Revista Periodike "Dimension 6" - Caritas Albania

Stafi i Buletinit
Kryeredaktor: Darjan Konomi
Koordinatore e Projektit: Elona Memetaj
anëtarë:
Ziza Isufi
Nikolina Guri
Dorina Reçi
adresa:
Rruga “Don Bosko: nr.4, Tiranë, Shqipëri
Tel: 04-2230088
Cel. 0692024596 / 0692035270
e - mail:
caritasalbania@caritas.icc-al.org
darikonomi@yahoo.com

Ja çfarë mund të lexoni:
Faleminderit të Gjithëve 5
vëzhGim mbi përkrahjen shoqërore
për personat me aFtësi të kuFizuara mendore 8
teuta topi, mbështet inteGrimin
e personave me aFtësi të kuFizuara
ideale por... 6
rehabilitim, proGres dhe bashkëjetesë 9
loja si element riaFtësimi
nuk besoj se jam hero 8
përqasja sociale ndaj personave
me aFtësi të kuFizuara 0
puna dhe vetëvlerësimi
eksperienca ime me pikturen 5
krijimtari dedikuar personave
me aFtësi të kuFizuara 9

Faleminderit të Gjithëve
Editorial
Buletini “Dimension” nisi udhëtimin e tij një vit më parë me qëllimin
informimin rreth të drejtave që kanë personat me aftësi të kufizuara.
Për këtë ne bashkëpunuam me juristin Frederik PASKALI, i njohur
për eksperiencën e tij në fushën e aftësisë së kufizuar.
“Dimension” ka pasur nderin që gjatë kësaj periudhe të ketë në krah
një ndër gazetarët më të mirë të shtypit të shkruar zotin Ilir DHIMA i
njohur për shkrimet e tij në disa prej gazetave më prestigjioze në vend si
dhe botues i revistës “Tribunë Juridike”. Me eksperiencën e tij të çmuar
ai e ka ndihmuar këtë buletin që të publikohet duke e mbështetur për
një kohë të gjatë e duke ndihmuar si në aspektin organizativ ashtu edhe
në atë teknik.
Falënderim të gjithë atyre personaliteteve që na besuan e na mundësuan
intervista. Znj. Filloreta KODRA e cila u shpreh rreth ratifikimit të
Konventës Ndërkombëtare të personave me aftësi të kufizuara duke
u shprehur optimiste se ratifikimi do të sjellë zbatimin e saj edhe në
Shqipëri duke kontribuar sadopak në përmirësimin e kushteve të
jetesës të personave me aftësi të kufizuara.
Znj. Pamela SIDORHOME, eksperte e institutit republikan amerikan
foli për hapat e duhur që duhen bërë përpara në mënyrë që lëvizja e
aftësisë së kufizuar të realizojë objektivat e saj. “Duhet të gjenden pika
të përbashkëta si arsimi, edukimi apo punësimi dhe të lobohet nga të
gjithë së bashku që të fitohen të drejta bazë për ta”.
5

6
Znj. Bardhylka KOSPIRI, një ndër aktivistet e shoqerise civile dhe të
Fondacionit Shqiptar për të Drejtat e Personave me Aftësi të Kufizuara
e cila na informoi rreth përshtatshmërisë së ambienteve dhe rëndësisë
që ka kjo për personat, përdorues të mjeteve lëvizëse. “Përshtatshmëria
e ambienteve duhet parë si një mjet integrimi”.
Z.David MORIS, një idealist anglez që dha mesazhe të qarta rreth
aftësisë së kufizuar duke na thënë se diversiteti është vlerë për shoqërinë
“këtu në qytetin tuaj pashë shumë pallate me ngjyra dhe pikërisht kjo
ishte e bukur, besoj se edhe një shoqëri është e bukur kurë njerëzit nuk
janë të gjithë njësoj sepse nëse të gjithë do ishim perfekt atëherë shoqëria
nuk do të kishte asnjë interes”.
Rastet e suksesit të publikuara në “Dimension”
Ela MASLLOV, një vajzë me aftësi të kufizuara fizike por me një talent
të madh për të shkruar na thotë se personat me aftësi të kufizuara nuk
duhen harruar por duhen respektuar në maksimum sepse edhe ata
kanë kapacitetet e duhura për të qenë të dobishëm. “Unë jam Ela dhe
kërkoj që të gjithë të më respektojnë ashtu siç jam, ju lutem mos më
harroni”!
Elton LLESHI, na dha mesazhin se me vullnet arrihet gjithçka. Eltoni
është një ndër ata persona që edhe pse në karrige me rrota është i
punësuar dhe ka arritur të ketë gjithçka që ka një njeri normal. Ai
është edhe drejtues mjeti. Eltoni ka mësuar të shkruaj e të lexojë nga
dëshira e tij për të mos mbetur parazit por, kontribues në shoqëri. “Unë
kam një jetë normale, punoj dhe me të dashurën time thurim ëndrra
se si mund të krijohet familja. Kam mësuar të lexoj sepse nuk doja të
qëndroja parazit. Me vullnet arrihet gjithçka”.
Rasti i shkollës Bajram Curri përbën një shembull pozitiv të integrimit
të personave me aftësi të kufizuara pasi në këtë shkollë ndjekin arsimin
9 vjeçar 82 persona me aftësi të kufizuara. Kjo u arrit falë përkushtimit
të stafit pedagogjik dhe eksperiencës që ata kanë për të asistuar personat
me aftësi të kufizuara. Znj. Maria Korriku, Drejtore e shkollës thotë se
ka ende mungesa dhe se nevojitet prania e psikologut në shkollë si dhe

trajnimi i mësuesve rreth aftësisë së kufizuar. Së fundmi ajo thekson
se një mësues duhet të mendojë së pari si prind duke shpjeguar se
çdo paragjykim karshi personave me aftësi të kufizuara është i pa
ligjshëm pasi dispozitat ligjore janë të qarta dhe parashikojnë arsimin
gjithëpërfshirës.
Rudina PRODA, një piktore që edhe pse vuan nga autizmi ka nderuar
shumë herë Shqipërinë jashtë shtetit duke fituar madje dhe respektin
e personaliteteve në mbarë botën. Shembull konkret është senatori i
përjetshëm italian Xhulio Andreoti i cili ka shprehur admirimin e tij
për punën e Rudinës.
Grupi i teatrit të shurdhmemecëve që me vullnet të jashtëzakonshëm
tregoi se çdo paaftësi mund të mundet nga dëshira e njeriut për të qenë
krijues.
Specialistët si Anita Pilika, Eksena Basko, Antonella Carafelli shkruan
për autizmin duke rritur ndjeshëm kualitetin informues të kësaj reviste.
Ziza Isufi ka qenë një ndihmë e madhe për informacione që kanë të
bëjnë me skemat e përfitimit social.
artikuj opinioni
Gjatë gjithë kësaj periudhe jemi përpjekur të nxisim sadopak debatin
rreth çështjeve të ndryshme si personat me aftësi të kufizuara dhe
punësimi i tyre, arsimi gjithëpërfshirës, apo edhe përfshirja e tyre në
politikë duke përdorur gjithnjë një etikë të lartë profesionale e duke
mos ofenduar asnjë. Ne i kemi kushtuar rëndësi të veçantë edhe sportit
duke e parë si mjet integrimi të PAK dhe për këtë arsye Dimension ka
qenë i pranishëm në tre Olimpiada speciale.
Mbyllim këtë cikël botimesh të bindur se kemi lënë shumë gjera për debat
reflektimi dhe ja kemi arritur qëllimit të mbulojmë një gamë të gjerë
problematikash të ndihmuar edhe nga profesionistë të fushave të tjera.
falënderim të gjithëve për besimin dhe ndihmën!

8
Vëzhgim mbi përkrahjen shoqërore për
personat me aftësi të kufizuara mendore
Elona MEMETAJ
Caritas Shiptar në kuadër të implementimit të projektiti “Integrim
dhe gjithëperfshrije për personat me aftësi të ufizuara në komunitet
mundësuar me financim të AMSHC-së, ka publikuar në Qershor
2011 raport studimin “Përkrahja Shoqërore për Personat me Aftësi të
Kufizuara Mendore”.
Pjesëmarrësit në studim ishin persona me aftësi të kufizuara (n=252)
si dhe prindër e familjarë të tyre (n=362). Të 614 pjesëmarrësit dhanë
mendimet e tyre përmes dy pyetësorëve, të cilët u administruan nga
stafi i Caritasit Shqiptar. Në pjesëmarrësit me aftësi të kufizuara u
vu re një dominancë e burrave me aftësi të kufizuara (61.1%, n=154).
Shpërndarja gjeografike e pyetësorëve korrespondon me rajonet ku
Caritas ushtron aktivitetin e tij, respektivisht në Tiranë, Durrës, Laç,
Shkodër, Elbasan e Krujë.
Pjesëmarrësit u përzgjodhën në mënyrë rastësore në bashkëpunim me
stafin lokal të Caritas, qendrat komunitare të shërbimeve në rajonet
përkatëse si edhe shkollat speciale.
Raport studimi tregoi se më shumë se gjysma e personave me aftësi të
kufizuara mendore të intervistuar jetonin me prindërit e tyre (62.2%,

n=156). Rreth një e katërta e pjesëmarrësve me aftësi të kufizuara në
studim rezultoi të mos merrte asnjë lloj ndihme apo përkrahjeje sociale
nga shteti (23.4%, n=59).
Në rubriken e përgatitur me pyetje mbi kujdesin shëndetësor u raportua
se më shumë se gjysma e pjesëmarrësve (67.6%,n=167) rezultoi të ketë
pasur probleme shëndetësore gjatë vitit të fundit.
Prindërit e familjarët e personave me aftësi të kufizuara mendore të
cilët morën pjesë në studim pohuan se aftësia e kufizuar e fëmijës së
tyre ishte diagnostikuar kohë pas lindjes (80.6%, n=286), por kishte
edhe nga ata prindër që pohuan se diagnostifikimi ishte bërë që në
lindje (19.4%, n=69).
Më shumë se gjysma e pjesëmarrësve (64.5%, n=234) pohuan se nuk
ishin orientuar të kryenin analiza gjenetike për fëmijët e tyre dhe ndër
ata që ishin orientuar, vetëm 21.2% (n=77) kishin mundur ta realizonin
atë.
Ndër barrierat e raportuara nga pjesëmarrësit në studim mund të
veçojme mbi te gjitha mungesën e njohurive të stafit shëndetësor për
të komunikuar me fëmijë me aftësi ndryshe.
Në lidhje me mundësitë për edukimin e femijëve me aftësi mendore të
kufizuara, më shume se gjysma e prindërve të intervistuar shprehen se
fëmijët e tyre nuk kishin shkuar kurrë në kopësht apo çerdhe (50.1%,
n=182) dhe vetëm 18.2% (n=66) e prindërve pohuan se është punuar
me programe individuale në këto institucione parashkollore.
Punesimi rezulton te mbetet ende e drejta me pak e zbatueshme per
personat me aftesi te kufizuara mendore. Dy të tretat e të intervistuarve
nuk ishin në marëdhënie pune (72.2%, n=182). Ndër të intervistuarit, të
cilët punonin rezultoi që ata të gjithë e donin punën e tyre, por vetëm
41.3% e tyre (n=19) pohuan se ato paguheshin për punën e kryer. Arsyet
e mos punesimit variojnë qe nga pamundësia për të punuar për shkak
9

0
të aftësisë së kufizuar (21.8%, n=55) deri tek frika se mos humbasin
pagesën e aftësisë së kufizuar.
Pavarësisht arsyeve, më shumë se gjysma e pjesëmarrësve shprehën
dëshirën e tyre për të qenë të punësuar (57.2%, n=134). Vetëm 19.8%
e individëve me aftësi të kufizuara pohuan se është ofruar formim
profesional për t’u përshtatur me vendin e punës (n=50) dhe vetëm
7.5% (n=19) ishin duke kryer një trajnim profesional në kohën kur ata
kryen intervistën.
Prindërit e fëmijëve me aftësi të kufizuara e vlerësuan si shumë të
rëndësishëm shërbimin e respite care (78%, n=283). Raport studimi
raporton për gjendjen e rënduar të familjeve me fëmijë me aftësi të
kufizuara, të cilët pohuan se e kanë të nevojshme konsulencën dhe
mbështetjen në vazhdimësi të një specialisti (90.9%, n=330). Po në të
njëjtën linjë, edhe vëllezërit e motrat duhet të ishin në kontakte me
specialistin në mënyrë periodike (75.8%, n=275).
Ndër konkluzionet e nxjerra nga raport studimi mund të theksojme se
personat me aftësi të kufizuara në Shqipëri janë të përfshirë në sistemin
e përkujdesit social aktual jo në masën dhe cilësinë e duhur.
Nga raport studimi rezulton se, familja është ajo që mban peshën
kryesore në kujdesin për personat me aftësi të kufizuara mendore
dhe që ofron kujdesin, bazuar thjeshtë në një eksperience të ndërtuar
në vite, një eksperincë e ndërtuar në mënyre intuitive dhe aspak të
orintuar sipas specifikave që këta individë kanë.
Mungesa e rrjetit të shërbimeve mbështetëse në komunitet rrit
vulnerabilitetin dhe vështirësite e familjarëve në kujdesin ndaj fëmijëve
të tyre me aftësi të kufizuara.
Në këtë kontekst, duhet që legjislacioni të përmirësohet për të
shmangur diskriminimin që shfaq sot referuar grupimeve të ndryshme
të aftësisë së kufizuar. Një mirëmenaxhim i fondeve, bazuar në një

sistem të ndryshuar vlerësimi për personat me aftësi të kufizuar, do
të shtonte numrin e përfituesve me aftësi të kufizuara si edhe do të
rriste cilësinë e shërbimeve egzistuese për ta, do të shtonte numrin dhe
tipologjinë e tyre.
Decentralizimi i kompetencave të pushtetit qëndror drejt atij vendor
në sigurimin e shërbimeve për rritjen e mirëqënies për personat me
aftësi të kufizuara është një hap shumë i domosdoshëm që duhet
përshpejtuar, në mënyrë që përfitimet për personat me aftësi të kufizuar
të orientohen sa më pranë tyre në komunitet.
Eshtë e domosdoshme rritja e nivelit të ndërgjegjësimit në stafet e
shërbimeve shëndetësore dhe sociale, në mënyrë që personat me aftësi
të kufizuara të mos ndjehen të diskriminuar në cilësinë dhe gamën e
shërbimeve që kanë nevojë dhe që kërkojnë t’ju sigurohet.
Rritja e ndërgjegjësimit të komunitetit për qëndrimin ndaj personave
me aftësi të kufizuara është shumë e domosdoshme për të rritur
vetvlerësimin e tyre duke bërë që të “guxojnë” për t’u arsimuar e më tej
për t’u punësuar.
Rritja e kapaciteteve dhe fuqizimi i personave me aftësi të kufizuara
dhe familjarëve të tyre për të njohur dhe kuptuar të drejtat e tyre, do
të mirëorintojë kërkesat e tyre dhe do t’i nxisë për të kërkuar rrugët e
duhura dhe më efektive drejt zgjidhjes.

Teuta TOPI, mbështet integrimin e
personave me aftësi të kufizuara
D.K.
Znj.Teuta TOPI, ishte e pranishme në prezantimin e një libri që publikoi
rastet e suksesshme të disa personave me aftësi të kufizuara që kanë
arritur të punësohen. Kjo nuk është hera e parë që Zonja e Parë është
gjendur pranë personave me aftësi të kufizuara. Ajo ka qenë gjithnjë
prezent në evenimentet e organizuara për këtë kategorie duke treguar

espektin e saj karshi aftësisë së kufizuar. Edhe në këtë eveniment ajo
ishte e pranishme duke dëgjuar e duke biseduar si një mikeshë me disa
prej rreth ëndrrave dhe objektivave që kemi. Na dha shumë forcë të
gjithëve me fjalët e saj të ngrohta. Zonja TOPI, nuk na quajti heronj
por, pjesë të barabartë të shoqërisë që ka një impenjim dhe një dëshirë
për të qenë kontribuese sa çdo qytetar tjetër i këtij vendi. Realiteti në
fakt është i këtillë, të gjithë ne që sot po merremi me aftësinë e kufizuar
këtë kërkojmë që aftësia e kufizuar të mos trajtohet si diçka që ka nevojë
për lëmoshë por si diçka që duhet parë thjesht si një karakteristikë dhe
duhet respektuar. “Ju jeni shumë të aftë dhe unë sot këtu pashë njerëz
me dëshirë për të kontribuar e për të qenë krijues.” Dhe kjo që tha Zonja
TOPI, është e vërtetë sepse një pjesë e personave me aftësi të kufizuara
që kanë qenë disi më të guximshëm por, edhe më me fat pikërisht atë
kërkojnë edhe për të tjerët. Ne kërkojmë që ato raste që sot përbëjnë
lajm pas disa vitesh do të jenë thjeshtë pjesë e një shoqërie ku punësimi
i tyre nuk do të jetë më lajm por, do të konsiderohet si diçka normale
dhe provë e një shoqërie që ka mësuar të pranojë personat ndryshe
si një vlerë të saj të pa mohueshme. Atëherë ne do të kemi arritur aty
ku të gjithë aspirojmë, te një shoqëri ku realisht të gjithë do të jemi të
barabartë në detyrime e të drejta.
Por si mund të ndodhë kjo?
Zonja e Parë na sugjerojë të provojmë tanimë dhe jo vetëm të organizojmë
evenimente sportive apo kulturore, jo vetëm me pjesëmarrjen e
personave me aftësi të kufizuara por, me aktivitete integruese që do të
thotë aktivitete ku persona me aftësi të kufizuara dhe persona normalë
do të marrin pjesë së bashku. I thashë se ne në Caritas e kemi guxuar
këtë dhe se organizata mbështeti idenë që kisha dhënë për organizimin
e një evenimenti sportiv ku dy ekipe u formuan dhe përbëheshin nga
persona normalë e persona me aftësi të kufizuara. I shpjegova se sa
e rëndësishme ishte për qendrën që të merrte pjesë e të organizonte
evenimente të këtilla dhe se sa të lumtur ishin fëmijët tanë për njohjen
me fëmijët e gjimnazit të Fushë-Krujës. I thashë gjithashtu se sapo
fitova te “Bota e Ndryshimit” dhe se vitin tjetër do filloja një projekt

që do të ketë si qëllim pikërisht këtë, të integrojë personat me aftësi të
kufizuara në shoqëri përmes grupeve të integruara teatrore. I thashë
se këtë e kam pasur gjithnjë ëndërr e cila tani do të mishërohet. Pasi
më uroi për fitoren, Zonja TOPI, përsëriti edhe njëherë bindjen e saj
të plotë se personat me aftësi të kufizuara mund të jenë shumë krijues
dhe konkurues nëse u jepet mundësia për një gjë të tillë.
Tanimë jam i bindur se aftësia e kufizuar ka edhe një mikeshë tjetër
e cila mund të jetë shumë e dobishme në çështjet e lobimit për të
drejtat dhe gjithëpërfshirjen e personave me aftësi të kufizuara. Jam i
bindur që iniciativa e sportit të integruar ishte e duhur për integrimin
e personave me aftësi të kufizuara. Në sport ndodhin nganjëherë edhe
dëmtime por, kjo duhet marrë parasysh dhe askush nuk duhet trembet
nëse dikush bie ndonjëherë. Emocionet që ai ka marrë gjatë kohës që
është duke u stërvitur do të jenë të pa harruara për të, ndonjëherë janë
emocione që vetëm një njeri që ka bërë sport mund ti kuptojë. Dhe ai
njëri gjatë kohës që bën sport e mund paaftësinë e tij dhe fiton, ai është

i lumtur sepse është njëlloj si të tjerët. Fakti se u dëmtua pak nuk mund
të jetë ndalues për të riprovuar. Për ata që bëjnë sport e rëndësishme
është të përjetojnë emocione. Fakti është se vetë Endri, djaloshi që u
dëmtua në stërvitje, më kërkoi të luante në olimpiadë speciale duke
më thënë “profesor me merr në Olimpiadë të premtoj se nuk do të
vritem, do të kem kujdes.” Nga e kuptoi Endri rëndësinë e sportit? Nga
fakti se kishte jetuar emocionet e lojës, krahas aktivitetit që ne kishim
organizuar dhe ishte ai i sportit të integruar ku gjysma e ekipit ishte me
persona normal dhe gjysma persona me aftësi të kufizuara. Atje Endri
u ndje i barabartë me të tjerët e pikërisht për këtë edhe pse u vra gjatë
seancave stërvitore për Olimpiadë ai më kërkoi të luante përsëri.
Për ta mbyllur mendoj se shembulli i entuziazmit të Endrit tregon
rëndësinë e sportit dhe mendoj se kur ata janë të integruar. Me
pjesëmarrjen e njerëzve normalë rëndësia e tyre bëhet akoma më e
madhe sepse tregojnë barazinë midis njerëzve. Pikërisht për këtë Zonja
TOPI ka të drejtë kur thotë se aktivitete të sportit të integruar duhet të
mbështeten sa më shumë të jetë e mundur.
5

6
Ideale por...
Emirjeta UJKA
Shumë herë është folur për punësimin e personave me aftësi të
kufizuara dhe për dispozitat ligjore mbi punësimin e tyre që nuk
zbatohet aspak. Sipas këtij ligji në çdo 25 punonjës 1 punonjës duhet
të jetë me aftësi të kufizuara. Gjate kësaj kohe është hapur shumë
herë debati rreth zbatimit të këtij ligji. Opinionet janë të shumta por
e sigurt është se punësimi është mjeti i integrimit real të personave
me aftësi të kufizuara në shoqëri. Sipas disa personave ky ligj është
diskriminues për vetë personat me aftësi të kufizuar. Nëpërmjet këtij
ligji ata trajtohen si persona ndryshe nga të tjerët, ligji i punësimit
është mbrojtës dhe tregon se janë pjesë e barabartë e shoqërisë. Do të
bija absolutisht dakord me këtë këndvështrim nëse ne do të jetonim
në një vend të civilizuar madje do të shtoja se kjo është ajo ku ne
duhet të arrijmë, për punësimin e personave me aftësi të kufizuara të
mos nevojitet asnjë ligj favorizues për punësimin e këtyre personave.
Atëherë ne do të kemi arritur në pikën e një shoqërie të civilizuar e cila
nuk paragjykon nga pamja e jashtme apo nga paaftësia por që vlerëson
realisht një person për atë kontribut që mund te ofrojë pavarësisht
karakteristikave që ka. Punësimi është qëllimi madhor i të gjithë atyre
të rinjve me aftësi të kufizuar që janë pjesë e shoqërisë dhe që kërkojnë
të drejta të barabarta.
Por, për aq kohë sa paragjykimet vazhdojnë, heqja e ligjit për punësimin
e personave me aftësi të kufizuar duket utopike. Që të arrihet tek kjo

pikë nevojiten së ndërmerren disa hapa si:
Hapi i parë është arsimi gjithëpërfshirës i cili deri më sot akoma nuk është
arritur. Për ta kuptuar këtë mjafton një vëzhgim nga afër tek gjimnazi
“Shote Galica”, Fushë-Krujë. Aty do të shikoni se mungojnë rampat për
persona me aftësi të kufizuara në lëvizje. Praktikisht kjo do të thotë se
personat me aftësi të kufizuara në lëvizje por që kanë aftësi intelektuale
nuk kanë mundësi për të studiuar njëlloj si bashkëmoshatarët e tyre.
Kjo do të thotë që në të ardhmen nuk do të kenë të njëjtat mundësi
punësimi, pikërisht për këtë ligji i punësimit për personat me aftësi të
kufizuar nevojitet ende.
Një shembull tjetër konkret i paragjykimit vjen nga Fushë-Kruja, në
Qendrën Ditore ”Jetë në zhvillim”. Ne kemi aty dy klientë Gentian
dhe Elona Sulku, të cilët filluan shkollën normale në klasë të parë. Ata
kishin një prapambetje të lehtë mendore por mësuesi në vend që të
merrej me ta i tha nënës së tyre se ata janë të paaftë për shkollë duke
i dënuar në një jetë parazite pa obligime dhe impenjime. Unë jam i
bindur se nëse me këta njerëz do të punohej pak më shumë ata do të
ishin të aftë të dinin rregullat bazë të integrimit në shoqëri. Ata duke
qenë se kanë pasion kopshtarinë dhe kuzhinën do të mund të ishin të
aftë të frekuentonin dhe një shkollë profesionale, duke u bërë të aftë
të punesohen në të ardhmen, por për aq kohë sa të ketë paragjykime
në arsim do të ketë të tjerë si Elona dhe Genti që do të vazhdojnë të
mbeten të izoluar në shtëpi. Kjo tregon se heqja e ligjit për punësimin
e personave me aftësi të kufizuar sot është utopi.
Më lejoni tani të sjell një shembull konkret nga tregu i punës. Ne kemi
një koleg, Darjanin, i cili ka shumë dëshirë të punojë. Kjo ka ardhur
si rezultat i diskriminimit social në punët që ai ka kryer në Shqipëri.
Ai na ka treguar se është larguar nga një punë pikërisht se i prishte
imazhin me problemin e tij fizik. Kështu, kur atij iu dha mundësia e
punësimit në Caritas dhe në qendrën ku punojmë, ai e pa këtë si një
sfidë me të gjithë shoqërinë shqiptare. Darjani i cili ka vite që merret
me çështjet e aftësisë së kufizuar e dinte shumë mirë se ishte nga të
paktit e kësaj kategorie që kanë fatin të jenë të punësuar dhe dinte

8
se dështimi nuk do të ishte një punë e humbur vetëm por një shans i
humbur për integrimin e tij në shoqëri. Kjo duket dhe nga dashuria që
ai na jep ne. Ai është shumë i ngrohtë me kolegët sepse ata nuk janë
vetëm kolegë por simboli i fitores së tij. Sepse paaftësia mundet kur ti
je i integruar njësoj si të tjerët në shoqëri dhe kjo ndodh kur një person
ka detyrime dhe të drejta të barabarta në vendin e punës. Darjani e
ka arritur këtë duke qenë absolutisht i suksesshëm në ato që i janë
ngarkuar. Por Darjani është një rast i veçantë i ndihmuar nga fakti se ai
është rritur jashtë shtetit atje ku paaftësia nuk konsiderohet si tragjedi
por si karakteristikë. Dhe këtë parim të tij e ka dhe sot në jetën e tij të
përditshme. Darjani arriti të punësohet krahas arsimit dhe gjuhëve të
huaja që do të thotë se kishte ato aftësi me të cilat mund të konkuronte
në tregun e punës. Nëse ai do të kishte jetuar në Shqipëri nuk do të ishte
kaq krijues. Kjo për faktin se që në vitet e para të arsimit në Shqipëri
ai u ndesh me paragjykime që vinin nga problemi fizik që ai kishte.
Kjo detyroi dhe prindërit e tij për të emigruar, por një pjesë e madhe
e personave me aftësi të kufizuar në Shqipëri vazhdojnë ende të jenë
të diskriminuar dhe të izoluar dhe këtë e pranojnë dhe funksionarë të
lartë të ministrive përkatëse (MPÇSSHB si dhe Ministria e Arsimit dhe
Shkencës ). Kjo tregon se për momentin konkurimi i PAK në tregun e
punës në kushte të barabarta është i pamundur. Që të arrihet kjo duhet
që personat me aftësi të kufizuar të pranohen në shkollë normale, duhet
të kenë të njëjtat mundësi arsimi dhe duhet të investohet në drejtim të
shkollave profesionale, atëherë ne do të jemi fare afër pikës ideale që
presupozon konkurim të barabartë dhe pa ligje mbrojtëse për personat
me aftësi të kufizuar.
Ajo është ëndrra e të gjithëve!

Rehabilitim, progres dhe bashkëjetese
Albina DRAGUSHA
Treguesi i një shoqërie të emancipuar është fakti se si e vlerëson, trajton
dhe kujdeset per grupet vunerabël të popullatës e për më tepër për
personat me aftësi të kufizuara.
Është fakt që PAK përbëjnë një pakicë krahasuar me popullatën e gjerë
por pavarësisht nga kjo ata duhen konsideruar, respektuar dhe trajtuar
si gjithë njerëzit e tjerë.
9

0
Në qendrën tonë ditore “Jetë në zhvillim” në Aramerras, punojmë që të
arrijmë integrimin e tyre duke pranuar diferencat dhe duke ndërmarrë
hapa konkretë për zgjidhje më të mira. Secili person aty merr pjesë në
aktivitetin që shfaq më tepër interes dhe që mund të arrijë të bëjë më
mirë.
Në dhomën e punës së dekupazhit ne përgatisim kartolina të formateve
të ndryshme, zbukurojmë kuti bizhush, pjata, rregullojmë varse të
ndryshme për fëmijë dhe të rritur etj.
Kjo ka për qëllim të vlejë si një terapi për ato, duke mbajtur larg tyre
stresin, duke i bërë të ndjehen të vlefshëm dhe që mund të bëjnë diçka
që të tjerët e pëlqejnë.
Të punosh me këto persona duhet shumë durim dhe qetësi por në të
vërtetë theksoj se veç të tjerash është një kënaqësi shumë e madhe
sepse ata të duan në një mënyrë kaq të pastër, duke të buzëqeshur aq
ëmbëlsisht saqë pa kuptuar formohet një lidhje e fortë që nuk arrin si
ta shpjegosh dhe shpesh duket e pabesueshme.
Po të hedhim një vështrim mbi kohën kur personat u njohën me
qendrën dhe filluan ta frekuentonin atë vihet re një ndryshim shumë i
dukshëm. Fillimisht kishte nga ata që shfaqnin shumë rezistencë dhe
që nuk kishin dëshirë të vinin dhe të mësonin gjëra të reja, ata thjesht
kalonin kohën në një mënyrë monotone dhe të mbyllur në vetvete pa
dashur të krijonin kontakte të reja me asnjë njeri tjetër. Por krahas punës
sociale që është bërë, ata arritën të kuptonin rëndësinë e grupit dhe të
jetuarit në shoqëri. Tani punët janë të ndara por arritjet e përbashkëta,
fakt që evidenton se ata sillen si një ekip, gëzojnë për çdo produkt që
prodhohet sepse për ata çdo produkt që prodhohet nuk është thjesht
një produkt por është një fitore ndaj vetvetes.
Ajo që na bën të kuptojmë rëndësinë e punës por dhe përgjegjësinë e
atyre që në sytë e të tjerëve janë të “sëmurë” është pasioni me të cilën
ata kryejnë punën si dhe ankthi me të cilën ata presin vizitorët dhe
opinionin e tyre. Kur një vizitorë na jep opinione të mira ata gëzojnë

të gjithë. Kjo do të thotë se ata kanë nisur të kuptojnë marrëdhëniet
interaktive me shoqërinë, kanë nisur të kuptojnë se një punë vlen
kur vlerësohet edhe nga të tjerët. Kjo tregon se ata kanë kuptuar që
janë pjesë e një shoqërie dhe për të qënë të integruar duhet të jenë të
pranuar.
Nëse në fillim ata ishin të “vetmuar”, tani ata fillojnë të bisedojnë dhe
bashkëndajnë ëndrrat me njëri-tjetrin. Nëse në fillim ata besonin që
nuk bënin asgjë dhe prisnin nga unë që ti bëja gjërat, tani ata kanë
mësuar proceset e punës së tyre dhe duan të jenë pjesëmarrës në të
gjitha krijimet tona. Kjo nuk duhet parë vetëm në kontekstin e qendrës
por me një kontekst të përgjithshëm. Ata tani ëndërrojnë se mund
të bëhen realisht kontribuues në shoqëri duke gjetur një punë sepse
krahas punës së bërë në qendër atyre iu është rritur vetëvlerësimi
dhe vetëbesimi. Dhe kjo është fitorja më e madhe për ne, fakti që ata
njerëz të “frikësuar”, të pa integruar thuajse parazitë, tanimë janë një
pjesë potencialisht kontribuese për shoqërinë. Nëse ndihmohen ata
mund të jenë të dobishëm, nëse nuk paragjykohen ata mund të jenë
konkurues.

Këndvështrimi i prindërve.
Duke qenë në kontakt me këta persona që frekuentojnë qendrën tonë,
ne si punonjës jemi në kontakt të përditshëm dhe me familjet e tyre
që përveç faktit që na falënderojnë për punën e vështirë që bëjmë ato
familje karakterizohen nga momente stresuese gjatë jetës së tyre pasi
kjo vjen si rezultat i preokupimit të prindit se si do të rrisë fëmijën e
tij, si do të zhvillohet, a do të arrijë të arsimohet, si do të jetë e ardhmja
e tij, kush do të kujdeset për të kur prindërit të mos jenë më e të tjera
dilema si këto. Është normale që kur një fëmijë diagnostikohet si një
fëmijë me AK gjithë vëmendja përqendrohet tek ai për ta ndihmuar
atë. Prandaj shoqëria duhet të përballojë sfidat, të kapërcejë pengesa
dhe të mbështesë këta fëmijë dhe familjet e tyre sepse pa këto procese
nuk ka rehabilitim, progres apo bashkëjetesë...

Loja si element riaftësimi
Ardita KORRIKU
Një nga gjerat për të cilat terapisti duhet të informohet në mënyrë
konstante është jo se si luan fëmija por se si luan ai në lidhje me fëmijët
e tjerë. Modelet e lojës dhe të ndërveprimit me shokët konsiderohen të
pa pranueshme nga një pjesë e komunitetit por, mund të jenë shumë të
pranueshme në disa zona të tjera dhe është përgjegjësi e një programi
të suksesshëm terapeutik të mbajë aftësinë e një fëmije për të jetuar
midis shokëve të tij në komunitetin e tij. Prandaj nëse terapisti imponon
modele të sjelljes duke mos qenë koshient rreth modeleve të sjelljes që
fëmija ka gjetur në familje, komunitet apo lagje, mund të krijojë pasoja
shkatërruese për fëmijën edhe nëse mund të modifikojë disa sjellje.

Pyetja e parë është koha në të cilën fëmija luan në grup në një mënyrë e
cila përputhet me kërkesat e shokëve dhe komunitetit. Më pas pavarësisht
paaftësive në mësim apo vonesave shkollore që do të kenë dalë në pah,
terapia e lojës siç përshkruam edhe më sipër nuk duhet të merret me
trajtimin patologjik por, është më mirë ti përafrohet kësaj vështirësie
duke e trajtuar si një çështje arsimore apo kulturore e cila madje nuk
përbën asnjë problem por, thjeshtë është një mënyrë tjetër sjelljeje.
Nëse në të kundërt del në pah se fëmija nuk është i aftë të ndërveprojë
me shokët pasi ka një sjellje të ndryshme dhe të rrezikshme dhe nuk
pranohet nga shokët e komuniteti, atëherë me shumë mundësi fëmija
duhet të trajtohet me terapinë në grup (ku edhe shokët do të jenë të
përjashtuar dhe mund të jenë detaje suplementare në procesit e terapisë
Sherwood 1980)
Pyetja është në lidhje me njohurinë e eksperiencave të lojës që kërkohen
në lidhje me këta fëmijë që ata të mund të luajnë me fëmijët “normalë”

në mënyrë që një bashkim më i gjerë mësimorë mund të arrihet. Pritet
se fëmijët do të nxjerrin në pah ato sjellje të këqija të cilat janë të pa
tolerueshme nga shokët e tyre. Zakonisht grupe të vogla të terapisë së
lojës mund të zhvillojnë:
Një lojë bazuar në mendimin paraprak të terapistit se të gjithë fëmijët
kanë të njëjtat nevoja gjë që do të thotë se duhet të merremi me këto
nevoja bazuar më tepër në punën në grup sa në punën me individin.
Aty ku ndihet se disa nga ndërveprimet e shokëve do të shpejtohen,
ndihmon terapinë nëpërmjet imitimit dhe kundër-imitimit. Në
instancën e parë, një grup prej 3-4 fëmijëve shumë të rinj të cilët kanë
shfaqur të njëjtën vështirësi mund të sillen tek e njëjta procedurë në
grup zakonisht te ajo S-U apo U-S. Terapisti dhe bashkëpunëtori ose
asistenti i tij mund të zhvillojnë modele të një imponimi reciprok duke
të vendosur disa kufij të cilat ndihmojnë grupin të arrij ndryshimet
e nevojshme. Ky është një proces i ngadalshëm pasi fëmijët MR_DD
kanë tendencën zakonisht rreth lojës “paralele” por, kurë arrihet është
shumë efektiv.
Alternativa tjetër është e bazuar te fakti se shpesh është e vlefshme
të përzihen grupe fëmijësh me mënyra të ndryshme përballimi
(agresive kundër të rezervuarish apo pasive) sepse duket se fëmijët
mund të mësojnë diçka nga njëri-tjetri më lehtë nëpërmjet imitimit të
sjelljeve që duken të pranueshme dhe duke mënjanuar ato që duket se
shkaktojnë dënime apo ndërhyrje. Eksperienca e këtij grupi mund të
ketë një progres në një përafrim të lartë të specializuar në grup disi të
përngjashëm me nivelin S-S. Do të lehtësoj ofrimin e shërbimeve duke
u marrë me më shumë se një fëmijë në të njëjtën kohë e më pas duke u
bazuar te individi por duhet të pranohet se kjo arsye është sekondare
për të parë nevojat e veçanta të fëmijës së shqetësuar.
aspekte të ndarjes së shërbimeve.
trajnim. Në qoftë se eksperiencat e grupeve që përshkruam do të
bëheshin të mundura, është e qartë se numri më i madh i terapistave
të lojës duhet të jetë i disponueshëm. Është e pa logjikshme që gjatë
5

6
kësaj kohe të rritet numri i doktorëve, psikologëve apo individëve të
tjerë duke bërë një terapi loje të një kualiteti të lartë. Kërkimi i këtyre
individëve dhe zgjerimi i programeve e shërbimeve, është i tillë sa që
persona të trajnuar kohët e fundit mbi këtë shërbim nuk po ofrojnë
direkt shërbimin po për ta thënë më saktë e gjejnë veten në aftësi
të ndryshme administrative ku ata planifikojnë apo menaxhojnë
programet. Për këtë ne po përballemi me kontradiktën që persona
të trajnuar për të ofruar këtë shërbim nuk e ofrojnë atë e ndërkohë
nevoja për ofrimin e këtyre shërbimeve po shtohet. Natyrisht që
përgjigja rreth kësaj nuk është të nxirren jashtë programeve njerëz
me kualifikim të lartë pasi menaxhim-planifikimi apo administrimi
në programe të këtilla janë të rëndësishme. Zgjidhja duket se shtrihet
në një drejtim tjetër që do të thotë të fillojmë një trajnim të gjerë të
një personeli me nivel teknik që mund të marrë gjithnjë e më shumë
përgjegjësi në fushën e shërbimeve nën mbikëqyrjen e personelit me
një kualifikim të lartë. Aty ku vendimet kanë një impakt të rëndësishëm
si psh vendimi për të institucionalizuar një fëmijë, atëherë vendimi
duhet të merret nga persona me një kualifikim të lartë ose individë me
më shumë kompetenca. Është shumë e realizueshme të trajnosh një
numër të gjerë individësh për të kryer procedurat e terapisë së lojës të
cilat u përshkruan më sipër. Ekziston një trup i organizuar njohurish
me një organizim të mirë dhe procedura të hekurta ku vendimet e
individit nuk kanë impakt të madh te fëmija. Kjo të ngjan si një situatë
e parapërgatitore për profesionistin teknik i cili mund të vazhdojë
hapat e procesit nën mbikëqyrjen e profesionistit të nivelit të lartë. Në
këtë aspekt duhet përmendur fakti se grupe të tilla, me ata që mund të
cilësohen si ndihmës të terapisë së lojës bëhen madje edhe më efektivë
dhe janë të aftë të ofrojnë më mirë disa kërkesa të ndërveprimit një për
një dhe në të njëjtën kohë të merren me një grup të gjerë fëmijësh që
rritet dhe që kërkon këtë lloj ndihme.
Me këtë problem në mendje, ne ngritëm një procedurë e cila ishte
relativisht e suksesshme. Terapisti kryesor ngre një grup dhe kryen tre
ose katër sesione deri sa të sigurohet se klienti ka kuptuar plotësisht
kufijtë dhe në përgjithësi ka filluar të jetë pjesë e një procesi më të

ndërgjegjësuar e më të përcaktuar të terapisë së lojës pavarësisht,
metodës e cila përdoret. Në këtë pikë individët më pak të trajnuar
përfshihen në sesionet terapeutike dhe mbahen si bashkë-terapist për
1ose 2 sesione shtesë sepse mund të ketë disa persona me formim të
ndryshëm në terapi. Në atë pikë terapisti kryesorë tërhiqet dhe ai më
pak i kualifikuar vazhdon sesionet ende nën mbikëqyrjen e terapistit
kryesorë por, duke pasur përgjegjësinë për menaxhimin e seancave
dhe për vendosjen e procedurave terapeutike. Është treguar se ky lloj
transferimi funksionon pa probleme dhe se ka pak vështirësi për të bërë
transitcionin por në kushte të tjera ekzistojnë më pak vështirësi pasi
pacientët nuk krijojnë ndonjë besnikëri apo shpërngulje të afeksioneve
i cili ndodh në mardhëniet një për një. Nëse një Bashkë-Terapist do të
jetë në krye ai duhet të përfshihet që nga fillimi si Bashkë-Terapist në
mënyrë që çdo problem që do të dalë rreth ndërtimit të raportit fillestar
të mund të trajtohet. Një nga mënyrat më efektive të mbikëqyrjes duke
marrë në konsideratë edhe limitet kohore është vendosja e seminareve
mësimore ku mbikëqyrja nuk kryhet vetëm nga trapisti kryesorë por,
edhe nga të gjithë bashkëterapistët pjesëmarrës të cilët bisedojnë, pyesin
dhe merren me mënyra të ndryshme përafrimi. Kjo mënyrë mbikëqyrje
lejon një rishikim të menjëhershëm të ndërveprimeve terapeutike pa bërë
kërkesa komplekse në kohë. Sesionet mbikëqyrëse duhet të bazohen mbi
vlerësimin e procedurave dhe mbi kuptimin logjik sepse disa procedura
të caktuara funksionojnë me disa fëmijë dhe kriteri kryesorë duhet të jetë
çdo gjë e cila funksionon. Prandaj nëse terapisti kryesorë do të zhvillojë
një trajnim reth një grupi terapistësh teknikë që mund të ndjekin koncepte
specifike të bazuara në logjikë sesion pas sesioni, dhe që mund të marrin
ndërhyrje mbikëqyrëse aq sa të përmirësojnë arsyetimet e tyre, dhe
nëse ata mund të mësojnë se si ta transmetojnë këtë tek fëmijët atëherë
është e mundur të arrihet numri më i madh i mundshëm i fëmijëve me
numrin më të madh të mundshëm të personelit. Avantazhet më tepër
që trajnimi ndër-disiplinor ka janë aftësitë personale të cilat ndihmësit
mund ti përdorin dhe ti shfaqin përsa i përket qëllimeve të klientit.
Kështu që një kategori e gjerë studentësh nga infermieria, puna sociale
apo zhvillimi i fëmijëve mund të shtohen të gjithë te terapia e lojës
nëpërmjet trajnimeve të mëparshme.

8
Nuk besoj se jam hero
Darjan KONOMI
Përpara disa ditësh Fondacioni Vodafone publikoi rastet e suksesshme
të punësimit në vendin tonë. Dhjetë persona me aftësi të kufizuara
publikuan në një libër historitë e tyre duke dhënë një mesazh të qartë
optimizmi edhe te gjithë të tjerët se një PAK mund të punësohet nëse i
jepet mundësia për të treguar aftësitë e tij. Kjo është diçka absolutisht
normale. Është një shenjë barazie dhe integrimi në shoqëri. Punësimi
për mendimin tim është i vetmi fakt që të integron plotësisht në
shoqëri. Të tjerat nuk vlejnë as shkolla as intelekti nëse një personi
nuk i jepet mundësia për të treguar aftësitë e tyre. Atëherë të gjitha
studimet shkojnë kot dhe asgjë nuk vlen. Deri këtu mendoj se të gjithë
bien dakord, nuk ka asgjë për tu habitur është logjika e përgjithshme.
Diku këtu fillon dhe problemi i mentalitetit shqiptar përsa përket aftësisë
së kufizuar. Mentalitet, që nga eksperienca personale e aktivizimit tim
në shoqëri ka dy opinione për të cilat unë nuk bie dakord absolutisht.
Njëri është ai që thotë se një person me aftësi të kufizuara nuk është i
aftë të punojë e kontribuojë njësoj si të tjerët, nuk është i aftë të mbajë
as veten e tij në këmbë etj por, sidoqoftë ai punon sepse e punësojnë
për arsye humanizmi. Këtë e kam dëgjuar shumë rrallë në vendin ku
punoj dhe mendoj se me punën e zhvilluar u kam treguar kolegëve dhe
bashkëpunëtorëve se vlej njësoj si të tjerët.
Por, nëse ky është një opinion tjetri është po aq diskriminues sa i pari. Ai
ka të bëjë me fjalën hero që edhe atë e kam dëgjuar si në ambientin tim

të punës si edhe në disa raste të tjera dhe mua më irriton po aq shumë
sa kur më thonë se unë nuk mbaj dot veten. Fjala hero duket e bukur
në dëgjim të parë por, është raciste sepse nëse unë jam hero kur kryej
një punë si çdo njëri tjetër atëherë do të thotë se ata që më thërrasin
hero nuk besojnë realisht se unë jam i barabartë me të tjerët. Nëse për
një njeri normal puna është diçka nomade për mua që kam një paaftësi
fizike nuk duhet të jetë heroizëm por do të jetë një gjë normale dhe në
këtë rast do të flasim realisht për barazi e për një shoqëri të emancipuar
ku çdo qytetar i saj mund të dashurohet, të punojë e jetojë normalisht.
Nuk jam hero dhe nuk dua të jem asnjëherë, të paktën gjatë kohës që unë
bëj atë që bëjnë të tjerët dhe asgjë më tepër. Kam ambicie për të lënë diçka
pas, për të qenë protagonist në jetë por, kjo është ambicie që mund të
ketë çdokush. Pra, në vend që disa njerëz të na thërrasin heronj ata duhet
të lobojnë për arsim gjithëpërfshirës dhe për tu zbatuar legjislacioni i
punësimit për personat me aftësi të kufizuara. Aftësia e kufizuar në
Shqipëri nuk ka nevojë për fjalë të bukura, ato nuk kanë zgjidhur asnjëherë
probleme po për zgjidhje konkrete. Nuk besoj se funksionarë të lartë të
Ministrisë së Arsimit kanë të drejtë të përloten për rastet e suksesshme
të aftësisë se kufizuar kur sot e kësaj dite në shkollat e kopshtet shqiptare
shumë prej personave me aftësi të kufizuara diskriminohen e madje në
disa raste as nuk lejohen të frekuentojnë shkollat normale.
Nuk jam dhe nuk dua të jem hero për aq kohë sa unë punoj dhe bëj atë
që bëjnë të gjithë qytetarët e këtij vendi. Por, me siguri dua që ato raste
të publikuara të mos përbëjnë më lajm pas 20 apo 30 vitesh sepse vetëm
atëherë ai brez i të rinjve me aftësi të kufizuara që ka filluar sot betejën
do ta ketë fituar atë së bashku me gjithë shoqërinë shqiptare. Që ne të
fitojmë, mbi të gjitha duhet të mundim mentalitetin që heronj apo të
paaftë na trajton si njerëz ndryshe. Nëse nuk ndryshon ky mentalitet
atëherë asgjë nuk do të arrihet sado që koha të kalojë. Pikërisht për këtë
dua të ftoj gjithë ata që sot gjenden në këtë betejë të fillojnë të reagojnë
karshi fjalëve të bukura dhe të luftojnë për zgjidhjet konkrete për të cilat
realisht ka nevojë aftësia e kufizuar si punësim, arsim gjithëpërfshirës dhe
integrim social, nuk jemi dhe nuk duhet të quhemi heronj por qytetar.
9

0
Përqasja sociale ndaj personave
me aftësi të kufizuara
Aleksandra META
Përqasja sociale e personave me aftësi të kufizuara është një tematikë e
gjerë e cila kërkon nivele të ndryshme arsyetimi dhe ndërhyrje në disa
fusha për të arritur përmbushjen e qëllimit final, integrimin e tyre me
të drejta të plota në shoqëri.

Nuk i takon kompetencave të mia që të cilësojë një fushë si prioritare
dhe një tjetër si më pak prioritare por mendoj se ndryshime të dukshme
dhe arritje në nivel kombëtar e më gjerë nuk mund të realizohen pa
një multipartneritet midis strukturave qeverisëse – organizatave të
shoqërisë civile - grupit të interesit që bashkëpunojnë për një qëllim të
përbashkët.
Bazuar në eksperiencat e vendeve të zhvilluara Europiane, edhe
Shqipëria ka bërë hapa përpara për arritjen e standardeve në fushën
e aftësisë së kufizuar. Gjithsesi akoma mbetet shumë për të bërë dhe
për të ndryshuar. E them këtë pasi Shqipëria ndodhet akoma në nivelet
e përpjekjeve për mbrojtjen e të drejtave të personave me aftësi të
kufizuara, ndërkohë që modelet Europiane promovojne vlerat e këtyre
personave. Ne nuk mund të flasim për Integrim dhe Gjithëpërfshirjen
e këtyre personave, për aq kohe sa diskriminimi vazhdon të jetë i
pranishëm. Në këtë kontekst vështirë të arrihen rezultate konkrete
në funksion të integrimit të PAK në komunitet apo për më tepër të
arrihen standade të tilla si promovimi i vlerave të personave me aftësi të
kufizuara. Fatkeqësisht diskriminimi është një ndër fenomenet sociale
i pranishëm gjerësisht në shoqërinë shqiptare, është i diskriminuar
çdokush me karakteristika ndryshe edhe nëse është plotësisht i aftë apo
i talentuar. Përballë një realiteti sa meskin aq dhe konservator, personat
me aftësi ndryshe ndihen gati të detyruar të mos shfaqin aftësite e tyre
pasi shpesh u duhet të përballojnë me kurajo dhe vetëbesim rrezikun e
trajtimit nga shoqëria si objekt diskriminimi. Mungesa e qasjes sociale
ndaj personave me aftësi të kufizuara që kryesisht vërehet në zonat
rurale, është përgjegjës për shkatërrimin e ekuilibrave shpirtëror dhe
psikologjikë të familjarëve të personave me aftesi të kufizuara si dhe te
individëve me aftësi ndryshe të cilët shpesh janë të detyruar të pranojnë
izolimin dhe fatin e tyre të “pa ndryshueshëm”.
Edhe pse vitet e fundit janë identifikuar përpjekje serioze në luftën
kundër diskriminimit ndaj personave me aftësi të kufizuara me synim
ndërtimin e një shoqërie të hapur dhe që mirëpret e kujdeset per
grupet vulnerabël, duhet që të promovohet si prioritet i strukturave

të qeverisë qëndrore dhe vendore ndërmarrja e masave për zbatimin e
politikave të hartuara me qëllim eleminimin e diskriminimit në shoqëri.
Në këtë kontekst, një rol shumë evident kanë ndërmarrë organizatat
e shoqërise civile të cilat me nismat e tyre kanë arritur të përfshijnë
grupet e interesit në përpjekjet për të ndërtuar një komunitet sa më
gjithëpërfshirës ku diversiteti vlerësohet si vlerë sociale dhe personat
ndryshe janë promovues të vlerave dhe kapaciteteve të tyre.
Ndërkohë që shteti harton politikat sociale për perosnat me aftësi
ndryshe janë organizatat e shoqërise civile që vënë në jetë dhe e bëjnë
të prekshme përfshirjen sociale të perosnave me aftësi ndryshe. Në
këtë kuadër nuk mund të lëmë pa përmendur rolin e padiskutueshëm
të medias vizive dhe të shkruar e cila nëpërmjet funskionit të saj duhet
të ofrojë hapësira konkrete në prezantimin dhe përcjelljen te publiku i
gjerë i problematikave që rëndojnë mbi PAK si dhe familjet e tyre dhe
njëkohësisht të shërbejë si një dritare për sensibilizimin dhe promovimin
e të drejtave të PAK. Mirëpo ne jetojmë në një kohë ku dinamika e
problemeve të shumta sociale dhe instrumentalizimi i medias po bën
të venitet çdo ditë e më shumë roli social i medias. Përveç kësaj, shpesh
informacioni i dhënë nga media mund të jetë i cunguar ose i paqarte
për publikun e gjerë. Ka akoma persona me aftësi ndryshe që nuk
njohin të drejtat e tyre ashtu sikurse ka individe që i njohin por nuk
arrijnë ti plotësohen kushtet për të patur një mënyrë jetese ndryshe,
një jetë impenjative nëpërmjet studimit apo punësimit.
E në këtë mori problemesh, nevojash dhe domosdoshmërisht të
individeve me aftësi ndryshe janë organizatat e shoqërisë civile si
Caritas Shqiptar që përpiqen dhe luftojnë çdo ditë për të përmirësuar
jetën e këtyre personave nëpermjet aktiviteteve integruese dhe nismave
lobuese.
Ende në shoqërine shqiptare, aftësia ndryshe e individëve vlerësohet si
paaftësi dhe paaftësia e shoqërise për të kuptuar se këto individe kanë
të drejta të barabarta me çdo qytetar të vendit, quhet aftësi.

Puna dhe vetëvlerësimi
D.K.
Puna është një faktor shumë i rëndësishëm për të gjithë njerëzit, mjeti
nëpërmjet të cilës të gjithë jetojnë emocione të çdo lloji. Për të kuptuar
se sa e rëndësishme është puna mjafton të shohim disa nga njerëzit
me të mëdhenj të botës. Aristotelis Onasis vazhdoi të punonte deri në
ditët e fundit të jetës së tij pasi besonte se puna të jep energji.
Shëmbuj të tillë tregojnë se puna është shumë e rëndësishme për të
gjithë e imagjinoni pak se sa e rëndësishme është për personat me aftësi
të kufizuara. Për këta të fundit puna dhe marrëdhënia me kolegët është
gjithnjë e një rëndësie të veçantë, nuk është vetëm mjeti për të pasur te
mira materiale por njëherazi është edhe faktor për integrimin e tyre në
shoqëri njësoj me të tjerët. Pra, praktikisht punësimi për një person me
aftësi të kufizuara është mbi të gjitha mposhtja e paaftësisë së tij. Për këtë

arsye personat me aftësi të kufizuara të paktën ata që arrijnë të kuptojnë
rëndësinë e punësimit janë shumë të përgjegjshëm me punën e tyre. Ne
Shqipëri, personat me aftësi të kufizuara janë ende sot një nga shtresat
më të diskriminuara të shoqërisë dhe çdo shans punësimi për ta mund të
jetë mundësia e vetme për një jetë normale dhe të integruar.
Nga eksperienca personale mund të them se Shqipëria është një vend
ku imazhi vlen shumë. Per personat me aftësi të kufizuara beteja e parë
që duhet të fitojnë për punësimin e tyre qëndron në përballjen me këtë
mentalitet degradues. Nese punëdhënësi ofron një mundësi punësimi vetë
perosni me aftësi të kufizuara ndihet dyfish i lumtur pasi punëdhënësi i tij
e ka gjykuar në një kontekst të përgjithshëm duke e vlerësuar dhe trajtuar
atë si një pjesë të barabartë të shoqërisë. Kjo është diçka që vetë personi me
aftësi të kufizuara nuk e harron kurrë sepse e di që sfida nuk është vetëm e tij
por edhe e punëdhënësit që i ka dhënë mundësinë për të shfaqur vlerat e tij
në një shoqëri paragjykuese ku shpesh këta individe nuk merren në punë.
Momenti i punësimit bëhet një moment shume domethënës pasi të është
dhënë mundësia të tregosh se vlen. Nga përvoja ime personale mund të
them se e dija që me punë duhet ti bindja të gjithë rreth aftësive të mia
pasi ende ka njerëz që mendojnë se punësimi i personave si unë nuk
mundësohet mbi një konkurim të drejte dhe më shanse të barabarta.
Në këtë pikë mardhënia me kolegët bëhet shumë e rëndësishme madje më e
rëndësishme edhe se mardhënia me familjen. Respekti i tyre për personin me
aftësi të kufizuara është një fitore njerëzore e pa krahasueshme me asgjë tjetër.
Respekti në ambientin e punës dhe vlerësimi i kolegëve është për një person
me aftësi të kufizuara faktori kryesor që ndikon në rritjen e vetëvlerësimit.
Kur personi me aftësi të kufizuara ka fituar respektin e kolegëve do të thotë
se ka mundur paragjykimet e momenteve të para atëherë kur mund të jetë
parë prej tyre me dyshim e mosbesim për aftësitë e tij profesionale. Kjo
bëhet për personin me aftësi të kufizuara një burim lumturie që ai ja kthen
kolegëve me një dashuri të veçantë, ai shprehet, falenderon , përgezon sepse
për të ata që e pranojnë janë persona realisht të veçantë.
Punësimi është integrim, respekti i thjeshtë lumturi sepse për ata që
kanë një kufizim lumturia vjen me shpejt.

Eksperienca ime me pikturen
Darjan KONOMI
Piktura ka qenë gjithnjë një nga mësimet që nuk dëshiroja të bëja, arti
më tërhiqte por piktura jo, ishte art që nuk e njihja e nuk dija ta vlerësoja
fare. Në gjimnaz (Mastioridhu kështu e kishte emrin mësuesja ime e
pikturës) më kishte dërguar disa herë në drejtorì dhe kjo sepse karshi
atij mësimi isha aq indiferent sa që e nervozoja shumë. Por, si një shpirt
rebeli preferoja pasojat e drejtorisë se sa të ndiqja me seriozitet një
mësim për të cilin nuk kisha asnjë interes. Përse je kaq i papërgjegjshëm
më thoshte disa herë Mastoridhu dhe unë i përgjigjesha se nuk e kam
me të por me mësimin. Ndonjëherë kur e nervozoja tej mase pasojat
ishin të mëdha, drejtorì.
Por koha e vitet kalojnë, disa herë në jetë na kërkohet të bëjmë gjëra
të cilat nuk na pëlqejnë dhe kjo ndodhi edhe me mua kur mu caktua
si përgjegjësi sektori i pikturës në Qendrën ditore “Jetë në Zhvillim”.
Mendoja se nuk do isha i aftë të menaxhoja një sektor pune për të cilin
nuk e kisha aspak idenë. Mendoja se dështimi im do të ishte shumë i
madh e do më linte një shije shumë të keqe, mendoja pikë së pari se
nuk kisha aftësitë e duhura për të asistuar ata persona. Siç thashë edhe
më parë, në jetë bëjmë edhe gjëra të cilat nuk i dëshirojmë kështu që
duhej të zbatoja urdhërin dhe të ngrija ose të paktën të përpiqesha të
ngrija sektorin e pikturës. U nisa të kërkoj për vullnetarë por e vështirë,
mendova atëherë se ajo që kishte rëndësi ishte të gjeja persona edhe
kundrejt një pagese, mjafton që të paktën objektivi i realizimit të
pikturave të arrihej me çdo kusht.
5

6
Atëherë pas shumë kërkimesh, refuzimesh dhe ankthi u gjet një zgjidhje
në fund të tunelit, një person që do më ndihmonte nga familja e që do
të bënte procesin e vlerësimit.
Në këmbim unë do të bëja disa përkthime falas. Kur u arrit ky akord
mendova se tanimë mund të qetësohesha disi pasi do te kisha një
profesionist nga pas dhe nuk do tallesha aspak me klientët e qendrës.
Kjo siguri u bë edhe më e madhe kur personat që do të vlerësonin se
kush ka aftësi e kush jo u bënë dy. Kur dërgova për vlerësim dosjen e
punimeve të para dridhesha nga emocionet sepse doja të dija se çfarë
mund të arrihej konkretisht. Duhet pranuar se kisha fat, Lulëzimi
sipas Zonjës Serjani ishte talent dhe mund të provoja fare mirë ta lija
në telajo. Gjithashtu ajo evidentoi edhe tre katër persona të tjerë që
me punë mund të arrinin diçka modeste por sidoqoftë do arrinin të
realizonin një punë të tyren.
Kur filluam pikturën e parë kisha shumë frikë dhe aty mu kujtua trajneri
im i futbollit Jani i cili na fliste për rëndësinë e grupit. I thashë edhe unë
pjesëmarrësve të grupit tim të vërtetën se me pikturën kurrë deri atëherë
nuk isha marrë por, kisha siguruar ndihmën teknike për ti ndihmuar.
U pamë në sy e vendosëm se kjo mund të realizohej duke punuar në
grup. Kur filluam pikturën e parë të gjithë morën pjesë hodhën nga një
penel teksa unë po vëzhgoja duke ecur rreth dhomës. Kopështi, pema
e lumi dolën të gjitha mirë dhe ajo që më bëri përshtypje është se kur
puna mbaroi ne u përqafuam të gjithë dhe kuptuam se ajo që arritëm
ishte diçka shumë e rëndësishme. Ne i mundëm emocionet, frikën
dhe fëmijët e mi kuptuan se të jesh i integruar e të punosh në grup
është e rëndësishme. Kjo ishte një arritje edhe për mua sepse qëllimi i
kësaj qendre është integrimi social i personave me aftësi të kufizuara
mendore dhe unë e kisha arritur këtë duke i dhënë të kuptojnë fëmijëve
të mi se ne ishim një grup.
Më pas Lulëzimi, talenti ynë më i madh, filloi të bënte pjesën më të
madhe të pikturave që nga të gjithë shiheshin me adhurim dhe i jepnin
edhe vetë atij kënaqësinë që buronte nga fakti se për herë të parë talenti

i tij që deri atëherë ishte i “izoluar” brenda katër mureve, të adhurohej
edhe nga të tjerët. Ai e kuptonte këtë dhe unë përpiqesha me shenja
(pasi ai është shurdhmemec) ta bëja të kuptonte se puna e tij vlente. Sa
herë që dikush lavdëronte punën e Lulëzimit të gjithë edhe unë edhe
fëmijët e tjerë gëzoheshim. Lulëzimi ishte “kapiteni” por, ne bashkëndanim
me të suksesin.
Më pas erdhi koha për t’u provuar në telajo Blerimi dhe Enkelejda,
edhe ata të dy ja dolën mbanë. Natyrisht pikturat nuk ishin të të njëjtit
nivel por, sidoqoftë tregonin një punë të bërë me seriozitet dhe një
paraqitje dinjitoze. Kur pashë se tre nga pesë që kisha në grup kishin
ndjerë emocionet e të punuarit në telajo si dhe emocionet e një vepre
të përfunduar me krenari thosha se ne atë dhomë pjesa më e madhe e
klientëve, e fëmijëve të mi ja kishin dalë mbanë. Kur vizitorë të ndryshëm
na vizitonin, unë thosha me krenari se Lulëzimi ka bërë pjesën më të
madhe por, edhe Blerimi me Enkelejdën kishin që në tremujorin e parë
nga dy vepra të përfunduara. Edhe ata mund të krenoheshin e të dilnin
në foto pranë veprave apo arritjeve të tyre.
Mbeteshin ende dy persona për të dhënë sfidën me telajon, Armando
dhe Genti. Armando punonte gjatë gjithë kohës edhe pse ka një
problem dhe me vështirësi përdor lapsin e penelin. Por, gjithnjë në
të tilla raste më kujtohet se si u soll me mua trajneri im Jani duke
më inkurajuar në momente të vështira atëherë kur luaja futboll. Më
inkurajonte gjithnjë e më thoshte se një ditë do të luaja edhe unë gjë
që ndodhi. Kështu i thosha edhe unë Armandos: “Vazhdo të përpiqesh
dhe edhe ti do arrish të futesh në telajo” dhe ashtu ndodhi. Fati desh që
të na vijë një vajzë vullnetare me emrin Stela që kishte studiuar pikturë,
e cila menjëherë evidentoi problemin e Mandit që kishte të bënte me
llogaritjen e saktë të fletës dhe telajos e më pas dhe me vështirësinë
në përdorimin e penelit. I thashë Stelës se i kisha premtuar se dikur
do të punonte në telajo dhe se gjatë kohës që gjendej edhe ajo aty
duhet ta provonim. Stela i dha Armandos një penel dhe e la të punonte
në fletë për tu ushtruar e më pas e ndihmoi të vizatonte objekte në
madhësinë e duhur. Armando u bë kështu i katërti nga pesë personat e

8
grupit që pikturoi në telajo një vazo me lule. Një pikturë modeste por,
njëkohësisht edhe të rëndësishme në aspektin moral pasi ai arriti me
shumë punë të realizonte një pikturë.
Emocioni i Mandit u bë akoma edhe më i madh në momentin kur
mamaja e tij bëri një vizitë në dhomën tonë së bashku me vllain e
tij. Mamaja e Mandit që e dinte problemin e tij fizik dhe vështirësitë
me përdorimin e gjymtyrëve, e puthi entuziaste dhe e inkurajoi të
vazhdonte. Armando i lumtur buzëqeshi dhe i tha: “Mami unë nuk bëj
vetëm pikturë por, luaj futboll e teatër”. Të nesërmen erdhi dhe i lumtur
më tha “Mamit dhe vllait i pëlqeu shumë piktura ime” ju përgjigja se
njerëzit që përpiqen arrijnë të kenë sodisfaksione.
Të gjitha këto momente dhe lëvdatat e vizitorëve vendas e të huaj që
e panë dhomën e pikturës na bëjnë të besojmë se të gjithë e fituam
betejën tonë sepse tejkaluam vetveten duke u bere ambasadorë te idesë
se diversiteti është vlere dhe se çdo njeri mund ti arrijë qëllimet nëse
përpiqet seriozisht.
Shumë herë gjatë kësaj periudhe më është kujtuar Masturidhu ajo
që shumë herë më kishte çuar në drejtorì për indiferencën time ndaj
pikturës. Imagjinoj se do qeshte shumë nëse do ti thosha që kisha një
rrugëtim të suksesshëm si përgjegjës i sektorit të pikturës në një qendër
ditore për PAK mendore.

Jeta vazhdon…
Mos lejo që të braktisesh
por hap shpirtin
e aty do të gjeshë lumturinë.
Mos u kufizo nga karrigia jote
sepse ti ke krahë të fluturosh
nuk të duhen sy që të shohësh
e të ndihesh i qetë
por vetëm zemrën ta kurosh
mendo pozitivisht
sepse të gjithë të duan
e nuk mendojnë për pamjen tënde
por vetëm pëllumbat
që dalin nga thellësia e zemrës tënde
E nëse ke menduar se për ty bota nuk ekziston
atëhere duhet të mbyllesh sytë se jeta vazhdon...
H.Q, Shkolla ”Salo Halili”, Shkodër
9
të gjithë të barabartë…
I mbyll sytë dhe shikon,
botën në mëndjen e tij.
aty gëzon, aty feston
se është femijë...
I mbyll sytë dhe mendon,
pse nuk jam edhe unë,
si fëmijët e tjerë
që kënaqen kaq shumë..?
I mbyll sytë dhe menjëherë,
lotët mbështjellin fytyrën e tij
se edhe ai ka ndenja
se edhe ai është fëmijë.
e.H, Shkolla ismail Qemali,
Shkodër

0
Jeto...
Jeto, asnjëherë jetën mos e përbuz
Nëse je vetëm dhe pa asgjë
Mos harro, ke akoma jetën tënde
Mos thuaj jo, jepi nocion çdo ëndrre
Nëse të tjerët të përçmojnë
Mos u dëshpëro
Ato po gabojnë.
Nëse dikush të shpreh një gjest mirësie
Ktheja edhe ti me gjest dashurie
Nëse sheh dikë që qan
Fshija lotët, largoje urrejtjen që në zemër mban
Nëse sheh dikë që qesh
Qesh edhe ti bashkë me të
Jeto i lumtur
R. K, Shkolla ”Jaho Salihi”, Shkodër
Jetën ta shijosh....
Mos duhet të jetoj në errësirë?
Të fshihem nga të gjithë dhe gjithçka?
Mos duhet të kem turp që dua të mësoj?
s’mund të dal as në rrugë
se të gjithë më tregojnë me gisht
e thonë ”shikoni si është ai...”
jam njeri si të gjithë
kam zemër, ndjenja dhe dëshira
dua që të kem një të ardhme
e të jem i zoti i vetes
dua të kem vlerë për shoqërinë ku jetoj
dua .... dëshiroj .... ndoshta do të mbeten vetëm pengje në zemër
por duhet të ëndërrosh e të kesh dëshira
që të dish që edhe ti
si të gjithë të tjerët
Jetën ta shijosh
i.K, Shkolla Speciale, Shkodër