magdalena urbaniak analiza porównawcza zawartości dioksyn i ...

DYSKUSJA
powyżej zbiornika (9% powierzchni zlewni pokrywają tereny zurbanizowane co daje
powierzchnię ok. 440 km 2 ). Dla porównania w zlewni rzeki Warty powyżej Zbiornika
Jeziorsko jest ok. 4-krotnie więcej terenów zurbanizowanych (60%, co daje 1287,3
km 2 ) niż w przypadku zlewni Pilicy powyżej Zbiornika Sulejowskiego. Dodatkowo
w zlewni rzeki Warty powyżej Zbiornika Jeziorsko zlokalizowane są dwa miasta o
liczbie mieszkańców przekraczającej 100 000. W efekcie różnice te wpływają na
wyższe zanotowane stężenia PCDD, PCDF i dl-PCB oraz poziom toksyczności prób
pobranych ze Zbiornika Jeziorsko (odpowiednio 777,14 ng/kg s.m. dla średniej sumy
PCDD, PCDF i dl-PCB oraz 5,37 ng TEQ/kg s.m. dla średniego poziomu toksyczności)
(szczegóły na Rys. 68 i 69 oraz w Załącznikach 13, 17 i 21). Wyniki te świadczyć mogą
o roli, jaką pełnią tereny zurbanizowane (ośrodki przemysłowe oraz miasta)
w generowaniu zanieczyszczeń dostających się do ekosystemu rzeki i zbiornika
zaporowego.
Z kolei stężenia PCDD, PCDF i dl-PCB oraz poziom toksyczności prób
pobranych ze Zbiornika Barycz, usytuowanego w zlewni typowo rolniczej (63,2%, co
daje 252 km 2 ) z elementami zlewni leśnej (24,7%), charakteryzują się wartościami
pośrednimi pomiędzy Zbiornikiem Jeziorsko i Sulejowskim (średnie stężenie sumy
PCDD, PCDF i dl-PCB - 577,12 ng/kg s.m. i średni poziom toksyczności - 1,2 ng
TEQ/kg s.m.) (szczegóły na Rys. 68 i 69 i w Załączniku 21). Świadczyć to może
o zwiększonej dostawie związków PCDD, PCDF i dl-PCB w wyniku nawożenia
przyległych do rzeki pól uprawnych nawozami zawierającymi pewne ilości
omawianych związków (MAKLES I IN., 2001).
Liczni naukowcy podają, że również budowa zlewni może mieć decydujące
znaczenie w wyjaśnieniu notowanych stężeń zanieczyszczeń. Przykładem tego są
badania DONALD I IN., (1993), prowadzone na jeziorach Canadian Rocky Mountain nad
dystrybucją toksafenu (związek wpisany obok PCDD, PCDF i PCB na listę najbardziej
niebezpiecznych TZO, tzw. „parszywa dwunastka”). Jak wskazują autorzy, nachylenie
oraz pokrycie zlewni roślinnością, jak również rodzaj gleb (słabe lub niewykształcone
vs gleby dobrej jakości), w decydujący sposób wpływają na transport toksafenu do wód
jezior, a tym samym na jego stężenia w osadach. W tym miejscu należy zaznaczyć,
iż spływ powierzchniowy może w znaczny sposób modyfikować dopływ
zanieczyszczeń do ekosystemów wodnych, czego przykładem są badania JOHNSON I IN.,
(1988) w których spływ powierzchniowy generował od kilku do nawet 50% ogólnego
- 174 -