Plani i menaxhimit të mbetjeve urbane Bashkia Berat - Qendra Eden
Plani i menaxhimit të mbetjeve urbane Bashkia Berat - Qendra Eden
Plani i menaxhimit të mbetjeve urbane Bashkia Berat - Qendra Eden
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
BASHKIA BERAT<br />
<strong>Plani</strong> i <strong>menaxhimit</strong> <strong>të</strong> <strong>mbetjeve</strong> <strong>urbane</strong><br />
<strong>Bashkia</strong> <strong>Berat</strong><br />
Qershor 2012<br />
1
Falenderime<br />
xxxxx<br />
xxxxx<br />
xxxxxxx<br />
Grupi i punës:<br />
MPA Merita Mansaku<br />
Andrian Vaso<br />
M. Sc. Konalsi Gjoka<br />
Mirela Buhuri<br />
M. Sc. Ermelinda Mahmutaj<br />
Jonida Mamaj<br />
Albi Qeseja<br />
Eva Dhima<br />
Venetik Cela<br />
Xhoxhi Gjoka<br />
Teuta Mocagllava<br />
Hajrie Mbrati<br />
Gezim Kalluci<br />
Marius Qytyleu<br />
Gora Zaimi<br />
Vullnet Zylyftari<br />
Kreshnik Kurti<br />
Valbona Papa<br />
2
Tabela e Përmbajtjes<br />
HYRJE ........................................................................................................................................................... 4<br />
Përse një plan për menaxhimin e <strong>mbetjeve</strong> në nivel lokal? ..................................................................... 4<br />
Nevoja për hartimin e një plani lokal për mbetjet .................................................................................... 4<br />
Procesi i hartimit, konsultimit dhe pjesëmarrjes ...................................................................................... 5<br />
LEGJISLACIONI & POLITIKAT PËR MENAXHIMIN E MBETJEVE TË NGURTA (KONTRIBUT I TË<br />
GJITHËVE) ................................................................................................................................................... 7<br />
Përmbajta e legjislacionit <strong>të</strong> BE................................................................................................................. 7<br />
Përmbajtja e legjislacionit Shqiptar .......................................................................................................... 8<br />
Politikat kombëtare .................................................................................................................................. 9<br />
MENAXHIMI AKTUAL I MBETJEVE<br />
Struktura e përgjithshme e <strong>menaxhimit</strong> <strong>të</strong> <strong>mbetjeve</strong><br />
Vlerësimi i situa<strong>të</strong>s asktuale <strong>të</strong> <strong>mbetjeve</strong><br />
Mungesat, kufuzimet dhe cështjet kryesore për tu adresuar në plan<br />
PLANIFIKIMI I MENAXHIMIT TË MBETJEVE<br />
Vizioni /Qëllimet/Objektivat<br />
Identifikimi i skemës së <strong>menaxhimit</strong><br />
Analiza ekonomike e skemës së <strong>menaxhimit</strong> <strong>të</strong> <strong>mbetjeve</strong>, nevoja për investime, llogaritja kostos<br />
Rritja e nivelit <strong>të</strong> <strong>të</strong> ardhurave & mbulimi i kostos së <strong>menaxhimit</strong>; Përcaktimi tarifave për cdo kategori<br />
si dhe progamimi e objektivi i mbulimit <strong>të</strong> kostos<br />
Analiza institucionale&Rregullatore<br />
<strong>Plani</strong>fikimi i fushatave sensibilizuese/ngritje kapaciteti/ndërgjegjësim<br />
3
HYRJE<br />
Përse një plan për menaxhimin e <strong>mbetjeve</strong> në nivel lokal?<br />
<strong>Plani</strong> i Menaxhimit <strong>të</strong> Mbetjeve <strong>të</strong> Ngurta (PMMN) ësh<strong>të</strong> një dokument udhëzues dhe planifikues, i cili<br />
mundëson zbatimin e politikës kombëtare <strong>të</strong> <strong>mbetjeve</strong> në nivel vendor. Ky plan mundëson orientimin<br />
strategjik <strong>të</strong> Bashkisë <strong>Berat</strong> drejt një manaxhimi <strong>të</strong> integruar e <strong>të</strong> qëndrueshëm <strong>të</strong> <strong>mbetjeve</strong>.<br />
Qëllimi i këtij plani ësh<strong>të</strong> <strong>të</strong> parashtrojë një përqasje <strong>të</strong> qar<strong>të</strong> <strong>të</strong> politikave <strong>të</strong> manaxhimit <strong>të</strong> <strong>mbetjeve</strong> në<br />
nivel lokal, duke tentuar drejt një harmonizimi sa më <strong>të</strong> plo<strong>të</strong> dhe gjithëpërfshirës <strong>të</strong> interesave dhe<br />
qëndrimeve <strong>të</strong> përbashkëta midis aktorëve <strong>të</strong> ndryshëm <strong>të</strong> interesuar në menaxhimin e qëndrueshëm <strong>të</strong><br />
<strong>mbetjeve</strong>.<br />
Më konkretisht, ky plan ka si qëllim <strong>të</strong> mundësojë dhe sigurojë si më posh<strong>të</strong>:<br />
Përputhshmëri me Strategjinë Kombëtare <strong>të</strong> Mbetjeve (SKM) dhe objektivat e saj: duke<br />
kontribuar në zbatimin e politikave kombëtare dhe arritjen e objektivave kombëtare në fushën e<br />
<strong>mbetjeve</strong>;<br />
Të ndërtojë dhe krahasojë skenaret e <strong>menaxhimit</strong> <strong>të</strong> <strong>mbetjeve</strong>: për <strong>të</strong> mundësuar grumbullimin<br />
dhe trajtimin e <strong>mbetjeve</strong> në përputhje me objektivat kombëtare. <strong>Plani</strong> identifikon dhe<br />
rekomandon teknologji<strong>të</strong> e duhura për minimizimin dhe depozitimin (asgjesimin) final <strong>të</strong><br />
<strong>mbetjeve</strong>;<br />
Të propozojë dhe rekomandojë hartimin e instrumentave <strong>të</strong> rëndësishëm institucionale dhe<br />
organizativë. <strong>Plani</strong> mundëson paraqitje <strong>të</strong> plo<strong>të</strong> <strong>të</strong> kuadrit institucional, organizativ dhe<br />
rregullator dhe rekomandon masat për përmirësimin e elementeve përbërës <strong>të</strong> tij;<br />
Të parashikojë nevojat financiare për investime: duke përshkruar dhe argumentuar nevojat<br />
financiare dhe nevojën për investime për zbatimin e skemave <strong>të</strong> grumbullimit dhe trajtimit <strong>të</strong><br />
<strong>mbetjeve</strong>;<br />
Nevoja për hartimin e një plani lokal për mbetjet<br />
Që prej vitit 1994 grumbullimi dhe trajtimi i <strong>mbetjeve</strong> dhe shërbimet e tjera <strong>të</strong> pastrimit i janë deleguar<br />
autoriteteve lokale duke i bërë këto <strong>të</strong> fundit përgjegjëse për menaxhimin e tyre dhe njëkohësisht duke<br />
u siguruar financimin nga qeverisja qendrore me anë <strong>të</strong> “granteve <strong>të</strong> pakush<strong>të</strong>zuara”. Ligji 8652, dt<br />
31.7.2000 “Mbi organizimin dhe funksionimin e qeverive vendore” vendosi që grumbullimi, groposja<br />
dhe trajtimi i <strong>mbetjeve</strong> bashkiake <strong>urbane</strong> <strong>të</strong> je<strong>të</strong> <strong>të</strong>rësisht një përgjegjësi funksionale dhe organizative e<br />
bashkive dhe komunave.<br />
Sistemet kryesore për manaxhimin e <strong>mbetjeve</strong> kanë konsistuar në grumbullimin e <strong>mbetjeve</strong> <strong>të</strong> ngurta<br />
<strong>urbane</strong> në një rrymë <strong>të</strong> vetme dhe transportimin e tyre drejt vendeve <strong>të</strong> grumbullimit që janë nën<br />
administrimin e ve<strong>të</strong> njësive lokale.<br />
Në përgjithësi, problematika në sektorin e <strong>mbetjeve</strong> lidhet ngush<strong>të</strong> me mungesën e instrumenteve <strong>të</strong><br />
duhura për menaxhimin mjedisor <strong>të</strong> tyre, mungesën e teknologjive dhe investimeve dhe kapacitetet e<br />
pamjaftueshme në burimet njerëzore dhe financiare. Për më tepër, përpjekjet e deritanishme për <strong>të</strong><br />
4
adresuar kë<strong>të</strong> problematikë kanë qenë <strong>të</strong> parakorduara, <strong>të</strong> fragmentizuara dhe jo efikase, çka ka bërë që<br />
ndryshimet e pritura lidhur me zhvillimin e këtij sektori <strong>të</strong> ecin shumë ngadalë dhe <strong>të</strong> shoqërohen me<br />
impakte negative ndaj mjedisit.<br />
Politika kombëtare për manaxhimin e <strong>mbetjeve</strong>, ku përfshihet edhe detyrimi ligjor (Ligji 9010<br />
dt.13.02.2003, neni 5, pika 2.a; Ligji 8934 dt. 05.09.2002, Nenit 66/ç; Udhëzimi Nr.6 dt. 27.11.2007), i<br />
detyron autoritetet në nivel qendror, rajonal dhe lokal që <strong>të</strong> hartojnë planin e manaxhimit <strong>të</strong> <strong>mbetjeve</strong>.<br />
Si fazë e parë e hartimit <strong>të</strong> këtyre dokumenteve planifikuese strategjike ësh<strong>të</strong> parashikuar hartimi i<br />
<strong>Plani</strong>t Kombëtar <strong>të</strong> Menaxhimit <strong>të</strong> Mbetjeve 1 dhe si fazë e dy<strong>të</strong> hartimi i planeve rajonale dhe lokale.<br />
Këto plane duhen shoqëruar me hartimin e udhëzuesve dhe standardeve si dhe me mbështetje teknike<br />
për <strong>të</strong> mundësuar zbatimin efektiv <strong>të</strong> tyre.<br />
Hartimi i planeve (kombëtar, rajonal dhe lokal) do <strong>të</strong> je<strong>të</strong> një obligim i ardhshëm, që rrjedh nga<br />
direktivat e Këshillit <strong>të</strong> Evropës që Shqipëria duhet <strong>të</strong> zbatojë si një vend potencial për t’u anëtarësuar<br />
në Bashkimin Evropian 2 .<br />
Procesi i hartimit, konsultimit dhe pjesëmarrjes<br />
Në kuadër <strong>të</strong> projektit ”Për qytete <strong>të</strong> pastra me qeverisje evropiane” i mbështetur financiarisht nga<br />
Fondacioni Shoqëria e Hapur për Shqipërinë (SOROS) dhe zbatuar nga qendra mjedisore EDEN në<br />
bashkëpunim me Bashkinë <strong>Berat</strong>, u mundësua hartimi i platformës dhe u leh<strong>të</strong>sua proçesi i hartimit <strong>të</strong><br />
<strong>Plani</strong>t lokal <strong>të</strong> <strong>menaxhimit</strong> <strong>të</strong> <strong>mbetjeve</strong> për Bashkinë <strong>Berat</strong>.<br />
Qëllimi i projektit ishte <strong>të</strong> kontribuojë në mirëqeverisjen vendore <strong>të</strong> bashkisë <strong>Berat</strong> në fushën e<br />
<strong>menaxhimit</strong> <strong>të</strong> <strong>mbetjeve</strong> <strong>urbane</strong> duke ngritur kapacitetet e administra<strong>të</strong>s dhe duke përmirësuar kuadrin<br />
rregullator <strong>të</strong> <strong>menaxhimit</strong> <strong>të</strong> <strong>mbetjeve</strong> <strong>urbane</strong>. Nëpërmjet këtij projekti pritshmëri<strong>të</strong> tona më <strong>të</strong> mëdha<br />
u fokusuan në promovimin e përqasjes gjithëpërfshirëse/ transparencës në hartimin e planeve lokale si<br />
një nga treguesit kryesor <strong>të</strong> mirëqeverisjes dhe demokracisë si dhe në dëshirën që procesi i hartimit <strong>të</strong><br />
PLMM në <strong>Berat</strong> <strong>të</strong> mirëpritet si model për pushtete <strong>të</strong> tjera vendore në vend.<br />
Procesi i hartimit <strong>të</strong> <strong>Plani</strong>t Lokal <strong>të</strong> <strong>menaxhimit</strong> <strong>të</strong> <strong>mbetjeve</strong> në Bashkinë <strong>Berat</strong> filloi në muajin tetor <strong>të</strong><br />
vitit 2011 dhe kaloi në 6 faza kryesore (fig. xx). Gja<strong>të</strong> fazës së parë u ngrit grupi i punës që punoi në<br />
mënyrë aktive përgja<strong>të</strong> gjithë procesit me përfaqësues nga administrata e Bashkisë <strong>Berat</strong>, qendra EDEN<br />
dhe eksper<strong>të</strong> <strong>të</strong> fushës 3 . Vlerësimi i situa<strong>të</strong>s ekzistuese për menaxhimin e <strong>mbetjeve</strong> <strong>urbane</strong> në Bashkinë<br />
<strong>Berat</strong> u realizua nëpërmjet hulumtimit dokumentor në Bashkinë <strong>Berat</strong> dhe duke mbledhur perceptimin<br />
e publikut nëpërmjet plo<strong>të</strong>simit <strong>të</strong> 850 pyetesorëve në 4 rajonet e qytetit. Ne zhvilluam takime dhe<br />
komunikime <strong>të</strong> vazhdueshme me bashkinë <strong>Berat</strong> dhe grupi vullnetar i <strong>të</strong> rinjve <strong>të</strong> parlamentit rinor në<br />
<strong>Berat</strong> u bashkua më vullnetarët e qendrës EDEN për plo<strong>të</strong>simin e pye<strong>të</strong>sorëve. Rezultat i rendësishëm i<br />
1<br />
Miratuar: VKM nr.175, dtaë 19.1.2011<br />
2<br />
Në qershor 2006 ësh<strong>të</strong> firmosur Marrëveshja e Stabilizim-Asocimit dhe rrjedhimisht Qeveria Shqiptare ka marrë<br />
një seri angazhimesh që janë përqendruar në arritjen e pranimit në BE.<br />
3<br />
Lista e plo<strong>të</strong> e grupit <strong>të</strong> punës si aneks i këtij plani<br />
5
kësaj faze ishte raporti vlerësues 4 i cili shërbeu si gur themeli për zhvillimin e qar<strong>të</strong> <strong>të</strong> fazave pasardhëse<br />
<strong>të</strong> procesit.<br />
Tre fazat e fundit <strong>të</strong> procesit u zhvilluan në një bashkëpunim <strong>të</strong> ngush<strong>të</strong> midis eksper<strong>të</strong>ve dhe grupit <strong>të</strong><br />
punës në administra<strong>të</strong>n e bashkisë <strong>Berat</strong>. Ata punuan dhe diskutuan sëbashku përgja<strong>të</strong> takimeve <strong>të</strong><br />
ndryshme, workshop-eve dhe trajnimeve përgja<strong>të</strong> punës, cdo elemnt <strong>të</strong> planit. Sugjeruan dhe<br />
komentuan mbi draftet e përgatitura nga eksper<strong>të</strong>t dhe përfshinë në komunikime aktorë <strong>të</strong> tjerë <strong>të</strong><br />
interesuar sikundër ësh<strong>të</strong> shoqëria civile dhe bizneset vendase.<br />
Përgja<strong>të</strong> gjithë procesit <strong>të</strong> hartimit <strong>të</strong> <strong>Plani</strong>t Lokal <strong>të</strong> <strong>menaxhimit</strong> <strong>të</strong> <strong>mbetjeve</strong> në Bashkinë <strong>Berat</strong> element<br />
shumë i rendësishëm ishte hartimi dhe zbatimi i një plani <strong>të</strong> gjerë <strong>të</strong> pjesëmarrjes dhe informimit <strong>të</strong><br />
publikut në proces. Në kë<strong>të</strong> kuadër <strong>Bashkia</strong> <strong>Berat</strong> dhe grupi i punës realizoi takime konsultuese me<br />
publikun në 6 zona te ndryshme <strong>të</strong> qytetit, realizoi xxx aktivitete ndërgjegjësimi në sheshet kryesore <strong>të</strong><br />
qytetit dhe punë kryesisht me mediat lokale. Komentet, sugjerimet dhe diskutimet e publikut <strong>të</strong> cilat u<br />
panë <strong>të</strong> përshtashme u morën në konsidera<strong>të</strong> në versionin përfundimtar <strong>të</strong> planit.<br />
Mobilizimi dhe<br />
planifikimi<br />
Figure…. : ………………….<br />
Vleresimi i Situates<br />
ekzistuese<br />
Hartimi i Vizionit Fokusit<br />
dhe Objektivave<br />
Hartimi i Skenareve dhe<br />
<strong>Plani</strong>fikimi afat shkurter<br />
dhe afat mesem<br />
Parashikimi i nevojave<br />
financiare per investime<br />
Konsultimi me Bashkine <strong>Berat</strong><br />
Konsultimi me Bashkinë <strong>Berat</strong>, me shoqërinë<br />
civile, me publikun dhe me Ministrinë e<br />
Mjedisit Pyjeve dhe Administrimit <strong>të</strong> Ujrave<br />
Konsultimi me grupin e punës në<br />
Bashkinë <strong>Berat</strong><br />
4<br />
Raporti i vlerësimit http://www.edenal.org/media/VLER%C3%8BSIMI%20I%20SITUAT%C3%8BS%20S%C3%8B%20MENAXHIMIT%20T%C3%8B%20MBETJ<br />
EVE%20URBANE%20N%C3%8B%20BASHKIN%C3%8B%20BERAT.pdf<br />
6<br />
A
LEGJISLACIONI & POLITIKAT PËR MENAXHIMIN E MBETJEVE TË<br />
NGURTA (KONTRIBUT I TË GJITHËVE)<br />
Përmbajta e legjislacionit <strong>të</strong> BE<br />
Direktivat evropiane për mbetjet janë <strong>të</strong> organizuara në ka<strong>të</strong>r grupime kryesore. Grupimi i parë<br />
përbëhet nga Direktiva për Mbetjet (2008/98/EC) që përcakton kërkesat për <strong>të</strong> gjitha llojet e <strong>mbetjeve</strong>,<br />
përveç rasteve në <strong>të</strong> cilat këto nuk janë <strong>të</strong> rregulluara nga direktiva <strong>të</strong> tjera specifike. Në kë<strong>të</strong> grup<br />
përfshihet edhe Direktiva e “Mbetjeve <strong>të</strong> Rrezikshme” që parashikon menaxhimin, rikuperimin dhe<br />
depozitimin korrekt <strong>të</strong> <strong>mbetjeve</strong> <strong>të</strong> rrezikshme. Në vijim, brenda kuadrit <strong>të</strong> <strong>mbetjeve</strong> ekzistojnë një<br />
numër direktivash që lidhen me menaxhimin dhe rregullimin e rrymave specifike <strong>mbetjeve</strong> si dhe një<br />
grup direktivash që rregullojnë proceset e <strong>menaxhimit</strong> <strong>të</strong> <strong>mbetjeve</strong> si dhe direktivën për transportin e<br />
<strong>mbetjeve</strong>. I gjithë kuadri ligjor i BE 5 , paraqitet i përmbledhur në figurën e mëposhtme:<br />
5 http://ec.europa.eu/environment/archives/guide/part2c.htm<br />
7
Figurë…. : Përshkrim i Përgjithshëm i Direktivave <strong>të</strong> BE për Mbetjet<br />
Përmbajtja e legjislacionit Shqiptar<br />
Qeveria Shqiptare ësh<strong>të</strong> e angazhuar në procesin e anëtarësimit <strong>të</strong> plo<strong>të</strong> në BE dhe për kë<strong>të</strong> qëllim<br />
Ministria e Mjedisit Pyjeve dhe Administrimit <strong>të</strong> Ujërave ësh<strong>të</strong> duke punuar drejt përafrimit dhe<br />
adoptimit <strong>të</strong> legjislacionit Shqiptar në përputhje me instrumentet legjislativë <strong>të</strong> BE. Ashtu siç theksohet<br />
edhe në Progres Raportin e BE për vitin 2011 6 progresi më i madh në fushën e <strong>mbetjeve</strong> ësh<strong>të</strong> bërë në<br />
përafrimin e legjislacionit. Gja<strong>të</strong> periudhës 2008-2011, legjislacioni Shqiptar për manaxhimin e <strong>mbetjeve</strong><br />
ësh<strong>të</strong> përmirësuar me ligje <strong>të</strong> reja, vendime dhe rregullore që reflektojnë direktivat e BE dhe detyrimet<br />
nga Konventa e Baselit. Legjislacioni i plo<strong>të</strong> Shqiptar në fushën e <strong>mbetjeve</strong> ësh<strong>të</strong> dhënë i përmbledhur<br />
në tabelën e mëposhtme:<br />
Ligjet kryesore në fushën<br />
e <strong>mbetjeve</strong><br />
Legjislacioni dy<strong>të</strong>sor në<br />
manaxhimin direkt <strong>të</strong><br />
<strong>mbetjeve</strong><br />
Akte <strong>të</strong> tjera ligjore që<br />
lidhen direkt apo indirekt<br />
edhe me manaxhimin e<br />
<strong>mbetjeve</strong><br />
6<br />
Ligjet, vendimet, udhëzimet dhe rregullore <strong>të</strong> tjera për manaxhimin e<br />
<strong>mbetjeve</strong><br />
Ligji nr.10.463, da<strong>të</strong> 22.09.2011 “Për menaxhimin e integruar <strong>të</strong> <strong>mbetjeve</strong>”.<br />
Ligji nr. 8934, da<strong>të</strong> 05.09.2002 “Për mbrojtjen e mjedisit”, i amenduar me<br />
Ligjin nr. 9890, da<strong>të</strong> 20.3.2008 dhe Ligjin nr. 9983, da<strong>të</strong> 8.9.2008<br />
Ligji nr. 9010, da<strong>të</strong> 13.02.2003 “Për manaxhimin mjedisor <strong>të</strong> <strong>mbetjeve</strong> <strong>të</strong><br />
ngurta”<br />
Ligji nr. 9537, da<strong>të</strong> 18.5.2006 “Për manaxhimin e <strong>mbetjeve</strong> <strong>të</strong> rrezikshme”<br />
Ligji nr. 8094, da<strong>të</strong> 21.03.1996 “Për largimin publik <strong>të</strong> <strong>mbetjeve</strong>”<br />
Vendimi nr. 803, da<strong>të</strong> 04.12.2003 “Për aprovimin e rregullave dhe<br />
procedurave për importimin e <strong>mbetjeve</strong> për riciklim dhe trajtim”<br />
Vendimi nr. 99, da<strong>të</strong>t.18.02.2005 “Për aprovimin e katalogut Shqiptar për<br />
klasifikimin e <strong>mbetjeve</strong>”<br />
Rregullore nr. 1, da<strong>të</strong> 30.3.2007 “Për trajtimin e <strong>mbetjeve</strong> nga ndërtimet<br />
dhe shka<strong>të</strong>rrimet, nga krijimi, transporti dhe deri tek trajtimi<br />
përfundimtar”<br />
Rregullore nr. 6, da<strong>të</strong> 30.11.2007 “Për administrimin e <strong>mbetjeve</strong> spitalore”<br />
Udhëzues nr. 6, da<strong>të</strong> 27.11.2007 “Për aprovimin e rregullave, përmbatjes<br />
dhe afatave për skicimin e planeve për manaxhimin e <strong>mbetjeve</strong>”<br />
Ligji nr. 8934, da<strong>të</strong> 5.09.2002 “Për mbrojtjen e mjedisit”, duke përfshirë<br />
amendamentet <strong>të</strong> bëra në Maj 2008<br />
Midis çështjesh <strong>të</strong> tjera, ligji mbulon shërbimet publike dhe manaxhimin e<br />
<strong>mbetjeve</strong> si dhe përfshin ndërtimin e impianteve te trajtimit te <strong>mbetjeve</strong><br />
Ligji nr. 8652, da<strong>të</strong> 31.07.2000 “Për organizimin dhe dhe funksionimin e<br />
autoriteteve lokale”<br />
Vendimi nr. 103, da<strong>të</strong> 31.03.2002 “Në lidhje me monitorimin mjedisor në<br />
Republikën e Shqipërisë”<br />
Ligji nr. 10440, da<strong>të</strong> 7.7.2011, "Për Vlerësimin e Ndikimit në Mjedis"<br />
8
Tabela ….. Përmbledhja e kuadrit ligjor shqiptar për mbetjet<br />
Megjithë progresin e evidentuar në kë<strong>të</strong> drejtim, për vendin mbetet akoma një sfidë përafrimi dhe<br />
zbatimi i plo<strong>të</strong> i legjislacionit. Akoma shumë koncepte kryesore apo proçedura mungojnë. Për rrjedhojë<br />
rekomandohet adoptimi i ligjeve dhe rregulloreve <strong>të</strong> planifikuara në terma afatshkur<strong>të</strong>r, afatmesëm dhe<br />
afatgja<strong>të</strong>. Ligji i ri për menaxhimin e integruar <strong>të</strong> <strong>mbetjeve</strong> (i cili zëvendëson Ligjin 9010, dt. 13.02.2003<br />
dhe Ligjin 9537, dt. 18.5.2006), në përputhje me direktivën Dir. 2008/98/EC, ësh<strong>të</strong> miratuar në kuadër <strong>të</strong><br />
Programit CARDS 2006 (Projekti INPAEL). Ligji i ri ka krijuar mundësinë dhe bazën ligjore për adoptimin e<br />
legjislacionit dy<strong>të</strong>sor në përputhje me direktivat e tjera <strong>të</strong> BE.<br />
Politikat kombëtare<br />
Strategjia Ndërsektoriale e Mjedisit (2007) përmban një kapitull për mbetjet ku jepen indikacione lidhur<br />
me Landfill-et, <strong>të</strong> cilët konsiderohen si zgjidhja më e pranueshme dhe ekonomike për vendin përsa ka <strong>të</strong><br />
bëjë me depozitimin përfundimtar <strong>të</strong> <strong>mbetjeve</strong> në <strong>të</strong> ardhmen, por pa përjashtuar opsione <strong>të</strong> tjera si<br />
djegia apo trajtimi me përfitim energjie.<br />
Kjo strategji përcaktoi objektivat për përmirësimin e <strong>menaxhimit</strong> <strong>të</strong> <strong>mbetjeve</strong> <strong>të</strong> cilat vazhdojnë <strong>të</strong><br />
mbeten <strong>të</strong> pazbatueshme për shkak <strong>të</strong> mungesës së financimeve dhe kapaciteteve <strong>të</strong> nevojshme;<br />
mungesës së eksperiencës në përdorimin e metodave dhe teknologjive; performancës së dobët në<br />
zbatimin e ligjeve; mungesës së bashkëpunimit midis autoriteteve lokale dhe qendrore apo<br />
bashkëpunimit me sektorin privat; mungesës së monitorimit dhe regjistrimit <strong>të</strong> <strong>mbetjeve</strong> etj.<br />
Së fundmi, janë miratuar një sërë dokumentesh politike dhe strategjike në sektorin e <strong>mbetjeve</strong><br />
(Strategjisa Kombëtare e Mbetjeve dhe <strong>Plani</strong>t Kombëtar i Mbetjeve) ku jepen indikacione strategjike për<br />
sektorin në fjalë, <strong>të</strong> cilat janë në përputhje me parimet dhe direktivat e BE-së për manaxhimin e<br />
<strong>mbetjeve</strong>.<br />
Parimi reduktues<br />
Parimi<br />
parandalues<br />
Parimi i afërsisë<br />
dhe<br />
vetmjaftueshmëri<br />
së<br />
Parimi i<br />
përgjegjësisë së<br />
prodhuesit apo<br />
ndo<strong>të</strong>sit<br />
•Të sigurojë ruajtjen e burimeve natyrore duke minimizuar dhe mënjanuar sa<br />
ësh<strong>të</strong> e mundur gjenerimin e <strong>mbetjeve</strong>. Qëllimi kryesor në reduktimin e<br />
<strong>mbetjeve</strong> qëndron në domosdoshmërinë e ndërprerjes së lidhjes midis rritjes<br />
ekonomike dhe gjenerimit <strong>të</strong> tyre.<br />
•Të sigurojë reduktimin e impakteve nga mbetjet në shëndetin e njerëzve dhe <strong>të</strong><br />
mjedisit, veçanërisht <strong>të</strong> reduktojë substancat e rrezikshme tek mbetjet<br />
•Të sigurojë që mbetjet <strong>të</strong> menaxhohen sa më afër vendit ku prodhohet. Parimi<br />
rekomandon që autoritetet përgjegjëse për mbetjet <strong>të</strong> sigurojnë<br />
infrastrukturën e duhur duke krijuar një rrjet <strong>të</strong> impianteve <strong>të</strong> depozitimit<br />
bazuar në parimin e afërsisë dhe ve<strong>të</strong>mjaftueshmërisë si dhe në parimin e<br />
hierarkisë së <strong>mbetjeve</strong>.<br />
•Të sigurojë që prodhuesit e <strong>mbetjeve</strong> <strong>të</strong> mbulojnë koston e <strong>menaxhimit</strong> <strong>të</strong><br />
<strong>mbetjeve</strong> që gjenerojnë. Kështu kostot mjedisore dhe kostoja e <strong>menaxhimit</strong> <strong>të</strong><br />
<strong>mbetjeve</strong> në <strong>të</strong> gjitha proçeset duhet <strong>të</strong> reflektohen në çmimin e produktit si<br />
dhe në tarifat për ofrimin e shërbimit.<br />
9
Strategjia kombëtare për mbetjet ka përcaktuar drejtimin e politikës së Qeverisë së Shqipërisë për<br />
mrnaxhimin e qëndrueshëm <strong>të</strong> <strong>mbetjeve</strong> në 2025 duke synuar minimizimin e impaktit <strong>të</strong> <strong>mbetjeve</strong> në<br />
mjedis në nivelin kombëtar dhe lokal si dhe përmirësimin e përdorimit efiçient <strong>të</strong> burimeve në Shqipëri.<br />
Kjo strategji ësh<strong>të</strong> krijuar duke u mbështetur në angazhimin financiar <strong>të</strong> Qeverisë Shqiptare për <strong>të</strong><br />
transformuar statusin e vendit në lidhje me reduktimin e <strong>mbetjeve</strong>, riciklimin, kompostimin apo<br />
përpunimin me përfitim energjie. Ajo ka vendosur objektiva sfidues dhe realis<strong>të</strong> njëkohësisht, <strong>të</strong> cilët<br />
synojnë mundësimin e ndryshimit rrënjësor <strong>të</strong> mënyrës së <strong>menaxhimit</strong> <strong>të</strong> <strong>mbetjeve</strong> në Shqipëri.<br />
Objektivat kundrejt afateve kohore 2010 – ‘15 2015 – ‘20 2020 – ‘25<br />
Të sigurojë numrin e nevojshëm <strong>të</strong> kontenierëve për<br />
Deri në<br />
grumbullimin e <strong>mbetjeve</strong><br />
2015<br />
Mbyllja e depozitimeve <strong>të</strong> <strong>mbetjeve</strong> bashkiake (në numër) 5 15 20<br />
Riciklimi plastikës voluminoze (jo <strong>të</strong> paketimit) 100% 100% 100%<br />
Të reduktojë sasinë e <strong>mbetjeve</strong> organike që shkojnë në<br />
landfill (sasia në % me 2010)<br />
75% 50% 35%<br />
Kompostimi i <strong>mbetjeve</strong> organike 25% 50% 65%<br />
Riciklimi i qelqit (në % sipas peshës) 20% 40% 60%<br />
Riciklimi i letrës dhe kartonit (ne % sipas peshës) 20% 40% 60%<br />
Riciklimi i metalit (në % sipas peshës) 20% 40% 50%<br />
Riciklimi i plastikës (në % sipas peshës) 20% 40% 22,5%<br />
Riciklimi i drurit (në % sipas peshës) 5% 10% 15%<br />
Tabela ….. Përmbledhja e objektivave <strong>të</strong> strategjisë kombëtare <strong>të</strong> <strong>mbetjeve</strong><br />
Strategjia kombëtare e <strong>mbetjeve</strong> paracakton ka<strong>të</strong>r shtylla kryesore me qëllim zbatimin e politikës dhe<br />
strategjisë së <strong>mbetjeve</strong> nëpërmjet <strong>Plani</strong>t Kombëtar <strong>të</strong> Manaxhimit <strong>të</strong> Mbetjeve (PKMM). Këto shtylla<br />
politike janë thelbësore dhe shumë <strong>të</strong> rëndësishme për <strong>të</strong> garantuar qëndrueshmërinë dhe suksesin e <strong>të</strong><br />
gjithë manaxhimit <strong>të</strong> <strong>mbetjeve</strong> në Shqipëri. Shtyllat politike janë si në vazhdim:<br />
STRATEGJIA<br />
KOMBETARE<br />
E MBETJEVE<br />
SISTEMI I QËNDRUESHËM I MENAXHIMIT TË<br />
MBETJEVE<br />
10
<strong>Plani</strong>fikimi: Hapi i parë në zbatimin e proçesit duhet <strong>të</strong> je<strong>të</strong> zhvillimi i planeve për <strong>të</strong> çuar përpara<br />
axhendën e strategjisë dhe politikës së <strong>mbetjeve</strong> në lidhje me zbatimin;<br />
Edukimi: Partnerët/ bashkëpunëtorët kryesorë <strong>të</strong> sistemit duhet <strong>të</strong> edukohen në mënyrë që <strong>të</strong><br />
përmbushin potencialin e tyre brenda sistemit dhe <strong>të</strong> leh<strong>të</strong>sojnë zbatimin e reformave;<br />
Mbështetja financiare: Burimet njerëzore dhe ve<strong>të</strong> sistemi duhet <strong>të</strong> mbështeten financiarisht në<br />
mënyrën e duhur;<br />
Kuadri ligjor: Sistemi kërkon një pake<strong>të</strong> rregulloresh. Për më tepër, për <strong>të</strong> siguruar hyrjen në Bashkimin<br />
Evropian, vendi do <strong>të</strong> duhet <strong>të</strong> bëjë përafrimin me legjislacionin përka<strong>të</strong>s <strong>të</strong> Komitetit Evropian në<br />
fushën e mjedisit në vitet në vijim.<br />
Strategjia Kombëtare e Mbetjeve përshkruan mekanizmat kyç për investimet në sektorin e <strong>mbetjeve</strong><br />
dhe ka parashikuar nevojat për financim sipas dy fazave, duke marrë në konsidera<strong>të</strong> periudhat e para<br />
dhe pas pranimit ne BE. Në mënyrë që <strong>të</strong> arrihet përputhje me direktivat e Bashkimit Evropian në fushën<br />
e <strong>mbetjeve</strong>, ësh<strong>të</strong> llogaritur që një kosto investimesh prej 150-200 Milion EURO do <strong>të</strong> kërkohen në nivel<br />
vendi dhe më pas një fond shtesë prej 52 Milion EURO në vit si kosto operacionale.<br />
Në mënyrë që <strong>të</strong> mirëmenaxhohen mbetjet, vendi ësh<strong>të</strong> ndarë në nivel strategjik në 12 zona mbetjesh<br />
bazuar në kufij<strong>të</strong> gjeografikë sipas qarqeve aktuale. Këto njësi janë parë si strukturë bazë por nuk<br />
përjashtohet mundësia e bashkimit apo bashkëpunimit midis këtyre zonave për <strong>të</strong> përfituar nga<br />
ekonomia e shkallës. Në vazhdim, çështjet e këtyre zonave <strong>të</strong> <strong>mbetjeve</strong> do <strong>të</strong> menaxhohen nga një<br />
strukturë apo grup i zonës së <strong>mbetjeve</strong> që përbëhet nga partnerë mjedisorë rajonal dhe lokalë. <strong>Plani</strong><br />
Kombëtar i <strong>mbetjeve</strong> ka përmbledhur dhe sugjeruar disa masa dhe veprime për mirëmanaxhimin e<br />
<strong>mbetjeve</strong> bashkiake dhe jo bashkiake, nga teknologji<strong>të</strong> e trajtimit <strong>të</strong> <strong>mbetjeve</strong> deri tek minimizimi dhe<br />
riciklimi e tyre.<br />
MENAXHIMI AKTUAL I MBETJEVE<br />
Struktura e përgjithshme e <strong>menaxhimit</strong> <strong>të</strong> <strong>mbetjeve</strong><br />
Menaxhimi i <strong>mbetjeve</strong> deri tani ka qenë kompetencë e njësive <strong>të</strong> qeverisjes vendore në nivel bashkie/<br />
komune. Me aprovimin e ligjit <strong>të</strong> ri për menaxhimin e integruar <strong>të</strong> <strong>mbetjeve</strong> qarku pritet <strong>të</strong> marrë një rol<br />
dominant në nivelin e planifikimit dhe koordinimit. Megjitha<strong>të</strong> ka një mori institucionesh <strong>të</strong> cilat janë <strong>të</strong><br />
përfshira në mënyrë <strong>të</strong> drejtpërdje<strong>të</strong> ose jo në menaxhimin e <strong>mbetjeve</strong> në bashkinë <strong>Berat</strong>.<br />
Një paraqitje skematike e kësaj strukture do <strong>të</strong> ishte :<br />
MMPAU<br />
MPPT<br />
Hartimi i politikave dhe Legjislacionit<br />
<strong>Plani</strong>fikimi,financimi dhe monitorimi i investimeve bazuar<br />
politikat kombëtare ( investimi i fushdepozitave, impianteve,<br />
etj)<br />
11
KKRTSH<br />
Inspektoriati Mjedisit<br />
Vlerësimi i situa<strong>të</strong>s aktuale <strong>të</strong> <strong>mbetjeve</strong> 7<br />
Shqyrtimin dhe aprovimin e lejeve për landfille<br />
Min Shendetesise Hartimi i politikave për mbetjet spitalore<br />
METE Hartimi i politikave për mbetjet industriale dhe<br />
minerare<br />
MF Hartimi i ligjeve për taksat mjedisore<br />
Kontrolluesi i zbatimit <strong>të</strong> legjislacionit<br />
ARM Monitorimi dhe mbrojtja e mjedisit + dhënien e lejeve<br />
mjedisore ( fushdepozitat, impiantete)<br />
<strong>Bashkia</strong> <strong>Berat</strong> Menaxhimi i <strong>mbetjeve</strong> në nivel vendor<br />
Qarku <strong>Berat</strong> Menaxhimi i <strong>mbetjeve</strong> nga qarku<br />
<strong>Bashkia</strong> <strong>Berat</strong> e realizon mbledhjen, largimin dhe pastrimin e rrugëve përmes një kontrate me<br />
kompaninë private "Infinit Constructions". Bazuar në <strong>të</strong> dhënat e ofruara nga punonjësit e bashkisë si<br />
dhe duke i krahasuar ato me <strong>të</strong> dhënat e pasqyruara në <strong>Plani</strong>n Kombëtar <strong>të</strong> <strong>mbetjeve</strong> kemi si më<br />
posh<strong>të</strong>:<br />
Kontrata me kompaninë "Infinit Constructions" ka filluar me da<strong>të</strong> 9 Shkurt 2009, me afat 5 vjet.<br />
Kompania e kontraktuar paguhet cdo muaj në bazë <strong>të</strong> raportit <strong>të</strong> berë nga punonjësit e bashkisë mbi<br />
rregullsinë e operimeve. Pajisjet e largimit (kamionet) janë në pronësi <strong>të</strong> kompanisë.<br />
Ndërsa kontenitorët/ kazanet janë pronësi e Bashkise dhe në <strong>të</strong> gjithë territorin e bashkisë ka një shifër<br />
prej 270 kazanë 1100 li<strong>të</strong>rsh si dhe rreth 200 kosha <strong>të</strong> fiksuar.<br />
Sa i përket numrit <strong>të</strong> njësive private që operojnë në linjën administrative <strong>të</strong> bashkisë <strong>Berat</strong> dhe llojit <strong>të</strong><br />
tyre duhet thënë që sasia e bizneseve dhe institucioneve <strong>të</strong> rregjistruara që ushtrojnë veprimtarinë e<br />
7 Nje analize e detajuar e situates mund te gjendet ne: http://www.bashkia-berat.net/?p=2625 ose http://www.edenel.org/media/VLERËSIMI%20I%20SITUATËS%20SË%20MENAXHIMIT%20TË%20MBETJEVE%20URBANE%20NË%20BASHKINË%20<br />
BERAT.pdf<br />
12
tyre në qytetin e <strong>Berat</strong>it janë 1650 nga <strong>të</strong> cilat afro 200 konsiderohen si biznese <strong>të</strong> mëdha. Duhet<br />
theksuar se nga këto 75 subjekte kanë karakter industrial nga <strong>të</strong> cilat 10 janë biznese Agrupërpunuese<br />
dhe 6 biznese kanë kategorizimin e bizneseve me leje mjedisore operimi.<br />
Nga hulumtimi ynë dhe nga konfirmimi i specialis<strong>të</strong>ve <strong>të</strong> bashkisë në asnjë nga bizneset nuk zbatohet<br />
politika <strong>të</strong> reduktimit apo ndarjes së <strong>mbetjeve</strong> në burim. Gjithashtu sipas legjislacionit në fuqi bizneset e<br />
mëdha në rastin tonë ato përpunuese ngarkohen me detyrën e ve<strong>të</strong> <strong>menaxhimit</strong> <strong>të</strong> <strong>mbetjeve</strong> <strong>urbane</strong><br />
dhe atyre industriale. Në kë<strong>të</strong> këndvështrim ësh<strong>të</strong> shumë e vështirë, thuajse e pamundur sigurimi i <strong>të</strong><br />
dhënave <strong>të</strong> besueshme nga ana e kompanive mbi llojin dhe sasinë e mbeturinave <strong>të</strong> gjeneruara.<br />
<strong>Bashkia</strong> zbaton një tarifë <strong>të</strong> diferencuar për largimin e mbeturinave për bizneset. Sipas burimeve <strong>të</strong><br />
bashkisë mënyra e llogaritjes së kësaj tarife ësh<strong>të</strong> përcaktuar nga një bashkëpunim me programin e<br />
USAID vite më parë, megjitha<strong>të</strong> nga <strong>të</strong> dhënat e bashkisë nuk kuptohet nëse ka një tarifë <strong>të</strong> diferencuar<br />
edhe ndërmjet bizneseve në bazë <strong>të</strong> parimit ’ndo<strong>të</strong>si paguan’.<br />
Mungesat, kufuzimet dhe cështjet kryesore për tu adresuar në plan<br />
Duke prezumuar se mungesat në nivel kombëtar nuk mundemi ti adresojmë përmes këtij plani, do <strong>të</strong><br />
fokusohemi ve<strong>të</strong>m në kufizimet eksistuese në bashkinë berat brenda kornizave që na lejon koha,<br />
buxheti në dispozicion si dhe mungesa e një përqasje rajonale.<br />
<strong>Bashkia</strong> duhet <strong>të</strong> punojë për vendosjen e procedurave për monitorimin dhe kontrollin e<br />
<strong>menaxhimit</strong> <strong>të</strong> <strong>mbetjeve</strong> <strong>urbane</strong>;<br />
Mundësia e regjistrimit <strong>të</strong> sasisë dhe cilësisë së <strong>mbetjeve</strong> <strong>të</strong> gjeneruara duhet <strong>të</strong> shikohet dhe <strong>të</strong><br />
zbatohet <strong>të</strong> pak<strong>të</strong>n në fushëdepozi<strong>të</strong>;<br />
Ndërtimi i kapaciteteve në drejtimi <strong>të</strong> mirë<strong>menaxhimit</strong> <strong>të</strong> <strong>mbetjeve</strong> duhet <strong>të</strong> përbëjë një<br />
prioritet për drejtuesit e bashkisë dhe duhet <strong>të</strong> je<strong>të</strong> i vazhdueshëm;<br />
Bashkërendim <strong>të</strong> punës ndërmjet bashkisë dhe institucioneve <strong>të</strong> tjera <strong>të</strong> linjës (si ARM) për <strong>të</strong><br />
kontrolluar dhe monitoruar situa<strong>të</strong>n alarmante në qytet.<br />
Nismat për fillimin e pilotimit <strong>të</strong> ndarjes në durim <strong>të</strong> <strong>mbetjeve</strong> nuk kanë qënë <strong>të</strong> vazhdueshme<br />
dhe <strong>të</strong> sukseshme;<br />
Një punë me e madhe në kë<strong>të</strong> drejtim duhet menduar dhe mirëplanifikuar duke përfshirë edhe<br />
komunitetin;<br />
Bashkëpunimi dhe koordinimi me kompaninë pastruese duhet parë si një nga mënyrat e fillimit<br />
<strong>të</strong> ndryshimit <strong>të</strong> situa<strong>të</strong>s aktuale; konsiderimi i mundësisë për rikuperimin e <strong>mbetjeve</strong> në<br />
fushdepozi<strong>të</strong> nga ana e kompanisë duhet konsideruar.<br />
Rishikimi i tarifës dhe diferencimi i saj në bazë <strong>të</strong> parimit ndo<strong>të</strong>si paguan ësh<strong>të</strong> prioritare;<br />
Mënyra e mbledhjes së taksës së pastrimit duhet rishikuar;<br />
Duhet riparë llogaritja e numrit <strong>të</strong> kazanëve për cdo lagje, apo shpesh<strong>të</strong>sia e marrjes së<br />
mbeturinave;<br />
13
Ajo që do <strong>të</strong> përbënte një kërkesë <strong>të</strong> drejtpërdrej<strong>të</strong> për bashkinë ësh<strong>të</strong> pastrimi i kazanëve<br />
përgja<strong>të</strong> na<strong>të</strong>s (sipas standarteve <strong>të</strong> përdoruara gjerësisht edhe nga bashki <strong>të</strong> tjera);<br />
Gjithashtu rekomandohet që <strong>të</strong> ke<strong>të</strong> orar për hedhjen e mbeturinave voluminoze nëpër kazanë<br />
(kryesisht nga ana e bizneseve, por edhe e familjarëve) me qëllim që volumi i kazanëve <strong>të</strong> mos<br />
okupohet që paradite nga mbetje <strong>të</strong> mëdha e <strong>të</strong> mos ke<strong>të</strong> më vend për mbetje <strong>urbane</strong> sh<strong>të</strong>piake<br />
(<strong>të</strong> cilat banorët pastaj do t’i hedhin jash<strong>të</strong> kazanëve).<br />
Bashkëpunimi me biznesin për edukimin dhe ndërgjegjësimin e qytetarëve duhet parë si një nga<br />
linjat e punës (p.sh përmes TV lokale, edukimit në punë, shkollë etj)<br />
Bërja publike <strong>të</strong> tarifës së pastrimit si për familjet, edhe për bizneset dhe gjithashtu ta bëjë<br />
publike mënyrën e administrimit <strong>të</strong> kësaj tarife;<br />
Nisja një projekt pilot në një lagje <strong>të</strong> qytetit ku <strong>të</strong> vendosen kazanë për mbledhjen e<br />
mbeturinave sipas llojit <strong>të</strong> tyre për t’i nxitur qytetarët që <strong>të</strong> bëjnë ndarjen e <strong>mbetjeve</strong> në burim<br />
sikundër përcaktohet nga Strategjia kombëtare e <strong>menaxhimit</strong> <strong>të</strong> <strong>mbetjeve</strong>. Në një fazë <strong>të</strong> dy<strong>të</strong> <strong>të</strong><br />
vendosen këta lloje kazanësh në <strong>të</strong> gjithë qytetin dhe paralelisht <strong>të</strong> <strong>të</strong>rhiqen kompani<strong>të</strong> e<br />
riciklimit për <strong>të</strong>rheqjen e materialeve <strong>të</strong> riciklueshme.<br />
PLANIFIKIMI I MENAXHIMIT TË MBETJEVE<br />
Vizioni /Qëllimet/Objektivat<br />
Vizioni :<br />
<strong>Bashkia</strong> e <strong>Berat</strong>it dëshiron <strong>të</strong> zbatojë në praktikë një plan menaxhimi <strong>të</strong> <strong>mbetjeve</strong> në mënyrë <strong>të</strong><br />
integruar dhe bashkëkohore për <strong>të</strong> siguruar shërbime dhe kapacitete grumbullimi e depozitimi duke<br />
rritur riciklimin dhe reduktimin e <strong>mbetjeve</strong> në bashkëpunim me komunitetin si edhe duke<br />
ndërgjegjësuar gjithë palët përbërëse <strong>të</strong> ketij komuniteti<br />
Objektivat:<br />
1. Qytet i pas<strong>të</strong>r, me mjedise <strong>të</strong> shëndetshme dhe ndjellëse për turis<strong>të</strong>t<br />
2. Fillimi i zbatimit <strong>të</strong> koncepteve <strong>të</strong> <strong>menaxhimit</strong> <strong>të</strong> integruar <strong>të</strong> <strong>mbetjeve</strong> <strong>urbane</strong>;<br />
3. Mbulimi i shërbimit përmes tarifës së pastrimit;<br />
4. Përmiresimi i kuadrit institucional dhe rregullator për <strong>të</strong> adresuar targetet e vëna në <strong>Plani</strong>n<br />
Kombëtarë <strong>të</strong> Mbetjeve Urbane;<br />
Identifikimi i skemës së <strong>menaxhimit</strong>:<br />
Duke konsideruar udhëkryqin në <strong>të</strong> cilin ndodhen njësite e qeverisë vendore për menaxhimin e<br />
<strong>mbetjeve</strong> <strong>urbane</strong>, grupi i punës e ka shumë <strong>të</strong> vështirë <strong>të</strong> japë një zgjidhje afatgjate <strong>të</strong> situa<strong>të</strong>s. Kjo ësh<strong>të</strong><br />
14
e pamundur në kontekstin e kërkesës së përqasjes rajonale <strong>të</strong> <strong>menaxhimit</strong> <strong>të</strong> <strong>mbetjeve</strong>, përqasjes sipas<br />
së cilës Bashkisë <strong>Berat</strong> do ti duhet ti cojë mbeturinat në një fushdepozi<strong>të</strong> rajonale në kohën që kjo do <strong>të</strong><br />
bëhet e mundur nga qeveria qëndrore.<br />
Në kë<strong>të</strong> këndveshtrim dy janë alternativat në drejtimin e depozitimit <strong>të</strong> <strong>mbetjeve</strong><br />
a) konsiderimi <strong>të</strong> njëj<strong>të</strong>s vendepozite<br />
b) zgjedhja dhe ndërtimi i një vendepozite <strong>të</strong> re e cila <strong>të</strong> mund <strong>të</strong> përdoret si stacion transferimi<br />
në skenarin e një vendepozitimi rajonal.<br />
Ndërkohë <strong>Berat</strong>i për ve<strong>të</strong> karakteristikat e veta muzeala ka edhe një tje<strong>të</strong>r vecanti e cila ndikon skemën<br />
e <strong>menaxhimit</strong>, mbedhja e mbeturianve me anë <strong>të</strong> karrocave <strong>të</strong> dorës në lagjet muzeale <strong>të</strong> qytetit.<br />
Tre skemat <strong>të</strong> cilat parashtrohen në plan janë si më posh<strong>të</strong>:<br />
Ruajtja e <strong>të</strong> njëj<strong>të</strong>s skemë menaxhimi duke përmiresuar ndjeshëm a) elemente <strong>të</strong> cilësisë së shërbimit,<br />
b) infrastrukturën bazike c) rritjen e <strong>të</strong> ardhurave nga mbledhja e tarifës së pastrimit d) ndërgjegjësimin<br />
qytetarë) zbatimin e parimit ndo<strong>të</strong>si paguan dhe f) mbajtjen në kontroll <strong>të</strong> ndotjes në fushën aktuale<br />
E skematizuar kjo do <strong>të</strong> paraqitej si më posh<strong>të</strong>:<br />
Ndërgjegjesim qytetar/ infrastrukturën/ mbledhja e tarifës/ zbatimin e parimit ndo<strong>të</strong>si paguan<br />
Gjenerimi i <strong>mbetjeve</strong> Mbledhje e<br />
mbeturinave<br />
Pilotimi i ndarjes së <strong>mbetjeve</strong> <strong>të</strong> riciklueshme varianti I<br />
Depozitimi i tyre<br />
Ndërgjegjesim qytetar/ infrastrukturën/ mbledhja e tarifës/ zbatimin e parimit ndo<strong>të</strong>si paguan<br />
Gjenerimi i <strong>mbetjeve</strong><br />
Mbledhje e diferencuar e<br />
mbeturinave (ve<strong>të</strong>m në rrugën<br />
kryesore)<br />
Reduktim/ ripërdorim/ riciklim<br />
Depozitimi i tyre<br />
15
Pilotimi i ndarjes së <strong>mbetjeve</strong> <strong>të</strong> riciklueshme varianti II<br />
Ndërgjegjësim qytetar/ infrastrukturën/ mbledhja e tarifës/ zbatimin e parimit ndo<strong>të</strong>si paguan<br />
Gjenerimi i<br />
<strong>mbetjeve</strong><br />
Mbledhje e diferencuar e<br />
mbeturinave (ve<strong>të</strong>m në<br />
rrugën kryesore)<br />
Konsiderata mjedisore<br />
Konsiderata teknike<br />
Konsiderata financiare<br />
Konsiderata institucionale<br />
Reduktim/ ripërdorim/ riciklim<br />
St. Tranferimi<br />
Depozitimi<br />
16
Sa i takon mbledhjes në lagjet muzeale <strong>të</strong> qytetit duhet <strong>të</strong> ke<strong>të</strong> përmirësim <strong>të</strong> mjeteve <strong>të</strong> përdorura,<br />
përpos tentatives për ta zgjeruar ndarjen e <strong>mbetjeve</strong> edhe në keto lagje. Në figurën më posh<strong>të</strong> jepen<br />
Disa figura <strong>të</strong> mjeteve që mund <strong>të</strong> përdoren<br />
17
1. Analiza ekonomike e skemës së <strong>menaxhimit</strong> <strong>të</strong> <strong>mbetjeve</strong>, nevoja<br />
për investime, llogaritja kostos dhe e tarifave<br />
Ndërkohë që kanë filluar përpjekjet dhe ësh<strong>të</strong> miratuar Strategjia Kombëtare e Menaxhimit <strong>të</strong><br />
Mbetjeve (SKMM) dhe <strong>Plani</strong> Kombëtar për Menaxhimin e Mbetjeve (PKMM), rëndësia e rolit<br />
proaktiv <strong>të</strong> pushtetit lokal në ofrimin e shërbimit <strong>të</strong> <strong>menaxhimit</strong> <strong>të</strong> <strong>mbetjeve</strong> mbetet momenti më<br />
kyç dhe sfida e radhës për <strong>të</strong> pasur një plan <strong>të</strong> zbatueshëm. PKMM (<strong>Plani</strong> Kombëtar i<br />
Menaxhimit Mbetjeve) përcakton qar<strong>të</strong> politikat dhe objektivat që duhen zbatuar në nivel<br />
kombëtar për <strong>të</strong> arritur një menaxhim <strong>të</strong> qëndrueshëm <strong>të</strong> <strong>mbetjeve</strong> <strong>urbane</strong>. Qëllimi ësh<strong>të</strong> që <strong>të</strong><br />
krijohet një sistem i integruar i <strong>menaxhimit</strong> <strong>të</strong> <strong>mbetjeve</strong> <strong>të</strong> ngurta, i cili deri në 2015 do <strong>të</strong><br />
riciklojë dhe kompostojë më shumë se gjysmën e tyre, do <strong>të</strong> depozitojë në landfill më pak se një<br />
<strong>të</strong> tre<strong>të</strong>n, si dhe <strong>të</strong> prodhojë energji nga djegia e tyre.<br />
Në anën tje<strong>të</strong>r në më <strong>të</strong> shum<strong>të</strong>n e rasteve njësi<strong>të</strong> e qeverisjes vendore (NjQV) me kapacitete <strong>të</strong><br />
kufizuara njerëzore dhe financiare janë aktualisht në një periudhë tranzicioni, në përpjekje për t`u<br />
zhvendosur nga skema <strong>të</strong> grumbullimit dhe depozitimit drejt <strong>menaxhimit</strong> <strong>të</strong> <strong>mbetjeve</strong>, duke<br />
përmirësuar cilësinë e shërbimit dhe duke reduktuar ndikimin që shkakton mënyra aktuale e<br />
ofrimit <strong>të</strong> shërbimit në shëndetin e njerëzve dhe në mjedis. Sot ky shërbim në Bashkinë <strong>Berat</strong><br />
ofrohet nga një kompani private e kontraktuar nga ve<strong>të</strong> bashkia. Shërbimi financohet përmes <strong>të</strong><br />
ardhurave <strong>të</strong> gjeneruara nga tarifa e shërbimit, nga <strong>të</strong> ardhurat e tjera vendore si dhe transfertat e<br />
pakush<strong>të</strong>zuara nga qeveria qëndrore. Mesatarisht shërbimi aktual i pastrimit ësh<strong>të</strong> i<br />
subvencionuar në një masë <strong>të</strong> konsiderueshme rreth 40%.<br />
Arsyet kryesore përse aktualisht nuk mund <strong>të</strong> ofrohet një shërbim efikas, efiçient dhe mbi <strong>të</strong><br />
gjitha i përballueshëm nga bashkia janë se: 1) nuk ekziston asnjë politikë që drejtohet drejt<br />
rikuperimit <strong>të</strong> kostos së shërbimit; 2) standardet e shërbimit mungojnë; 3) kosto e plo<strong>të</strong> e<br />
shërbimit shpesh herë nënvlerësohet ose nuk njihet; 4) tarifat për kategori<strong>të</strong> e ndryshme që<br />
përfitojnë shërbimin janë jo realiste (nuk bazohen mbi normën e gjenerimit dhe llojin e<br />
<strong>mbetjeve</strong>); dhe 5) normat e mbledhjes së tarifave janë në nivele <strong>të</strong> ulta. Në kushtet në <strong>të</strong> cilat<br />
operonë bashkia <strong>Berat</strong>, politikat e hartuara në nivelin qëndror rezikojnë <strong>të</strong> mos gjejnë “terrenin”<br />
e duhur për t’u zbatuar në nivelin lokal.<br />
Mesazhi kryesor që percjell kjo pjesë e planit ësh<strong>të</strong> se për <strong>të</strong> kaluar nga mënyra aktuale e ofrimit<br />
<strong>të</strong> shërbimit <strong>të</strong> pastrimit drejt <strong>menaxhimit</strong> <strong>të</strong> <strong>mbetjeve</strong> siç parashikojnë dokumentet strategjike <strong>të</strong><br />
hartuara në nivelin qëndror, duhet <strong>të</strong> ndërmerren hapat e mëposhtme:<br />
<strong>të</strong> llogaritet kosto e plo<strong>të</strong> reale e ofrimit <strong>të</strong> shërbimit;<br />
<strong>të</strong> planifikohet buxheti i shërbimit bazuar mbi koston e plo<strong>të</strong>;<br />
18
<strong>të</strong> përcaktohet tarifa e diferencuar për çdo kategori që përfiton shërbimin;<br />
<strong>të</strong> monitorohet performanca për çdo komponent <strong>të</strong> veçan<strong>të</strong> <strong>të</strong> shërbimit dhe<br />
<strong>të</strong> planifikohet një shërbim më efiçent dhe efikas për <strong>të</strong> ardhmen.<br />
1.1 Buxheti vjetor dhe investimet<br />
Në zbatim <strong>të</strong> funksioneve ligjore dhe administrative <strong>Bashkia</strong> <strong>Berat</strong> dhe Këshilli <strong>Bashkia</strong>k<br />
planifikon dhe miraton çdo vit buxhetin e vet lokal për mbulimin e shërbimeve <strong>të</strong> pastrimit. Nga<br />
viti 1988 e në vazhdim shërbimi i pastrimit publik, pjesë e <strong>të</strong> cilit ësh<strong>të</strong> dhe largimi publik i<br />
mbeturinave, në qytetin e <strong>Berat</strong>it ky shërbim kryhet me sipermarrje nga firma” INFINIT<br />
CONSTUCTIONS”Sh.p.k.<br />
Figura 1. Raporti që zë buxheti vjetor i pastrimit në buxhetin vjetor <strong>të</strong> bashkisë 8<br />
Sic duket edhe në grafikun e mësipërm buxheti i shërbimit <strong>të</strong> pastrimit ndër vite përbën rreth 20-<br />
30% <strong>të</strong> buxhetit total bashkiak dhe lidhet kryesisht drejtpërdrejt me financimin e kontra<strong>të</strong>s së<br />
pastrimit. Buxhetet e viteve <strong>të</strong> fundit janë përqëndruar <strong>të</strong>rësisht në mbulimin e kostos operative<br />
<strong>të</strong> shërbimeve <strong>të</strong> pastrimit ndërsa zëri i investimeve ka qenë <strong>të</strong>rësisht i papërfillshëm.<br />
Gjithashtu investimet e bëra në drejtim <strong>të</strong> përmirësimit <strong>të</strong> shërbimit <strong>të</strong> pastrimit janë minimale.<br />
Kështu mund <strong>të</strong> përmendim vendosjen e disa konteniereve <strong>të</strong> rinj në qytet (rreth 20 copë) si dhe<br />
investimi i bërë nga SEDA ku në qendër <strong>të</strong> qytetit u vendosën 6 sete me kosha <strong>të</strong> diferencuar, për<br />
zbatimin e projektit “Bulevardi Mjedisor”. Sot ky investim (dhurate nga SEDA) nuk ekzistonë<br />
më. Projekti për diferencimin e mbeturinave që nisi si një projekt pilot në qendër <strong>të</strong> qytetit nuk<br />
pati sukses, pasi nuk u gërshetua me projekte ndërgjegjësuese për komunitetin.<br />
Megjitha<strong>të</strong> përpjekjet modeste <strong>të</strong> Bashkisë për <strong>të</strong> influencuar qof<strong>të</strong> edhe në mënyrë indirekte<br />
kanë ndikuar në cilësinë e shërbimeve duke përmirësuar infrastrukturën rrugore, investime <strong>të</strong><br />
cilat janë kryer nga granti i Qeverisë dhe fondet e Bashkisë. Sidoqof<strong>të</strong> granti që <strong>Bashkia</strong> merr<br />
8 Te dhenat historike per buxhetet jane marre nga drejtoria e financave ne Bashkine <strong>Berat</strong><br />
19
nga pushteti qëndror ësh<strong>të</strong> i vogël kundrejt detyrimeve <strong>të</strong> tjera që ka bashkia për <strong>të</strong> kryer, e në<br />
këto kushte <strong>Bashkia</strong> duhet <strong>të</strong> kufizojë investimet në mënyrë që <strong>të</strong> shlyejë koston e shërbimit <strong>të</strong><br />
pastrimit <strong>të</strong> kontraktuar.<br />
1.2 Analizimi i çmimit <strong>të</strong> kontra<strong>të</strong>s<br />
Duke iu referuar preventivit <strong>të</strong> çmimit <strong>të</strong> kontra<strong>të</strong>s së pastrimit, <strong>të</strong> lidhur në da<strong>të</strong>n 9/02/2012<br />
vërejmë që:<br />
Grumbullimi dhe transportimi i <strong>mbetjeve</strong> <strong>urbane</strong> ka peshën më <strong>të</strong> madhe me rreth 34% <strong>të</strong><br />
çmimit <strong>të</strong> përgjithshëm <strong>të</strong> ofrimit <strong>të</strong> shërbimit, më pas vijnë shërbimet e mirëmbajtjes së<br />
rrugëve kryesore me 19%, larja e rrugeve e cila kryhet ve<strong>të</strong>m gjate periudhës 15 mars<br />
deri në 15 nëntor dhe fshirja e rrugëve dhe trotuarëve me krah përka<strong>të</strong>sisht me 18 dhe 16<br />
%. Shërbimet e tjera zënë një peshë shumë më <strong>të</strong> vogël kundrejt totalit <strong>të</strong> shpenzimeve<br />
për ofrimin e shërbimit <strong>të</strong> pastrimit nga kjo kompani private.<br />
Karakteristike për ofrimin e shërbimit në kë<strong>të</strong> qytet ësh<strong>të</strong> edhe mbledhja e mbeturinave<br />
me krahë (tezga) në rrugët e ngushta <strong>të</strong> qytetit ku nuk mund <strong>të</strong> futen makinat e transportit<br />
(për ve<strong>të</strong> relievin topografik <strong>të</strong> qytetit <strong>të</strong> <strong>Berat</strong>it). Janë rreth 80 pika <strong>të</strong> tilla që u ofrohet<br />
një shërbim për mbledhjen e mbeturinave me krahe i cili zë një peshë specifike prej 6%<br />
në totalin e përgjithshëm <strong>të</strong> shpenzimeve për ofrimin e shërbimit <strong>të</strong> pastrimit.<br />
Firma që ofron kë<strong>të</strong> shërbim duke u bazuar mbi kontra<strong>të</strong>n e sipërmarrjes ësh<strong>të</strong> e detyruar<br />
<strong>të</strong> kryejë një herë në vit Programin e Edukimit Publik Ambjental (neni 13.4, 18.1, 18.2,<br />
18.3, 37.10). Ky program parashikon ndërmjet <strong>të</strong> tjerave hartimin dhe transmetimin e<br />
spoteve televizive me karakter sensibilizues, hartimin dhe shpërndarjen e fle<strong>të</strong> palosjeve<br />
edukuese etj. Në fakt <strong>të</strong> gjitha këto shërbime nuk reflektohen në buxhetin e paraqitur në<br />
kontra<strong>të</strong>n e sipërmarrjes. Një nga rekomandimet e këtij plani ësh<strong>të</strong> që në momentin që<br />
kjo kontra<strong>të</strong> do <strong>të</strong> je<strong>të</strong> subjekt i rishikimit patje<strong>të</strong>r që duhet ti kërkohet firmës që ofron<br />
kë<strong>të</strong> shërbim <strong>të</strong> reflektojë edhe në buxhet këto detyrime kontraktuale.<br />
Gjithashtu bazuar në kontra<strong>të</strong>n e shërbimit (neni 20.3) kontraktuesi mbasi merr në<br />
dorrëzim kontenieret nga bashkia <strong>Berat</strong> duhet <strong>të</strong> mirëmbajë këto konteniere dhe ti<br />
riparoje ata në rast demtimi. Duke pasur parasysh gjendjen shumë <strong>të</strong> “mjerueshme” në<br />
përgjithësi <strong>të</strong> kontenierëve ekzistues në qytet mendojmë se ky zë në buxhet (aktualisht<br />
ve<strong>të</strong>m 0.48% e totalit) duhet <strong>të</strong> je<strong>të</strong> më i madh. Në këto kushte edhe disifektimi dhe larja<br />
e konteniereve nuk ësh<strong>të</strong> efiçente.<br />
20
1%<br />
18%<br />
19%<br />
3%<br />
6%<br />
16%<br />
34%<br />
0%<br />
3%<br />
Figura 2. Ndarja e kostove sipas kontra<strong>të</strong>s së pastrimit <strong>të</strong> vitit 2012 9<br />
1.3 Tarifat dhe realizimi i te ardhurave<br />
Grumbullimi dhe transporti i mbeturinave <strong>urbane</strong><br />
Larja dhe disinfektimi i konteniereve<br />
Mirembajtja e pikave dhe grumbullimi i <strong>mbetjeve</strong><br />
inerte dhe skelektike<br />
Fshirja e rrugeve dhe trotuareve me krahe<br />
Fshirja e rrugeve me makineri<br />
Mirembajtje rrugesh kryesore<br />
Larja speciale e rrugeve<br />
Larja e rrugeve dy here ne dite<br />
Transporti i mbeturinave me krahe<br />
Tarifat e pastrimit për kategori<strong>të</strong> e ndryshme <strong>të</strong> konsumatorëve, (si familjet, bizneset dhe<br />
insitucionet), mënyra e mbledhjes dhe administrimi i saj caktohen dhe propozohen nga bashkia<br />
dhe miratohen çdo vit nga Këshilli <strong>Bashkia</strong>k bashkë me taksat dhe tarifat e tjera lokale, plo<strong>të</strong>sisht<br />
mbi baza ad-hoc.<br />
Duke iu refereruar nivelit aktual <strong>të</strong> tarifave <strong>të</strong> pastrimit ne bashkine e <strong>Berat</strong>it, theksojmë se niveli<br />
i tyre nuk reflektojn koston e plote te pastrimit dhe sidomos tarifa familjare që rezulton <strong>të</strong> je<strong>të</strong><br />
shumë e vogël në nivelet nga 900 – 1300 lekë/vit; Në fakt, tarifa familjare e pastrimit ësh<strong>të</strong> një<br />
shumë e caktuar vjetore për t’u paguar nga familjet pavarësisht madhësisë së tyre, dhe <strong>të</strong><br />
ardhurave vjetore (psh. familet në ndihmë ekonomike).<br />
Në fakt, për <strong>të</strong> gjitha kategori<strong>të</strong> që përfitojnë shërbimin, niveli i tarifave nuk ësh<strong>të</strong> i lidhur me<br />
sasinë e <strong>mbetjeve</strong> që ato prodhojnë, pra nuk ësh<strong>të</strong> i lidhur direkt me nivelin e përfitimit, e për<br />
rrjedhojë nuk reflekton konceptin “prodhuesi paguan”. Ato gjithashtu nuk reflektojnë asnjë<br />
përpunim ose trajtim <strong>të</strong> <strong>mbetjeve</strong>, apo aq më pak një mbikqyrje <strong>të</strong> tyre, ose ndonjë kujdes <strong>të</strong><br />
mëvonshëm për to, duke mos qenë kështu në harmoni edhe me parimin “ndo<strong>të</strong>si paguan”.<br />
Nga njëra anë nuk kemi një lidhje <strong>të</strong> drejtpërdrej<strong>të</strong> midis prodhuesit <strong>të</strong> <strong>mbetjeve</strong> dhe cilësisë së<br />
shërbimit <strong>të</strong> ofruar me nivelin e tarifës, nga ana tjeter kemi edhe kufizime në hartimin e tarifave.<br />
Kështu, neni 3 i ligjit nr. 10117, da<strong>të</strong> 23.04.2009, “Për disa ndryshime në Ligjin nr. 9632, da<strong>të</strong><br />
30.10.2006, Për sistemin e taksave vendore”, përcakton se taksa e tabelës, sëbashku me taksat<br />
dhe tarifat e tjera <strong>të</strong> aplikueshme (pastrim, gjelbërim, ndriçim) nuk duhet <strong>të</strong> je<strong>të</strong> më shumë se<br />
9<br />
Te dhenat jane marre nga kontrata e pastrimit ndermjet firmes INFINIT Construction sh.p.k dhe Bashkise <strong>Berat</strong><br />
21
10% e nivelit tregues <strong>të</strong> taksës së biznesit <strong>të</strong> vogël, duke specifikuar kështu një nivel maksimal <strong>të</strong><br />
ulët për pagësen. Ky efekt duket qar<strong>të</strong> në tabelën 4 ku përgja<strong>të</strong> viteve 2010-2011 <strong>të</strong> ardhurat e<br />
realizuara nga vjelja e tarifës së pastrimit nga kategoria “biznes” janë përgjysmuar krahasuar me<br />
vitet 2008 dhe 2009.<br />
Në tabelën e mëposhtme paraqiten <strong>të</strong> përmbledhura nivelet e tarifave, faturimi dhe <strong>të</strong> ardhurat e<br />
realizuara nga tarifat e <strong>mbetjeve</strong>, përgja<strong>të</strong> 4-viteve <strong>të</strong> fundit:<br />
Kategorite e<br />
konsumatoreve<br />
Familje 900<br />
Biznese 13,898<br />
Sektor publik 35,000<br />
Totali 14,312<br />
Tarifa (lek/vit)<br />
Faturuar (lek)<br />
Paguar (lek)<br />
% Paguar/<br />
Faturuar<br />
Tarifa (lek/vit)<br />
Tabela 1. Performanca e mbledhjes së tarifave 2008 – 2012 10<br />
Faturuar (lek)<br />
Përgja<strong>të</strong> 4-viteve <strong>të</strong> fundit, planifikimi dhe realizimi i <strong>të</strong> ardhurave për pastrimin ësh<strong>të</strong><br />
mbështetur në tarifat e bizneseve për sa kohë ësh<strong>të</strong> gjykuar si më e thjesh<strong>të</strong> mbledhja e këtyre<br />
tarifave. Me përjashtim <strong>të</strong> vitit 2009 <strong>të</strong> ardhurat e planifikuara nga tarifat e <strong>mbetjeve</strong> janë<br />
gjithmonë më <strong>të</strong> larta sesa realizimi i tyre. Realizimi i <strong>të</strong> ardhurave ka pësuar një rënie sidomos<br />
për vitet 2010 dhe 2011 gjë që lidhet me efektin frenues <strong>të</strong> ligjit <strong>të</strong> cituar më sipër.<br />
40,000,000<br />
35,000,000<br />
30,000,000<br />
25,000,000<br />
20,000,000<br />
15,000,000<br />
10,000,000<br />
5,000,000<br />
-<br />
8,120,000<br />
19,971,000<br />
1,597,000<br />
29,688,000<br />
2008 2009 2010 2011<br />
6,136,000<br />
21,571,000<br />
-<br />
27,707,000<br />
75.57 1,300<br />
108.01 14,082<br />
0.00 57,000<br />
93.33 14,857<br />
12,675,000<br />
23,705,000<br />
2,755,000<br />
39,135,000<br />
2008 2009 2010 2011<br />
Te ardhurat familjare Te ardhurat biznese<br />
Te ardhurat Institucione<br />
Performanca e mbledhjes se tarifave<br />
Figura 3. Të ardhurat dhe kontributi i kategorive që përfitojnë shërbimin<br />
Paguar (lek)<br />
7,997,000<br />
35,410,000<br />
Të ardhurat e realizuara nga kategoria familje kanë ardhur në përgjithësi duke u ritur. Problemi<br />
qëndron jo ve<strong>të</strong>m tek planifikimi por edhe tek realizimi i <strong>të</strong> ardhurave sidomos nga familjet. Në<br />
total <strong>të</strong> ardhurat e mbledhura nga familjet mbulojnë nga 18% deri në 34% <strong>të</strong> totalit <strong>të</strong> <strong>të</strong><br />
ardhurave. Ndërkohe që barra më e madhe e te ardhurave mbulohet nga bizneset.<br />
10 Te dhenat jane marre nga drejtoria e Taksave dhe regjistrimit te biznesit dhe tregjeve ne Bashkine <strong>Berat</strong><br />
-<br />
43,407,000<br />
% Paguar/<br />
Faturuar<br />
63.1<br />
149.4<br />
-<br />
110.9<br />
100%<br />
80%<br />
60%<br />
40%<br />
20%<br />
0%<br />
Tarifa (lek/vit)<br />
1,300<br />
7,835<br />
50,000<br />
8,446<br />
Faturuar (lek)<br />
12,675,000<br />
13,361,000<br />
1,600,000<br />
27,636,000<br />
Paguar (lek)<br />
9,887,000<br />
14,815,000<br />
1,420,000<br />
26,122,000<br />
% Paguar/<br />
Faturuar<br />
78.0<br />
110.9<br />
88.8<br />
94.5<br />
Tarifa (lek/vit)<br />
1,300 12,675,000<br />
7,761<br />
50,000<br />
8,488<br />
Faturuar (lek)<br />
16,398,000<br />
1,700,000<br />
30,773,000<br />
2008 2009 2010 2011<br />
Kontributi nga familjaret Kontributi nga biznese<br />
Kontributi nga Institucione<br />
Paguar (lek)<br />
% Paguar/<br />
Faturuar<br />
9,158,000 72.25<br />
15,969,120 97.38<br />
1,518,880 89.35<br />
26,646,000 86.59<br />
22
Kontrasti në mbledhjen e tarifës për dy kategori<strong>të</strong> e përfituesëve <strong>të</strong> shërbimit <strong>të</strong> shpjeguara më<br />
sipër, ndoshta lidhet me faktin që bashki<strong>të</strong> për kategorinë “biznes” mund <strong>të</strong> aplikojnë kufizime<br />
administrative për ato subjekte që nuk paguajnë tarifën (si psh rinovimi i liçencës së ushtrimit <strong>të</strong><br />
aktivitetit), ndërsa për kategorinë “familje” akoma nuk ka një mekanizëm <strong>të</strong> qenësishëm që <strong>të</strong><br />
detyrojë pagesën e tarifës. Kontributi i institucioneve ne te ardhurat e realizuara nga vjelja e<br />
tarifes se pastrimit per kete kategori ngelet ne vlera te paperfillshme.<br />
Megjitha<strong>të</strong>, përpos <strong>të</strong> tjerave mënyra e llogaritjes së tarifave nuk ësh<strong>të</strong> transparente dhe nuk i jep<br />
asnjë mesazh përfituesëve <strong>të</strong> shërbimit se ç’pjesë e shërbimit konkretisht varet pikërisht nga<br />
pagesa e asaj tarife. Metoda e hartimit <strong>të</strong> tarifave me pjesëmarrjen e publikut si dhe bërja<br />
transparente e proçesit <strong>të</strong> mbledhjes dhe <strong>menaxhimit</strong> <strong>të</strong> saj, ësh<strong>të</strong> arsyeja kryesore pse <strong>Bashkia</strong><br />
duhet <strong>të</strong> konsiderojë regullimin e kujdeshëm <strong>të</strong> hartimit dhe grumbullimit <strong>të</strong> tyre. Kjo lidhet me<br />
mënyrën sesi tarifat mund <strong>të</strong> influencojnë sjelljen e njerëzve në marrjen e vendimeve për<br />
menaxhimin e <strong>mbetjeve</strong> që <strong>të</strong> përfitojë shoqëria si e <strong>të</strong>rë më tepër sesa thjesht ata ve<strong>të</strong> si individë.<br />
Në përfundim, <strong>të</strong> ardhurat vjetore nga tarifat e <strong>mbetjeve</strong> mbulojnë rreth 63% <strong>të</strong> buxhetit aktual <strong>të</strong><br />
<strong>menaxhimit</strong> <strong>të</strong> <strong>mbetjeve</strong> (vlerës së kontra<strong>të</strong>s së shërbimit <strong>të</strong> pastrimit pa TVSH).<br />
2. Përshkrimi i skemave <strong>të</strong> <strong>menaxhimit</strong> <strong>të</strong> <strong>mbetjeve</strong> në periudhën<br />
afat-shkur<strong>të</strong>r dhe afatmesëm<br />
Organizimi i shërbimit <strong>të</strong> mbledhjes transportit dhe asgjesimit <strong>të</strong> <strong>mbetjeve</strong> <strong>urbane</strong> përbën bazën e<br />
sistemit <strong>të</strong> <strong>menaxhimit</strong> <strong>të</strong> <strong>mbetjeve</strong> dhe përcakton mënyrën në <strong>të</strong> cilën organizohen elemen<strong>të</strong>t e<br />
sistemit. Për kë<strong>të</strong> arsye, u ra dakord në bashkëpunim edhe me aktorët lokal, që hapat e<br />
manaxhimit <strong>të</strong> <strong>mbetjeve</strong> <strong>të</strong> përqëndrohen në mbledhjen e <strong>mbetjeve</strong> <strong>urbane</strong>, transportin e tyre dhe<br />
elemen<strong>të</strong>t e tjerë si ndarja e <strong>mbetjeve</strong> me qellim stimulimin e riciklimit dhe edukimin mjedisor.<br />
Dy hapat e mëposh<strong>të</strong>me përshkruhen në lidhje edhe me komponen<strong>të</strong>t e tyre përbërës, mënyrës së<br />
ndërveprimit dhe rezultateve përfundimtare. Më pas, këto rezultate krahasohen dhe shoqërohen<br />
me rekomandimet përfundimtare.<br />
2.1 Hapi i parë: Menaxhimi i <strong>mbetjeve</strong> siç kryhet aktualisht nga kompania<br />
private dhe sensibilizimi i përfituesve <strong>të</strong> shërbimit në periudhën afatshkur<strong>të</strong>r<br />
Ky hap i parë bazohet në përqasjen e zakonshme <strong>të</strong> organizimit <strong>të</strong> shërbimeve <strong>të</strong> <strong>mbetjeve</strong> duke<br />
filluar nga pikat e përbashkëta apo publike <strong>të</strong> <strong>mbetjeve</strong> mbi <strong>të</strong> cilat organizohet shërbimi i<br />
grumbullimit <strong>të</strong> <strong>mbetjeve</strong> <strong>urbane</strong> aktualisht ne bashki. Ky shërbim nuk parashikon ndarjen e<br />
<strong>mbetjeve</strong> dhe nuk parashikon trajtimin e centralizuar <strong>të</strong> <strong>mbetjeve</strong> në qëndrat e transferimit për <strong>të</strong><br />
stimuluar riciklimin. Por në ndryshim nga mënyra sesi ofrohet shërbimi aktualisht ky opsion i<br />
23
propozuar parashikon edhe një program për edukimin mjedisor dhe sensibilizimin e banorëve<br />
dhe bizneseve për ndarjen e mbeturinave. <strong>Bashkia</strong> synon <strong>të</strong> nxisë 11 dhe promovojë ndarjen e<br />
<strong>mbetjeve</strong> dhe riciklimin, me qëllim jo ve<strong>të</strong>m reduktim <strong>të</strong> kostos së grumbullimit, transportit dhe<br />
depozitimit <strong>të</strong> <strong>mbetjeve</strong> por edhe <strong>të</strong> përmbushjes së objektivave kombëtare për minimizimin e<br />
<strong>mbetjeve</strong>.<br />
Gjenerimi i<br />
<strong>mbetjeve</strong><br />
Mbetjet nga<br />
pastrimi i<br />
rrugëve<br />
Mbetjet nga<br />
banorët dhe<br />
bizneset<br />
Mbetjet nga<br />
tezgat<br />
Ky opsion bazohet në hapat e mëposhtme:<br />
Hartimi i një programi dhe fushate sensibilizimi për ndarjen e <strong>mbetjeve</strong><br />
Përmirësim i infrastrukturës së <strong>mbetjeve</strong> brenda 2-viteve;<br />
Rehabilitimi emergjent i vend-grumbullimit aktual<br />
Figura 4. Hapi i parë drejt një menaxhimi më <strong>të</strong> mirë <strong>të</strong> <strong>mbetjeve</strong><br />
Zbatueshmëria: Meqenëse kjo skemë ësh<strong>të</strong> vazhdim i skemës aktuale <strong>të</strong> mbledhjes së <strong>mbetjeve</strong>,<br />
duket se ësh<strong>të</strong> më e thjesh<strong>të</strong> dhe më praktike për autoritetet vendore, ofruesin e shërbimit.<br />
Megjithate sfida kryesore ne zbatimin e ketij opsioni mbeten investimet për përmirësimin e<br />
infrastruktures si dhe hartimi dhe zbatimi i nje fushate <strong>të</strong> efektshme sensibilizimi për ndarjen e<br />
<strong>mbetjeve</strong> pra kryesisht mardhëniet dhe komunikimi me përfituesit e shërbimit (komuniteti dhe<br />
bizneset).<br />
Efektiviteti (cilësia) dhe minimizimi i <strong>mbetjeve</strong>: Ky hap mund <strong>të</strong> ofrojë përmirësime <strong>të</strong> dukshme<br />
në shtrirjen dhe cilësinë e shërbimit. Megjithese gja<strong>të</strong> këtij hapi ne nuk presim ndonjë efekt <strong>të</strong><br />
dukshëm në ndarjen e <strong>mbetjeve</strong>. Megjitha<strong>të</strong> sensibilizimi i banorëve dhe bizneseve dhe edukimi i<br />
tyre mbetet aktiviteti më i rëndësishëm për minimizimin e <strong>mbetjeve</strong> <strong>urbane</strong>. Kështu që, për<br />
përmbushjen e objektivave vendorë, ky hap përbën punën përgatitore dhe kyçe për arritjen e<br />
11 Ndihmojë me infrastrukturë ose financiarisht<br />
Grumbullimi i<br />
<strong>mbetjeve</strong><br />
Pikat publike <strong>të</strong><br />
grumbullimit <strong>të</strong><br />
<strong>mbetjeve</strong><br />
Asgjesimi i<br />
<strong>mbetjeve</strong><br />
Vend<br />
depozitimi i<br />
<strong>mbetjeve</strong><br />
24
objektivave <strong>të</strong> këtij plani dhe <strong>të</strong> atyre kombëtare. Efektiviteti i këtij hapi do <strong>të</strong> duket në fazën e<br />
dy<strong>të</strong> a<strong>të</strong> <strong>të</strong> zbatimit <strong>të</strong> sistemit me dy kosha.<br />
Aspektet sociale: Ky hap kërkon një qëndrim aktiv <strong>të</strong> banorëve dhe bizneseve duke inkurajuar<br />
iniciativat e komunitetit për ndarjen e <strong>mbetjeve</strong> si dhe për <strong>të</strong> reduktuar sasinë e <strong>mbetjeve</strong> që<br />
shkojnë në venddepozitimin aktual.<br />
Si përfundim, ky hap përfaqëson një mënyrë praktike por me nje kosto shtesë për ofrimin e<br />
shërbimit përveç asaj që <strong>Bashkia</strong> vë në dispozicjon <strong>të</strong> firmës kontraktuese. Kjo kosto shtesë do <strong>të</strong><br />
duhet <strong>të</strong> ndahet ndërmjet Bashkisë dhe firmës që ofron shërbimin. Fillimisht <strong>Bashkia</strong> do <strong>të</strong><br />
mbulojë rreth 70% <strong>të</strong> kësaj kostoje ndërsa firma private 30% <strong>të</strong> saj. Në periudhën afatgja<strong>të</strong> ky<br />
raport duhet <strong>të</strong> zhvendoset në drejtim <strong>të</strong> firmës së pastrimit. Ky hap do <strong>të</strong> shoqërohet me<br />
përmirësime <strong>të</strong> dukshme në përmirësimin e situa<strong>të</strong>s aktuale dhe në ofrimin e një mjedisi urban<br />
më <strong>të</strong> pas<strong>të</strong>r.<br />
2.2 Hapi i dy<strong>të</strong>: Menaxhimi i integruar i <strong>mbetjeve</strong><br />
Hapi i dy<strong>të</strong> në periudhën afatgja<strong>të</strong> konsiston në krijimin e një skeme <strong>të</strong> integruar <strong>të</strong> manaxhimit<br />
<strong>të</strong> <strong>mbetjeve</strong> që mbështetet në ndarjen e <strong>mbetjeve</strong> në dy rryma, ku synohet minimizimi i <strong>mbetjeve</strong><br />
me anë <strong>të</strong> riciklimit <strong>të</strong> <strong>mbetjeve</strong>.<br />
Ky hap synon në mbledhjen dhe transportin e diferencuar te <strong>mbetjeve</strong> duke synuar uljen e kostos<br />
së transportit, gjenerimin e <strong>të</strong> ardhurave nga riciklimi dhe minimizimin e <strong>mbetjeve</strong> që shkojnë në<br />
venddepozitim duke tentuar drejt një menaxhimi më <strong>të</strong> mirë <strong>të</strong> ketij venddepozitimi. Gjithashtu<br />
ky hap synon ti japë kohën e nevojshme proçesit <strong>të</strong> vendimmarrjes për <strong>të</strong> përcaktuar një<br />
venddepozitim <strong>të</strong> ri për mbetjet në nivel rajonal dhe që përmbush <strong>të</strong> gjitha kriteret e një<br />
venddepozitimi sanitar siç përshkruhet edhe në <strong>Plani</strong>n Kombëtar <strong>të</strong> Menaxhimit <strong>të</strong> Mbetjeve dhe<br />
në Strategjinë Kombëtare <strong>të</strong> Mbetjeve.<br />
25
Gjenerimi i<br />
<strong>mbetjeve</strong><br />
Mbetjet nga<br />
pastrimi i<br />
rrugëve<br />
Mbetjet nga<br />
banorët<br />
Mbetjet nga<br />
bizneset<br />
Mbetjet nga<br />
tezgat<br />
Ky opsion bazohet në hapat e mëposhtme:<br />
Grumbullimi i<br />
<strong>mbetjeve</strong><br />
Mbledhja e<br />
diferencuar e<br />
<strong>mbetjeve</strong> në<br />
zona pilot<br />
Pikat publike <strong>të</strong><br />
grumbullimit <strong>të</strong><br />
<strong>mbetjeve</strong><br />
Asgjesimi i<br />
<strong>mbetjeve</strong><br />
Stacioni i<br />
transferimit <strong>të</strong><br />
<strong>mbetjeve</strong><br />
Vend<br />
depozitimi i<br />
<strong>mbetjeve</strong><br />
Grumbullim i diferencuar i <strong>mbetjeve</strong> me dy rryma sipas skemës pilot<br />
Ndërtimi i një stacioni transferimi për ndarjen e <strong>mbetjeve</strong>;<br />
Rehabilitimi i plo<strong>të</strong> deri në mbylljen e vend-grumbullimit aktual<br />
Shtrirja e mëtejshme e fushatave <strong>të</strong> sensibilizimit<br />
Figura 5. Hapi i dy<strong>të</strong> drejt një menaxhimi më <strong>të</strong> mirë <strong>të</strong> <strong>mbetjeve</strong><br />
Zbatueshmëria dhe cilësia e shërbimeve: Zbatimi i hapit <strong>të</strong> dy<strong>të</strong> në terma afatmesëm rezulton<br />
shumë më i ndërlikuar për sa kohë që kërkon instalimin e dy sistemeve <strong>të</strong> grumbullimit <strong>të</strong><br />
<strong>mbetjeve</strong>. Një sistem i ndarë në dy rryma (zona pilot në aksin e bulevardit kryesor dhe i<br />
personalizuar për bizneset) dhe një sistem <strong>të</strong> përbashkët për familjet. Gjithashtu kërkohet që <strong>të</strong><br />
investohet në ndërtimin e një stacioni transferimi për mbetjet, kostot e te cilit pa dyshim që duhet<br />
<strong>të</strong> mbulohen nga biznesi privat. Ky sitem kërkon pjesëmarrjen aktive <strong>të</strong> komunitetit për <strong>të</strong> ndarë<br />
mbetjet dhe për <strong>të</strong> respektuar programet dhe rregullat e reja <strong>të</strong> mbledhjes dhe grumbullimit <strong>të</strong><br />
<strong>mbetjeve</strong>.<br />
Performanca e minimizimit <strong>të</strong> <strong>mbetjeve</strong>: Ky hap ofron një perspektivë <strong>të</strong> mirë për ngritjen e një<br />
sistemit <strong>të</strong> efektshëm dhe cilësor për ndarjen e <strong>mbetjeve</strong>, gjë që do <strong>të</strong> çonte në rritjen e riciklimit<br />
në <strong>të</strong> ardhmen dhe do <strong>të</strong> siguronte respektimin e plo<strong>të</strong> <strong>të</strong> objektivave kombëtarë dhe vendorë për<br />
pakësimin e <strong>mbetjeve</strong>.<br />
26
Aspektet sociale: pranimi shoqëror ësh<strong>të</strong> një faktor themelor për funksionimin e këtij hapi dhe<br />
nëse nuk arrihet mund <strong>të</strong> nxjerr shumë probleme me performancën e shërbimit dhe efektivitetin e<br />
tij. Megjithate garanci për kë<strong>të</strong> hap do <strong>të</strong> je<strong>të</strong> zbatimi i suksesshëm i hapit <strong>të</strong> parë. Në kë<strong>të</strong><br />
mënyrë ky hap ofron një shërbim më pranë konsumatorëve duke i bërë ata më <strong>të</strong> ndërgjegjshëm<br />
dhe më aktivë në shërbimet e <strong>mbetjeve</strong> dhe reduktimin e kostove.<br />
Si përfundim: Ky hap drejt administrimit <strong>të</strong> integruar te <strong>mbetjeve</strong> paraqet një sistem <strong>të</strong><br />
përmirësuar që ësh<strong>të</strong> i përqendruar në performancën e përgjithshme <strong>të</strong> shërbimit për sa i përket<br />
cilësisë dhe pakësimit <strong>të</strong> <strong>mbetjeve</strong>, por duket mjaft i ndjeshëm dhe i varur nga shkalla e<br />
përfshirjes së publikut. Ai kërkon af<strong>të</strong>si dhe mjesh<strong>të</strong>ri <strong>të</strong> <strong>menaxhimit</strong> <strong>të</strong> mirë nga autoritetet<br />
vendore për <strong>të</strong> vepruar me efektivitet dhe efikasitet për pjesëmarrjen aktive <strong>të</strong> publikut. Për kë<strong>të</strong><br />
arësye do <strong>të</strong> vazhdohet edhe në kë<strong>të</strong> faze me programe më <strong>të</strong> avancuara <strong>të</strong> sensibilizimit <strong>të</strong><br />
përfituesëve <strong>të</strong> shërbimit. Padyshim qe ky hap shton kostot fillestare <strong>të</strong> ofrimit <strong>të</strong> shërbimit, por<br />
redukton ndjeshëm kostot operacionale <strong>të</strong> cilat do <strong>të</strong> duhet <strong>të</strong> mbulohen nga tarifat e shërbimit në<br />
kë<strong>të</strong> fazë.<br />
2.3 <strong>Plani</strong> i investimeve<br />
Investimet e nevojshme për periudhën afatshkur<strong>të</strong>r dhe afatmesëm marrin parasysh nevojat<br />
urgjente për <strong>të</strong> përmirësuar (rinovuar dhe zgjeruar) infrastrukturën aktuale <strong>të</strong> shërbimeve <strong>të</strong><br />
pastrimit si dhe nevojat për <strong>të</strong> vënë në zbatim opsionet për manaxhimin e <strong>mbetjeve</strong>. Më<br />
konkretisht, investimet konsistojnë në blerjen e kontenierëve dhe koshave <strong>të</strong> rinj apo rinovimin e<br />
atyre, përfshirë këtu pajisjet dhe mjetet për zbatimin e skemave pilot <strong>të</strong> minimizimit <strong>të</strong> <strong>mbetjeve</strong>.<br />
Në tabelën e mëposhtme jepet një përmbledhje e planit <strong>të</strong> investimeve për periudhën 2012-2016.<br />
Periudha e<br />
investimit<br />
2012 - 2014<br />
Hapi i pare<br />
Tipi i investimit<br />
Hartimi dhe zbatimi i fushatave<br />
sensibilizuese<br />
Fondi<br />
kapital<br />
(000 LEK)<br />
3,000<br />
Burimi i<br />
mundshem i<br />
investimit<br />
Burimet e ve<strong>të</strong><br />
bashkisë<br />
2012- 2013 Blerja e 200 kontenierëve <strong>të</strong> rinj (1.1m3); 210/vit<br />
Burimet e ve<strong>të</strong><br />
bashkisë ose<br />
donacione <strong>të</strong> huaja<br />
2012 Blerja e 30 koshave rrugore 150 njësoj<br />
2012- 2014<br />
Zëvendësimi i 100 konteniereve te rinj<br />
(1.1m3);<br />
150/vit njësoj<br />
2012-2014<br />
Rehabilitimi dhe nderhyrjet emergjente në<br />
fushën e grumbullimit <strong>të</strong> <strong>mbetjeve</strong><br />
5,600 lekë<br />
Qeveria qëndrore<br />
ose donacuione <strong>të</strong><br />
huaja<br />
27
Periudha e<br />
investimit<br />
2014 - 2016<br />
Hapi i dy<strong>të</strong><br />
Tipi i investimit<br />
Hartimi dhe zbatimi i fushatave<br />
sensibilizuese<br />
Fondi<br />
kapital<br />
(000 LEK)<br />
3,500<br />
2014-2015 Blerja e 100 kontenierëve <strong>të</strong> rinj (1.1m3); 150/vit<br />
Burimi i<br />
mundshëm i<br />
investimit<br />
Burimet e ve<strong>të</strong><br />
bashkisë<br />
Burimet e ve<strong>të</strong><br />
bashkisë ose<br />
donacione <strong>të</strong> huaja<br />
2013-2023 Mirembajtja e makinës teknologjike Për tu llog.<br />
në <strong>të</strong><br />
njësoj<br />
2013-2018 Rinovimi kontenierëve ardhmen njësoj<br />
2014-2016<br />
Rehabilitimi i plote i fushës se grumbullimit<br />
<strong>të</strong> <strong>mbetjeve</strong><br />
8,400<br />
2014-2024 Ndërtimi i stacionit <strong>të</strong> transferimit 1,120/vit<br />
Tabela 2. “Investimet e nevojshme për periudhën 2012-2016”<br />
Rekomandime për investimet<br />
Iniciativa private<br />
ose donacione <strong>të</strong><br />
huaja<br />
Iniciativa private<br />
ose donacione <strong>të</strong><br />
huaja<br />
Pronësia mbi investimet: Sipas analizës së nevojave për investime, zbatimi i <strong>të</strong> dy hapave <strong>të</strong><br />
administrimit <strong>të</strong> <strong>mbetjeve</strong> kërkon blerjen e kontenierëve <strong>të</strong> rinj për <strong>të</strong> plo<strong>të</strong>suar nevojat dhe<br />
përmirësuar performancën e shërbimeve, por njëkohësisht për <strong>të</strong> zbatuar skemat pilot <strong>të</strong> ndarjes<br />
së <strong>mbetjeve</strong> (kosha me ngjyra). Për sa kohë infrastruktura aktuale ësh<strong>të</strong> në pronësi <strong>të</strong> bashkisë,<br />
rekomandohet që dhe investimet e reja <strong>të</strong> kryhen nga ve<strong>të</strong> bashkia.<br />
Strategjia e investimeve <strong>të</strong> vogla: Në dy vitet e para, bashkia duhet <strong>të</strong> përqëndrohet në<br />
rinovimin dhe përmbushjen e nevojave bazë me kontenierë. Më pas duhet <strong>të</strong> shikojë krijimin e<br />
skemave për grumbullimin e diferencuar <strong>të</strong> <strong>mbetjeve</strong> në funksion <strong>të</strong> riciklimit <strong>të</strong> <strong>mbetjeve</strong>, etj.<br />
Strategjia e investimet e mëdha: Rehabilitimi i vendepozitimin <strong>të</strong> <strong>mbetjeve</strong> <strong>urbane</strong>, ndërtimi i<br />
qëndrës së transferimit, do <strong>të</strong> kërkonte subvencionimin dhe mbështetjen financiare <strong>të</strong> qeverisë<br />
shqiptare ose financimin nga burime <strong>të</strong> jashtme. Kontributi financiar lokal i pjesshëm mund <strong>të</strong><br />
stimulonte përfshirjen e donatorëve apo mbështetjen e institucioneve financiare ndërkombëtare.<br />
28
3. Strategjia për mbulimin e kostos dhe hartimin e tarifave<br />
Sipas legjislacionit ekzistues, autoritetet vendore kanë përgjegjësinë <strong>të</strong> kontrollojnë caktimin dhe<br />
përshtatjen e tarifave <strong>të</strong> <strong>mbetjeve</strong> në përputhje me politikat e tarifave <strong>të</strong> përcaktuara nga këshilli<br />
bashkiak dhe <strong>të</strong> bazuara në principet e mëposhtme:<br />
Percaktimi<br />
i tarifave<br />
<strong>të</strong><br />
shërbimit<br />
<strong>të</strong><br />
pastrimit<br />
Parimi "kush ndot paguan"<br />
Përputhja me buxhetin vjetor<br />
Politikat dhe prioritetet lokale<br />
Mundësia për <strong>të</strong> paguar<br />
Kufizimet ligjore (p.sh., niveli i tarifave për biznesin e<br />
vogël)Ligjit Nr. 10117, da<strong>të</strong> 23.04.2009<br />
Figura 6. Principet e përcaktimit <strong>të</strong> tarifave <strong>të</strong> shërbimit <strong>të</strong> pastrimit<br />
Fillimisht ësh<strong>të</strong> analizuar performanca e deri tanishme në realizimin e <strong>të</strong> ardhurave dhe më pas<br />
do <strong>të</strong> kalohet në planifikimin e perspektivës financiare për vitet në vijim gjithmonë duke u<br />
mbështetur në strukturën aktuale <strong>të</strong> manaxhimit financiar <strong>të</strong> shërbimit <strong>të</strong> pastrimit. Për <strong>të</strong> pasur<br />
objektiva financiarë dhe për <strong>të</strong> parashikuar masa konkrete <strong>të</strong> prekshme dhe <strong>të</strong> realizueshme për<br />
periudhën afatshkur<strong>të</strong>r kjo pjese e planit <strong>të</strong> <strong>menaxhimit</strong> <strong>të</strong> <strong>mbetjeve</strong> <strong>urbane</strong> për Bashkinë e<br />
<strong>Berat</strong>it merr në konsidera<strong>të</strong> <strong>të</strong> gjithë problematikën e deritanishme <strong>të</strong> sistemin financiar dhe<br />
fiskal <strong>të</strong> <strong>menaxhimit</strong> <strong>të</strong> <strong>mbetjeve</strong>.<br />
I gjithe sistemi aktual i realizimit <strong>të</strong> <strong>të</strong> ardhurave dhe vendosjes së tarifave për çdo kategori që<br />
përfiton shërbimin do <strong>të</strong> mbështetet në dy parimet kryesore “ndo<strong>të</strong>si paguan” dhe “përgjegjësia e<br />
prodhuesit <strong>të</strong> <strong>mbetjeve</strong>” për <strong>të</strong> synuar drejt stimulimit <strong>të</strong> iniciativave për minimizimin e <strong>mbetjeve</strong><br />
Nëpërmjet këtij plani, <strong>Bashkia</strong> synon <strong>të</strong> realizojë tre objektiva strategjikë <strong>të</strong> mëposh<strong>të</strong>m:<br />
1. Për periudhën 2012-2013 <strong>të</strong> synojë përmirësimin e shërbimit <strong>të</strong> pastrimit duke<br />
përmirësuar infrastrukturën e mbledhjes dhe depozitimit <strong>të</strong> <strong>mbetjeve</strong> ;<br />
2. Për vitin 2013 <strong>të</strong> synojë gjithashtu përmirësimin e kontra<strong>të</strong>s së ofrimit <strong>të</strong> shërbimit nga<br />
kompania private, duke shtuar mekanizma dhe instrumente <strong>të</strong> rinj që stimulojnë një<br />
sensibilizim më <strong>të</strong> gjere <strong>të</strong> populla<strong>të</strong>s drejt ndarjes në burim dhe minimizimit <strong>të</strong> <strong>mbetjeve</strong><br />
që shkojnë në venddepozitim<br />
29
3. Për periudhën 2014-2016: ka për objektiv futjen e praktikave për riciklimin dhe<br />
përmirësimin e kushteve higjeno sanitare <strong>të</strong> venddepozitimit <strong>të</strong> <strong>mbetjeve</strong>.<br />
Për <strong>të</strong> arritur këto objektiva i gjithë sistemi financiar dhe fiskal i bashkisë për mbulimin e kostos<br />
dhe planifikimin e <strong>të</strong> ardhurave dhe realizimin e tyre duhet <strong>të</strong> marrë në konsidera<strong>të</strong> hapat e<br />
mëposh<strong>të</strong>m:<br />
1<br />
5<br />
2<br />
4<br />
3<br />
Figura 7. Hapat e strategjisë për hartimin e tarifave që mbulojnë koston e shërbimit<br />
Hapi 1. Llogaritja e kostos së plo<strong>të</strong> <strong>të</strong> shërbimit <strong>të</strong> pastrimit: Ngritja e strategjisë për<br />
mbulimin e kostos fillon nga llogaritja e kostos së plo<strong>të</strong>. Për <strong>të</strong> pasur një zbatim efektiv, efiçient<br />
dhe mbi <strong>të</strong> gjitha një shërbim <strong>të</strong> përballueshëm <strong>të</strong> <strong>menaxhimit</strong> <strong>të</strong> <strong>mbetjeve</strong>, edhe në gjendjen<br />
aktuale në <strong>të</strong> cilën ndodhet bashkia <strong>Berat</strong>, ësh<strong>të</strong> e rëndësishme për <strong>të</strong> që <strong>të</strong> njohin koston e plo<strong>të</strong><br />
<strong>të</strong> ofrimit <strong>të</strong> këtij shërbimi. Ky informacion ësh<strong>të</strong> shumë i rëndësishëm kur përgatisim buxhetin<br />
vjetor, kur duam <strong>të</strong> përmirësojmë shërbimin aktual ose kur planifikojmë apo jemi duke vendosur<br />
për t’u mbështetur në një strategji <strong>të</strong> re. Për më teper, ky informacion ësh<strong>të</strong> përcaktues i një<br />
kontrate <strong>të</strong> suksesshme sic ësh<strong>të</strong> rasti në Bashkine <strong>Berat</strong> ku shërbimi eshte i kontrakuar nga një<br />
sipërmarrje.<br />
Në kushtet aktuale <strong>të</strong> sistemit financiar në Bashkinë <strong>Berat</strong> e jo ve<strong>të</strong>m, pothuaj edhe në çdo bashki<br />
apo komunë përcaktimi i kostos së plo<strong>të</strong> <strong>të</strong> shërbimit <strong>të</strong> mbeturinave mund <strong>të</strong> je<strong>të</strong> i vështirë për<br />
arsyet e mëposhtme: (US EPA 12 2009).<br />
(i) Këto sisteme shpjegojnë ve<strong>të</strong>m shpenzime monetare, <strong>të</strong> pashoqëruara me përshkrim<br />
<strong>të</strong> qar<strong>të</strong> ndërmjet investimeve në terma kapitale dhe shpenzimet ditore <strong>të</strong> operimit.<br />
Kostot periodike konsiderohen si shpenzime <strong>të</strong> nevojshme për operimin dhe<br />
12 United Nations Environmental Protection Agency<br />
30
mirëmbajtjen e shërbimit. Në fakt, vendimet për financimin e zëvendësimit <strong>të</strong><br />
pajisjeve kanë tendencën që <strong>të</strong> merren ve<strong>të</strong>m a<strong>të</strong>herë kur ësh<strong>të</strong> e nevojshme, pa u<br />
planifikuar më parë. Këto shpenzime shpesh janë shumë <strong>të</strong> larta dhe <strong>të</strong><br />
paparashikuara në buxhet, dhe mund <strong>të</strong> çojnë në vështirësi financiare dhe deri në<br />
mungesë <strong>të</strong> ofrimit <strong>të</strong> shërbimit. Për kë<strong>të</strong> arsye sugjerohet aktualizim i kostos kapitale<br />
e më pas ajo duhet t`i shtohet kostove vjetore <strong>të</strong> operimit.<br />
(ii) Sistemet financiare tradicionale nuk janë <strong>të</strong> organizuara sipas elemen<strong>të</strong>ve kryesorë<br />
(fushave) <strong>të</strong> <strong>menaxhimit</strong> <strong>të</strong> <strong>mbetjeve</strong> si psh, fshirja dhe larja e rrugëve, mbledhja dhe<br />
transporti i mbeturinave, etj. Për rrjedhojë, fondet nuk janë <strong>të</strong> alokuara tek këto<br />
“qendra <strong>të</strong> buxhetimit apo <strong>të</strong> kostos” dhe çka ësh<strong>të</strong> më e rëndësishme <strong>të</strong> bazuara në<br />
kërkesat e tyre individuale. Në <strong>të</strong> tilla rrethana, bëhet pothuajse e pamundur për <strong>të</strong><br />
matur efektin financiar <strong>të</strong> një ndryshimi apo përmirësimi në skemën operative <strong>të</strong><br />
ofrimit <strong>të</strong> shërbimit. Aktualisht, në këndvështrimin e formave tradicionale <strong>të</strong><br />
sistemeve financiare, vendimet për <strong>të</strong> zbatuar minimizimin, riciklimin, kompostimin<br />
apo edhe ndërtimin e stacioneve <strong>të</strong> transferimit nga autoritetet lokale mund <strong>të</strong> merren<br />
ve<strong>të</strong>m mbi bazën ad-hoc.<br />
(iii) Gjithashtu, në sistemet tradicionale financiare shpesh herë nuk bëhet asnjë përpjekje<br />
për <strong>të</strong> bashkuar kostot e shkaktuara nga <strong>të</strong> gjithë aktorët e përfshirë në një mënyrë apo<br />
një tje<strong>të</strong>r në ofrimin e shërbimit. E për rrjedhojë këto kosto nuk refklektohen as në<br />
buxhet as në tarifat e shërbimit <strong>të</strong> pastrimit duke e bërë shumë <strong>të</strong> vështirë menaxhimin<br />
eficent dhe efikas <strong>të</strong> <strong>mbetjeve</strong> <strong>urbane</strong>.<br />
Duke pasur parasysh këto elemente kostot e sistemit <strong>të</strong> <strong>menaxhimit</strong> <strong>të</strong> <strong>mbetjeve</strong> në pesë vitet e<br />
ardhshme evidentohen dhe përmblidhen në tabelën e mëposhtme.<br />
Tabela 3. Kosto e plo<strong>të</strong> e shërbimit <strong>të</strong> pastrimit<br />
2012 2013 2014 2015 2016<br />
Kosto e kontrates* 42,564,145 43,841,069 45,156,301 46,510,990 47,906,320<br />
Kosto administrative per bashkine 2,407,002 2,479,212 2,553,588 2,630,196 2,709,102<br />
Kosto Kapitale dhe Amortizimi 2,862,000 2,862,000 2,862,000 2,862,000 2,862,000<br />
Kosto per sensibilizimin 1,500,000 1,500,000 1,500,000 1,000,000 1,000,000<br />
Kosto per rehabilitimin e fushes ekzistuese 2,800,000 2,800,000 2,000,000 2,000,000 2,000,000<br />
Kosto te tjera 0 0 0 0 0<br />
Kosto e plote 52,133,147 53,482,281 54,071,890 55,003,187 56,477,422<br />
Kosto Operative 45,531,147<br />
Kosto Kapitale 6,602,000<br />
46,880,281<br />
6,602,000<br />
48,109,890<br />
5,962,000<br />
49,541,187<br />
5,462,000<br />
Kosto e kontra<strong>të</strong>s dhe kostot administrative për Bashkinë nuk parashikohet <strong>të</strong> ndryshojë shumë<br />
për pesë vitet e ardhshme. Megjitha<strong>të</strong> ësh<strong>të</strong> parashikuar një rritje e leh<strong>të</strong> që reflekton kryesisht<br />
inflacionin.<br />
Kosto kapitale dhe amortizimi, e cila ësh<strong>të</strong> aktualizuar për pesë vjet merr në konsidera<strong>të</strong>:<br />
51,015,422<br />
5,462,000<br />
31
faktin që bashkia do <strong>të</strong> rinovojë brenda një periudhe 5 vjeçare <strong>të</strong> gjithë kontenieret si dhe<br />
do <strong>të</strong> shtojë 30 konteniere <strong>të</strong> rinj për ndarjen e <strong>mbetjeve</strong>;<br />
gjithashtu në kë<strong>të</strong> kosto përfshihen kostot për furnizimin me qese plastite <strong>të</strong> 150 sh<strong>të</strong>pive<br />
që u ofrohet shërbimi me tezga. Këtyre banesave do t’u ofrohen 2 qese/di<strong>të</strong> me kode <strong>të</strong><br />
ndryshme ngjyrash (e zezë dhe blu) për <strong>të</strong> filluar ndarjen e <strong>mbetjeve</strong> <strong>të</strong> riciklueshme që<br />
në burim.<br />
ndërtimin e xhepave për 60 pika grumbullimi kontenieresh<br />
Kosto për sensibilizimin merr në konsidera<strong>të</strong> ndërtimin e programeve sensibilizuese nga <strong>Bashkia</strong><br />
dhe krijimin e një fondi për <strong>të</strong> mbështetur aktivitetet sensibilizuese për ndarjen e mbeturinave.<br />
Në fakt ky zë duhet <strong>të</strong> je<strong>të</strong> një prioritet i politikave bashkiake kundrejt mundësive aktuale që i<br />
lejon buxheti.<br />
Kosto për rehabilitimin e fushës ekzistuese merr në konsidera<strong>të</strong>:<br />
mbulimit me dhe e ngjeshjen;<br />
hapjen e kanaleve <strong>të</strong> veçanta për ujërat e shiut, ujërat sipërfaqësorë dhe për ekstraktet e<br />
<strong>mbetjeve</strong> dhe grumbullimin e tyre në një basen <strong>të</strong> izoluar;<br />
mbrojtjes nga zjarret;<br />
ndalimit <strong>të</strong> hyrjes së personave <strong>të</strong> paautorizuar;<br />
mbulimit me dhe gjelbërimin e asaj pjese <strong>të</strong> fushës, ku nuk depozitohen më mbetje.<br />
Hapi 2. Ndo<strong>të</strong>si paguan: Parimi “ndo<strong>të</strong>si paguan” nënkupton që prodhuesit e <strong>mbetjeve</strong> duhet <strong>të</strong><br />
paguajnë koston e plo<strong>të</strong> <strong>të</strong> administrimit <strong>të</strong> <strong>mbetjeve</strong> <strong>të</strong> tyre. Duke marrë parasysh kë<strong>të</strong> parim,<br />
kostoja duhet <strong>të</strong> ndahet në përputhje me prodhimin e <strong>mbetjeve</strong> për konsumatorët dhe <strong>të</strong> mbulohet<br />
nga ve<strong>të</strong> konsumatorët. Fillimisht, tabela e mëposhtme ilustron mënyrën se si ndahen kostot mes<br />
konsumatorëve në bazë <strong>të</strong> prodhimit <strong>të</strong> <strong>mbetjeve</strong>.<br />
Numeri i<br />
kategorive qe<br />
perfitojne<br />
sherbimin<br />
Norma e<br />
gjenerimit<br />
Prodhimi ditor<br />
Raporti sipas<br />
gjenerimit<br />
Kg/dite/banor kg/dite ton/dite (%)<br />
Familje 67,021<br />
0.8 50,266<br />
Biznese te medha 216<br />
15.0 3,240<br />
biznese te vogla 1,612<br />
8.0 12,896<br />
Institucione 31<br />
6.0 186<br />
Totali 66,588<br />
Tabela 4 : Ndarja e kostos mes konsumatorëve në bazë <strong>të</strong> prodhimit <strong>të</strong> <strong>mbetjeve</strong><br />
Njëkohësisht, ndërsa zbatimi rigoroz i principit që konsumatori paguan për çfarë përfiton apo sa<br />
mbetje gjeneron, mund <strong>të</strong> kërkojë menjëherë vendosjen në nivele <strong>të</strong> larta <strong>të</strong> tarifave për familjet<br />
dhe rrjedhimisht një stepje <strong>të</strong> tyre për <strong>të</strong> paguar.<br />
50.3<br />
3.2<br />
12.9<br />
0.2<br />
66.6<br />
75%<br />
5%<br />
19%<br />
0.3%<br />
100%<br />
32
Për <strong>të</strong> minimizuar kë<strong>të</strong> problem, rekomandohet që bashkia <strong>të</strong> krijoj një nivel subvencionimi ne<br />
disa shkallë:<br />
Shkalla e parë e subvencionimit: Subvencionim për konsumatorët familjarë duke<br />
përcaktuar nivele alokimi që reduktojnë peshën për familjet dhe shtojnë ne mënyrë <strong>të</strong><br />
barabar<strong>të</strong> barrën për konsumatorët e tjerë. Kështu nga literatura sugjerohet që raporti i<br />
mbulimit te tarifave nga konsumatorët <strong>të</strong> je<strong>të</strong> në shkallën 60% për familjet, 35% për<br />
bizneset dhe 5% për institucionet.<br />
Shkalla e dy<strong>të</strong> e subvencionit: Subvencionim për pjesën kapitale dhe administrative <strong>të</strong><br />
shpenzimeve për konsumatorët familjarë për 2 vitet e para duke i’u alokuar këtyre ve<strong>të</strong>m<br />
koston operative <strong>të</strong> shërbimeve <strong>të</strong> pastrimit. I njëjti arsyetim ësh<strong>të</strong> përdorur për bizneset e<br />
vogla ku kufizimet aktuale ligjore për nivelin e tarifave për këta konsumatorë detyron<br />
bashkinë <strong>të</strong> aplikojë një tarifë <strong>të</strong> subvencionuar (synohet mbulimi i kostos operative për<br />
dy vitet e para, duke subvencionuar koston kapitale dhe koston administrative). Për<br />
kategori<strong>të</strong> e tjera <strong>të</strong> konsumatorëve si bizneset e mëdha dhe institucionet synohet mbulimi<br />
i kostos së plo<strong>të</strong> <strong>të</strong> manaxhimit <strong>të</strong> <strong>mbetjeve</strong> duke përfshirë edhe koston kapitale <strong>të</strong><br />
zëvendësimit <strong>të</strong> makinerive <strong>të</strong> pastrimit (kontenierët).<br />
Shkalla e tre<strong>të</strong> e subvencionimit: Në funksion <strong>të</strong> shkallës së suksesit në realizimin e <strong>të</strong><br />
ardhurave, bashkia aplikon subvencionim për familjet që nuk janë gjëndje <strong>të</strong> paguajnë<br />
ose kur dështon <strong>të</strong> realizojë planin fiskal. Në rastin e dy<strong>të</strong>, vit pas viti shkalla e këtij<br />
subvencionimi duhet <strong>të</strong> shkojë drejt zeros.<br />
Hapi 3. Përcaktimi i nivelit <strong>të</strong> tarifave: Në politikat e rikuperimit <strong>të</strong> kostos hartimi dhe<br />
mbledhja e tarifave <strong>të</strong> pastrimit (<strong>të</strong> cilat janë <strong>të</strong> hartuara veçanërisht për <strong>të</strong> mbuluar koston e<br />
shërbimit) nga kategori <strong>të</strong> ndryshme që e përfitojnë shërbimin, ësh<strong>të</strong> ndoshta momenti më delikat<br />
për t’u fokusuar. Për <strong>të</strong> përcaktuar nivelet e tarifave për secilën kategori konsumatorësh marrim<br />
në konsidera<strong>të</strong> përcaktimet dhe rekomandimet e bera mësipër, ku kostot respektive për shërbimet<br />
e pastrimit dhe mbledhjes së <strong>mbetjeve</strong> ndahet mes konsumatorëve familjarë, bizneseve dhe<br />
institucioneve. Në kë<strong>të</strong> mënyrë përcaktojmë nivelin mesatar <strong>të</strong> tarifave në një perspektivë 5vjeçare,<br />
si në tabelën e mëposhtme:<br />
33
Tarife Familjare - Kosto operative +<br />
kosto kapitale 2012* 2013* 2014** 2015** 2016**<br />
1. Nr. i Familjet 16,600<br />
2. Pjesa e Kostove Operative<br />
27,150,688<br />
3. Tarifa Vjetore 1,636<br />
4. Tarifa mujore 136<br />
16,716<br />
27,960,169<br />
16,833<br />
32,923,134<br />
16,951<br />
33,481,912<br />
Tabela 5 : Përcaktimi i tarifave për <strong>të</strong> gjitha kategori<strong>të</strong> që përfitojnë shërbimin<br />
17,070<br />
34,366,453<br />
Tarifa per Bizneset e vogla - Kosto<br />
operative + kosto kapitale 2012 2013 2014 2015 2016<br />
5. Nr i bizneseve 1,612<br />
6. Pjesa e kostove operative<br />
11,312,787<br />
7. Pjesa e kostove kapitale -<br />
8. Tarifa vjetore 7,018<br />
9. Tarifa mujore 585<br />
Hapi 4. <strong>Plani</strong>fikimi i <strong>të</strong> ardhurave: Mbledhja e <strong>mbetjeve</strong> <strong>urbane</strong>, transporti i tyre dhe asgjesimi<br />
final, pastrimi dhe larja e rrugëve etj, konsiderohen shërbime publike në shërbim <strong>të</strong> <strong>të</strong> gjithë<br />
qytetit nga i cili ësh<strong>të</strong> e vështirë <strong>të</strong> përjashtojmë ndonje nga hallkat (operacionet) e <strong>menaxhimit</strong><br />
<strong>të</strong> <strong>mbetjeve</strong> pa krijuar probleme <strong>urbane</strong>, mjedisore, apo shënde<strong>të</strong>sore por njëkohësisht ësh<strong>të</strong> një<br />
shërbim me kosto <strong>të</strong> konsiderueshme për <strong>të</strong> cilën <strong>të</strong> gjithë që përfitojnë duhet <strong>të</strong> paguajnë. Për <strong>të</strong><br />
mundësuar një parashikim dhe strategji reale <strong>të</strong> llogaritjes së <strong>të</strong> ardhurave për periudhën 5vjeçare,<br />
rekomandohet që:<br />
<strong>Bashkia</strong> <strong>të</strong> marrë në konsidera<strong>të</strong> faktorë socialë (si psh. pamundësia për <strong>të</strong> paguar për familjet<br />
në ndihmë ekonomike). Për <strong>të</strong> plo<strong>të</strong>suar kë<strong>të</strong> rekomandim <strong>Bashkia</strong> mund <strong>të</strong> vazhdoj e <strong>të</strong> thellojë<br />
analizën e hartimit <strong>të</strong> tarifave duke klasifikuar nën-kategori <strong>të</strong> tjera taksapaguesish për <strong>të</strong> cilat<br />
1,673<br />
139<br />
1,614<br />
11,650,070<br />
-<br />
7,220<br />
1,956<br />
163<br />
1,617<br />
11,997,472<br />
1,376,400<br />
8,272<br />
1,975<br />
165<br />
1,622<br />
12,355,297<br />
1,276,400<br />
8,406<br />
2,013<br />
168<br />
1,628<br />
12,723,856<br />
1,276,400<br />
Tarifa per Bizneset e medha -<br />
Kosto operative + kosto kapitale 2012 2013 2014 2015 2016<br />
10. Nr i bizneseve 216<br />
11. Pjesa e kostove operative<br />
4,525,115<br />
12. Pjesa e kostove kapitale 6,193,800<br />
13. Tarifa vjetore 49,625<br />
14. Tarifa mujore 4,135<br />
602<br />
216<br />
4,660,028<br />
6,193,800<br />
50,199<br />
689<br />
217<br />
4,798,989<br />
4,817,400<br />
44,387<br />
700<br />
217<br />
4,942,119<br />
4,467,400<br />
43,302<br />
8,599<br />
717<br />
218<br />
5,089,542<br />
4,467,400<br />
43,806<br />
Tarife per institucionin - Kosto<br />
operative + kosto kapitale (10%) 2012 2013 2014 2015 2016<br />
15. Nr i institucioneve 32 32 32 32 32<br />
16. Pjesa e kostos operative<br />
17. Pjesa e kostos kapitale<br />
2,262,557<br />
688,200<br />
18. Tarifa Vjetore 92,211<br />
19. Tarife mujore 7,684<br />
4,183<br />
2,330,014<br />
688,200<br />
94,319<br />
7,860<br />
3,699<br />
2,399,494<br />
688,200<br />
96,490<br />
8,041<br />
3,609<br />
2,471,059<br />
638,200<br />
97,164<br />
8,097<br />
3,650<br />
2,544,771<br />
638,200<br />
99,468<br />
8,289<br />
34
mund <strong>të</strong> aplikojë një nivel më <strong>të</strong> ulët <strong>të</strong> tarifës. Kështu për shembull, familjet në ndihmë<br />
ekonomike mund <strong>të</strong> propozohet <strong>të</strong> paguajnë 50-75% <strong>të</strong> nivelit mesatar <strong>të</strong> tarifës së kategorisë<br />
“familje” por në mënyrë absolute kjo e ardhur "e munguar" nga kjo nënkategori duhet <strong>të</strong><br />
kompensohet nga pjesa e mbetur e familjeve pra brenda <strong>të</strong> njëj<strong>të</strong>s kategori. Për shembull, kur<br />
parashikimi për vitin 2012 ësh<strong>të</strong> që niveli mesatar i tarifës për familjet ësh<strong>të</strong> 1,600 lekë dhe nese<br />
themi se familjet në ndihmë ekonomike (që ndoshta përbëjnë rreth 30% <strong>të</strong> familjeve) do <strong>të</strong><br />
paguajnë 75% <strong>të</strong> këtij niveli (1200 lek/vit) a<strong>të</strong>here familjet e mbetura do <strong>të</strong> duhet <strong>të</strong> paguajnë<br />
diferencën 400 x 30% <strong>të</strong> familjeve me ndihmë ekonomike. Në kë<strong>të</strong> rast çdo familje e mbetur<br />
jash<strong>të</strong> kategorisë së familjeve me ndihme ekonomike do <strong>të</strong> duhet <strong>të</strong> paguanin tarifën e tyre 1,600<br />
lek/vit + “barrën” e hequr nga familjet në nevojë prej 175 lek/vit. Ne kë<strong>të</strong> rast tarifa për kë<strong>të</strong><br />
nënkategori do <strong>të</strong> ishte 1,775 lek/vit<br />
Niveli aktual i mbledhjes së tarifave: eksperienca dhe performanca aktuale e bashkisë për <strong>të</strong><br />
mbledhur <strong>të</strong> ardhurat e <strong>mbetjeve</strong> përbën një bazë <strong>të</strong> dhënash për vlerësimin sa më real <strong>të</strong> <strong>të</strong><br />
ardhurave nga tarifat e <strong>mbetjeve</strong>. Analiza e mëposhtme merr parasysh këta faktorë shoqërorë si<br />
dhe performancën e mëparshme <strong>të</strong> bashkisë në vjeljen e tarifave kur parashikohen <strong>të</strong> ardhurat për<br />
vitet e ardhshme. Kështu, në sajë <strong>të</strong> reduktimit <strong>të</strong> nivelit <strong>të</strong> tarifës për familjet në nevojë ( në<br />
nivelin e 50-75%) mund <strong>të</strong> parashikojmë që 80% e familjeve janë në gjëndje <strong>të</strong> paguajnë tarifën<br />
e pastrimit.<br />
Ndërsa duke iu referuar nivelin aktual <strong>të</strong> mbledhjes së tarifave mesatarisht në vitet 2009-2011, në<br />
masën 70%, por duke marrë në konsidera<strong>të</strong> përmirësimet që pritet <strong>të</strong> bëhen gja<strong>të</strong> vitit 2012 lidhur<br />
me mënyrën e mbledhjes së tarifës për familjet, kemi parashikuar që <strong>Bashkia</strong> do <strong>të</strong> je<strong>të</strong> në<br />
gjëndje <strong>të</strong> mbledhë ve<strong>të</strong>m 75% <strong>të</strong> tarifave familjare në vitin e parë dhe duke progresuar në vitet<br />
në vazhdim. Gjithësesi kjo ësh<strong>të</strong> një analizë parashikuese dhe sugjerohet që <strong>Bashkia</strong> <strong>të</strong> përdi<strong>të</strong>soi<br />
tabelën e mëposhtme vit pas viti.<br />
Tabela e mëposhtme përmbledh një parashikim real <strong>të</strong> <strong>të</strong> ardhurave për 5-vitet në vijim:<br />
35
1. 100% e Tarifave te familjeve 27,150,688<br />
2012 2013 2014 2015 2016<br />
27,960,169<br />
32,923,134<br />
Tabela 6: Analizë e përmbledhur e planifikimit <strong>të</strong> <strong>të</strong> ardhurave<br />
33,481,912<br />
34,366,453<br />
2. Perqindja e konsumatoreve qe jane ne<br />
gjendje te paguajne 80% 80% 80% 80% 80%<br />
3. Te ardhurat e planifikuara 21,720,551<br />
22,368,135<br />
26,338,507<br />
26,785,530<br />
27,493,163<br />
4. Perqindja e konsumatoreve qe do te<br />
paguajne 63% 75% 85% 95% 100%<br />
5. Te ardhurat e planifikuara per t'u<br />
mbledhur 13,683,947<br />
6. 100% e Tarifave te biznesit te vogel 11,312,787<br />
16,776,101<br />
11,650,070<br />
22,387,731<br />
13,373,872<br />
25,446,253<br />
13,631,697<br />
27,493,163<br />
14,000,256<br />
7. Perqindja e konsumatoreve qe jane ne<br />
gjendje te paguajne 100% 100% 100% 100% 100%<br />
8. Te ardhurat e planifikuara 11,312,787<br />
11,650,070<br />
13,373,872<br />
13,631,697<br />
14,000,256<br />
9. Perqindja e konsumatoreve qe do te<br />
paguajne 95% 100% 100% 100% 100%<br />
10. Te ardhurat e planifikuara per t'u<br />
mbledhur 10,747,147<br />
11. 100% e Tarifave te biznesit te madh 10,718,915<br />
11,650,070<br />
10,853,828<br />
13,373,872<br />
9,616,389<br />
13,631,697<br />
9,409,519<br />
14,000,256<br />
9,556,942<br />
12. Perqindja e konsumatoreve qe jane ne<br />
gjendje te paguajne. 100% 100% 100% 100% 100%<br />
13. Te ardhurat e planifikuara 10,718,915<br />
10,853,828<br />
9,616,389<br />
9,409,519<br />
9,556,942<br />
14. Niveli i planifikuar i mbledhjes 100% 100% 100% 100% 100%<br />
15. Te ardhurat e planifikuara per t'u<br />
mbledhur 10,718,914.70<br />
16. 100% e Tarifave nga institucionet 2,950,757<br />
10,853,828.14<br />
3,018,214<br />
9,616,388.99<br />
3,087,694<br />
9,409,518.65<br />
3,109,259<br />
9,556,942.21<br />
3,182,971<br />
17. Perqindja e konsumatoreve qe jane ne<br />
gjendje te paguajne 100% 100% 100% 100% 100%<br />
18. Te ardhurat e planifikuara 2,950,757<br />
3,018,214<br />
3,087,694<br />
3,109,259<br />
3,182,971<br />
19. Niveli i planifikuar i mbledhjes 90% 100% 100% 100% 100%<br />
20. Te ardhura te planifikuara per t'u<br />
mbledhur 2,655,681.62<br />
3,018,214<br />
3,087,694<br />
3,109,259<br />
3,182,971<br />
Hapi 5. Mbulimi i kostos: Për <strong>të</strong> vlerësuar efektivitetin e sistemit drejt arritjes së objektivave <strong>të</strong><br />
mbulimit <strong>të</strong> kostos, <strong>të</strong> ardhurat e planifikuara për secilin konsumator përmblidhen së bashku dhe<br />
krahasohen me koston operative dhe a<strong>të</strong> <strong>të</strong> plo<strong>të</strong> (operative + kapitale).<br />
Duke iu referuar planifikimit total <strong>të</strong> <strong>të</strong> ardhurave kemi një përmbysje në peshën që zë mbulimi<br />
nga secili kategori konsumatorësh në realizimin e <strong>të</strong> ardhurave në krahasim me alokimin fillestar<br />
<strong>të</strong> tij. Kjo lidhet me vëshirësi<strong>të</strong> që mund <strong>të</strong> hasin autoritet lokale për <strong>të</strong> grumbulluar tarifat e<br />
familjeve në vitet e para <strong>të</strong> zbatimit <strong>të</strong> këtij plani. Përmirësimi i këtyre <strong>të</strong> metave do <strong>të</strong> bëjë <strong>të</strong><br />
mundur që kategoria e familjarëve <strong>të</strong> përbëjë rreth 51% <strong>të</strong> <strong>të</strong> <strong>të</strong> gjithë <strong>të</strong> ardhurave në vitin 2016.<br />
36
Totali i tarifave te mbledhura 37,805,691<br />
Te ardhurat nga familjet 13,683,947<br />
Te ardhurat nga bizneset 21,466,062<br />
Te ardhurat nga institucionet 2,655,682<br />
2012 2013 2014 2015<br />
2016<br />
Shuma % Shuma % Shuma % Shuma % Shuma %<br />
100% 42,298,214<br />
36% 16,776,101<br />
57% 22,503,898<br />
7% 3,018,214<br />
100% 48,465,687<br />
40% 22,387,731<br />
53% 22,990,261<br />
7% 3,087,694<br />
100% 51,596,728<br />
46% 25,446,253<br />
47% 23,041,215<br />
6% 3,109,259<br />
Tabela 7: Mbulimi i kostos operative dhe kostos së plo<strong>të</strong> <strong>të</strong> shërbimit nga <strong>të</strong> ardhurat<br />
e gjeneruara nga tarifat<br />
Sic duket edhe nga grafikët e mëposh<strong>të</strong>m <strong>të</strong> ardhurat mbulojne 83% <strong>të</strong> kostos operative në vitin<br />
2012, 90% në vitin 2013 dhe pas këtij viti kosto operative mbulohet <strong>të</strong>rësisht nga <strong>të</strong> ardhurat dhe<br />
arrin t’i tejkalojë ato deri në 7% në vitin 2016. Ndërkohë që <strong>të</strong> ardhurat mbulojnë ve<strong>të</strong>m 72% <strong>të</strong><br />
kostos së plo<strong>të</strong> në vitin 2012 dhe arrijnë <strong>të</strong> reduktojnë kë<strong>të</strong> defiçit deri në 94% <strong>të</strong> kostos së plo<strong>të</strong><br />
në vitin 2016. Pjesa e pambuluar e kësaj kostoje duhet <strong>të</strong> mbulohet nga <strong>të</strong> ardhura <strong>të</strong> tjera lokale.<br />
Figura 8. Teprica / dificiti mbi koston operative dhe koston e plo<strong>të</strong><br />
100% 54,233,331<br />
49% 27,493,163<br />
45% 23,557,198<br />
6% 3,182,971<br />
Kosto Operative<br />
45,251,147 46,600,281 47,989,890 49,421,187 50,895,422<br />
Teprica (dificiti) mbi koston operative<br />
(7,445,456) (4,302,068)<br />
475,797 2,175,541 3,337,909<br />
Kontributi nga tarifat per familje 30% 36% 47% 51% 54%<br />
Kontributi nga tarifat e biznesit 47% 48% 48% 47% 46%<br />
Kontributi nga tarifat e institucioneve 6% 6% 6% 6% 6%<br />
Kosto e plote<br />
52,133,147 53,482,281 54,871,890 55,803,187 57,277,422<br />
Teprica (dificiti) mbi koston e plote<br />
(14,327,456) (11,184,068) (6,406,203) (4,206,459) (3,044,091)<br />
Kontributi nga tarifat per familje 26% 31% 41% 46% 48%<br />
Kontributi nga tarifat e biznesit 41% 42% 42% 41% 41%<br />
Kontributi nga tarifat e institucioneve 5% 6% 6% 6% 6%<br />
Thousands<br />
70,000<br />
50,000<br />
30,000<br />
10,000<br />
(10,000)<br />
2012 2013 2014 2015 2016<br />
Totali i tarifave te mbledhura<br />
Kosto Operative<br />
Teprica (dificiti) mbi koston operative<br />
Thousands<br />
Në përfundim theksojmë se kjo analizë e hartimit <strong>të</strong> tarifave që mbulojnë koston dhe e realizimit<br />
<strong>të</strong> <strong>të</strong> ardhurave nga “vjelja” e tarifave nuk ësh<strong>të</strong> një analize statike dhe e ngur<strong>të</strong>. Ajo mund te<br />
zhvillohet dhe detajohet me tej nga <strong>Bashkia</strong> siç ësh<strong>të</strong> rasti i ndarjes në nënkategori i shpjeguar<br />
më sipër. Por njëkohesisht kjo analizë duhet përdi<strong>të</strong>suar çdo vit dhe duhet <strong>të</strong> shërbejë si një<br />
instrument për <strong>të</strong> ndërmarrë hapat e duhura për përmirësimin e shërbimit <strong>të</strong> pastrimit. Bërja e<br />
60,000<br />
40,000<br />
20,000<br />
-<br />
(20,000)<br />
2012 2013 2014 2015 2016<br />
Totali i tarifave te mbledhura<br />
Kosto e plote<br />
Teprica (dificiti) mbi koston e plote<br />
100%<br />
51%<br />
43%<br />
6%<br />
37
kësaj analize transparente për çdo kategori që e përfiton shërbimin do <strong>të</strong> sillte një performancë<br />
akoma më <strong>të</strong> mirë në mbledhjen e tarifave.<br />
Çdo vit, bashkia duhet <strong>të</strong> shqyrtojë strategjinë e mbulimit <strong>të</strong> kostos dhe rritjen e tarifave bazuar<br />
në analizën e propozuar dhe duke marrë parasysh edhe performancën në vjeljen e tarifave,<br />
sondazhin mbi vullnetin për <strong>të</strong> paguar, freskimin e kostove dhe synimeve, mund <strong>të</strong> propozojë<br />
ndryshime në pake<strong>të</strong>n fiskale<br />
3.1 Faturimi dhe vjelja e tarifave<br />
Mënyra e pagesës së detyrimit <strong>të</strong> propozuar si një ndër elementet kryesore <strong>të</strong> përmirësimit <strong>të</strong><br />
situa<strong>të</strong>s financiare do te ishte nëpërmjet ndërmarrjes së Ujesjellës-Kanalizimeve që ësh<strong>të</strong> në<br />
varësi direkte <strong>të</strong> Bashkisë. <strong>Bashkia</strong> duhet <strong>të</strong> vendosë në dispozicion te Agjentit (operatorit) lis<strong>të</strong>n<br />
e familjeve në ndihmë ekonomike <strong>të</strong> cilat përfitojne ulje <strong>të</strong> tarifës. Ky bashkëpunim do <strong>të</strong><br />
krijonte mundësinë për <strong>të</strong> përmirësuar bazën e <strong>të</strong> dhënave <strong>të</strong> Bashkisë (lista e taksapaguesve për<br />
tarifën duhet <strong>të</strong> përputhet me lis<strong>të</strong>n e abonen<strong>të</strong>ve <strong>të</strong> Ujësjellësit) dhe do <strong>të</strong> rriste nivelin e<br />
realizimit <strong>të</strong> tarifave në nivelet e tarifave <strong>të</strong> ujit. Në rolin e agjentit tatimor për tarifën,<br />
Ndërmarrja e Ujësjellësit mund <strong>të</strong> përfitojë jo më shume se 15% <strong>të</strong> shumës së arkëtuar (zakonisht<br />
aplikohet 10%), dhe vendoset me Vendim <strong>të</strong> Këshillit <strong>të</strong> Bashkisë.<br />
Forma e faturimit dhe proçedura e vjeljes mund <strong>të</strong> jenë <strong>të</strong> ndryshme për çdo lloj konsumatori, si<br />
njësi tregtare, familje apo institucion, që mënyra e pagesës <strong>të</strong> ofrojë mundësi <strong>të</strong> ndryshme për sa i<br />
përket ndarjes së detyrimit në disa pjesë në vit, përveç alternativës një herë në vit.<br />
Rekomandohet që vjelja e tarifes në mënyrë progresive (shpërndarja e saj çdo muaj) shpërndan<br />
ngarkesën fiskale në mënyrë proporcionale si dhe rrit nivelin e pagesës, pavarësisht kostove<br />
administrative <strong>të</strong> shtuara për administra<strong>të</strong>n e Bashkisë.<br />
Brenda vitit 2012, <strong>Bashkia</strong> duhet <strong>të</strong> freskojë regjistrin e kategorive <strong>të</strong> konsumatorëve për <strong>të</strong><br />
llogaritur realisht kapacitetin e vërte<strong>të</strong> <strong>të</strong> konsumatorëve për <strong>të</strong> paguar tarifën, me qëllim që <strong>të</strong><br />
subvencionojë skemën e administrimit <strong>të</strong> <strong>mbetjeve</strong> për <strong>të</strong> mbuluar hendekun e <strong>të</strong> ardhurave nga<br />
konsumatorët që nuk kanë mundësi <strong>të</strong> paguajnë (familjet me asistencë sociale apo më pak <strong>të</strong><br />
ardhura).<br />
Dërgimi i akt detyrimit për tarifën në çdo familje, njësi tregëtare apo edhe institucion ësh<strong>të</strong> një<br />
detyrim i cili duhet <strong>të</strong> përmbushet nga <strong>Bashkia</strong> ose nga Agjenti. Proçesi i caktimit <strong>të</strong> tarifave<br />
duhet <strong>të</strong> je<strong>të</strong> transparent dhe duhet t’i komunikohet siç duhet <strong>të</strong> gjitha palëve <strong>të</strong> përfshira.<br />
Informacioni për shërbimin duhet t’i shpjegohet banorëve se sa kushton aktualisht administrimi i<br />
<strong>mbetjeve</strong> <strong>të</strong> ngurta si dhe <strong>të</strong> reklamojë rregullat dhe përgjegjësi<strong>të</strong> e palëve.<br />
<strong>Bashkia</strong> duhet <strong>të</strong> miratojë dhe përdorë <strong>të</strong> pak<strong>të</strong>n një nga mekanizmat e mëposhtme për <strong>të</strong><br />
detyruar banorët që nuk paguajnë për shërbimet e ofruara <strong>të</strong> <strong>mbetjeve</strong>, <strong>të</strong> tilla si:<br />
38
- sanksione <strong>të</strong> drejtpërdrejta në rast mospagese apo kamat vonese për pagesat e<br />
prapambetura;<br />
- lidhjen e pagesës së tarifës së <strong>mbetjeve</strong> me ndonjë tarifë vendore apo kombëtare<br />
<strong>të</strong> detyrueshme (p.sh., fatura e energjisë elektrike, taksa mbi pronës, etj.);<br />
- sanksione me mosdhënien e ndonjë shërbimi bazë vendor (p.sh., uji i pijshëm)<br />
<strong>Bashkia</strong> duhet <strong>të</strong> aplikojë tarifa më <strong>të</strong> ulëta apo <strong>të</strong> ofrojë shërbim me pagesë minimale për<br />
konsumatorët që përfshihen në programet pilot <strong>të</strong> minimizimit <strong>të</strong> <strong>mbetjeve</strong>, kompostimit apo<br />
riciklimit. Kjo do <strong>të</strong> ndihmojë në ndryshimin e qëndrimit <strong>të</strong> sjelljes së konsumatorëve dhe mund<br />
<strong>të</strong> përdoret për <strong>të</strong> ofruar stimuj që konsumatorët <strong>të</strong> pakësojnë sasinë e <strong>mbetjeve</strong> që ata prodhojnë.<br />
<strong>Plani</strong>fikimi i fushatave sensibilizuese/ngritje kapaciteti/ndërgjegjësim<br />
39