magdalena urbaniak analiza porównawcza zawartości dioksyn i ...

WSTĘP
1.6. ZBIORNIKI ZAPOROWE JAKO EKOSYSTEMY SZCZEGÓLNIE NARAŻONE
NA ZANIECZYSZCZENIA ZWIĄZKAMI PCDD, PCDF I PCB
Ekosystemami szczególnie narażonymi na zanieczyszczenia związkami PCDD,
PCDF i PCB są nizinne zbiorniki zaporowe. Jedną z przyczyn takiego stanu jest ich
lokalizacja - w najniższych punktach krajobrazu, w znacznej odległości od źródeł
zasilających rzekę, najczęściej w środkowej lub przyujściowej części dorzecza.
W efekcie tylko nieznaczna cześć ładunku PCDD, PCDF i PCB pochodzi ze zlewni
bezpośredniej zbiornika; większość jest doprowadzana głównymi dopływami z całego
obszaru dorzecza zamkniętego stopniem wodnym. Stąd zbiorniki zaporowe funkcjonują
jako odbiorniki zanieczyszczeń z obszaru znacznie większego, w porównaniu do zlewni
naturalnych jezior co wpływa to na ich znaczną wrażliwość na procesy zachodzące w
zlewni (THRONTON I IN., 1990).
Z kolei, charakterystyka limnologiczna zbiorników zaporowych, będąca
konsekwencją przerwania kontinuum rzeki stopniem wodnym, wpływa na spowolnienie
prądu wody i obniżenie jej siły nośnej. Konsekwencją tego jest nasilenie procesu
sedymentacji materii grubocząsteczkowej (zwłaszcza w górnej części zbiornika,
o charakterze półrzecznym) jak i drobnocząsteczkowej (zwłaszcza w dolnej części,
o charakterze jeziornym) na powierzchni której zaadsorbowane są związki PCDD,
PCDF i PCB. Prowadzić to może do okresowego zatrzymania nawet do 90% całkowitej
ilości dopływającej materii, przy czym wielkość ta jest funkcją czasu retencji wody
w zbiorniku, głębokości zbiornika oraz ilości dopływających do niego ładunków materii
organicznej. Dodatkowo gromadzenie osadów dennych sprzyja tworzeniu gradientu
parametrów fizycznych i chemicznych w zbiorniku decydujących o przebiegu procesów
biologicznych, w tym biodegradacji, w różnych jego częściach (WIŚNIEWSKI, 1995).
Kolejnym czynnikiem wpływającym na wrażliwość ekosystemu zbiornika
zaporowego są wysokie amplitudy wahań poziomu wody. Uniemożliwiają one
wykształcenie się i rozwój roślinności naczyniowej oraz związanych z nią organizmów
bentosowych i mikoorganizmów. Wpływa to na zmniejszenie bioróżnorodności
a w konsekwencji odporności ekosystemu zbiornika na stres wywołany dopływem
związków PCDD, PCDF i PCB.
- 28 -