magdalena urbaniak analiza porównawcza zawartości dioksyn i ...

1.5. TOKSYCZNOŚĆ I ZAGROŻENIE DLA EKOSYSTEMÓW
WSTĘP
PCDD, PCDF i PCB są substancjami trwałymi, stabilnymi w środowisku.
Jednocześnie, związki te w wyniku globalnej cyrkulacji są transportowane z miejsc
skażonych na tereny dziewicze, a dzięki lipofilnej naturze i trwałości w środowisku,
zdolne są do akumulacji, bioakumulacji i biomagnifikacji. W tym miejscu należy
podkreślić, iż narażenie na związki PCDD, PCDF i PCB nie ogranicza się tylko do
zasięgu lokalnego. Jak wskazują badania - zanieczyszczenie osadów dennych stanowi
zagrożenie nie tylko dla całego ekosystemu wodnego, ale obejmuje również przyległe
ekosystemy lądowe, zagrażając w ten sposób organizmom nie związanym bezpośrednio
ze środowiskiem wodnym. Przykładem mogą być tutaj owady, których stadia larwalne
żyją w przydennej warstwie rzek i zbiorników wodnych (Chironomidae i Odonata),
a tym samym akumulują znaczne ilości zdeponowanych w osadach zanieczyszczeń.
Formy dorosłe wspomnianych bezkręgowców (imago) – żyjące na lądzie – stanowią
istotną cześć pokarmu ptaków owadożernych. W efekcie, proporcje kongenerów PCB
zakumulowanych w tankach ptaków odzwierciedlają strukturę mieszaniny kongenerów
występujących w osadach (MAUL I IN., 2006). Również pozostałe lądowe drapieżniki,
w tym ptactwo wodne, węże oraz liczne ssaki, ze względu na sposób odżywiania się
(bezkręgowce wodne, ryby, płazy), narażone są na zanieczyszczenie związkami PCDD,
PCDF i PCB zdeponowanymi w osadach dennych. Wpływ omawianych związków na
ekosystemy odzwierciedla się ich niekorzystnym oddziaływaniem na skład gatunkowy
organizmów poprzez generowanie zmian genetycznych, osłabienie procesów
reprodukcyjnych i odpornościowych. Jak podają DE LANGE I IN., (2004) następstwa
narażenia na PCDD, PCDF i PCB ujawniają się już na poziomie struktury
makrozoobentosu, wpływając na 8 do 13% obserwowanych zmian. Jednakże należy
podkreślić, iż ze względu na różny stopień schlorowania oraz ułożenia atomów chloru
w cząsteczce, nie wszystkie z 75 kongenerów dioksyn, 135 kongenerów furanów i 210
kongenerów bifenyli są jednakowo niebezpieczne (szczegóły w podrozdz.
3.3 Materiałów i metod). Jak podaje Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) (BERG
I IN., 2006) spośród izomerów PCDD i PCDF najwyższą toksycznością charakteryzują
się kongery podstawione w pozycji 2,3,7,8, analogicznie jak najbardziej toksyczna
2,3,7,8-tetrachlorodibenzo-para-dioksyna (Rys. 5 i 6). Jednocześnie, kongenery PCB
wykazujące najwyższą toksyczność są analogami przestrzennymi 2,3,7,8-
tetrachlorodibenzo-para-dioksyny, nazywanymi dioksynopodobnymi PCB - dl-PCB
- 24 -