magdalena urbaniak analiza porównawcza zawartości dioksyn i ...

1.4. PCDD, PCDF I PCB W ŚRODOWISKU
1.4.1. Dystrybucja PCDD, PCDF i PCB w ekosystemach wodnych
WSTĘP
PCDD, PCDF i PCB są związkami trwałymi i obecnymi w różnych elementach
składowych środowiska (Tabela 6), zarówno na terenach gdzie były masowo
produkowane i wykorzystywane jak i tam gdzie nigdy wcześniej nie występowały
(MUIR I IN., 1988, OEHME, 1991).
W ekosystemach wodnych PCDD, PCDF i PCB mogą ulegać sedymentacji
i adsorpcji na cząsteczkach zawieszonej oraz zdeponowanej w postaci sedymentów
materii organicznej. Bazując na rozpuszczalności i współczynniku podziału oktanol-
woda (Kow) dla poszczególnych kongenerów, można wyróżnić kongenery
charakteryzujące się niskim tempem sorpcji (niżej schlorowane) oraz kongenery
o wysokim tempie procesu sorpcji (wyżej schlorowane). Stąd, niskie tempo
rozpuszczalności, a tym samym silna adsorpcja na cząsteczkach materii organicznej,
determinują trwałość wyżej schlorowanych kongenerów w środowisku wodnym,
zwłaszcza w osadach dennych (Rys. 4).
Spośród procesów mogących prowadzić do zubożenia osadów dennych
w PCDD, PCDF i PCB można wymienić desorpcję, bioturbację, konwekcję i erozję,
podczas których związki te transportowane są do górnej warstwy wody, a następnie,
w wyniku procesu ewaporacji, do atmosfery. Powyższe procesy ulegają przyspieszeniu
i wzmocnieniu podczas mieszania wody, gdyż uwalniane z osadów związki są
pobierane i przyswajane przez organizmy wodne.
Z kolei podczas stabilności masy wody główną rolę odgrywa proces
sedymentacji, dzięki któremu następuje redukcja stężenia PCDD, PCDF i PCB
w wodzie na rzecz osadów dennych, poprzez wiązanie cząsteczek danego związku
z cząsteczkami materii organicznej zdeponowanej w osadach (Rys. 4). W efekcie,
wyższe tempo sedymentacji i związana z tym większa miąższość i toksyczność osadów
dennych notowane są w zbiornikach zeutrofizowanych, w porównaniu do akwenów
oligotroficznych. Potwierdzeniem tego są badania przeprowadzone na 19 szwedzkich
jeziorach, gdzie zanotowano negatywną korelację pomiędzy trofią jeziora, mierzoną
zawartością fosforu ogólnego i biomasą fitoplanktonu, a stężeniem PCB w organizmach
wodnych. Wyjaśnieniem tego procesu jest fakt, iż występujące w płytkich,
zeutrofizowanych jeziorach mikroorganizmy nie były w stanie zmineralizować zbyt
dużej ilości sedymentującej materii organicznej. W efekcie, lipofilne związki PCB
- 19 -