjologii - rodzaj więzi mi
- Page 12 and 13: KOALICJA - porozumienie dwóch lub
- Page 14 and 15: KONSTYTUANTA - zgromadzenie polityc
- Page 16 and 17: M MAFIA - hierarchiczna organizacja
- Page 18 and 19: NACZELNY SĄD ADMINISTRACYJNY (NSA)
- Page 20 and 21: OPOZYCJA POLITYCZNA - partie polity
- Page 22 and 23: POPULIZM - poglądy polityczne oraz
- Page 24 and 25: PRYWATYZACJA - sprzedaŜ majątku p
- Page 26 and 27: RYNEK - wyodrębniona część prze
- Page 28 and 29: STAN WYJĄTKOWY - instytucja polity
- Page 30 and 31: TERROR - sposób działania państw
- Page 32 and 33: WIZERUNEK (image polityczny) - obra
SŁOWNIK MŁODEGO POLITOLOGA ©<br />
<strong>Słownik</strong> <strong>Młodego</strong> <strong>Politologa</strong> ma na celu w zrozumiały i prosty sposób wyjaśnić wiele<br />
pojęć odnoszących się do sfery polityki. Większość zamieszczonych poniŜej definicji jest<br />
zaczerpniętych z „Leksykonu politologii” pod redakcją Andrzeja Antoszewskiego i Ryszarda<br />
Herbuta, Wydawnictwo ATLA 2, Wrocław 2002.<br />
___________________________________________________________________________<br />
A<br />
ABDYKACJA – decyzja monarchy o zrzeczeniu się tronu.<br />
ABOLICJA – odstąpienie od ścigania określonej kategorii przestępstw.<br />
Opracował Jakub Jagiełło<br />
ABSOLUTORIUM – decyzja organu ustawodawczego wyraŜająca pozytywną ocenę<br />
działalności finansowej i zaufanie dla organu wykonawczego.<br />
ADMINISTRACJA PUBLICZNA – 1. instytucje zajmujące się organizacją procesu<br />
zaspokajania potrzeb.2. działania zmierzające do produkcji dóbr i świadczenie usług<br />
podejmowane w interesie publicznym.<br />
AGRESJA – zbrojna napaść jednego lub kilku państw na inne.<br />
AKREDYTACJA – zatwierdzenie osoby za pomocą dokumentu uwierzytelniającego do<br />
rozpoczęcia misji dyplomatycznej na terenie innego państwa.<br />
AKTOR POLITYCZNY – osoba lub grupa będąca głównym podmiotem sytuacji<br />
politycznej. (polityk, naród, państwo, wojsko).<br />
AKTYWNOŚĆ POLITYCZNA –uczestnictwo w procesie podejmowania decyzji oraz<br />
poziom zaangaŜowania w Ŝycie polityczne.<br />
1
AMBASADOR – najwyŜszy rangą przedstawiciel dyplomatyczny państwa wysyłającego<br />
w państwie pobytu.<br />
AMNESTIA – całkowite lub częściowe darowanie kary za popełnione przestępstwo.<br />
ANARCHIZM – doktryna społeczno-polityczna powstała w XIX w. głosząca likwidację<br />
państwa i własności prywatnej, zapewnienia wolności.<br />
APARAT PAŃSTWOWY – zbór organów państwowych i obsługujących ich urzędów<br />
słuŜących centralnemu ośrodkowi decyzji politycznej do prowadzenia bieŜącej polityki<br />
państwa<br />
APERTHEID – polityka rasistowska prowadzona w RPA do 1991r. mająca na celu<br />
oddzielenie białej mniejszości od kolorowej większości.<br />
APOLITYCZNOŚĆ – zachowanie polegające na oddzieleniu się od polityki, walce z nią lub<br />
jej odrzucenia.<br />
ARYSTOKRACJA – model rządów w której władzę sprawuje niewielka grupa<br />
uprzywilejowanych ludzi najbardziej godnych do jej wykonywania.<br />
AUTONOMIA REGIONALNA – uznanie przez państwo kompetencji wspólnot<br />
społecznych zamieszkujących określony obszar oraz ich organów do podejmowania decyzji w<br />
sprawach gospodarczych czy kulturalnych.<br />
AUTORYTARYZM – 1. ideologia głosząca utworzenie silnej władzy wykonawczej<br />
i bezwzględnego podporządkowania się obywateli decyzjom tej władzy. 2. reŜim polityczny<br />
tworzący instytucjonalne zabezpieczenie przed podwaŜaniem autorytetu rządzących oraz<br />
odsunięciu ich od władzy.<br />
AUTORYTET POLITYCZNY – zdolność wpływania osoby lub grupy sprawującej władzę<br />
na zachowania społeczne przez wzbudzanie szacunku dla własnych działań lub decyzji.<br />
2
B<br />
BANK ŚWIATOWY (Międzynarodowy Bank Odbudowy i Rozwoju) – utworzony w 1944r.<br />
podczas konferencji ONZ w Bretton Woods. Udziela on pomocy w odbudowie i rozwoju<br />
państw poprzez udzielanie poŜyczek.<br />
BEHAWIORYZM – nurt w psychologii badający zachowania społeczne.<br />
BEZPAŃSTWOWIEC – osoba nie posiadająca obywatelstwa.<br />
BEZPIECZEŃSTWO PAŃSTWOWE –działanie państwa zmierzające do zapewnienia<br />
warunków, które sprzyjają jego rozwojowi oraz ochrony przed zagroŜeniami.<br />
BIUROKRACJA – grupa profesjonalnych urzędników zorganizowanych w formie<br />
hierarchicznej piramidy.<br />
BŁAD POLITYCZNY – decyzja o podjęciu lub niepodjęciu działania politycznego, która<br />
przynosi niezaplanowane i nieprzewidywalne skutki o negatywnym charakterze.<br />
BUDśET – roczny plan wydatków i dochodów państwa lub wspólnoty samorządowej.<br />
BURMISTRZ – jednoosobowy organ administracji samorządowej.<br />
C<br />
CEFTA (Środkowoeuropejskie Porozumienie o Wolnym Handlu) – organizacja powstała<br />
w 1992r. w Krakowie przez Polską, Węgry, Czechy i Słowację, której celem było utworzenie<br />
strefy wolnego handlu między jego członkami.<br />
CENTRALIZACJA – skupienie uprawnień decyzyjnych w centralnych ośrodkach kosztem<br />
niŜszych szczebli struktury organizacyjnej.<br />
3
CENZURA – kontrola wypowiedzi pod kątem ich zgodności z polityką władz państwowych<br />
i promowanymi przez nie wartościami.<br />
COHABITATION – stan w którym urzędujący prezydent reprezentuje inną opcję polityczną<br />
niŜ ta, którą popiera większość parlamentarna i wyłoniony przez nią rząd.<br />
D<br />
DECENTRALIZACJA – proces przekazywania przez centralne ośrodki kierownicze<br />
państwa kompetencji decyzyjnych ośrodkom niŜszego szczebla – regionalnym, lokalnym.<br />
DECYZJA POLITYCZNA – świadomy akt, nieprzypadkowy wybór jednego działania ze<br />
zbioru działań politycznych lub powstrzymania się od działania.<br />
DECYZYJNY PROCES – postępowanie osoby lub grupy mające doprowadzić do<br />
dokonania wyboru celu działania i środków jego realizacji.<br />
DEKLARACJA MIĘDZYNARODOWA – publiczne wypowiedzenie się w formie<br />
pisemnej lub ustnej w waŜnej sprawie o znaczeniu międzynarodowym<br />
i wewnątrzpaństwowym.<br />
DEKOMUNIZACJA – koncepcja polityczna głosząca potrzebę usunięcia pozostałości<br />
ustroju komunistycznego z Ŝycia społeczeństw Europy Środkowo – Wschodniej.<br />
DEMAGOGIA – sposób szybkiego zdobywania wpływów lub władzy przez odwoływanie<br />
się do mas, do ich emocji.<br />
DEMOKRACJA –reŜim polityczny głoszący suwerenności narodu, zasadę reprezentacji,<br />
uznanie wyborów za główne źródło legitymizacji władzy, podział władz, cykliczna<br />
odpowiedzialność polityczna, instytucjonalna ochrona praw obywatelskich.<br />
4
DOKTRYNA POLITYCZNA – zbiór poglądów o wysokim stopniu ogólności,<br />
charakterystycznych dla danej opcji politycznej, określający przebieg i cel działań<br />
prowadzących do zdobycia i utrzymania władzy politycznej lub uzyskania wpływu na nią.<br />
DYKTATURA – koncentracja władzy w rękach jednostki.<br />
DZIAŁANIE POLITYCZNE – racjonalne, celowe, kontrolowane i dowolne czynności<br />
podmiotu realizującego swoje potrzeby i interesy, związanie bezpośrednio lub pośrednio<br />
z władzą polityczną.<br />
E<br />
ECU – wspólna umowna jednostka rozliczeniowa przyjęta do sprawnego funkcjonowania<br />
unii gospodarczo-walutowej Wspólnoty Europejskiej.<br />
EDUKACJA POLITYCZNA – proces oświatowo-wychowawczy mający na celu ciągłe<br />
kształtowanie świadomości, postaw i kultury politycznej ludzi.<br />
EGZEKUTYWA – władza wykonawcza. Pojęcie to obejmuje zarówno głowę państwa jak<br />
i rząd z premierem na czele.<br />
ELEKTORAT – ogół wyborców posiadających prawo uczestniczenia w akcie głosowania,<br />
którego celem jest wyłonienie obieralnych organów uprawnionych do podejmowania w czasie<br />
kadencji wiąŜących rozstrzygnięć prawnych i politycznych.<br />
ELITA – wybrańcy spośród pewnej grupy ludzi, osoby o najwyŜszych zdolnościach w swej<br />
dziedzinie aktywności.<br />
EMBARGO – zakaz wywozu lub przywozu określonych towarów, surowców, materiałów<br />
przemysłowych do państwa.<br />
EPISKOPAT – ogół biskupów w danym kraju.<br />
5
ETATYZM – doktryna przewidująca konieczność interwencji państwa w sprawy<br />
ekonomiczne, społeczne czy polityczne.<br />
ETYKA – 1. nauka o moralności, zajmująca się opisem takich kategorii jak: dobro i zło,<br />
odpowiedzialność i sumienie a takŜe ustalanie zasad moralnego postępowania 2. zbiór norm<br />
i ocen moralnych charakterystycznych dla danego społeczeństwa.<br />
EUROKOMUNIZM – kierunek ideowo-programowy przyjęty przez zachodnioeuropejski<br />
ruch komunistyczny, wyraŜający dąŜenie do tworzenia taktyki walki o socjalizm na podstawie<br />
regionalnych odrębności w rozwoju społecznym, politycznym i gospodarczym.<br />
EURO – obowiązująca od 1 stycznia 199r. wspólna jednostka walutowa 11 krajów<br />
Wspólnoty Europejskiej, która zastąpiła ECU.<br />
EUROPEJSKA KARTA SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO – umowa<br />
międzyrządowa podpisana w 1985 r. w Strasburgu przez Stałą Konferencję Gmin i Regionów<br />
Europy. Celem karty jest koordynacja działań na rzecz rozszerzenia udziału obywateli<br />
w kierowaniu sprawami publicznymi, upodmiotowienia społeczności lokalnych i umocnienia<br />
ich organów decyzyjnych.<br />
EUROPEJSKA KONWENCJA PRAW CZŁOWIEKA I OBYWATELA – podpisana<br />
w 1950r. w Rzymie umowa międzyrządowa zawierająca standardy ochrony praw<br />
obywatelskich w państwach naleŜących do Rady Europy.<br />
EUROPEJSKI BANK INWESTYCYJNY (EIB)– został utworzony na mocy traktatu<br />
rzymskiego z 1957r. Bank jest autonomiczną, publiczną instytucją będącą własnością państw<br />
członków-załoŜycieli. Jego celem jest finansowanie róŜnych projektów w ramach WE. Jego<br />
siedzibą jest Luksemburg.<br />
EUROPEJSKI BANK ODBUDOWY I ROZWOJU (EBRD)– międzynarodowa<br />
organizacja finansowa o charakterze pozarządowym utworzona w 1991r. w celu wspierania<br />
postępu gospodarczego i odbudowy państw Europy Środkowo-Wschodniej. Jego siedzibą jest<br />
Londyn.<br />
6
EUROPEJSKIE STOWARZYSZENIE WOLNEGO HANDLU (EFTA) – organizacja<br />
międzyrządowa o charakterze unii celnej załoŜona w 1959r. w Genewie przez Austrię,<br />
Szwajcarię, Danię, Norwegię, Szwecję, Portugalię i Wielką Brytanię. Celem EFTA było<br />
przyspieszenie wzrostu gospodarczego i podniesienie dobrobytu państw członkowskich przez<br />
liberalizację handlu.<br />
EUROPEJSKI SYSTEM WALUTOWY (EMS) – mechanizm finansowy dąŜący do<br />
zachowania równowagi między utrzymaniem stałego kursu między walutami oraz<br />
wyrównaniem tempa rozwoju gospodarczego państw WE. W 1996r. ustanowiono Europejski<br />
System Walutowy II który jest kontynuacją EMS.<br />
EUROREGION – obszar przekraczający co najmniej jedną granicę państwową i stanowiący<br />
sumę co najmniej dwóch przestrzeni społeczno-gospodarczych o policentrycznym sposobie<br />
organizacji.<br />
F<br />
FALANGA – ultranacjonalistyczna i prawicowa organizacja polityczna załoŜona w 1933r.<br />
w Hiszpanii przez Jose Antonio de Rivera. Nawiązywała do tradycji włoskiego faszyzmu<br />
i próbowała przenieść je na grunt hiszpański.<br />
FASZYZM – 1. ruch społeczno-polityczny, którego początki sięgają ruchu Benito<br />
Mussoliniego we Włoszech, załoŜonego w 1919r.2. Ideologia społeczno-polityczna głosząca:<br />
ideę charyzmatycznego wodza, mit „wspólnej ziemi i krwi” oraz zbiór antydemokratycznych,<br />
antyliberalnych i nacjonalistycznych haseł.<br />
FEDERACJA – związek państwa, które częściowo zrzekają się swej suwerenności na jego<br />
rzecz. Jest elementem formy państwa i określa jego strukturę polityczno-terytorialną.<br />
FEMINIZM – ruch społeczno-polityczny, którego celem jest walka o prawa kobiet.<br />
7
FRAKCJA POLITYCZNA – zorganizowana i zdyscyplinowana grupa ludzi, która<br />
wyodrębniła się w ramach szerszego organizmu politycznego, nie zrywając jednak z nim<br />
organizacyjnych powiązać, świadoma własnej odrębności.<br />
G<br />
GABINET – organ zwoływany przez premiera lub prezydenta, którzy kierują jego pracami,<br />
w którego skład wchodzą politycy najwyŜszego państwowego szczebla, spotkający się aby<br />
przedyskutować oraz zadecydować o zasadniczych kierunkach polityki państwa.<br />
GLOBALIZACJA – określenie zjawiska głębokich zmian, które dokonują się w systemie<br />
międzynarodowym, w jego strukturze i funkcjach.<br />
GŁOWA PAŃSTWA – osoba, która ze względu na wykonywanie szeregu formalnych<br />
i ceremonialnych funkcji stoi na czele państwa.<br />
GMINA – 1. najniŜsza jednostka podziału terytorialnego państwa, obejmująca wydzielony<br />
obszar oraz zamieszkujących go mieszkańców, której celem jest organizowanie procesu<br />
zaspokajania lokalnych potrzeb zbiorowych przez lokalne instytucje polityczne.<br />
2. podstawowa jednostka samorządu terytorialnego.<br />
GRA POLITYCZNA – świadome wykorzystywanie reguł, metod i środków działań<br />
politycznych w warunkach rywalizacji co najmniej dwóch podmiotów polityki, które realizują<br />
swoje cele uwzględniając bądź nie wzajemne interesy.<br />
GRUPA INTERESU – organizacja posiadająca formalną strukturę oraz wspólne cele, która<br />
dąŜy do wywierania wpływu na proces formułowania i wprowadzania w Ŝycie polityki<br />
państwa.<br />
GRUPA SPOŁECZNA – co najmniej trzy osoby połączone względnie trwałymi więziami<br />
społecznymi powstałymi na podstawie odczuwalnych i uświadamianych wspólnych potrzeb,<br />
wartości i interesów.<br />
8
GRUPA WYSZEHRADZKA – forma współpracy Polski, Czechosłowacji (przed<br />
podziałem) i Węgier którego celem było wymiana poglądów na temat najbliŜszej przyszłości<br />
Europy problemu mniejszości narodowych, praw człowieka.<br />
H<br />
HOLOCAUST – określenie odnoszące się do zagłady narodu Ŝydowskiego w czasie II wojny<br />
światowej będącej skutkiem przyjęcia polityki eksterminacji przez władze hitlerowskie<br />
Rzeszy.<br />
HOMO OECONOMICUS – określenie człowieka, którego postępowaniem kieruje<br />
wyłącznie egoistyczne dąŜenie do maksymalizacji osobistych korzyści i realizacji własnych<br />
potrzeb.<br />
HOMO POLITICUS – osoba aktywnie zaangaŜowana w stosunki i działania polityczne.<br />
HUMANIZM – koncepcja człowieka i społeczeństwa a takŜe system wartości mających na<br />
za cal: miłość i szacunek do osoby ludzkiej, nieograniczony rozwój moŜliwości ludzkich<br />
wolność i szczęście.<br />
I<br />
IDEOLOGIA – zbiór wartości i zasad postępowania odniesionych do sfery stosunków<br />
politycznych. Jest moralnym i intelektualnym podłoŜem zbiorowego działania politycznego.<br />
IMPEACHMENT – procedura słuŜąca realizacji odpowiedzialności konstytucyjnej<br />
prezydenta, wiceprezydenta i funkcjonariuszy cywilnych w USA.<br />
INDUSTRALIZACJA – proces polegający na zdominowaniu struktury ekonomicznej oraz<br />
struktury zatrudnienia w państwie przez sektor przemysłowy.<br />
INDYWIDUALIZM – 1. w psychologii - postawa Ŝyciowa cechująca się akceptacją<br />
własnego „ja”, dąŜeniem do osobistej niezaleŜności i samodzielności, poleganiem na sobie.<br />
9
2. w socjologii – rodzaj więzi międzyludzkich lub zespół cech określających organizację<br />
społeczną typu indywidualistycznego, czyli wyŜszość woli jednostki nad interesem<br />
społecznym.<br />
INSTYTUCJA POLITYCZNA – 1. zespół osób dysponujących zasobami organizacyjnymi<br />
oraz materialnymi umoŜliwiającymi uczestnictwo w Ŝyciu politycznym. 2. zespół norm<br />
prawnych odnoszących się do określonego działania politycznego i regulujących jego zasady.<br />
INTEGRACJA MIĘDZYNARODOWA – utrwalająca się tendencja państw do łączenia się<br />
w większe ugrupowania regionalne czy subregionalne.<br />
INTERAKCJA POLITYCZNA – wzajemne, bezpośrednie oddziaływanie na siebie co<br />
najmniej dwóch uczestników Ŝycia politycznego.<br />
INTERES POLITYCZNY – świadome pragnienie skierowania polityki publicznej<br />
w konkretnym kierunku, czyli wyraŜaniem zainteresowania określonym celem i dąŜeniem do<br />
jego osiągnięcia.<br />
INTERPELACJA – jedna z form kontroli nad rządem, która obejmuje zapytanie<br />
skierowanie do posła do przedstawiciela rządu połączone z moŜliwością przeprowadzenia<br />
debaty parlamentarnej nad odpowiedzią.<br />
INTERWENCJONIZM PAŃSTWOWY – koncepcja przewidująca zastosowanie wielu<br />
instrumentów politycznych umoŜliwiających państwu bezpośrednią realizację idei<br />
planowania i kontroli ekonomii.<br />
IZOLACJONIZM – strategia stosowana w polityce zagranicznej polegająca na odrzuceniu<br />
przez określony kraj przymierzy międzynarodowych.<br />
J<br />
JEDNOLITOŚĆ WŁADZY PAŃSTWOWEJ – zasada przeciwstawna koncepcji podziału<br />
władz i głosząca, Ŝe władza winna być skoncentrowana w rękach jednego pomiotu.<br />
10
JURYSDUKCJA – 1. zdolność danego organu państwa do wiąŜącego rozstrzygnięcia<br />
określonej spornej kwestii. To kompetencja sądów do orzekania w sprawach z zakresu prawa<br />
karnego, cywilnego, pracy oraz administracyjnego. 2. obszar działania organu uprawnionego<br />
do orzekania.<br />
K<br />
KAMPANIA WYBORCZA – faza procesu wyborczego obejmująca okres od ogłoszenia<br />
decyzji o przeprowadzeniu wyborów do czasu poprzedzającego głosowanie. To mechanizm,<br />
który wykorzystują partie lub indywidualni kandydaci w dąŜeniu do maksymalizacji zysków<br />
wyborczych. Cel ten moŜe zostać osiągnięty przez zastosowanie strategii opartej na<br />
wykorzystaniu działań o charakterze organizacyjnym, finansowym i promocyjnym.<br />
KAPITALIZM – system gospodarki wymiennej, którego cechą jest podział na właścicieli<br />
środków produkcji, którzy wykorzystują je dla wypracowania zysku oraz robotników, którym<br />
środki produkcji słuŜą do bezpośredniego wytwarzania dóbr.<br />
KATOLICYZM – oficjalna doktryna religijna, moralna i społeczna Kościoła katolickiego:<br />
zasady doktryny religijnej są oparte na Biblii oraz tradycji.<br />
KLASY SPOŁECZNE – grupy ludzi z których jedna moŜe przywłaszczyć sobie pracę<br />
drugiej dzięki róŜnicy miejsca, jakie zajmują w określonym systemie gospodarki społecznej.<br />
KLAUZULA ZAPOROWA – instytucja prawna, której zastosowanie w proporcjonalnych<br />
systemach wyborczych ma na celu sztuczne podniesienie poziomu progu wejścia partii do<br />
parlamentu.<br />
KLIENTELIZM – specyficzny tym struktury społecznej wstępujący między dwoma<br />
podmiotami (patron – klient), z których kaŜdy posiada odmienny status socjoekonomiczny<br />
i dysponuje nierównymi szansami, jeśli chodzi o wywieranie wpływu politycznego.<br />
11
KOALICJA – porozumienie dwóch lub więcej aktorów, którzy zdecydowali się kooperować<br />
ze sobą w celi maksymalizacji własnych zysków.<br />
KOLEKTYWIZM – 1. w psychologii - postawa Ŝyciowa charakteryzująca się silnym<br />
poczuciem więzi z grupą społeczną, w którym jednostka odnajduje swoją toŜsamość,<br />
poczucie bezpieczeństwa. 2. w socjologii -rodzaj więzi społecznych lub zespół cech danej<br />
wspólnoty. 3. W politologii – powszechne zainteresowanie problemami społecznymi, szeroki<br />
udział osób w Ŝyciu publicznym.<br />
KOMISJA EUROPESKA – organ UE o charakterze wykonawczym, odgrywający centralną<br />
rolę w procesie decyzyjnym, jako główny inicjator działań w kierunku ścisłej integracji<br />
państw członkowskich.<br />
KOMITET REGIONÓW – organ UE wyposaŜony w doradcze uprawnienia, powołana do<br />
Ŝycia w 1994r. stanowi reprezentację interesów regionów i władz lokalnych krajów<br />
członkowskich.<br />
KOMPROMIS – dobrowolne, róŜnie motywowane porozumienie stron konfliktu, polegające<br />
na wzajemnych ustępstwach i zobowiązaniu się do zaprzestania walki lub wspólnej realizacji<br />
części interesów.<br />
KOMUNIKACJA SPOŁECZNA – proces wytwarzania, przekształcania i przezywania<br />
informacji pomiędzy jednostkami, grupami i organizacjami społecznymi, którego celem jest<br />
stałe i dynamiczne kształtowanie, modyfikacja lub zmiana wiedzy, postaw w kierunku<br />
zgodnym z wartościami i interesami oddziałujących na siebie podmiotów.<br />
KOMUNIZM – 1. ideologia społeczna głosząca całkowitą likwidację ucisku i wyzysku<br />
społecznego oraz stworzenia społeczeństwa, którego podstawę stanowiłaby wspólna własność<br />
środków produkcji i równy podział dóbr. 2. reŜim polityczny utoŜsamiany z totalitaryzmem.<br />
KONFEDERACJA – luźny związek kilku suwerennych państw, które decydują się na bliską<br />
współpracę, pragną jednak zachować bardzo wysoki poziom autonomii.<br />
12
KONFLIKT MIĘDZYNARODOWY – sprzeczność interesów państw powodująca zatarg<br />
dyplomatyczny lub zbrojny.<br />
KONFLIKT POLITYCZNY – walka dwóch lub więcej podmiotów polityki posiadających<br />
wzajemnie sprzeczne interesy i zmierzających do osiągnięcia dóbr przez zdobycie,<br />
utrzymanie i sprawowanie władzy -przy jednoczesnym ograniczeniu moŜliwości działania lub<br />
zniszczenia przeciwnika.<br />
KONFORMIZM – postawa i zachowanie jednostki polegające na przystosowaniu<br />
i podporządkowaniu się wartościom i normom obowiązującym w danej grupie społecznej.<br />
KONKORDAT – umowa zawarta między Watykanem i innym państwem. Przedmiotem<br />
regulacji prawnomiędzynarodowej są obowiązki, przywileje i prawa kościoła katolickiego<br />
w określonym państwie.<br />
KONSENS POLITYCZNY – porozumienie aktorów politycznych o przeciwstawnych<br />
interesach.<br />
KONSERWATYZM – 1. postawa społeczno-polityczna charakteryzująca się przywiązaniem<br />
do tradycji, do istniejących instytucji i systemu wartości, wrogi stosunek do powaŜniejszych<br />
zmian społecznych. 2. nurt społeczno-polityczny uznający za naczelne dobro istniejący<br />
porządek społeczny i polityczny, akcentujący konieczność zachowania lub umocnienia<br />
tradycyjnych wartości, norm, obyczajów i instytucji.<br />
KONSOLIDACJA DEMOKRACJI – 1. proces stabilizowania i utrwalania reŜimu<br />
demokratycznego, dokonujący się równolegle z procesem tranzycji. 2. uzyskanie przez nowy<br />
system polityczny elementarnych cech demokracji liberalnej.<br />
KONSTRUKTYWNE WOTUM NIEUFNOŚCI – zgłoszony przez partie opozycyjne<br />
wniosek o wotum nieufności dla premiera musi jednocześnie zawierać klauzulę określającą<br />
nazwisko nowego kandydata na stanowisko. Głosowanie w parlamencie dotyczy zarówno<br />
decyzji o odwołaniu urzędującego premiera, jak i powołaniu nowego.<br />
13
KONSTYTUANTA – zgromadzenie polityczne powołane wyłącznie w celu opracowania,<br />
przedyskutowania oraz uchwalania konstytucji.<br />
KONTROLA – działania mające na celu ustalenie faktycznego stanu rzeczy i porównanie go<br />
ze stanem przedstawianym jako poŜądany.<br />
KONWERGENCJA – zbiór teorii głoszący pogląd o nieuchronnym kształtowaniu się<br />
zbieŜnych zasad, funkcji i struktur organizacji Ŝycia społeczno-politycznego, gospodarczego<br />
w wyniku oddziaływania czynników związanych z postępem naukowo-technicznym,<br />
ekonomicznym, społecznym, kulturowym.<br />
KORUPCJA – najpowszechniejsze zjawisko z dziedziny patologii Ŝycia społecznego<br />
i politycznego.<br />
KOSMOPOLITYZM – rodzaj ideologii głoszącej zanikanie więzi narodowych, społecznych<br />
i historycznych, preferującej postawy skierowanie na integrację społeczną i polityczną<br />
w ramach struktur ponadpaństwowych oraz ignorującej elementy tradycji narodowej i jej<br />
wartość.<br />
KRYZYS – w znaczeniu społecznym - sytuacja, w której moŜna zaobserwować zjawisko<br />
wyraŜania na masową skalę niezadowolenia społecznego, mającego swe źródła w powaŜnych<br />
problemach ekonomicznych państwa.<br />
KRYZYS MIĘDZYNARODOWY – powaŜne zakłócenie stosunków międzynarodowych,<br />
załamanie się współpracy międzynarodowej.<br />
KSENOFOBIA – wrogość wobec obcych, przesadne wyraŜanie niechęci wobec<br />
cudzoziemców.<br />
KULTURA POLITYCZNA – zbiór norm, postaw, wartości, wzorów zachowań uczestników<br />
Ŝycia społecznego określający sposób funkcjonowania systemu politycznego w danym<br />
państwie.<br />
14
L<br />
LEGISLACJA – stanowienie norm prawnych obowiązujących powszechnie na danym<br />
terenie.<br />
LEGISLATYWA – skrótowe określenie władzy ustawodawczej.<br />
LEGITYMIZACJA WŁADZY – 1. atrybut władzy politycznej wyraŜający uprawnienie<br />
rządzących do podejmowania wiąŜących decyzji przy równoczesnej aprobacie rządzonych.<br />
2. proces uzyskiwania aprobaty rządzących dla reguł nabycia i sprawowania władzy oraz dla<br />
instytucji i osób ją sprawujących.<br />
LEGITYMIZM – doktryna polityczna przyjęta na kongresie wiedeńskim (1815) głosząca, Ŝe<br />
monarchowie sprawują władzę z woli Boga a zatem prawa historyczne dynastii są<br />
nienaruszalne.<br />
LIBERALIZM – 1. postawa społeczno-polityczna cechująca się tolerancyjnym stosunkiem<br />
wobec postaw, poglądów lub czynów innych ludzi. 2. nurt społeczno-polityczny głoszący:<br />
indywidualizm, prawa wolnościowe, własność prywatną, atomistyczną teorię społeczeństwa,<br />
ograniczonych funkcji państwa.<br />
LIGA NARODÓW – organizacja międzynarodowa utworzona w 1919r. w ParyŜu, której<br />
celem było stanie na straŜy utrzymywania bezpieczeństwa międzynarodowego<br />
i rozwiązywania sporów metodami pokojowymi. Do Ligi nie naleŜały USA i ZSRR. Siedzibą<br />
Ligi była Genewa.<br />
LOBBY – sztuka wywierania wpływu na proces decyzyjny.<br />
LUSTRACJA – koncepcja polityczna głosząca potrzebę sprawdzenia działalności<br />
politycznej osób pełniących lub ubiegających się o waŜne funkcje publiczne oraz czasowego<br />
wyeliminowania z Ŝycia politycznego tych, którzy współpracowali w okresie reŜimu<br />
komunistycznego ze słuŜbą bezpieczeństwa.<br />
15
M<br />
MAFIA – hierarchiczna organizacja przestępcza, której cele realizowane są przez działania<br />
pośrednie pomiędzy produkcją a konsumpcją, własnością a pracą, obywatelem a państwem.<br />
Opiera swoją działalność na ściśle określonym kodeksie postępowania.<br />
MAKIAWELIZM – doktryna polityczna sformułowana przez Niccolo Machiavellego<br />
głosząca, Ŝe najwyŜszym celem politycznym jest racja państwa osiągana za pomocą<br />
wszelkich dostępnych środków w tym podstępu, okrucieństwa.<br />
MANDAT PRZEDSTAWICIELSKI – upowaŜnienie do działania w imieniu wyborcy<br />
udzielone aktem wyborczym posłowi, senatorowi lub radnemu.<br />
MANIPULACJA – metoda wpływania na ludzi, która polega na zakamuflowanym<br />
kształtowaniu-bez ich wiedzy i woli- poglądów, wartości, emocji i zachowań.<br />
MARKETING POLITYCZNY – 1. zespół działań mających na celu promocję konkretnej<br />
inicjatywy politycznej. 2. zespół działań prowadzonych na rynku wyborczym, mających na<br />
celu przedstawienie danego kandydata w najkorzystniejszym świetle, przy równoczesnym<br />
wskazaniu , Ŝe jego kontrkandydaci są znacznie gorsi.<br />
MARKSIZM-LENINIZM – stworzony przez Karola Marksa i Fryderyka Engelsa<br />
a zmodyfikowany przez W.I. Lenina system poglądów filozoficznych, ekonomicznych<br />
i społeczno-politycznych, który stanowił postawę komunizmu. Głosił walkę klas, która<br />
doprowadzi do dyktatury proletariatu umoŜliwiającej zlikwidowanie klasowego podziału<br />
społeczeństwa i utworzenie bezklasowego społeczeństwa komunistycznego.<br />
MARSHALLA PLAN – amerykański program odbudowy gospodarki Europy po<br />
zniszczeniach II wojny światowej.<br />
MASS MEDIA – inaczej: środki masowego przekazu, masowej komunikacji, masowej<br />
informacji i propagandy.<br />
16
MĄś ZAUFANIA – osoba uprawniona do reprezentowania interesów kandydata na posła<br />
(senatora) lub radnego przed właściwą komisją wyborczą.<br />
MINISTER – polityk wchodzący w skład Rady Ministrów z racji kierowania<br />
wyodrębnionym działem administracji państwowej.<br />
MNIEJSZOŚĆ POLITYCZNA – grupa wyodrębniona ze społeczeństwa z uwagi na<br />
obiektywną cechę, mała liczebnie, posiadająca świadomość własnej toŜsamości i odrębności<br />
oraz wyraŜająca chęć jej utrzymania , dysponująca organizacją polityczną.<br />
MOBILIZACJA POLITYCZNA – 1. stan wysokiego pobudzenia emocjonalno-<br />
intelektualnego oraz gotowości do podjęcia określonych działań politycznych przez<br />
społeczeństwo. 2. proces polityczny, którego istotą jest skłanianie jednostek i grup<br />
społecznych do podjęcia stałej, okresowej aktywności politycznej.<br />
MOCARSTWO – państwo zajmujące pozycję centralną w systemie stosunków<br />
międzynarodowych.<br />
MONARCHIA – forma państwa, w którym funkcje głowy państwa piastuje doŜywotni<br />
i zazwyczaj dziedziczny monarcha (król, car, cesarz).<br />
N<br />
NACJONALIZM – ideologia lub postawa społeczno-polityczna, która stawia interesy<br />
własnego narodu ponad wszelkie inne wartości i postulują podporządkowanie innych<br />
narodów interesom własnego narodu, głoszących niechęć, nietolerancję i ksenofobię wobec<br />
innych narodów.<br />
NARÓD – wielka grupa społeczna połączona więzią etniczną oraz kulturowo-cywilizacyjną,<br />
charakteryzującą się poczuciem toŜsamości grupowej i zdolnością przekazywania jej<br />
kolejnym pokoleniom.<br />
17
NACZELNY SĄD ADMINISTRACYJNY (NSA)– działający jednoinstancyjne sąd<br />
specjalny, rozpatrujący skargi na decyzje administracyjne niezgodne z prawem lub nie<br />
podjęte w terminie.<br />
NAJWYśSZA IZBA KONTROLI (NIK) – instytucja polityczna powołana do kontroli<br />
działalności organów administracji publicznej. Głównym zadaniem NIK jest kontrola<br />
wykonania budŜetu państwa.<br />
NATO (Pakt Północnoatlantycki) – organizacja militarno-polityczna utworzona w 1949r.<br />
w Waszyngtonie.<br />
NAZIZM – niemiecka odmiana faszyzmu, którego twórcą był Adolf Hilter. Wola wodza była<br />
najwyŜszym prawem, wódz stoi ponad państwem. Objawem siły państwa i narodu<br />
niemieckiego miała być ich zdolność do zdobycia odpowiedniej „przestrzeni Ŝyciowej”.<br />
Głosił rasizm i antysemityzm. Rasa aryjska uosabia najdoskonalsze cechy rodzaju ludzkiego.<br />
Rasa „wyŜsza’ miała moralne prawo do panowania nad niŜszymi rasami. śyd to główny<br />
wrogiem rasy aryjskiej.<br />
NEGOCJACJE – proce porozumiewania się wspólnego podejmowania decyzji przez<br />
bezpośrednią komunikację stron, których przynajmniej część interesów jest sprzeczna.<br />
NEPOTYZM – faworyzowanie krewnych przy rozdawaniu wysokich stanowisk lub innych<br />
dóbr.<br />
NOWY ŁAD – antykryzysowa polityka wewnętrzna przez prezydenta USA F.D. Roosevelta<br />
prowadzona w latach 1933-1939. Jej celem było rozszerzenie aktywności ekonomicznej<br />
i socjalnej rządu federalnego i uczynienie do zdolnym do przeprowadzenia reform.<br />
NOMENKLATURA – centralna struktura organizacyjna, a takŜe mechanizm decyzyjny<br />
obowiązujący w partiach komunistycznych.<br />
NORMA POLITYCZNA – 1. reguła postępowania odnosząca się do działania politycznego.<br />
2. reguła działania politycznego ustalona przez organizację polityczną, wiąŜąca jej członków<br />
i przewidująca za jej naruszenie sankcje organizacyjne.<br />
18
NORMA PRAWNA – reguła postępowania ustanowiona przez upowaŜniony organ państwa,<br />
zagwarantowana moŜliwością uŜycia legitymizowanego przymusu.<br />
OBYWATELSKI KLUB PARLAMENTARNY (OKP) – utworzony w 1989r. przez 161<br />
posłów i 99 senatorów, którzy w wyborach „kontraktowych” w 1989r. otrzymali mandaty<br />
z listy Komitetu Obywatelskiego „Solidarność”, którego przewodniczącym był Lech Wałęsa.<br />
OBYWATELSTWO – stosunek prawny łączący jednostkę z państwem.<br />
ORGANIZACJA BEZPIECZEŃSTWA I WSPÓŁPRACY W EUROPIE (OBWE) –<br />
organizacja utworzona w 1975r., która zastąpiła KBWE. Jej celem była normalizacja<br />
stosunków politycznych z byłymi państwami socjalistycznymi.<br />
ODPOWIEDZILANOŚĆ POLITYCZNA – sposób ukształtowania w państwach liberalno-<br />
demokratycznych powiązań i relacji pomiędzy władzą ustawodawczą a wykonawczą oraz<br />
mechanizmy słuŜące realizacji przez organy przedstawicielskie funkcji kontrolnej wobec<br />
egzekutywy.<br />
OKRĄGŁY STÓŁ – określenie paktu politycznego pomiędzy przedstawicielami PZPR i jej<br />
sojusznikami a przywództwem antypartyjnej opozycji. Obrady odbywały się w 1989r. Ich<br />
wynikiem było zawarcie porozumienia co do demokratyzacji Ŝycia politycznego w Polsce.<br />
OLIGARCHIA – forma rządów w których władza spoczywa w rękach małej<br />
uprzywilejowanej grupy.<br />
OMBUDSMAN – organ państwowy opierający swoje istnienie na normach konstytucyjnych,<br />
powiązany organizacyjnie i funkcjonalnie z parlamentem, którego zadaniem jest kontrola<br />
poszanowania przez administrację państwową praw obywateli.<br />
OPINIA PUBLICZNA – zmienna forma świadomości duŜych grup społecznych wyraŜana<br />
w formie ocen, sądów, które dotyczą kwestii i istotnych dla systemu politycznego<br />
i stosunków pomiędzy rządzącymi i rządzonymi.<br />
19
OPOZYCJA POLITYCZNA – partie polityczne, które w mniej lub bardziej zorganizowany<br />
sposób dąŜą do przejęcia władzy państwowej.<br />
ORDYNACJA WYBORCZA – akt normatywny zawierający reguły postępowania<br />
odnoszące się do wyborów. Treścią ordynacji jest prawo wyborcze.<br />
ORGANIZACJA POLITYCZNA – sformalizowana, względnie trwała grupa ludzi, która<br />
przez uporządkowanie i skoordynowane działania dąŜy do wspólnie uznawanych celów<br />
politycznych.<br />
ORGANIZACJE MIĘDZYNARODOWE - forma wielostronnej współpracy<br />
międzynarodowej obejmująca stały zakres członkostwa, istnienie stałych organów<br />
o określonych kompetencjach.<br />
P<br />
PACYFIZM – ruch na rzecz obrony pokoju, występujący przeciwko wszystkim wojnom oraz<br />
zbrojeniom.<br />
PAŃSTWO DOBROBYTU – koncepcja zakładająca, Ŝe państwo przy uŜyciu mechanizmów<br />
politycznych i administracyjnych koryguje w sposób długofalowy działania sił rynkowych,<br />
mających na względzie interes i bezpieczeństwo ekonomiczne obywatela.<br />
PARLAMENT – kolegialne ciało reprezentujące interesy indywidualnych wyborców<br />
i elektoratu jako całości, wyłonienie w rywalizacyjnych wyborach, którego głównym celem<br />
jest stanowienie ustaw.<br />
PARLAMENT EUROPEJSKI – ponadnarodowe zgromadzenie przedstawicieli<br />
społeczeństw państw członkowskich. To główne forum dyskusji nad kwestiami nurtującymi<br />
Wspólnotę Europejską. Wywiera wpływ na jej ustawodawstwo oraz współuczestniczy<br />
w ustanawianiu budŜetu. Jest instrumentem kontroli Komisji Europejskiej.<br />
20
PARLAMENTARNO-GABINETOWY REśIM – typ reŜimu politycznego w którym<br />
władza pochodzi od parlamentu, a rząd jest jednocześnie odpowiedzialny przed nim za<br />
podejmowane decyzje.<br />
PODZIAŁY SOCJOPOLITYCZNE – stabilne układy polaryzacji i róŜnicowania<br />
wspólnoty politycznej, w których ramach określone grupy społeczne udzielają poparcia<br />
konkretnym kierunkom polityki oraz partiom postrzeganym jako reprezentację tych opcji,<br />
podczas gdy inne grupy społeczne popierają opozycyjne kierunki polityki oraz partie.<br />
POKÓJ – brak wojny lub zorganizowanej przemocy.<br />
POLIARCHIA – określenie demokratycznego reŜimu politycznego powstały jako opozycja<br />
do rządów ludu oraz rządów elit. ReŜim ten nie gwarantuje realizacji woli większości, ale<br />
zapobiega równieŜ przejęciu władzy przez wąską elitę.<br />
POLITOLOGIA – nauka o polityce zajmująca się analizą zjawisk i procesów politycznych,<br />
ich uwarunkowaniami i konsekwencjami.<br />
POLITYK – osoba trwale uczestnicząca w podejmowaniu strategicznych i taktycznych<br />
decyzji politycznych przez bezpośredni udział w formalnych lub nieformalnych ośrodkach<br />
decyzyjnych lub przez wywieranie wpływu na te ośrodki.<br />
POLITYKA – 1. działalność instytucji państwowych; rozwiązywanie konfliktów,<br />
podejmowanie decyzji o podziale dóbr, artykulacja interesów, socjalizacje polityczną,<br />
komunikację polityczną; podejmowanie decyzji w ramach procesu sprawowania lub walki<br />
o władzę; rozwiązywanie problemów społecznych. 2. wyodrębniona i autonomiczna sfera<br />
Ŝycia społecznego; sfera stosunków i działań przybierających postać konfliktów, walki,<br />
kompromisów i współpracy pomiędzy duŜymi grupami społecznymi, organizacjami<br />
politycznymi, jednostkami.<br />
POLITYKA ZAGRANICZNA – rodzaj działalności państwa w środowisku<br />
międzynarodowym. Obejmuje działania podejmowane do realizacji wyznaczonych celów<br />
i zaspokojenia określonych interesów państwa.<br />
21
POPULIZM – poglądy polityczne oraz związane z nimi polityczno-społeczne ruchy,<br />
posługujące się hasłami politycznymi, ekonomicznymi lub społecznymi łatwo trafiającymi do<br />
przekonania, o emocjonalnym charakterze, wyraŜająca tęsknotę za prostymi rozwiązaniami<br />
trudnych problemów oraz zgodnych z oczekiwaniami większości.<br />
POSTAWA POLITYCZNA – względnie trwały stosunek jednostki do polityki, systemu<br />
politycznego i jego poszczególnych składników stanowiący zasadniczy element kultury<br />
politycznej danego społeczeństwa.<br />
POSTKOMUNIZM – potoczne określenie tej fazy rozwoju politycznego, które rozpoczyna<br />
się wraz z upadkiem reŜimu komunistycznego. Mimo wprowadzenia nowych instytucji<br />
i procedur w Ŝyciu politycznym istnieją wciąŜ pierwiastki dawnego systemu.<br />
PÓŁNOCNOAMERYKAŃSKA STREFA WOLNEGO HANDLU (NAFTA)<br />
– organizacja międzyrządowa o charakterze gospodarczym i handlowym utworzona w 1992.<br />
przez USA, Kanadę i Meksyk.<br />
PRAWA I WOLNOŚCI OBYWATELSKIE – rodzaj praw podmiotowych przysługujących<br />
jednostce i upowaŜniających ją do domagania się od państwa podjęcia lub powstrzymania się<br />
od określonych działań.<br />
PRAWO – jeden z podstawowych instrumentów realizacji polityki. To ogół norm<br />
charakteryzujących się szczególnymi cechami, obowiązujących na określonym terytorium.<br />
PRAWORZĄDNOŚĆ – 1. stan stosunków społecznych, który charakteryzuje się<br />
przestrzeganiem prawa przez obywateli oraz przez instytucje polityczne. 2. stan stosunków<br />
społecznych, wyraŜający się w fakcie przestrzegania prawa przez obywateli oraz organy<br />
państwowe.<br />
PRAWYBORY – metoda stosowana w USA słuŜąca wyborowi kandydatów partyjnych na<br />
urzędy centralne. Zwycięzca w prawyborach staje się oficjalnym kandydatem partii<br />
politycznej w rywalizacji o stanowiska publiczne.<br />
22
PRECEDENS – zdarzenie mające miejsce w przeszłości, będące podstawą rozstrzygnięcia<br />
w ten sam sposób analogicznych przypadków, które wystąpią w przyszłości.<br />
PREMIER – osoba stojąca na czele rządu, kierująca jego pracami i odpowiedzialna za<br />
wypełnianie jego funkcji wykonawczych.<br />
PREZYDENCKI REśIM – w klasycznej formie występuje w USA. Prezydent pełni<br />
jednocześnie funkcję głowy państwa i szefa rządu. Istnieje zakaz łączenia funkcji<br />
deputowanego i członka gabinetu. Ministrowie ponoszą odpowiedzialność polityczną przed<br />
prezydentem.<br />
PROCES POLITYCZNY – 1. sekwencja zachowań i zdarzeń, które powodują zmianę<br />
zakłócającą lub przywracającą równowagę systemu politycznego. 2. postępowanie karne<br />
prowadzone w sprawie o popełnienie przestępstwa z pobudek politycznych.<br />
PROGRAM POLITYCZNY – wyraz określonych interesów politycznych stanowiących<br />
sposób komunikacji pomiędzy podmiotami polityki. TO zbiór celów i zamierzeń partii<br />
politycznych, organów władzy i administracji państwowej oraz jednostek i grup politycznych<br />
, które chcą zdobyć władzę lub mieć na nią wpływ.<br />
PROKURATURA – jedna z instytucji politycznych za pomocą których realizowane jest<br />
zadanie utrzymywania porządku publicznego. To zespół organów państwowych powołanych<br />
do ścigania przestępstw.<br />
PROPAGANDA POLITYCZNA – celowe, realizowane metodami perswazji i manipulacji,<br />
emocjonalno-intelektualne oddziaływania na świadomość jednostek i grup społecznych<br />
w celu modyfikacji i ewentualnej zmiany ich postaw politycznych oraz zachowań<br />
politycznych zgodnie z interesami podmiotów polityki i władzy politycznej.<br />
PROTEKCJONIZM – polityka ekonomiczna państwa słuŜąca ochronie krajowej produkcji<br />
i handlu przed konkurencją firm i spółek zagranicznych przez zastosowanie instrumentów<br />
zarówno o ekonomicznym jak i administracyjnym charakterze.<br />
23
PRYWATYZACJA – sprzedaŜ majątku państwowego, firm będących własnością publiczną<br />
prywatnym podmiotom gospodarczym.<br />
PUCZ – przewrót polityczny zorganizowany przez polityków lub oficerów pozostających<br />
z reguły poza klasą rządzącą. Celem spiskowców jest obalenie rządu i przejęcie<br />
odpowiedzialności za kierowanie państwem.<br />
Q<br />
QUORUM (czyt. kworum) – liczba uczestników danego ciała kolegialnego, której obecność<br />
jest niezbędna do podjęci wiąŜącej decyzji. Stosuje się go w celu uniknięcia sytuacji w której<br />
większość osób uprawnionych do głosowania nie bierze w nim udziału a mimo to decyzja<br />
zostaje podjęta większością głosów osób obecnych.<br />
R<br />
RACJA STANU – nadrzędny interes społeczeństwa i narodu, w imię których państwo<br />
podejmuje określone działania.<br />
RADA EUROPY – międzynarodowa organizacja regionalna powstała w 1949r. Jej celem<br />
jest integrowanie krajów przestrzegających podstawowe prawa i wolności obywatelskie,<br />
rozwiązywanie problemów społecznych i stworzenie wspólnej toŜsamości.<br />
RADA EUROPEJSKA – instytucja UE, którą powołano do Ŝycia w 1974 r. w ParyŜu, będąca<br />
w istocie formą instytucjonalizacji tzw. konferencji na szczycie. Rada inicjuje proces rozwoju<br />
Unii oraz określa zasadnicze kierunki jej polityki.<br />
RADA UNII EUROPEJSKIEJ – organ plenarny UE oparty na terytorialnej reprezentacji<br />
i stanowiący forum międzyrządowej kooperacji państw członkowskich. W skład Rady<br />
wchodzą ministrowie państw członkowskich w zaleŜności od tego, jaka kwestia programowa<br />
aktualnie jest dyskutowana.<br />
24
RASIZM – teoria głosząca, Ŝe istnieje związek pomiędzy cechami fizycznymi<br />
a psychicznymi dlatego pewne rasy dominują nad innymi.<br />
REFERENDUM – forma demokracji bezpośredniej, która umoŜliwia obywatelom udział<br />
w podejmowaniu wiąŜących decyzji.<br />
REFORMA POLITYCZNA – proces stopniowego i długotrwałego przekształcania systemu<br />
politycznego, nie naruszający jego podstawowych reguł i mechanizmów, przebiegający pod<br />
kontrolą instytucji władzy politycznej.<br />
REGLEMENTACJA – prawne włączenie pewnych dóbr z wolnego obrotu gospodarczego.<br />
REGULAMIN SEJMU – wewnętrzny akt normatywny parlamentu określający organizację<br />
jego pracy.<br />
REPUBLIKA – forma państwa w którym głową państwa jest osoba lub grupa osób<br />
wybierana na określony czas lub na czele państwa stoi kadencyjny organ wyłoniony w drodze<br />
wyborów powszechnych.<br />
RESORT – wyodrębniony dział administracji publicznej, którym kieruje minister przy<br />
pomocy sekretarzy i podsekretarzy stanu.<br />
REWOLUCJA SPOŁECZNA – 1. długotrwały i dynamiczny proces zmiany systemu<br />
społecznego, rozumianej jako postęp społeczny, czyli zwiększenie zakresu wolności,<br />
równości i sprawiedliwości społecznej. 2. gwałtowne przejęcie władzy w państwie przez<br />
podmiot dotychczas jej pozbawiony, które najczęściej zachodzi w drodze walki zbrojnej<br />
i uruchamiania głębokie zmiany w społeczno-ekonomicznej strukturze danego społeczeństwa.<br />
REśIM POLITYCZNY – układ formalnych oraz nieformalnych zasad i mechanizmów<br />
regulujących funkcjonowanie centrum władzy politycznej oraz sposób jego powiązania ze<br />
społeczeństwem.<br />
ROZBROJENIE – ograniczenie lub likwidacja sił zbrojnych i zbrojeń państw na podstawie<br />
międzynarodowej; zmniejszanie potencjału wojskowego aŜ do jego całkowitej likwidacji.<br />
25
RYNEK – wyodrębniona część przestrzenie społecznej, w której nawiązuje się komunikacja<br />
między dostawcami a odbiorcami dóbr materialnych i niematerialnych oraz usług. Jest<br />
procesem interakcji w wyniku których kupujący i sprzedający określają, co i na jakich<br />
warunkach chcą sprzedać lub kupić.<br />
RYWALIZACJA POLITYCZNA – proces kooperacji partii politycznych w grze o władzę,<br />
rozgrywający się na arenie wyborczej oraz parlamentarno-gabinetowej.<br />
RZECZNIK PRAW OBYWATELSKICH – organ państwowy o statusie konstytucyjnym,<br />
powołany do ochrony wolności i praw obywateli zagwarantowanych w konstytucji i innych<br />
aktach prawnych, a zagroŜonych czy teŜ naruszonych bezprawnymi decyzjami organów<br />
państwa.<br />
S<br />
SAMORZĄD – forma zaspokajania potrzeb zbiorowych określonej społeczności przez nią<br />
samą lub wyłonionych przez nią przedstawicieli. Jest formą decentralizacji państwa.<br />
SĄDOWNICTWO – ogół organów państwowych sprawujących władzę sądowniczą<br />
tj. stosowanie prawa w sytuacjach konfliktowych.<br />
SEJM – jeden z dwóch organów Rzeczypospolitej Polskiej w zakresie władzy<br />
ustawodawczej. Jest reprezentacją polityczną narodu polskiego. Składa się z 460 posłów na<br />
4 letnią kadencję.<br />
SEMIPREZYDENCKI REśIM – ma charakter mieszany gdyŜ występują w nim elementy<br />
reŜimu parlamentarno-gabinetowego jak i prezydenckiego.<br />
SENAT - jeden z dwóch organów Rzeczypospolitej Polskiej w zakresie władzy<br />
ustawodawczej. Składa się ze 100 senatorów wybieranych w województwach na 4 letnią<br />
kadencję.<br />
26
SOCJALIZACJA POLITYCZNA – proces kształtowania świadomości, postaw i kultury<br />
politycznej jednostki przez przejmowanie informacji od innych podmiotów oraz własną<br />
aktywność intelektualną i praktyczną.<br />
SOCJALIZM –1. ideologia społeczna głosząca uspołecznienie własności i sprawiedliwości<br />
dystrybucji dóbr. 2. w marksizmie to ustrój społeczno-ekonomiczny, stanowiący pierwszy<br />
etap na drodze przejścia od kapitalizmu do komunizmu.<br />
SOCJOTECHNIKA – 1. warunki, metody i środki skutecznego działania w celu wywołania<br />
poŜądanych zachowań jednostek i grup społecznych.2. mechanizmy i reguły sprawności<br />
działań społecznych w celu umoŜliwienia skutecznego sterowania zachowaniami ludzi.<br />
SPISKOWA TEORIA DZIEJÓW – koncepcja występująca w wyobraŜeniu określonych<br />
osób, oparta na przekonaniu, Ŝe istniej człowiek lub grupa, organizacja lub instytucja, których<br />
ukryte działania są przyczyną określonych zdarzeń, wskazujących na zamierzenia zdobycia<br />
dominującej pozycji w obszarze polityki.<br />
SPOŁECZEŃSTWO OBYWATELSKIE – społeczeństwo w którym występuję zespół<br />
instytucji oraz róŜnego typu dobrowolnych organizacji, związków i stowarzyszeń jest<br />
podstawą samodzielnego, wolnego od ingerencji państwa rozwoju obywateli, a zarazem<br />
stanowi wyraz ich własnej aktywności, inicjatyw i potrzeb.<br />
SPOŁECZNOŚĆ LOKALNA – grupa ludzi zamieszkujących określone terytorium,<br />
połączonych specyficzną więzią, która jest wynikiem wspólnych potrzeb i charakteryzująca<br />
się duŜą częstotliwością stałych kontaktów osobistych oraz dąŜeniem do tworzenia własnych<br />
instytucji działających na rzecz jej integracji.<br />
STABILNOŚĆ POLITYCZNA – zdolność określonego podmiotu do przeciwdziałania<br />
nieprzewidzianym sytuacją, które stanowią potencjalne zagroŜenie dla jego dalszego istnienia.<br />
STAN WOJENNY – instytucja polityczna przewidziana na wypadek interwencji zbrojnej<br />
innego państwa, ustanawiająca nadzwyczajne reguły działania aparatu państwowego<br />
w trakcie ogłoszenia stanu wojny z innym państwem.<br />
27
STAN WYJĄTKOWY – instytucja polityczna stosowana w razie zewnętrznego lub<br />
wewnętrznego zagroŜenia państwa.<br />
STAROSTA – przewodniczący zarządu powiatu, stanowiącego organ wykonawczy powiaty.<br />
Jest szefem powiatowej administracji samorządowej.<br />
STOLICA APOSTOLSKA – miejsce w którym urzęduje papieŜ.<br />
STOWARZYSZENIE – prawna forma zrzeszania się obywateli w celu zaspokajania<br />
i ochrony ich zbiorowych potrzeb.<br />
STRAJK – uzgodniona i kolektywna decyzja pracowników zaprzestania wykonywania pracy<br />
na warunkach dyktowanych przez pracodawcę i wymuszanie w ten sposób zaakceptowania<br />
przez niego Ŝądań pracowniczych.<br />
SUBSYDIARNOŚĆ – zasada przewidująca przekazanie uprawnień do podejmowania<br />
decyzji z poziomu centralnego na niŜsze poziomy organizacyjne.<br />
SUWERENNOŚĆ – w aspekcie zewnętrznym oznacza to niezaleŜność od władzy innych<br />
państw a w aspekcie wewnętrznym to zwierzchnia, uprzywilejowana pozycja wobec<br />
wszystkich podmiotów politycznych działających w państwie.<br />
SYSTEM PARTYJNY – konfiguracja partii politycznych w ramach konkretnego<br />
narodowego systemu politycznego oraz układ wzajemnych relacji między partiami<br />
politycznymi.<br />
SYSTEM POLITYCZNY – to obszar w którym toczy się Ŝycie polityczne. To ogół<br />
instytucji za których pośrednictwem podejmowane są decyzje polityczne. To ogół zaleŜności<br />
jakie powstają w procesie walki o władzę i jej utrzymanie. To struktura integrująca wspólnotę<br />
polityczną.<br />
SYSTEM SPOŁECZNY – ogół trwałych stosunków i wzajemnych oddziaływań pomiędzy<br />
podmiotami, które dąŜą na podstawie uznawanych wartości i norm do zaspokojenia swoich<br />
potrzeb i ochrony interesów za pośrednictwem współpracy i walki.<br />
28
SYSTEM WYBORCZY – zbiór reguł określających charakter i przebieg procesu w którym<br />
indywidualne preferencje obywateli zostają przekształcone w głosy a następnie przetworzone<br />
w decyzje dotyczące wybory reprezentantów piastujących funkcje w organach wybieralnych.<br />
SZOWINIZM – postawa społeczno-polityczna stanowiąca skrajną postać nacjonalizmu,<br />
wyraŜająca się w bezkrytycznym stosunku do własnego narodu oraz w pogardzie do innych<br />
narodów.<br />
ŚWIADOMOŚĆ POLITYCZNA – całokształt poglądów, wiedzy, ocen, wartości, wzorców<br />
zachowań i postawa społeczeństwa, które są rezultatem wzajemnych oddziaływań<br />
informacyjnych jednostek i grup społecznych.<br />
ŚWIATOWA ORGANIZACJA HANDLU (WTO) – organizacja międzynarodowa<br />
działająca od 1995r., która zastąpiła GATT (Układ Ogólny w Sprawie Ceł i Handlu). Jej<br />
celem są działania zmierzające do liberalizacji gospodarki światowej. Siedzibą jest Genewa.<br />
T<br />
TECHNOKRATYZM – koncepcja zakładająca powstanie nowego typu władzy<br />
ekonomicznej i politycznej w którym decydującą rolę odgrywaliby wybitni specjaliści:<br />
technicy, ekonomiści, socjologowie, menadŜerowie.<br />
TEOKRACJA – uprawnienie władzy do rządzenia z racji powołania kapłańskiego<br />
i wypełniania w Ŝyciu woli boga.<br />
TEORIA POLITYKI – dziedzina politologii pełniąca funkcję wyjaśniania ogólnych praw<br />
rozwoju politycznej Ŝycia społecznego, porządkowania i integrowania dyscyplin<br />
współtworzących politologię oraz określania związków politologii z innymi naukami<br />
społecznymi.<br />
29
TERROR – sposób działania państwa oparta na wykorzystaniu przez aparat państwowy<br />
róŜnorodnych form i metod stosowania przemocy, z fizyczną włącznie, której celem jest<br />
szerzenie grozy w społeczeństwie i wywołanie w rezultacie niepewności i zagubienia.<br />
TERRORYZM MIĘDZYNARODOWY – przemoc stosowana wobec osób chronionych<br />
przez prawo międzynarodowe i miejsc podlegających takiej ochronie.<br />
TERRORYZM POLITYCZNY – metoda walki politycznej, która uznaje stosowanie<br />
przemocy za najbardziej skuteczny sposób i środek słuŜący osiągnięciu określonych celów<br />
politycznych.<br />
TOTALITARYZM – reŜim polityczny którego główną cechą jest pełna władza państwa nad<br />
obywatelami. W państwie takim nic nie jest obojętne władzy i nic nie powinno się dziać bez<br />
jej wiedzy i oddziaływania. Odrzuca ideę społeczeństwa obywatelskiego, demokracji<br />
parlamentarnej, rywalizację międzypartyjną.<br />
TRANSNARODOWE KORPORACJE – przedsiębiorstwa które prowadzą działalność<br />
gospodarczą, usługową lub finansową w co najmniej dwóch krajach lub posiadają w innych<br />
krajach swoje filie lub udziały.<br />
TRANSPARENCY INTERNATIONAL (TI) – organizacja walcząca z korupcją<br />
w międzynarodowych transakcjach handlowych.<br />
TRANZYCJA POLITYCZNA – okres przejściowy między rozmontowywaniem<br />
określonego reŜimu politycznego oraz osiągnięcie stanu konsolidacji nowego reŜimu. Jego<br />
treścią jest intensywna zmiana polityczna.<br />
TRYBUNAŁ KONSTYTUCYJNY – instytucja władzy sądowniczej powołana do kontroli<br />
działań politycznych, które podejmują rządzących pod kątem ich zgodności z prawem.<br />
TRYBUNAŁ STANU – organ państwa powołany do egzekwowania odpowiedzialności<br />
konstytucyjnej osób zajmujących stanowiska państwowe za naruszenie konstytucji i ustaw.<br />
30
U<br />
UKŁAD WARSZAWSKI (UW) – organizacja Układu Warszawskiego utworzona w 1955r.,<br />
która gwarantowała, Ŝe w przypadku zbrojnej napaści ma państwo lub grupę państw<br />
członkowskich zostanie udzielona pomoc, z zastosowaniem siły zbrojnej włącznie.<br />
UNIA EUROPEJSKA (EU) – termin symbolizujący wspólnotę 27 państw członkowskich,<br />
które łączy wspólny system wartości, akceptowany porządek społeczny i demokratyczny<br />
system państwowy.<br />
UNIA ZACHODNIOEUROPEJSKA (WEU) – organizacja międzynarodowa, której celem<br />
jest zapewnienie współdziałania i współpracy jej członków w kwestii bezpieczeństwa.<br />
USTAWA – akt prawny o charakterze ogólnym uchwalony przez parlament.<br />
USTRÓJ POLITYCZNY – struktura organizacyjna, kompetencje i określone prawem<br />
wzajemne zaleŜności organów państwa.<br />
V<br />
VIP (very important person) – osoba szczególnie waŜna z racji pełnionej przez nią funkcji<br />
czy teŜ zajmowanego stanowiska.<br />
W<br />
WETO – instrument prawny umoŜliwiający konkretnemu organowi państwowemu wyraŜenie<br />
negatywnego stanowiska wobec decyzji innego organu, który wstrzymuje lub uniemoŜliwia<br />
jej wejście w Ŝycie.<br />
WOTUM NIEUFNOŚCI – instytucja słuŜąca realizacji odpowiedzialności politycznej<br />
egzekutywy przed legislatywą. UmoŜliwia ona usunięcie rządu gdy większość w parlamencie<br />
wyrazi tak chęć.<br />
31
WIZERUNEK (image polityczny) – obraz, kształt, wyobraŜenie sylwetki politycznej<br />
jednostki, grupy, organizacji lub instytucji powstające w świadomości odbiorców.<br />
WŁADZA POLITYCZNA – 1. postępowanie zmieniające zachowania innych ludzi.<br />
2. realizacja przyjętych celów i wytwarzanie oczekiwanych skutków.3. moŜliwość stosowania<br />
szczególnych środków, zwłaszcza przemocy.4. stosunek między rządzącymi a rządzonymi.<br />
5. moŜliwość oddziaływania na ludzi w celu spowodowania poŜądanych zachowań.<br />
6. moŜliwość podejmowania decyzji regulujących rozdział dóbr w sytuacjach konfliktowych.<br />
WOJEWODA – terenowy organ administracji państwowej.<br />
WOLNOŚĆ – prawo jednostki do podejmowania decyzji i postępowania zgodnie z własną<br />
wolą.<br />
WÓJT – jednoosobowy organ administracji samorządowej w gminie wiejskiej.<br />
WSPÓLNOTA NIEPODLEGŁYCH PAŃSTW (WNP) – związek byłych republik<br />
radzieckich, który ma na celu zapewnić nieprzygotowanym do samodzielnego istnienia<br />
suwerennym państwom, podtrzymać więzi gospodarcze oraz ustabilizować sytuację<br />
narodowościową w ramach poszczególnych jej członków.<br />
WYBORY – metoda słuŜąca okresowemu egzekwowaniu przez obywateli demokratycznego<br />
państwa odpowiedzialności politycznej osób pełniących funkcje publiczne.<br />
Z<br />
ZACHOWANIA POLITYCZNE – świadome lub nieświadome czynności ludzi na bodźce<br />
wywodzące się ze zjawisk politycznych i procesów politycznych, których istotą jest dąŜenie<br />
do zdobycia, utrzymania lub wpływania na władze.<br />
ZAMACH STANU – przewrót polityczny dokonany przez osoby wywodzące się z wąskiego<br />
kręgu elity rządzącej, którego celem jest obalenie legalnie wyłonionych władz.<br />
32
ZDRADA STANU – przestępstwo popełnione przeciwko podstawowym interesom państwa,<br />
narodu, stanowiące raŜące naruszenie konstytucji.<br />
ZGROMADZENIE NARODOWE – instytucja polityczna powstała gdy Sejm i Senat<br />
obradują wspólnie i połączone s w jeden organ państwowy.<br />
ZIMNA WOJNA – potoczne określenie stosunków jakie powstały po II wojnie światowej<br />
między dwoma przeciwstawnymi systemami społeczno-politycznymi USA i ZSRR.<br />
ZWIĄZKI ZAWODOWE – stowarzyszenia pracowników zatrudnionych w organizacjach<br />
przemysłowych i handlowych, których celem jest oddziaływanie za pośrednictwem<br />
kolektywnych działań na poprawę warunków płacowych, warunków pracy.<br />
33