magdalena urbaniak analiza porównawcza zawartości dioksyn i ...

WSTĘP
(ang. dioxin-like PCB). Należą tu izomery non-ortho i mono-ortho, tj. nie podstawione
w pozycji ortho lub podstawione tylko jednym atomem chloru w pozycji ortho (Rys. 7).
Kongenery te charakteryzują się płaską (planarną) budową, warunkując w ten sposób
toksyczne oddziaływanie, podobne do 2,3,7,8-tetrachlorodibenzo-para-dioksyny.
Należy zaznaczyć, iż siła toksycznego oddziaływania 2,3,7,8-podstawionych PCDD,
PCDF i dl-PCB jest różna, zależna od rodzaju kongeneru, ilości atomów chloru
i sposobu ich ułożenia w cząsteczce. Związkom PCDD, PCDF oraz PCB przypisuje się
tzw. toksyczność strukturalną, charakteryzowaną tym, że organizmy żywe rozpoznają
molekuły tych ksenobiotyków jako molekuły tlenu i aspirują je jako tlen,
rozprowadzając krwiobiegiem po całym organizmie. Mechanizm ich toksycznego
działania warunkowany jest indukcją enzymów metabolizujących ksenobiotyki
(monooksygenaz) poprzez wiązanie z cytozolowym arylowęglowodorowym receptorem
białkowym (Ah-receptorem). Następnie powstały kompleks ksenobiotyk-receptor
białkowy zostaje przeniesiony do jądra komórkowego, gdzie indukuje zmiany materiału
genetycznego (STRUSIŃSKI I IN., 2001; PFLIEGER-BRUSS I IN., 2006).
Objawami zatrucia PCDD, PCDF i dl-PCB są spadek masy ciała,
spowodowany zanikiem masy mięśni i tkanki tłuszczowej, zaburzenia miesiączkowania
oraz endometrioza u kobiet, neurobehawioralne efekty rozwojowe, obniżenie
reproduktywności poprzez obniżenie ilości i jakości spermy u samców, upośledzenie
odporności humoralnej i komórkowej i związany z tym wzrost podatności na choroby
infekcyjne, powiększenie tarczycy, zapalenie oskrzeli, uszkodzenie wątroby. U
noworodków kobiet zatrutych omawianymi związkami obserwowano obniżoną masę
urodzeniową ciała, przebarwienie skóry i błon śluzowych, obrzęk twarzy, przerost
dziąseł, wytrzeszcz oczu oraz upośledzenie procesu mineralizacji kości czaszki
(MAKLES I IN., 2001).
Dotychczasowe badania kliniczne potwierdzają, że PCDD, PCDF i dl-PCB
wykazują działanie mutagenne, wpływając na strukturę kodu genetycznego
powstających komórek, co prowadzi do zwyrodnień w następnych pokoleniach.
Wykazują one również działanie teratogenne i embriotoksyczne, prowadzące do
uszkodzenia płodu (rozszczepienie pnia rdzeniowego, wielopalczastość, obojnactwo).
Oprócz tego związki te wykazują działanie alergizujące, objawiające się
występowaniem tzw. trądzika chlorowego (chloracne), należą również do silnych
kancerogenów. Zdolne są do wywoływania nowotworów wątroby, krwi i skóry.
Międzynarodowa Agencja Badań nad Rakiem (ang. International Agency for Research
- 25 -