Projekt Operacional i Fondacionit të Kosovës pë Shoqëri të ... - KFOS
Projekt Operacional i Fondacionit të Kosovës pë Shoqëri të ... - KFOS
Projekt Operacional i Fondacionit të Kosovës pë Shoqëri të ... - KFOS
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
forum<br />
2 0 1 5<br />
<strong>Projekt</strong> <strong>Operacional</strong> i <strong>Fondacionit</strong> <strong>të</strong> <strong>Kosovës</strong> <strong>pë</strong> <strong>Shoqëri</strong> <strong>të</strong> Hapur<br />
Inicuar dhe Financuar nga: Fondacioni i <strong>Kosovës</strong> <strong>pë</strong>r <strong>Shoqëri</strong> <strong>të</strong> Hapur<br />
në kuader <strong>të</strong> projektit <strong>të</strong> tij operacional “Forum 2015”<br />
Implementues i projektit REC Kosova
2<br />
Publikuar nga: Forum 2015<br />
Financuar nga: Fondacioni i <strong>Kosovës</strong> <strong>pë</strong>r <strong>Shoqëri</strong> <strong>të</strong> Hapur<br />
tirazhi: 500
LUAN SHLLAKU<br />
PARATHËNIE<br />
Cilësia e mjedisit në Kosovë vazhdon <strong>të</strong> je<strong>të</strong> një temë dy<strong>të</strong>sore, edhe pse kohët e fundit debati<br />
<strong>pë</strong>r <strong>të</strong> ësh<strong>të</strong> intensifikuar paksa. Qasja dhe dokumentet strategjike <strong>të</strong> qeverisë së <strong>Kosovës</strong> <strong>pë</strong>r<br />
<strong>të</strong> <strong>pë</strong>rmirësuar cilësinë e ajrit, ujit dhe tokës nuk po sjellin momente <strong>të</strong> rëndësishme <strong>pë</strong>r t’i debatuar.<br />
Strategji<strong>të</strong> edhe kur janë mirë <strong>të</strong> elaboruara mbesin shumë larg veprimit konkret <strong>pë</strong>r<br />
<strong>të</strong> sjellë ndonjë <strong>pë</strong>rmirësim. Dhe kjo vlen pothuajse <strong>pë</strong>r <strong>të</strong> gjitha lëmi<strong>të</strong> strategjike me <strong>të</strong> cilat<br />
merret administrata kosovare. Ajo që krijon më shumë zhurmë pozitive rreth problemeve<br />
mjedisore, sipas një rregulli <strong>të</strong> pashkruar, vjen me projektet e mëdha zhvillimore që janë në<br />
fokus <strong>të</strong> opinionit publik. Kur këto projekte janë me ndikim dominant në mjedis, konfrontohen<br />
me shëndetin e populla<strong>të</strong>s dhe rrezikojnë vlerat ambientale, a<strong>të</strong>herë bëhen interesante<br />
<strong>pë</strong>r t’i diskutuar së bashku me <strong>të</strong> gjitha problemet e tjera që gjenerohen nga këto projekte <strong>të</strong><br />
mëdha. E kam fjalën <strong>pë</strong>r projekte siç ësh<strong>të</strong> TC Kosova e re, Ferronikeli, Sharcemi, Trepça, autostrada<br />
e kombit etj.<br />
Në kë<strong>të</strong> <strong>pë</strong>rmbledhje janë sjellë 4 çështje <strong>të</strong> rëndësishme ambientale. Ato janë <strong>pë</strong>rzgjedhur<br />
në mënyrë që <strong>të</strong> <strong>pë</strong>rfaqësojnë ka<strong>të</strong>r probleme dhe shkaktarët e shka<strong>të</strong>rrimit permanent <strong>të</strong><br />
mjedisit: (1) ësh<strong>të</strong> marrë një projekt i madh zhvillimor, ai i Ferronikelit; (2) një problem me<br />
<strong>pë</strong>rfshirje <strong>të</strong> madhe në shumë pjesë <strong>të</strong> <strong>Kosovës</strong>, ai i shfry<strong>të</strong>zimit <strong>të</strong> rërës nga lumenj<strong>të</strong>; (3) një<br />
problem kompleks që lidhet me shpalljen e Bjeshkëve <strong>të</strong> Nemuna Park Kombëtar, dhe në fund,<br />
(4) një problem i <strong>të</strong>rthor<strong>të</strong> që implikon punën e administra<strong>të</strong>s së pafuqishme, (inspektorateve<br />
<strong>të</strong> mjedisit) në <strong>pë</strong>rkeqësimin e gjendjes mjedisore. Pra, janë prekur <strong>të</strong> gjitha grupet që kanë<br />
mandat <strong>të</strong> punojnë në drejtim <strong>të</strong> ruajtjes mjedisore e që zakonisht bëjnë <strong>të</strong> kundër<strong>të</strong>n. Këto<br />
ka<strong>të</strong>r tema janë prezantuar para grupeve <strong>të</strong> ndryshme <strong>të</strong> interesit, në ka<strong>të</strong>r qytete <strong>të</strong> <strong>Kosovës</strong>,<br />
në tryeza debatuese që i ka organizuar REC Kosova. Paraprakisht, ka<strong>të</strong>r televizioneve tona<br />
shte<strong>të</strong>rore (RTK, KTV, Klan Kosova dhe TV 21) u ësh<strong>të</strong> dhënë detyra që <strong>të</strong> realizojnë nga një<br />
film dokumentar, secili duke trajtuar njërën temë <strong>të</strong> <strong>pë</strong>rzgjedhur. Këto dokumentarë janë prezantuar<br />
në televizionet respektive, <strong>të</strong> <strong>pë</strong>rcjella me debat ne studio.<br />
Kjo <strong>pë</strong>rmbledhje e çështjeve <strong>të</strong> studiuara dhe <strong>të</strong> debatuara tashmë, <strong>pë</strong>rmban edhe një DVD ku<br />
janë prezantuar dokumentarët e bërë në një formë <strong>të</strong> shkurtuar, duke sjellë në kë<strong>të</strong> mënyrë<br />
një spek<strong>të</strong>r problemesh, jo medoemos <strong>të</strong> ndërlidhura, por shumë <strong>pë</strong>rcaktuese <strong>pë</strong>r cilësinë e<br />
mjedisit në Kosovë. Fondacioni i <strong>Kosovës</strong> <strong>pë</strong>r <strong>Shoqëri</strong> <strong>të</strong> Hapur, si bar<strong>të</strong>s i idesë dhe financues<br />
i këtij projekti gjithë<strong>pë</strong>rfshirës, solli problemet më <strong>të</strong> shquara mjedisore në vëmendje <strong>të</strong> opinionit<br />
dhe grupeve <strong>të</strong> interesit.<br />
Kjo nismë e <strong>KFOS</strong> dhe e partnerëve tanë në implementim REC Kosova, <strong>pë</strong>rveç se synon ta<br />
mbajë “<strong>të</strong> nxeh<strong>të</strong>” debatin publik <strong>pë</strong>r çështje mjedisore, ka <strong>pë</strong>r qëllim <strong>të</strong> kontribuojë në<br />
mënyrë <strong>të</strong> drejt<strong>pë</strong>rdrej<strong>të</strong> <strong>pë</strong>r: (1) angazhimin sa më <strong>të</strong> madh <strong>të</strong> administra<strong>të</strong>s kosovare në<br />
gjetjen e modaliteteve efikase <strong>të</strong> veprimit <strong>pë</strong>r evitimin e problemeve që ky projekt trajton,<br />
(2) informimin sa më <strong>të</strong> drej<strong>të</strong> <strong>të</strong> opinionit <strong>pë</strong>r natyrën e problemeve me <strong>të</strong> cilat jemi marrë,<br />
dhe (3) angazhimin sa më <strong>të</strong> madh <strong>të</strong> shoqërisë civile, qytetarëve, dhe kompanive publike që<br />
si palë partnere, por edhe si grup presioni <strong>të</strong> bëjnë trysninë e duhur mbi abuzuesit e mjedisit<br />
dhe mbi ata që paguhen <strong>të</strong> punojnë në drejtim <strong>të</strong> zvogëlimit <strong>të</strong> këtyre abuzimeve.<br />
3<br />
forum 2015<br />
MOZAIKMJEDISI
MOZAIKMJEDISI<br />
SHFRYTËZIMI I RËRËS DHE I ZHAVORRIT<br />
Sabit Restelica
6<br />
SHFRYTËZIMI I RËRËS DHE I ZHAVORRIT<br />
Lajmi i di<strong>të</strong>s, i javës, i muajit dhe i vitit <strong>pë</strong>r dashamirët e mjedisit: “Dita e tre<strong>të</strong> e muajit janar<br />
2012 ësh<strong>të</strong> data e fundit kur duhet <strong>të</strong> largohen makineri<strong>të</strong> e shfry<strong>të</strong>zuesve ilegalë <strong>të</strong> rërës dhe<br />
zhavorrit nga lumenj<strong>të</strong> e <strong>Kosovës</strong>”. Kështu tha më 2 nëntor ministri i Mjedisit dhe Planifikimit<br />
Ha<strong>pë</strong>sinor, Dardan Gashi, në konferencë me gazetarë.<br />
Vendimi u miratua po më 2 nëntor <strong>të</strong> vitit 2011 nga Qeveria e Republikës së <strong>Kosovës</strong>, dhe sipas<br />
këtij Vendimi, prej 3 janarit Policia e <strong>Kosovës</strong> do <strong>të</strong> konfiskojë <strong>të</strong> gjitha makineri<strong>të</strong>, ndërsa<br />
pronarët e atyre kompanive do <strong>të</strong> gjobiten me gjoba deri në 100 mijë euro. Vendimi nënkupton<br />
ndalimin e <strong>pë</strong>rkohshëm, pra prej 1 deri në 3 vjet, <strong>të</strong> <strong>të</strong> gjitha aktiviteteve shfry<strong>të</strong>zuese në lumenj<br />
dhe <strong>pë</strong>rreth tyre”, kishte thenë ministri Gashi.<br />
1. Konteksti<br />
Në 12 vitet e pasluf<strong>të</strong>s sektori i ndërtimit ësh<strong>të</strong> zhvilluar me ritme marramendëse në krahasim<br />
me sektorët e tjerë <strong>të</strong> ekonomisë, duke iu <strong>pë</strong>rgjigjur një kërkese gjithnjë e më <strong>të</strong> shtuar <strong>pë</strong>r<br />
ndërtim dhe rindërtim <strong>të</strong> objekteve <strong>të</strong> banimit dhe infrastrukturës së gjithanshme <strong>të</strong> shka<strong>të</strong>rruar<br />
gja<strong>të</strong> luf<strong>të</strong>s dhe nevoja e ngritjes së objekteve <strong>të</strong> tjera. Aktualisht janë hapur një numër i<br />
konsiderueshëm karrierash <strong>të</strong> licensuara, ndërsa funksionojnë një numër disa herë më i madh<br />
karrierash <strong>të</strong> palicensuara. Kjo masakër që shfaqet në prishjen e bukurive natyrore ka efekte <strong>të</strong><br />
mëtejshme në <strong>pë</strong>rkeqësimin e situa<strong>të</strong>s ekologjike dhe <strong>të</strong> mbrojtjes së mjedisit.<br />
Shfry<strong>të</strong>zimi pa asnjë kriter i agrega<strong>të</strong>ve <strong>të</strong> shtre<strong>të</strong>rve <strong>të</strong> lumenjeve dhe anash tyre ësh<strong>të</strong> i lidhur<br />
ngush<strong>të</strong> me dëme <strong>të</strong> konsiderueshme në mjedis, dëme këto që po i rendisim si më posh<strong>të</strong>:<br />
y Shka<strong>të</strong>rrimi i objekteve inxhinierike industriale dhe bujqësore si pritat, urat,<br />
y stacionet e pompimit <strong>të</strong> ujit, etj.<br />
y Shka<strong>të</strong>rrimi bo<strong>të</strong>s bimore e shtazore që jetojnë në lumenj,<br />
y Erozioni dhe <strong>pë</strong>rmbytja e tokave bujqësore dhe qendrave <strong>të</strong> banuara.<br />
y Shka<strong>të</strong>rrimi i bimëve <strong>të</strong> kultivuara <strong>pë</strong>rgja<strong>të</strong> shtre<strong>të</strong>rve <strong>të</strong> lumenjve apo luginave.<br />
y Ndotja e ujrave si<strong>pë</strong>rfaqësore dhe atyre nëntokësor si rezultat i depozitimit <strong>të</strong><br />
y mbeturinave <strong>pë</strong>rgja<strong>të</strong> këtyre lumenjve, etj.<br />
Tani nevojitet fillimisht ndërpreja e shfty<strong>të</strong>zimit <strong>të</strong> metejshëm i këtyre inerteve, por edhe më i<br />
rëndësishëm ësh<strong>të</strong> inicimi i projekteve veç e veç <strong>pë</strong>r secilin rast, secilin segment <strong>të</strong> lumenjve<br />
me qëllim <strong>të</strong> riparimit <strong>të</strong> pasojave <strong>të</strong> shkaktuara nga këto veprime jash<strong>të</strong> çdo rregulli ligjoroteknik.<br />
Shikohet me skepticizëm <strong>të</strong> madh rehabilitimi apo rikthimi i gjendjes së mëparshme,<br />
ngase dëmtimet shumëvjeçare <strong>të</strong> shkaktuara do <strong>të</strong> riparohen me shumë vështirësi. Skepticizmi<br />
e ka mbështetjen në faktin se ka pak vullnet: mungojnë kuadrot profesionale (dhe ato institucionale)<br />
si dhe mungojnë fondet e nevojshme <strong>pë</strong>r realizimin e shumë projekteve që duhet <strong>të</strong><br />
inicohen anekënd <strong>Kosovës</strong>. Vonesat që mund <strong>të</strong> vijnë nga cilido faktor i <strong>pë</strong>rmenduar apo nga<br />
ndonjë faktor tje<strong>të</strong>r, do <strong>të</strong> shumëfishojë koston e sanimit <strong>të</strong> gjendjes natyrore që dora e njeriut<br />
ia shkaktoi lumenjve tanë <strong>pë</strong>r <strong>pë</strong>rfitime materiale. Lumenj<strong>të</strong> tanë vërte<strong>të</strong> janë në situa<strong>të</strong>n SOS!,<br />
sepse ata janë shndërruar në gjithçka tje<strong>të</strong>r <strong>pë</strong>rveçse në lumenj natyralë. Në ta e rreth tyre hidhet<br />
e shkarkohet çdo gjë që njeriu i pavëmendshëm nuk e hedh në vendin e duhur, por e shkarkon<br />
në lumë e rreth tij, dërsa shfry<strong>të</strong>zimi i inerteve nga shtre<strong>të</strong>rit e lumenjve ësh<strong>të</strong> masakra
më e madhe që ka mundë t’u bëhet. Në lumenj<strong>të</strong> tanë, “mbytja” e tij fillohet që në burimin e<br />
tyre, në amën nga nëna natyrë, ku burojnë <strong>të</strong> pas<strong>të</strong>r si kristali, duke hedhur mbeturina, duke<br />
shkarkuar ujra urbane, rurale, industriale e çfarëdotje<strong>të</strong>r. Kush ka lumin, ka je<strong>të</strong>n e plo<strong>të</strong>; kush<br />
e do dhe ruan lumin, e do je<strong>të</strong>n e vërte<strong>të</strong>. Kush e ndot lumin, e ndot mjedisin dhe e rrezikon<br />
shëndetin e tij, shëndetin tonë dhe çdo gjë <strong>të</strong> bukur e shndërron në shëmti. Kush dëmton shtratin<br />
e lumit dhe e shndërron në humnerë <strong>të</strong> pazakon<strong>të</strong>, meriton dënimin e duhur! Kjo thirrje<br />
dhe kjo iniciativë ësh<strong>të</strong> rezultat i alarmit <strong>të</strong> fundit <strong>pë</strong>r <strong>të</strong> sh<strong>pë</strong>tuar a<strong>të</strong> çka mund <strong>të</strong> sh<strong>pë</strong>tohet!<br />
2. KONKLUZIONE<br />
Iniciativa e <strong>KFOS</strong>-it, në zbatim nga REC, <strong>pë</strong>r ta trajtuar kë<strong>të</strong> temë në kuadër <strong>të</strong> një projekti <strong>pë</strong>r<br />
sensibilizim <strong>të</strong> institucioneve vendimmarrëse, inspektuese, monitoruese, organeve <strong>të</strong> rendit<br />
e posaçërisht <strong>të</strong> drej<strong>të</strong>sisë, ësh<strong>të</strong> më se e qëlluar si në kohë ashtu edhe <strong>pë</strong>r nga <strong>pë</strong>rfshirja e <strong>të</strong><br />
gjithë aktorëve që ndërlidhen me menaxhimin e mjedisit. Si rezultat i diskutimit gjithë<strong>pë</strong>rfshirës<br />
në Forumin e mbajtur në Prizren dhe prezantimeve vizive, vizitave në terren dhe marrja<br />
në konsidera<strong>të</strong> e veprimeve <strong>të</strong> institucioneve qendrore e lokale, mund <strong>të</strong> konkludohet me<br />
sa vijon:<br />
y Institucionet qendrore, Qeveria, MPB, MD, MMPH, MBPZHR, KPMM dhe institucionet<br />
lokale <strong>të</strong> zbatojnë me <strong>pë</strong>rpikmëri Vendimin e Qeverisë <strong>pë</strong>r ndalimin e <strong>pë</strong>rkohshëm <strong>të</strong><br />
shfry<strong>të</strong>zimit <strong>të</strong> inerteve nga shtre<strong>të</strong>rit e lumenjve në gjithë territorin e <strong>Kosovës</strong>.<br />
y Të krijohet një Task Force që do <strong>të</strong> udhëhiqej nga zyra e Kryeministrit <strong>të</strong> <strong>Kosovës</strong> apo<br />
<strong>të</strong> autorizuarit <strong>të</strong> veçan<strong>të</strong>.<br />
y Te rishikohen taksat dhe rentat <strong>pë</strong>r shfry<strong>të</strong>zues <strong>të</strong> inerteve në mënyre që nxjerrja e<br />
tyre <strong>të</strong> mos je<strong>të</strong> aspak joshëse në aspektin ekonomik.<br />
y Inspektoratet respektive, MMPH, KPMM dhe inspektoratet komunale <strong>të</strong><br />
bashkërendojnë veprimet e <strong>pë</strong>rbashkëta duke <strong>pë</strong>rpiluar Plan <strong>të</strong> detajuar Veprimi në<br />
zbatim <strong>të</strong> Vendimit <strong>të</strong> Qeverisë.<br />
y Në <strong>të</strong> gjitha veprimet <strong>të</strong> bashkëpunohet me PK dhe EULEX <strong>pë</strong>r <strong>të</strong> siguruar realizim <strong>të</strong><br />
Planit <strong>të</strong> Veprimeve.<br />
y Organet e drej<strong>të</strong>sisë në <strong>të</strong> gjitha nivelet <strong>të</strong> japin kontribut <strong>të</strong> drejt<strong>pë</strong>rdrej<strong>të</strong> në<br />
<strong>pë</strong>rshpejtimin e lëndëve që janë ngritur apo do ngriten ndaj operatorëve që në çfarëdo<br />
mënyre abuzojnë me ligjet në kë<strong>të</strong> fushë.<br />
y Organizimet e <strong>pë</strong>rditshme, gjithë<strong>pë</strong>rfshirëse dhe <strong>të</strong> koordinuara <strong>të</strong> vazhdojnë deri<br />
në deklarimin e ndërprerjes së <strong>të</strong>rësishme <strong>të</strong> shfy<strong>të</strong>zimit <strong>të</strong> inerteve nga shtre<strong>të</strong>rit e<br />
lumenjve dhe perreth rrjedhave <strong>të</strong> tyre.<br />
y Task Forca <strong>të</strong> mbajë takime <strong>të</strong> rregullta dhe <strong>pë</strong>r to <strong>të</strong> informojë Qeverinë dhe publikun<br />
y Përmes raportimeve në media <strong>të</strong> <strong>pë</strong>rkrahet angazhimi <strong>pë</strong>r zbatim <strong>të</strong> vendimit <strong>të</strong><br />
Vendimit <strong>të</strong> Qeverisë.<br />
y MMPH në bashkëpunim me institucionet shkencore nga UP dhe <strong>të</strong> tjera <strong>të</strong> inicoje<br />
hartime <strong>të</strong> studimeve dhe programeve <strong>pë</strong>r sanim <strong>të</strong> pasojave <strong>të</strong> shkaktuara nga<br />
shfry<strong>të</strong>zimi i rërës dhe zhavorrit.<br />
y MMPH <strong>të</strong> koordinojë punën me komunat <strong>pë</strong>r <strong>të</strong> mbajtur nën kontroll operatorët që<br />
do “zhvendosen” nga shtre<strong>të</strong>rit e lumenjve në zonat ku mund <strong>të</strong> eksploatojnë guroret.<br />
y Komisioni parlamentar <strong>pë</strong>r mjedisin, bujqësinë dhe planin ha<strong>pë</strong>sinor <strong>të</strong> je<strong>të</strong> i informuar<br />
<strong>pë</strong>r çdo arritje apo pengesë me qëllim <strong>të</strong> koordinimit <strong>të</strong> veprimeve në rast <strong>të</strong> paraqitjes<br />
së nevojës <strong>pë</strong>r ndonjë ndërhyrje në amandamentime te secilit akt ligjor që ndërlidhet<br />
me Vendimin e Qeverisë <strong>pë</strong>r ndalimin e shry<strong>të</strong>zimit <strong>të</strong> rërës dhe zhavorrit.<br />
7<br />
forum 2015<br />
MOZAIKMJEDISI
8<br />
3. Tryezë e rrumbullakët: shfry<strong>të</strong>zimi i inerteve në Kosovë – standardet<br />
<strong>pë</strong>rkundrejt vendimeve jo në <strong>pë</strong>rputhje me rregullat<br />
Tryeza e rrumbullakët në kuadër <strong>të</strong> projektit Forum 2015 u mbajt në Prizren në Restorantin<br />
Ambienti me da<strong>të</strong>n 22.11.11 me qëllim <strong>të</strong> debatimit lidhur me ekploatimin e materialeve inerte<br />
nga lumenj<strong>të</strong>, parandalimin e operimit <strong>të</strong> gurëthyesve në Kosovë, ve<strong>të</strong>dijësimin e tyre dhe<br />
koordinimin më <strong>të</strong> mirë <strong>të</strong> institucioneve <strong>pë</strong>rgjegjëse <strong>pë</strong>r kë<strong>të</strong> çështje. Në kë<strong>të</strong> takim gjithë<strong>pë</strong>rfshirës<br />
u shfaq nje dokumentar i <strong>pë</strong>rgatitur nga RTK & <strong>KFOS</strong>, si dhe u zhvillua një debat konstruktiv<br />
nga <strong>të</strong> gjithë pjesëmarrësit, KPMM, MMPH, komunat, bizneset dhe shoqëria civile.<br />
Edhe kjo Tryezë u tregua shumë e dobishme, ngase solli në <strong>pë</strong>rballje pothuaj <strong>të</strong> gjithë rolluaj<strong>të</strong>sit<br />
që ndërlidhen me çështjen e shfry<strong>të</strong>zimit <strong>të</strong> rërës, zhavorrit dhe gurorëve. Deabati<br />
i zhvilluar qar<strong>të</strong>soi se ekziston një bazë ligjore e mjaftueshme që ndërlidhet me kë<strong>të</strong> temë,<br />
por akoma mungon gatidshmëria politike, mungon vullneti i gjithanshëm, mungon qar<strong>të</strong>simi<br />
i kompetencave mes nivelit lokal dhe atij qendror, mungon bashkërenditja e veprimeve <strong>pë</strong>r<br />
parandalim <strong>të</strong> degradimit <strong>të</strong> mjedisit dhe mungon serioziteti e vendosmëria <strong>pë</strong>r <strong>të</strong> zbatuar<br />
ligjet në fuqi. Në kë<strong>të</strong> kuadër, le <strong>të</strong> shpresohet se Vendimi i fundit i Qeverisë së <strong>Kosovës</strong> do <strong>të</strong><br />
nxisë, do <strong>të</strong> <strong>pë</strong>rkrahë dhe do <strong>të</strong> obligojë tek e fundit, institucionet inspektuese, monitoruese<br />
dhe organet e drej<strong>të</strong>sisë që <strong>të</strong> <strong>pë</strong>rballen me realitetin e krijuar: abuzim i rëndë me mjedisin<br />
tonë. Ështe koha e veprimeve konkrete që nga niveli komunal, i inspektorëve komunalë, deri te<br />
organet e ndjekjes, policia, inspektoratet qendrore (MMPH, MBPZHR dhe KPMM) <strong>të</strong> vihen në<br />
funksion <strong>të</strong> zbatimit <strong>të</strong> këtij Vendimi edhe ashtu <strong>të</strong> vonuar. Më mirë vonë se kurrë!<br />
Në dabat u theksua se ligjet janë <strong>të</strong> qarta dhe tregojnë <strong>të</strong> gjithë procesin dhe <strong>pë</strong>rgjegjësi<strong>të</strong> <strong>pë</strong>r<br />
zbatim <strong>të</strong> tyre, por se në praktikë rezultatet e zbatimit <strong>të</strong> tyre nuk po vërehen në masën e duhur.<br />
Konsiderohet se tash do <strong>të</strong> je<strong>të</strong> më e leh<strong>të</strong> <strong>të</strong> bëhet konfiskimi i pajisjeve <strong>të</strong> operatorëve që<br />
nuk kanë licensa. Duhet <strong>të</strong> shikohet se cilat janë mundësi<strong>të</strong> e ekploatimit <strong>të</strong> kufizuar që nuk e<br />
dëmtojnë mjedisin ku ata mund <strong>të</strong> operojnë, por ve<strong>të</strong>m pas studimeve profesionale paraprake.<br />
Në takim u prezantuan veprimet e ndërrmarra nga KPMM, MMPH dhe kuvendet komunale.<br />
Ne vitin 2011 janë 15 raste <strong>të</strong> kallëzimeve penale, në vitin 2010 ishin 275, ndërsa në vitin 2009<br />
janë 191 raste. Për gurë <strong>të</strong> for<strong>të</strong> janë lëshuar 143 licensa nga KPMM. Per zhavorr janë lëshuar<br />
34 licensa, ndërsa 103 operatorë <strong>të</strong> identifikuar nuk kanë licensë. KPMM shprehu optimizëm<br />
që me punën dinamike dhe <strong>pë</strong>rkrahjen e qeverisë do <strong>të</strong> bëjnë <strong>të</strong> mundshëm <strong>pë</strong>rmirësimin e<br />
gjendjes aktuale. KPMM ka lidhur kontra<strong>të</strong> me një kompani transportuese <strong>pë</strong>r <strong>të</strong> bartur mallin<br />
e konfiskuar sipas Vendimit <strong>të</strong> Qeverisë së <strong>Kosovës</strong>. Në inicimet procedurale vërehet një numër<br />
më i madh kallëzimesh, <strong>pë</strong>r shkakun se një operatori i ësh<strong>të</strong> ngritur padi gjyqësore edhe deri<br />
në 5 herë, pasi i njejti ësh<strong>të</strong> hasur <strong>të</strong> ke<strong>të</strong> operuar në vende <strong>të</strong> ndryshme. Operatorët shprehën<br />
ankesa <strong>pë</strong>r procedura <strong>të</strong> s<strong>të</strong>rzgjatura <strong>pë</strong>r licensim dhe <strong>pë</strong>r tatime <strong>të</strong> larta, që sipas tyre kanë<br />
dëmtuar biznesin.<br />
Përfaqesuesi i MMPH, referoi se nga vizitat e bëra nga zyrtarët e sektorit <strong>të</strong> VNM (Vlerësimit <strong>të</strong><br />
Ndikimit në Mjedis) shumica e operatorëve kanë vepruar në mënyrë ilegale. Problemi kryesor<br />
qëndron në mosrespektimin e kritereve <strong>të</strong> dhëna në Pëlqimet Mjedisore nga ana e operatorëve.<br />
Pëlqimi mjedisor eshte ve<strong>të</strong>m një nga kushtet <strong>pë</strong>r marrjen e Licensës së operimit, <strong>të</strong><br />
cilën e lëshon KPMM dhe kuvendet komunale. Ligji per VNM rregullon procedurat e lëshimit<br />
<strong>të</strong> Pëlqimit mjedisor, por në procedurat e dhënies së Licensave dhe Lejeve <strong>të</strong> punës duhet<br />
respektuar edhe ligji <strong>pë</strong>r ujra, ligji <strong>pë</strong>r tokën bujqësore, etj.
Përfaqësuesi i komunës së Shtimës shfaqi shqe<strong>të</strong>simet <strong>pë</strong>r degradimin e mjedisit në komunën<br />
e tij. Ai nxorri ne pah moskoordinimin e duhur mes institucioneve, KPMM dhe MMPH, ngase<br />
ka raste kur operatorë <strong>të</strong> caktuar që anashkalojnë KPMM po shfry<strong>të</strong>zojnë “lidhje” në MMPH<br />
që <strong>të</strong> operojnë duke <strong>pë</strong>rdorur ve<strong>të</strong>m Pëlqimin mjedisor pa u pajisur me Licensë nga KPMM!<br />
Si shembull pozitiv u <strong>pë</strong>rmend se ka operatorë që kanë aplikuar veprime <strong>të</strong> rikultivimit <strong>të</strong><br />
ha<strong>pë</strong>sirave ku kanë zhvilluar aktivitetet e tyre, por se rastet e tilla janë <strong>të</strong> pakta. U prezantua<br />
një rast shumë interesant nga lëmia e operimit <strong>të</strong> disa ndërmarrjeve që posedojnë Licensa<br />
<strong>pë</strong>r shfry<strong>të</strong>zim <strong>të</strong> inerteve, <strong>të</strong> cilat u janë lëshuar në periudhën e paraluf<strong>të</strong>s. Sa janë valide<br />
këto Licensa dhe si do veprohet ndaj bar<strong>të</strong>sve <strong>të</strong> tyre? Shumë interesante <strong>pë</strong>r ata që duhet <strong>të</strong><br />
vlerësojnë vlefshmërinë e këtyre Licensave!<br />
Problem tjeter doli <strong>të</strong> je<strong>të</strong>, sipas perfaqësuesit <strong>të</strong> komunës së Shtimës, cilësia e ligjeve, paqar<strong>të</strong>si<strong>të</strong><br />
dhe mungesa e vullnetit politik nga institucionet qendrore <strong>pë</strong>r <strong>të</strong> reaguar në çdo rast<br />
<strong>të</strong> degradimit <strong>të</strong> mjedisit.<br />
Edhe në komunën e Gjakovës gjendja mjedisore nga aspekti i shfry<strong>të</strong>zimit <strong>të</strong> inerteve nga<br />
shtre<strong>të</strong>rit e lumenjve dhe rreth tyre nuk ësh<strong>të</strong> e mirë, <strong>pë</strong>rkundrazi ka degradime shumë <strong>të</strong><br />
theksuara. Zyrtarët e kësaj komune deklaruan se kanë <strong>pë</strong>rgatitur edhe masa <strong>pë</strong>r parandalim<br />
<strong>të</strong> këtyre degradimeve, por kanë munguar rezultatet gjegjëse. Inspektori i komunës së Malishevës<br />
sqaroi dëmtimet e shkaktuara në florë dhe faunë si pasojë e nxjerrjes së rërës dhe<br />
zhavorrit dhe çrregullimeve në rrjedhat e lumenjve. Moskoordinimin e veprimeve <strong>të</strong> organeve<br />
komunale dhe atyre qendrore e paraqi<strong>të</strong>n zyrtarë <strong>të</strong> komunës së Suharekës, <strong>të</strong> cilët e shohin<br />
a<strong>të</strong> si një nga shkaqet e mosparandalimit <strong>të</strong> veprimit <strong>të</strong> operatorëve ilegalë.<br />
Nga OJQ u tha se ësh<strong>të</strong> e pajustifikueshme që në proçeset e integrimeve <strong>pë</strong>r anëtarësim në<br />
BE, institucionet tona nuk po arrijnë <strong>të</strong> krijojnë klimë bashkëpunimi dhe bashkërenditjeje<br />
<strong>të</strong> veprimeve në zbatim <strong>të</strong> dispozitave ligjore. Në mungesë <strong>të</strong> këtij bashkëpunimi, çështja e<br />
veprimtarive ilegale dhe dëmtimet aq shqe<strong>të</strong>suese po bëhet temë e nxeh<strong>të</strong> e shumë debateve,<br />
por pa rezultate konkrete. Ne duhet <strong>të</strong> <strong>pë</strong>rkrahim Vendimin e Qeverisë së <strong>Kosovës</strong> dhe <strong>të</strong> ndihmojmë<br />
zbatimin e tij në çdo cep <strong>të</strong> <strong>Kosovës</strong>. Ësh<strong>të</strong> koha e fundit <strong>pë</strong>r <strong>të</strong> ndërprerë kë<strong>të</strong> shkallë<br />
aq alarmante <strong>të</strong> degradimit <strong>të</strong> lumenjve dhe <strong>të</strong> tokave bujqësore rreth shtre<strong>të</strong>rve <strong>të</strong> lumenjve.<br />
Ka raste kur inspektorët jane sulmuar nga punetorët e operatorëve në terren, dhe policia<br />
nuk ka bërë pothuajse asgjë. Ekziston ve<strong>të</strong>m një rast kur një operator ësh<strong>të</strong> arrestuar, por<br />
asnjë nuk ësh<strong>të</strong> dënuar deri më tash. Nga inspektori i komunës së Suharekës u dëgjua edhe<br />
ky deklarim: “po na mungon guximi <strong>pë</strong>r <strong>të</strong> shprehur pakënaqësi<strong>të</strong> dhe shqe<strong>të</strong>simet <strong>pë</strong>r keto<br />
degradime”!!<br />
Nga <strong>pë</strong>rfaqësues <strong>të</strong> <strong>Shoqëri</strong>së Civile u ngrit çështja: kush e cakton lokacionin ku mund <strong>të</strong><br />
bëhet eksploatimi i rërës e zhavorrit dhe gurorëve? Këtu doli në pah fakti se komunat janë<br />
<strong>pë</strong>rgjegjëse <strong>pë</strong>r caktimin e këtij lokacioni, por shumica e komunave akoma nuk kanë Plane<br />
Zhvillimore dhe Plane Ha<strong>pë</strong>sinore, me <strong>të</strong> cilat në mënyrë decidive caktohen zonat ku dhe<br />
si mund <strong>të</strong> shfry<strong>të</strong>zohen resurset e gurorëve <strong>pë</strong>r qëllime <strong>të</strong> ndryshme. Siç u potencua nga<br />
anëtarët e Komisionit Parlamanetar, ligjet ekzistojnë, por se ato nuk po zbatohen në rend <strong>të</strong><br />
parë nga komunat, <strong>të</strong> cilat shpesh herë fajin ua hedhin institucioneve qendrore.<br />
Dimensionet e dëmtimeve që vijnë si pasojë e shfry<strong>të</strong>zimit <strong>të</strong> pakontrolluar <strong>të</strong> inerteve në<strong>pë</strong>r<br />
shte<strong>të</strong>r <strong>të</strong> lumenjve janë <strong>të</strong> shumëllojshme jo ve<strong>të</strong>m <strong>pë</strong>r florën, faunën, por nga ky eksploatim<br />
i tille ka raste kur ka pasur mbytje <strong>të</strong> njerëzve dhe humbje jete.<br />
9<br />
forum 2015<br />
MOZAIKMJEDISI
10<br />
Sipas kryetarit <strong>të</strong> komisionit <strong>pë</strong>r mjedis, bujqësi dhe planifikim ha<strong>pë</strong>sinor, ky komision po bën<br />
monitorimin e zbatimit <strong>të</strong> ligjit <strong>pë</strong>r VNM dhe ligjeve <strong>të</strong> tjera që ndërlidhen me <strong>të</strong>, duke pretenduar<br />
që <strong>të</strong> koncipohen hapat që duhen ndërmarrë <strong>pë</strong>r fuqizimin e tij dhe legjislacionit mjedisor<br />
në <strong>pë</strong>rgjithësi. Në veçanti po del në pah, veç nivelit <strong>të</strong> ulët <strong>të</strong> zbatimit <strong>të</strong> ligjeve dhe akteve <strong>të</strong><br />
tjera ligjore, mungesa e Planeve Zhvillimore urbane, Ha<strong>pë</strong>sinore e Rregullative në<strong>pë</strong>r komuna<br />
si mangësi e pakrahasueshme që po ndikon në zhvillime anarkike në<strong>pë</strong>r komunat tona. Edhe<br />
aty ku ekzistojnë këto plane, vërehet qar<strong>të</strong> moszbatimi tyre në terren, ngase duke u nisur nga<br />
kryeqendra e shtetit deri te njësi<strong>të</strong> më te vogla urbane, zënia e ha<strong>pë</strong>sirave publike, ndërtimet<br />
pa leje urbane e pa asnje plan, zënia e tokës bujqësore, prerja e pyjeve, shka<strong>të</strong>rrimi i shtre<strong>të</strong>rve<br />
<strong>të</strong> lumenjve, shfry<strong>të</strong>zimi i gurorëve dhe ndërrimi i destinimit <strong>të</strong> tokës,janë bërë tema që akoma<br />
ve<strong>të</strong>m po diskutohen pa u marr masat gjegjëse <strong>pë</strong>r ndalim apo parandalim <strong>të</strong> këtyre veprimeve<br />
me pasoja <strong>të</strong> pariparueshme. Do <strong>të</strong> na bierë mallkimi i gjeneratave <strong>të</strong> ardhëshme, se ne sot, më<br />
shumë në mënyrë deklarative po promovojmë Zhvillimin e Qëndrueshëm pa i zbatuar parimet<br />
bazë <strong>të</strong> tij.
11<br />
forum 2015<br />
MOZAIKMJEDISI
MOZAIKMJEDISI<br />
“BJESHKËT E NEMUNA” PËR PARK NACIONAL<br />
Dr. Zeqir Veselaj
14<br />
“BJESHKËT E NEMUNA” PËR PARK NACIONAL<br />
1. Hyrje<br />
“Bjeshkët e Nemuna”, me shtrirjen e tyre në territorin e <strong>Kosovës</strong>, janë një ndër 16 qendrat e<br />
diversitetit floristik <strong>të</strong> Evro<strong>pë</strong>s. “Bjeshkët e Nemuna” veçmas kanë qenë fokus i interesimit <strong>të</strong><br />
studiuesve <strong>pë</strong>r vlerat e larta gjeomorfologjike, hidrologjike, floristike, faunistike, peizazhore,<br />
turistike etj.<br />
Ka rreth 40 vjet që kur ideja e shpalljes së “Bjeshkëve <strong>të</strong> Nemuna” si Park Nacional ka filluar <strong>të</strong><br />
<strong>pë</strong>rmendet, diskutohet dhe procedohet në qarqe shkencore dhe vendimmarrëse. Që prej asaj<br />
kohe deri sot, <strong>pë</strong>r “Bjeshkët e Nemuna” janë shkruar me dhje<strong>të</strong>ra studime profesionale shkencore<br />
nga shkencëtarë vendorë e <strong>të</strong> huaj, dhje<strong>të</strong>ra punime diplome, magjistrature e doktorature,<br />
një pjesë e <strong>të</strong> cilave edhe janë botuar. Identifikimi i “Bjeshkëve <strong>të</strong> Nemuna” si rajone IBA<br />
(Important Bird Area), IPA (Important Plant Area), PBA (Primary Butterfly Area), propozimi<br />
<strong>pë</strong>r rezerva <strong>të</strong> biosferës argumentojnë vlerën e madhe <strong>të</strong> biodiversitetit që <strong>pë</strong>rmbajnë brenda<br />
vedit një ndër masivet më <strong>të</strong> rralla <strong>të</strong> Ballkanit dhe Evro<strong>pë</strong>s.<br />
Të gjitha studimet dhe analizat e derisotme kanë pasur ve<strong>të</strong>m një <strong>pë</strong>rfundim: zona meriton<br />
dhe plo<strong>të</strong>son <strong>të</strong> gjitha kriteret dhe duhet <strong>të</strong> shpallet Park Nacional.<br />
Për fat <strong>të</strong> keq, gjithçka ka ngelur në thënien tashmë <strong>të</strong> njohur “Parku i ‘Bjeshkëve <strong>të</strong> Nemuna’<br />
ësh<strong>të</strong> në procedurë e si<strong>pë</strong>r”. Çdo procedurë, megjitha<strong>të</strong>, e ka një fillim e duhet ta ke<strong>të</strong> edhe një<br />
fund. Faji si gjithnjë mbetet jetim dhe topi hidhet nga njëra anë tek tjetra. Për çudi, <strong>të</strong> gjithë<br />
pajtohen se zona duhet <strong>të</strong> shpallet park, por...
Emërtimet si Gryka e Rugovës, Lumbardhi, Vallja e Rugovës, Manastiri i Deçanit, Liqenati,<br />
Shpella Gryka e Madhe, Bogë, Gjeravica janë sinonimi i vlerave gjeomorfologjike, hidrologjike,<br />
kulturore, historike etj. <strong>të</strong> cilat si <strong>të</strong>rësi rrallë ndodh në bo<strong>të</strong> t`i ke<strong>të</strong> një zonë relativisht e vogël<br />
në si<strong>pë</strong>rfaqe.<br />
2. Historiku i procedimit ligjor<br />
Nisma e parë <strong>pë</strong>r shpalljen e “Bjeshkëve <strong>të</strong> Nemuna” si Park Nacional daton në vitin 1970.<br />
Me 1975 ish-Enti i <strong>Kosovës</strong> <strong>pë</strong>r Mbrojtjen e Natyrës publikon një vëllim <strong>të</strong> veçan<strong>të</strong> <strong>të</strong> revis<strong>të</strong>s<br />
“Natyra e <strong>Kosovës</strong>”, <strong>të</strong> cilin në <strong>të</strong>rësi ia kushton Bjeshkëve <strong>të</strong> Nemuna.<br />
Me 1985 ësh<strong>të</strong> inicuar procedimi i dy<strong>të</strong>, ku <strong>pë</strong>rfshihen pjesë <strong>të</strong> territorit <strong>të</strong> Komunës së Pejës<br />
dhe Deçanit. Komuna e Deçanit, a<strong>të</strong>bo<strong>të</strong> nuk pati dhënë <strong>pë</strong>lqimin dhe në procedurë u <strong>pë</strong>rfshi<br />
ve<strong>të</strong>m pjesa e Pejës në si<strong>pë</strong>rfaqe prej 32,492.96 ha <strong>pë</strong>r <strong>të</strong> cilën hartohet “Studimi mbi arsyeshmërinë<br />
shoqërore <strong>të</strong> shpalljes së një pjese <strong>të</strong> Bjeshkëve <strong>të</strong> Nemuna në Komunën e Pejës Park<br />
Nacional”. Më pas, procedura e shpalljes u ndërpre <strong>pë</strong>r disa vjet.<br />
Me 29. 5. 2002, në Pejë mbahet Këshillimi shkencor “Bjeshkët e Nemuna deri sot dhe strategjia<br />
e mëtutjeshme e mbrojtjes dhe e menaxhimit”. Pas kësaj u ngrit Grupi i punës nga eksper<strong>të</strong> <strong>të</strong><br />
lëmive <strong>të</strong> ndryshme që hartoi “Studimin <strong>pë</strong>r arsyeshmërinë e shpalljes së Bjeshkëve <strong>të</strong> Nemuna<br />
Park Nacional”. Në arsyeshmëri ësh<strong>të</strong> konstatuar se si<strong>pë</strong>rfaqja prej 62.488 hektarë e “Bjeshkëve<br />
<strong>të</strong> Nemuna” i plo<strong>të</strong>son <strong>të</strong> gjitha kushtet dhe kriteret <strong>pë</strong>r t’u shpallur Park Nacional.<br />
Qeveria e parë e <strong>Kosovës</strong> themeloi Grupin e Punës <strong>pë</strong>r hartimin e projektligjit <strong>pë</strong>r Parkun<br />
Nacional “Bjeshkët e Nemuna”. Kuvendet komunale, në territorin e <strong>të</strong> cilave shtrihet Parku<br />
Nacional, që më parë kishin dhënë edhe formalisht <strong>pë</strong>lqimet 1 <strong>pë</strong>r shpallje.<br />
Pasi <strong>pë</strong>rgatitet projektligji, organizohen dy debate publike <strong>pë</strong>r <strong>të</strong>: një në Prishtinë me banorët<br />
e Rugovës (dhjetor 2003) dhe në Deçan (shkurt 2004), ku morën pjesë një numër i konsiderueshëm<br />
i <strong>pë</strong>rfaqësuesve institucionalë si dhe pronarë <strong>të</strong> tokave. Debatet publike nxorën në<br />
dri<strong>të</strong> probleme <strong>të</strong> shumta që nga ato pronësoro-juridike, konflikte interesash <strong>të</strong> cilat nuk ishin<br />
trajtuar gja<strong>të</strong> fazave <strong>të</strong> procedimit <strong>të</strong> hartimit <strong>të</strong> projektligjit, etj. Pas kësaj, nënshkruhen edhe<br />
peticione nga ana e banorëve në kundërshtim <strong>të</strong> shpalljes së zonës.<br />
<strong>Projekt</strong>ligji procedohet <strong>pë</strong>r herë <strong>të</strong> parë në Kuvend në mars <strong>të</strong> vitit 2004, por hiqet nga rendi<br />
i di<strong>të</strong>s. Në qershor <strong>të</strong> vitit 2004, projektligji dërgohet në Kuvend dhe kalon leximin e parë. Me<br />
sh<strong>pë</strong>rbërjen e legjislaturës së parë, <strong>të</strong> gjitha projektligjet e pakaluara në leximin e dy<strong>të</strong>, i kthehen<br />
Qeverisë <strong>pë</strong>r procedim.<br />
Në vitin 2006, Kuvendi i <strong>Kosovës</strong> bën shqyrtimin e parë <strong>të</strong> projektligjit <strong>pë</strong>r parqet nacionale.<br />
Pas kërkesave <strong>të</strong> shumta <strong>pë</strong>r <strong>pë</strong>rfshirje më <strong>të</strong> madhe <strong>të</strong> komunitetit dhe palëve <strong>të</strong> interesuara<br />
u organizuan dëgjimet publike nga MMPH <strong>pë</strong>r projektligjin: në Pejë, Deçan, Gjakovë dhe Istog<br />
në territorin e <strong>të</strong> cilave shtrihet Parku Nacional.<br />
KK Pejë - Vendimi nr. 352-5339/2002; KK Deçan – 01/63, 3. shtator 2002; KK Gjakovë - Vendimi 01 Nr. 372/2002<br />
dhe KK Istog – Burim – Pëlqimi 01 Numër 41/2002<br />
15<br />
forum 2015<br />
MOZAIKMJEDISI
16<br />
Nga procesverbalet e takimeve shihet se nuk kanë dalë vërejtje, mendime dhe sugjerime<br />
konkrete, e që ndikojnë në <strong>pë</strong>rmbajtjen e projektligjit. Brenda territorit <strong>të</strong> propozuar <strong>të</strong> Parkut<br />
Nacional, Bjeshkët e Nemuna tashmë janë <strong>të</strong> mbrojtura më ligj rreth 4.789,59 ha apo rreth 7.<br />
66 % e territorit <strong>të</strong> propozuar.<br />
Në vitin 2010, REC dhe <strong>KFOS</strong> kanë <strong>pë</strong>rgatitur një publikim <strong>të</strong> veçanë i cili iu sh<strong>pë</strong>rnda depute<strong>të</strong>ve<br />
dhe institucioneve <strong>të</strong> tjera <strong>të</strong> involvuara ku janë <strong>pë</strong>rfshirë <strong>të</strong> gjitha çështjet problematike<br />
që po e pengojnë procesin e shpalljes së zonës.<br />
3. Çështjet problematike<br />
Janë disa çështje <strong>të</strong> cilat i kanë dalë <strong>pë</strong>rpara procesit <strong>të</strong> shpalljes së “Bjeshkëve <strong>të</strong> Nemuna” <strong>pë</strong>r<br />
Park Nacional. Disa prej tyre janë reale e disa jo; disa janë <strong>të</strong> arsyeshme e disa jo.<br />
3.1. Emërtimi i parkut dhe kategorizimi i tij<br />
Rreth emrit “Bjeshkët e Nemuna” kanë ekzistuar disa ide, propozime dhe dilema <strong>të</strong> ndryshme.<br />
Emri më i hershëm dhe më i shpesh<strong>të</strong> që <strong>pë</strong>rdoret ësh<strong>të</strong> “Bjeshkët e Nemuna”. 2<br />
Këto masive malore në popull dhe gja<strong>të</strong> historisë janë <strong>të</strong> njohura edhe si “Bjeshkë <strong>të</strong> Rugovës”,<br />
“Alpe Shqiptare”, “Bjeshkët e Kelmendit”, etj. Faktet dokumentojnë se emërtimi “Bjeshkë <strong>të</strong> Nemuna”<br />
<strong>pë</strong>r herë <strong>të</strong> parë ësh<strong>të</strong> <strong>pë</strong>rdorur në literaturën shkencore nga Ami Boue në vitet dyzet<br />
<strong>të</strong> shekullit <strong>të</strong> XIX-<strong>të</strong>.<br />
Në komunitetin shkencor, shpesh <strong>pë</strong>rdoret termi “Alpe shqiptare” <strong>pë</strong>r shkak <strong>të</strong> ngjashmërisë së<br />
relievit me Alpet e <strong>pë</strong>rshkruara edhe nga shumë shkencëtarë evropianë. Emërtimet “Bjeshkët<br />
e Rugovës” dhe “Rugovë” i <strong>pë</strong>rdorin zakonisht banorët e pjesës qendrore <strong>të</strong> zonës, respektivisht<br />
fshatrat e Rugovës, por nuk <strong>pë</strong>rdoret shumë në pjesën tje<strong>të</strong>r <strong>të</strong> zonës.<br />
Në vitin 2004, kur edhe ësh<strong>të</strong> proceduar <strong>pë</strong>r herë <strong>të</strong> parë në Kuvendin e <strong>Kosovës</strong>, ASHAK i ësh<strong>të</strong><br />
<strong>pë</strong>rgjigjur me një le<strong>të</strong>r MMPH-së se emërtimi “Bjeshkët e Nemuna” ësh<strong>të</strong> shqip dhe mund <strong>të</strong><br />
<strong>pë</strong>rdoret si emërtim zyrtar i parkut. Megjitha<strong>të</strong>, debatet rreth kësaj teme ende vazhdojnë.<br />
3.2. Si<strong>pë</strong>rfaqja dhe kufij<strong>të</strong><br />
Numri i parqeve nacionale edhe si<strong>pë</strong>rfaqja e parqeve nuk ësh<strong>të</strong> e kufizuar në një shtet dhe<br />
varet nga vlerat që ka një zonë natyrore. Megjitha<strong>të</strong>, ësh<strong>të</strong> një konsensus i <strong>pë</strong>rgjithshëm se<br />
si<strong>pë</strong>rfaqja duhet <strong>të</strong> je<strong>të</strong> aq sa <strong>të</strong> mundësojmë zbatimin e objektivave <strong>pë</strong>r <strong>të</strong> cilën shpallen <strong>të</strong><br />
mbrojtur, d.m.th. mbrojtjen e ekosistemeve si dhe rekreacion.<br />
Përsa i <strong>pë</strong>rket kufirit dhe kufizimit, dallojnë tri aspekte: kufiri i jash<strong>të</strong>m i parkut, kufizimi në<br />
mes komunave dhe kufiri me Malin e Zi brenda zonës së Parkut Nacional. Ndërsa nga aspekti<br />
i kufizimit <strong>të</strong> jash<strong>të</strong>m dhe atij ndërmjet komunave nuk janë hasur probleme serioze, kufizimi<br />
me Malin e Zi ësh<strong>të</strong> problematik dhe ky problem ësh<strong>të</strong> ngritur edhe nga depute<strong>të</strong>t në seanca<br />
plenare .<br />
2 M. Muratagić, “Prokletije-prirodne vrednosti i principi zaštite” Natyra e <strong>Kosovës</strong>. Enti <strong>pë</strong>r Mbrojtjen e Natyrës së<br />
<strong>Kosovës</strong>, Prishtinë, 1975.
Tab. 1 Si<strong>pë</strong>rfaqja e propozuar e parkut sipas komunave<br />
KOMUNA Sip/ ha %<br />
Pejë 32,500 52.2<br />
Deçan 1 22,000 35.2<br />
Istog 5,065 8.1<br />
Gjakovë 2,833 4.5<br />
Total 62,398 100<br />
Si<strong>pë</strong>rfaqja e propozuar <strong>pë</strong>r park <strong>pë</strong>rfshin 5.73% <strong>të</strong> territorit <strong>të</strong> <strong>Kosovës</strong>. Kufiri i propozuar i<br />
parkut ësh<strong>të</strong> dhënë si i <strong>pë</strong>rkohshëm pasi ligji ka parashikuar që kufiri i detajuar <strong>të</strong> <strong>pë</strong>rcaktohet<br />
me Planin Ha<strong>pë</strong>sinor <strong>të</strong> Parkut Nacional 3 . Të dy parqet së bashku “Malet e Sharrit” dhe<br />
“Bjeshkët e Nemuna” me si<strong>pë</strong>rfaqen e propozuar në projektligj do <strong>të</strong> mbulonin 9.3% <strong>të</strong> territorit<br />
<strong>të</strong> <strong>pë</strong>rgjithshëm <strong>të</strong> <strong>Kosovës</strong>.<br />
3.3. Zonat strikte, mbroj<strong>të</strong>se dhe ato ekonomike<br />
Praktikat moderne nuk i trajtojnë parqet nacionale si zona “karantinë”, ku ndalohet çdo veprimtari<br />
në drejtim <strong>të</strong> zhvillimit ekonomik. Përkundrazi, ato janë zona që promovojnë fuqishëm<br />
zhvillimin e qëndrueshëm ekonomik. Për kë<strong>të</strong> arsye ndodhen edhe në <strong>të</strong> gjitha guidat<br />
turistike <strong>të</strong> shteteve. Secili park ka 3 zona: zonën strikte, a<strong>të</strong> mbroj<strong>të</strong>se dhe zonën e zhvillimit<br />
ekonomik.<br />
Shumë diskutime ka pasur lidhur me shtrirjen e zonave strikte në kuadër <strong>të</strong> parkut. Për nga<br />
<strong>pë</strong>rkufizimi, ato janë zona që mbrohen nga kërcënimi i mëtejshëm i llojeve <strong>të</strong> rralla, bimëve<br />
dhe shtazëve <strong>të</strong> rrezikuara. Në fakt, ato janë rezervatet strikte brenda territorit <strong>të</strong> parkut.<br />
Tab.2 Rezervatet strikte aktuale brenda zonës së propozuar <strong>të</strong> parkut<br />
Emri i zonës Kategoria Viti i shpalljes Si<strong>pë</strong>rfaqja/ ha Komuna<br />
Maja Rops rezervat natyror 1955 20 Pejë<br />
Kozhnjeri rezervat natyror 1955 150 Deçan<br />
Malet e Prilepit rezervat natyror 1963 0,92 Deçan<br />
Gubavci rezervat natyror 1957 38.24 Pejë<br />
Aktualisht brenda parkut janë gjithsej 4 zona <strong>të</strong> tilla me një si<strong>pë</strong>rfaqe <strong>të</strong> <strong>pë</strong>rgjithshme prej 210<br />
ha ose me ve<strong>të</strong>m 0.003% <strong>të</strong> territorit <strong>të</strong> propozuar. Megjitha<strong>të</strong>, pothuajse <strong>të</strong> gjitha zonat e <strong>pë</strong>rmendura<br />
gjeografikisht janë larg zonave <strong>të</strong> banuara dhe me shumë pak gjasa që <strong>të</strong> pengojnë<br />
zhvillimet ekonomike në zonën e propozuar <strong>pë</strong>r park.<br />
3 Neni 8 i Projekligjit <strong>pë</strong>r parqet nacionale <strong>të</strong> <strong>Kosovës</strong>.<br />
17<br />
forum 2015<br />
MOZAIKMJEDISI
18<br />
Paraqitja skematike e zonave mbroj<strong>të</strong>se brenda një parku nacional<br />
3.4. Kompensimi<br />
Kompensimi <strong>pë</strong>r kufizimin në shfry<strong>të</strong>zimin e pronave brenda Parkut Nacional duhet <strong>të</strong> je<strong>të</strong><br />
pjesë e ligjit. Deri tani, sa i <strong>pë</strong>rket çështjes së kompensimit ka ekzistuar një perceptim i gabuar<br />
(dhe i nxitur) se <strong>të</strong> gjitha pronat private që i <strong>pë</strong>rfshin parku duhet <strong>të</strong> kompensohen. Kë<strong>të</strong> ide,<br />
banorët e kanë shprehur haptazi në shumë debate. Çështja ësh<strong>të</strong> se sa do <strong>të</strong> ke<strong>të</strong> raste ku do<br />
<strong>të</strong> kufizohet e drejta në shfry<strong>të</strong>zim, e cila kërkon kompensim. Sipas eksper<strong>të</strong>ve që e njohin<br />
mirë konceptin e Parkut Nacional dhe kriteret e zonave strikte <strong>të</strong> mbrojtjes, si<strong>pë</strong>rfaqet që do <strong>të</strong><br />
kërkojnë kompensim si pasojë e shpalljes do <strong>të</strong> jenë minimale.<br />
Megjitha<strong>të</strong> as ligji nuk e <strong>pë</strong>rjashton mundësinë dhe <strong>të</strong> drej<strong>të</strong>n e kompensimit, por kjo vlen <strong>pë</strong>r<br />
rastet kur dokumentohet dhe argumentohet se një veprimtari e caktuar dëmtohet nga <strong>të</strong> qenit<br />
brenda Parkut Nacional. Pra, <strong>të</strong> drej<strong>të</strong> kompensimi kanë <strong>të</strong> gjithë ata, që zonat strikte, apo<br />
zonat e shkallës së parë <strong>të</strong> mbrojtjes kufizojnë shfry<strong>të</strong>zimin e pronës së tyre.<br />
3.5. Plani Ha<strong>pë</strong>sinor i <strong>Kosovës</strong> dhe administrimi me Parkun Nacional<br />
Me Planin Ha<strong>pë</strong>sinor <strong>të</strong> <strong>Kosovës</strong>, zona e “Bjeshkëve <strong>të</strong> Nemuna”, <strong>pë</strong>r shkak <strong>të</strong> vlerave <strong>të</strong> larta<br />
natyrore dhe propozimit <strong>pë</strong>r Park Nacional ësh<strong>të</strong> propozuar si zonë me interes <strong>të</strong> veçan<strong>të</strong> <strong>pë</strong>r<br />
Kosovën 4 . Pra, <strong>pë</strong>r kë<strong>të</strong> zonë duhet <strong>të</strong> <strong>pë</strong>rgatitet Plan Ha<strong>pë</strong>sinor si zonë me interes <strong>të</strong> veçan<strong>të</strong>.<br />
Ndërsa në rastin e Parkut Nacional kjo mund <strong>të</strong> ndodhë ve<strong>të</strong>m pas miratimit <strong>të</strong> ligjit nga Kuvendi<br />
i <strong>Kosovës</strong>.<br />
Parkun Nacional e shpall me ligj <strong>të</strong> veçan<strong>të</strong> Kuvendi i <strong>Kosovës</strong>. Pas shpalljes, Qeveria ësh<strong>të</strong> e<br />
detyruar <strong>të</strong> themelojë Autoritetin <strong>pë</strong>r administrimin e Parkut Nacional 5 . Mirëpo, edhe sot e<br />
kësaj dite, edhe i vetmi Park Nacional i shpallur, nuk po administrohet në mënyrën më <strong>të</strong> mirë.<br />
4 Drafti i Planit Ha<strong>pë</strong>sinor <strong>të</strong> <strong>Kosovës</strong>, f.128<br />
5 Ligji <strong>pë</strong>r mbrojtjen e natyrës (Rr.2006/22) në nenin 37 paragrafi 1 ësh<strong>të</strong> paraparë: “Autoritetin <strong>pë</strong>r qeverisjen e<br />
Parkut Nacional, monumentet e natyrës me rëndësi <strong>të</strong> vaçan<strong>të</strong> dhe peisazheve <strong>të</strong> mbrojtura nga paragrafi 1 dhe 2 i këtij neni i<br />
themelon Qeveria”
3.6. Pronësia dhe problemet pronësore<br />
Problemet pronësore duket <strong>të</strong> jenë një ndër pengesat kryesore <strong>pë</strong>r miratimin e këtij projektligji.<br />
Në vazhdimësi, shpallja e zonës ësh<strong>të</strong> e lidhur shumë ngush<strong>të</strong> me problemet pronësore,<br />
sidomos nga ana e banorëve <strong>të</strong> zonës së propozuar <strong>pë</strong>r Park. Disa nga më kryesoret kanë qenë<br />
marrja e pronave nga shteti, e drejta në shfry<strong>të</strong>zim, etj.<br />
Marrja dhe tje<strong>të</strong>rsimi i pronave ësh<strong>të</strong> një proces, i cili i ka komplikuar shumë çështjet e<br />
pronësisë jo ve<strong>të</strong>m në zonën e Parkut Nacional, por edhe në nivel vendi 6 . Sipas eksper<strong>të</strong>ve,<br />
vala e parë e shpronësimeve ka ndodhur në vitin 1928, nga qeveria serbe, me qëllimin tinzar<br />
<strong>të</strong> “regjistrimit <strong>të</strong> pronave dhe rregullimit <strong>të</strong> pronësisë. Regjistrimi i pronave i vitit 1932 (realizuar<br />
nga qeveria serbe në bashkëpunim me eksper<strong>të</strong>t rusë) definitivisht i “zhveshi” banorët<br />
nga e drejta e pronësisë. Tapi<strong>të</strong> asnjëherë nuk u kthyen dhe sipas banorëve <strong>të</strong> zonës ato ndodhen<br />
në arkivat e Turqisë, <strong>të</strong> Cetinjës apo <strong>të</strong> Shkupit.<br />
Vala tje<strong>të</strong>r e shpronësimit <strong>të</strong> banorëve <strong>të</strong> zonës ndodhi gja<strong>të</strong> viteve 1948-1952, kur u miratua<br />
i ashtuquajturi “prinudni kadastar” (kadastri i dhunshëm), me <strong>të</strong> cilin <strong>të</strong> gjithë pronarëve që<br />
kishin mbi 10 ha pronë, iu konfiskua pjesa tje<strong>të</strong>r nga shteti 7 .<br />
E drejta <strong>pë</strong>r shfry<strong>të</strong>zim ësh<strong>të</strong> një aspekt tje<strong>të</strong>r problematik lidhur me pronat. Ka raste kur qeveri<strong>të</strong><br />
e ndryshme u kanë dhënë prona <strong>të</strong> <strong>të</strong>ra në shfy<strong>të</strong>zim banorëve, <strong>pë</strong>r kullotjen e bagëtisë,<br />
shfry<strong>të</strong>zimin e pyjeve dhe <strong>të</strong> mirave <strong>të</strong> tjera, etj. gjë <strong>pë</strong>r <strong>të</strong> cilën u ka caktuar tatime.<br />
Madje në raste <strong>të</strong> caktuara, fshatrat si Isniqi, që kanë shfry<strong>të</strong>zuar bjeshkën në bazë <strong>të</strong> kësaj<br />
<strong>të</strong> drejte, kanë ndaluar shfry<strong>të</strong>zimin e bjeshkës nga banorë <strong>të</strong> jash<strong>të</strong>m me arsyetimin se: “ata<br />
nuk i ruanin dhe mbronin pyjet dhe kullosat sikurse isniqasit”. Në raste <strong>të</strong> caktuara si rasti me<br />
Milishecin, Zllanopojën dhe Rroshkodolin, banorët <strong>pë</strong>r shkak <strong>të</strong> tatimeve <strong>të</strong> larta që nuk kanë<br />
mundur t`i <strong>pë</strong>rballojnë, kanë hequr dorë nga e drejta e shfry<strong>të</strong>zimit. Kjo situa<strong>të</strong> komplekse e<br />
nga<strong>të</strong>rron shumë konceptin mes <strong>të</strong> drej<strong>të</strong>s <strong>pë</strong>r shfry<strong>të</strong>zim dhe pronësisë. Nga dy çështjet e<br />
mësi<strong>pë</strong>rme shumë komplekse ësh<strong>të</strong> vështirë <strong>të</strong> <strong>pë</strong>rcaktohet raporti në mes pronave private<br />
dhe publike në kë<strong>të</strong> zonë. As projektligji <strong>pë</strong>r parqet nacionale e as praktikat ndëre <strong>të</strong> administrimit<br />
<strong>të</strong> parqeve nuk e lënë anash konsiderimin e pronave private. Nuk ka park nacional në<br />
bo<strong>të</strong> ku nuk ka pronë private apo ku 100% e pronës së parkut ësh<strong>të</strong> shte<strong>të</strong>rore, prandaj edhe<br />
nuk shihen probleme <strong>të</strong> patejkalueshme me pronën private.<br />
3.7. Konflikti i interesave<br />
Në një territor kaq <strong>të</strong> madh <strong>të</strong> propozuar <strong>pë</strong>r Park Nacional, padyshim se ka ndërthurje interesash<br />
pavarësisht se <strong>të</strong> gjithë pajtohen se zona duhet mbrojtur.<br />
Konfliktet politike ishin <strong>të</strong> shprehura që nga dërgimi i projektligjit <strong>të</strong> parë edhe pse nuk janë<br />
shprehur haptazi para opinionit. Pra, edhe <strong>pë</strong>r hir <strong>të</strong> tekave politike se kush fiton politikisht<br />
më shumë apo më pak, u la pasdore një perlë natyrore.<br />
Konfliktet institucionale mund <strong>të</strong> trajtohen në aspektin vertikal dhe në a<strong>të</strong> horizontal. Në<br />
aspektin vertikal mund <strong>të</strong> shikohen vërejtjet e komunave, se me shpalljen Park Nacional atyre<br />
6 Ali Lajçi, deputet i Kuvendit <strong>të</strong> <strong>Kosovës</strong>, ish-kryetar i Komunës së Pejës, në takimin më 23 dhjetor 2009, në Pejë.<br />
7 Intervis<strong>të</strong> me z. Daut Cacaj, jurist dhe njohës i mirë i çështjeve pronësore në komunën e Deçanit.<br />
19<br />
forum 2015<br />
MOZAIKMJEDISI
20<br />
po u merret territori, kompetencat, etj. Zyrtarët komunalë <strong>të</strong> Pejës bënë vërejtje se po u merret<br />
50% e territorit (një absurd i vërte<strong>të</strong>!) e me kë<strong>të</strong> edhe ingerencat <strong>pë</strong>r <strong>të</strong> qeverisur kë<strong>të</strong> pasuri<br />
kombëtare. 8<br />
Në rrafshin horizontal, problemi kyç ishte konflikti në mes MMPH-së dhe MBPZHR-së. Ishin <strong>të</strong><br />
shumta tentimet që <strong>të</strong> tejkalohen dhe sqarohen kompetencat që i kishin nga<strong>të</strong>rruar dy ligjet<br />
bazë mbi <strong>të</strong> cilat operonin dy ministri<strong>të</strong>. Përderisa MMPH-ja administron me zonat e mbrojtura<br />
në Kosovë, MBPZHR-ja administron me pyjet dhe tokat pyjore, <strong>pë</strong>rfshirë edhe ato brenda<br />
parqeve nacionale (neni 7 i Ligjit <strong>pë</strong>r Pyjet). Dhe, <strong>pë</strong>rderisa e para e mbron, e dyta, synim kryesor<br />
ka shfry<strong>të</strong>zimin e resurseve pyjore. Disa herë zyrtarët e APK-së e kanë theksuar faktin se<br />
“me shpalljen Park Nacional atyre do t’u merret e drejta e eksploatimit <strong>të</strong> pyjeve në rreth 25% <strong>të</strong><br />
pyjeve produktive në Kosovë”. Prandaj, edhe nga ata ka ardhur refuzimi permanent <strong>pë</strong>r shpalljen<br />
e zonës Park. Pavarësisht se u bënë shumë <strong>pë</strong>rpjekje, madje në një moment u propozua<br />
që edhe në projektligjin <strong>pë</strong>r administrimin e resurseve pyjore t`i adresohet APK-së, asnjëherë<br />
nuk u sigurua mbështetja reale e saj. Dihet tashmë se ndikimi i APK-së ësh<strong>të</strong> shumë i fuqishëm,<br />
sidomos tek banorët e zonës.<br />
Gja<strong>të</strong> kësaj kohe, fatmirësisht ësh<strong>të</strong> vërejtur se nuk janë identifikuar konflikte ndërmjet komunave<br />
që i takojnë Parkut Nacional. Përveç që <strong>të</strong> 5 komunat e mbështesin propozimin, kuptohet<br />
me kushte te caktuara, komuna e Istogut ka kërkuar zgjerim <strong>të</strong> zonës në territorin e saj.<br />
4. Pasojat e situa<strong>të</strong>s së krijuar<br />
Zvarritja me disa dekada e shpalljes së zonës Park Nacional ka bartur pasoja <strong>të</strong> konsiderueshme<br />
<strong>pë</strong>r zonën. Kështu, duhet t’i theksojmë ve<strong>të</strong>, disa nga pasojat negative <strong>pë</strong>r kë<strong>të</strong> park.<br />
4.1. Mungesa e investimeve në zonë 9 .<br />
Investimet në zonën e “Bjeshkëve <strong>të</strong> Nemuna” kanë qenë larg prioriteteve <strong>të</strong> <strong>të</strong> gjitha qeverive<br />
<strong>të</strong> kaluara. Kjo ka qenë arsyeja kryesore që banorët e zonës me <strong>të</strong> madhe kanë braktisur fshatrat<br />
në kërkim <strong>të</strong> mundësive <strong>pë</strong>r je<strong>të</strong> më <strong>të</strong> mirë. Rrugët, me <strong>pë</strong>rjashtim <strong>të</strong> asaj <strong>të</strong> “Grykës së Rugovës”<br />
e asfaltuar deri në Kuqish<strong>të</strong>, janë shtruar ve<strong>të</strong>m me rërë dhe zhavorr. Madje, edhe <strong>pë</strong>r në<br />
Bogaj, që shpesh njihet si “Brezovica e dy<strong>të</strong>”, rruga nuk ësh<strong>të</strong> e asfaltuar dhe ata që ia mësyjnë<br />
skijimit duhet <strong>të</strong> kalojnë disa kilometra rrugë <strong>të</strong> paasfaltuar. Dimrit kjo mund <strong>të</strong> bëhet ve<strong>të</strong>m<br />
me veturë <strong>të</strong> terrenit. Këto rrugë gja<strong>të</strong> dimrit bëhen vështirë <strong>të</strong> kalueshme nga gërryerjet e<br />
shiut, si dhe nga trashësia e madhe e mbulesës së borës <strong>pë</strong>rcjellë edhe me orteqe. Në zonën<br />
e “Bjeshkëve <strong>të</strong> Nemuna” ka ve<strong>të</strong>m 2 shkolla: një në Drelaj dhe një Shtupeq <strong>të</strong> Madh. Sistemi i<br />
ujësjellësit mungon, por fati i banorëve ësh<strong>të</strong> tek numri i madh i burimeve ujore që janë leh<strong>të</strong><br />
<strong>pë</strong>r t’u arritur nga banorët dhe me sistemin e rënies së lirë sigurojnë ujin e pijes <strong>pë</strong>r sh<strong>të</strong>pi<strong>të</strong>,<br />
por edhe <strong>pë</strong>r objektet afariste.<br />
Sistemi i kanalizimit ësh<strong>të</strong> i koncentruar eventualisht në gropa septike. Rrjeti i energjisë elektrike<br />
ësh<strong>të</strong> i amortizuar dhe mirëmbahet me vështirësi sidomos gja<strong>të</strong> dimrit. Janë ve<strong>të</strong>m investitorët<br />
priva<strong>të</strong> ata që me sfida <strong>të</strong> mëdha, dhe pa <strong>pë</strong>rkrahje institucionale, megjitha<strong>të</strong> kanë<br />
8 Mr. Zeqir Veselaj” Kush fiton e kush humb nga Parku Nacional “Bjeshkët e Nemuna,” Natyra, revis<strong>të</strong> periodike.<br />
9 Investitorët qofshin ata <strong>të</strong> huaj apo <strong>të</strong> brendshëm, priva<strong>të</strong> apo publikë nuk investojnë në vende ku nuk sigurohet<br />
zbatimi i ligjit- Ambasadori amerikan Christopher Dell në takimin <strong>pë</strong>r Standardet e Certifikimit <strong>të</strong> Pyjeve <strong>të</strong> <strong>Kosovës</strong>, 28. 01.<br />
2010.
arritur <strong>të</strong> bëjnë disa investime, kryesisht në objekte hoteliere dhe restorante. 10<br />
4.2. Prerjet dhe degradimet masive <strong>të</strong> pyjeve<br />
Kjo dukuri po realizohet vazhdimisht me prerje legale dhe ilegale. Shifra <strong>të</strong> besueshme dhe <strong>të</strong><br />
sakta <strong>pë</strong>r shkallën e prerjeve legale ose ilegale ësh<strong>të</strong> vështirë <strong>të</strong> gjenden, por një gjë ësh<strong>të</strong> e<br />
qar<strong>të</strong>: sasia e prerjeve ësh<strong>të</strong> shumë e madhe dhe alarmuese me pasoja se çdo di<strong>të</strong> e më pak po<br />
mbesin nga pyjet në “Bjeshkët e Nemuna”. Prerjet sidomos gja<strong>të</strong> viteve <strong>të</strong> fundit kanë marrë<br />
<strong>pë</strong>rmasa shqe<strong>të</strong>suese. Një fenomen tje<strong>të</strong>r ësh<strong>të</strong> edhe djegia e pyjeve që viteve <strong>të</strong> fundit me apo<br />
pa qëllim po ndodh gjithnjë e më shpesh.<br />
4.3. Humbja e biodiversitetit<br />
Zona e “Bjeshkëve <strong>të</strong> Nemuna” karakterizohet nga një pasuri e madhe biodiversiteti, i cili fatkeqësisht<br />
gja<strong>të</strong> dekadave dhe viteve <strong>të</strong> fundit ësh<strong>të</strong> nën një kërcënim <strong>të</strong> jash<strong>të</strong>zakonshëm. Kjo<br />
po ndodh se zona ka ngelur pa ligj unik dhe institucionet qeveritare atje janë më objektiva <strong>të</strong><br />
kundërta: më shumë <strong>pë</strong>r <strong>të</strong> shfry<strong>të</strong>zuar resurset (APK) se sa <strong>pë</strong>r t’i mbrojtur ato (MMPH).<br />
Ka shumë lloje endemike dhe relikte bimore, sidomos <strong>të</strong> drunjve (madje edhe trungje qindravjeçare<br />
<strong>të</strong> rrobullit) që <strong>pë</strong>rmes prerjeve janë sjellë në prag <strong>të</strong> rrezikimit. Kështu, ka <strong>të</strong> dhëna<br />
se edhe ekzistenca e llojeve shtazore e sidomos e gjitarëve <strong>të</strong> mëdhenj ësh<strong>të</strong> vënë në pikëpyetje<br />
<strong>të</strong> madhe. Dhia e egër (Rupicapra rupicapra) ësh<strong>të</strong> duke u vrarë në mënyrë sporadike,<br />
madje edhe me kallashnikov. Po ashtu, edhe ariu i murrmë (Ursus arctos) dhe rrëqebulli (Lynx<br />
lynx) e kanë <strong>të</strong> ngushtuar shumë habitatin e tyre si pasojë e degradimit <strong>të</strong> madh <strong>të</strong> pyjeve në<br />
“Bjeshkët e Nemuna”, që ësh<strong>të</strong> parakusht <strong>pë</strong>r je<strong>të</strong>n e tyre. Këto shtazë janë <strong>të</strong> kërcënuara në<br />
nivel global dhe janë <strong>të</strong> mbrojtura me <strong>të</strong> gjitha konventat ndërkombëtare <strong>pë</strong>r mbrojtjen e llojeve<br />
<strong>të</strong> gjalla.<br />
Nuk janë <strong>të</strong> kursyera as llojet bimore. Sanëza (Gentiana lutea), një bimë shumë e rëndësishme<br />
mjekësore, ësh<strong>të</strong> duke u eksploatuar në mënyrë shumë <strong>të</strong> egër dhe pa kurrfarë kontrolli, madje<br />
edhe nga mbledhës jash<strong>të</strong> <strong>Kosovës</strong> që me karvan kuajsh futen, e mbledhin dhe kthehen<br />
prapa. Nuk ka kurrfarë kontrolli në kë<strong>të</strong> proces dhe kjo lidhet me mungesën e administrimit<br />
<strong>të</strong> zonës.<br />
4.4. Ndërtimet e egra dhe <strong>të</strong> pakontrolluara<br />
Edhe kjo dukuri ësh<strong>të</strong> e pranishme në secilën pjesë <strong>të</strong> zonës: restorantet dhe objektet e tjera<br />
hoteliere, objektet e banimit, etj. që janë ndërtuar viteve <strong>të</strong> fundit, shumica e tyre pa leje dhe<br />
pa kritere ndërtimore. Dukuria ka marrë hov <strong>të</strong> madh sidomos pas vitit 2003, kur edhe u riaktualizua<br />
shpallja e Parkut Nacional. Disa prej objekteve hoteliere <strong>të</strong> zonës nuk plo<strong>të</strong>sojnë<br />
as kushtet urbanistike. Shumë prej tyre nuk kanë as gropa septike <strong>pë</strong>r trajtim minimal <strong>të</strong><br />
ujërave <strong>të</strong> zeza dhe ato i derdhin drejt<strong>pë</strong>rsëdrejti në Lumëbardhin e Pejës dhe a<strong>të</strong> <strong>të</strong> Deçanit.<br />
Ndër zonat më <strong>të</strong> atakuara nga ndërtimet e tilla janë zona e Grykës së Rugovës, Bogës dhe<br />
Neqinatit 11 .<br />
10 “Rugovasit kanë nevojë <strong>pë</strong>r punësim, prandaj këto janë kërkesat modeste <strong>të</strong> banorëve <strong>të</strong><br />
kësaj zone. Rugovasit janë sh<strong>pë</strong>rngulur dhe ky proces po vazhdon edhe sot e kësaj dite, sepse nuk<br />
kanë pasur asnjë kusht <strong>të</strong> mirëqenies atje. Ata kanë nevojë <strong>pë</strong>r infrastrukture” Imer Ibërdemaj, banor<br />
i zonës dhe kryetar i OJQ-s “Bjeshkët e Kelmendit” Pejë, 23.12. 2009.<br />
11 MMPH/AKMM “Raporti <strong>pë</strong>r gjendjen e natyrës 2006-2007” Prishtinë, 2008.<br />
21<br />
forum 2015<br />
MOZAIKMJEDISI
22<br />
4.5. Ndotja dhe degradimi i mjedisit<br />
Ndotja me mbeturina ësh<strong>të</strong> bërë pjesë e pandashme e imazhit, madje edhe në zonat më <strong>të</strong><br />
bukura <strong>të</strong> <strong>Kosovës</strong> <strong>pë</strong>rfshirë “Bjeshkët e Nemuna”. Objektet hoteliere <strong>të</strong> zonës i grumbullojnë<br />
mbeturinat afër lokacionit dhe aty mbeten.<br />
Ndotja e ujërave ësh<strong>të</strong> një aspekt tje<strong>të</strong>r. Derdhja e ujërave <strong>të</strong> zeza pa kurrëfarë trajtimi paraprak<br />
madje as me gropa septike në lumenj<strong>të</strong> dhe ujërrjedhat e zonës ësh<strong>të</strong> e <strong>pë</strong>rditshme. Të gjitha<br />
këto lumenj<strong>të</strong> i bartin në drejtim <strong>të</strong> zonave <strong>të</strong> banuara dendur. Erozioni ësh<strong>të</strong> mjaft prezent në<br />
zona <strong>të</strong> caktuara si pasojë edhe e shfry<strong>të</strong>zimit <strong>të</strong> zhavorrit madje në zona që janë <strong>të</strong> mbrojtura<br />
me ligj (Monumenti natyror i Grykës së Rugovës).<br />
5. Rekomandimet kyçe<br />
y Kuvendi i <strong>Kosovës</strong>, si institucioni suprem kushtetues <strong>pë</strong>r shpalljen e parqeve nacionale,<br />
duhet ta rishqyrtojë pozicionin e tij ndaj Parkut Nacional <strong>të</strong> propozuar <strong>të</strong> “Bjeshkëve<br />
<strong>të</strong> Nemuna”: A do ta shpallë kë<strong>të</strong> zonë <strong>pë</strong>r Park Nacional dhe Kosova <strong>të</strong> arrijë nivelin e<br />
zonave <strong>të</strong> mbrojtura në nivelin global prej 10%?<br />
y Qeveria e <strong>Kosovës</strong> duhet <strong>të</strong> mobilizojë mekanizmat kompeten<strong>të</strong> që <strong>të</strong> analizojnë<br />
aspektet që e bëjnë zonën e “Bjeshkëve <strong>të</strong> Nemuna” zonë specifike, t’i sigurojë banorët<br />
se me shpalljen Park Nacional, ajo do je<strong>të</strong> “me qytetarët” dhe jo “mbi qytetarët”, dhe<br />
se zona me interes <strong>të</strong> veçan<strong>të</strong> në Planin Ha<strong>pë</strong>sinor <strong>të</strong> <strong>Kosovës</strong>, do <strong>të</strong> ke<strong>të</strong> prioritet në<br />
fushën e investimeve ekonomike dhe <strong>pë</strong>rmirësimit <strong>të</strong> je<strong>të</strong>s.<br />
y MMPH-ja duhet <strong>të</strong> forcojë kapacitetet institucionale, në radhë <strong>të</strong> parë <strong>të</strong> vërë në<br />
funksion urgjentisht IMNK-n, <strong>të</strong> bëjë transparente hapat e deritanishëm <strong>të</strong> vendimmarrjes<br />
demokratike dhe <strong>të</strong> fillojë menjëherë një fusha<strong>të</strong> intensive <strong>pë</strong>r informimin dhe<br />
ve<strong>të</strong>dijësimin e publikut <strong>pë</strong>r Parkun Nacional. Pra MMPH më në fund duhet <strong>të</strong> dalë nga<br />
zyrat, <strong>të</strong> shkojë fshat më fshat dhe <strong>të</strong> bisedojë me banorët që t’i ke<strong>të</strong> ata me vete në kë<strong>të</strong><br />
projekt madhor <strong>pë</strong>r vendin.<br />
y Komunat duhet <strong>të</strong> sigurojnë që nuk do <strong>të</strong> vendosen barriera <strong>të</strong> komunikimit dhe<br />
bashkëpunimit në mes <strong>të</strong> autoriteteve qendrore dhe qytetarëve <strong>të</strong> zonës, por do <strong>të</strong><br />
krijojnë programe <strong>pë</strong>r ofrim shërbimesh dhe mundësish dhe leh<strong>të</strong>sim <strong>të</strong> je<strong>të</strong>s së tyre.<br />
Qytetarët, me gjithë fusha<strong>të</strong>n negative deri tani duhet <strong>të</strong> kenë një qëndrim proaktiv dhe jo<br />
ve<strong>të</strong>m refuzues ndaj Parkut Nacional. Ata duhet ta dinë se jeta brenda ligjit <strong>pë</strong>r ta ësh<strong>të</strong> siguri,<br />
ndërsa jeta brenda Parkut ësh<strong>të</strong> privilegj dhe mundësi. Ndaj këtyre, ata duhet <strong>të</strong> pozicionohen<br />
qar<strong>të</strong>: A duan <strong>të</strong> jetojnë si deri sot, apo duan diçka <strong>të</strong> re dhe <strong>të</strong> mirë në je<strong>të</strong>n e tyre?<br />
6. Shtojca: tryeza e rrumbullakët me 15. 11. 2011<br />
Në kuadër <strong>të</strong> projektit “Forum 2015 – Mjedis”, më 15 nëntor 2011, u organizua tryeza me temën<br />
e “Shpalljes së Bjeshkëve <strong>të</strong> Nemuna si Park Nacional” me qëllim që <strong>të</strong> diskutohet edhe njëherë<br />
statusi i procesit dhe pozicionet e aktorëve kyç që lidhen me procesin. Në tryezë morën pjesë<br />
zyrtarë <strong>të</strong> lar<strong>të</strong> nga institucionet e qeverisjes qendrore, qeverisjes komunale <strong>të</strong> komunave që<br />
preken nga Parku Nacional, shoqërisë civile dhe <strong>pë</strong>rfaqësues <strong>të</strong> komunitetit <strong>të</strong> zonës. Në kë<strong>të</strong><br />
tryezë u diskutua procesi i tejzgjatur i shpalljes së parkut <strong>të</strong> dy<strong>të</strong> nacional në Kosovë, zonës që<br />
konsiderohet si perla natyrore e <strong>Kosovës</strong>.
Zëvendësministri i MMPH-së, Ilir Mirena, ka theksuar që projektligji <strong>pë</strong>r shpalljen e Parkut<br />
Nacional “Bjeshkët e Nemuna” ësh<strong>të</strong> miratuar, dhe se duhet <strong>të</strong> ke<strong>të</strong> bazë ligjore <strong>pë</strong>r ruajtjen e<br />
zonave te çmuara dhe <strong>të</strong> një numri <strong>të</strong> madh <strong>të</strong> ekosistemeve pyjore. Sipas standartit Evropian,<br />
më shumë se 10% e si<strong>pë</strong>rfaqes së <strong>Kosovës</strong> duhet <strong>të</strong> je<strong>të</strong> zonë e mbrojtur. Ndërkaq, zëvendësministri<br />
i MBPZHR-së, Xhabir Morina ka thënë që duhet cekur se ky ligj nuk parasheh mosshfry<strong>të</strong>zimin<br />
e këtyre vlerave, por ve<strong>të</strong>m kufizimin e tyre në bazë <strong>të</strong> standardeve <strong>të</strong> BE. Në<br />
anën tje<strong>të</strong>r, Liburn Aliu, deputeti i Kuvendit <strong>të</strong> <strong>Kosovës</strong> ka konstatuar se janë bërë analiza <strong>të</strong><br />
mjaftueshme <strong>pë</strong>r <strong>të</strong> miratuar kë<strong>të</strong> ligj, dhe se ësh<strong>të</strong> e nevojshme që <strong>të</strong> organizohen edhe tryeza<br />
<strong>të</strong> tjera <strong>pë</strong>r t’i bindur qytetarët se do <strong>të</strong> kenë <strong>pë</strong>rfitime nga turizmi, sepse tash <strong>pë</strong>r tash ve<strong>të</strong>dijësimi<br />
i qytetarëve ësh<strong>të</strong> i ulët. Edhe kryetarët e komunave <strong>pë</strong>rka<strong>të</strong>se shprehën mbështetjen e<br />
tyre <strong>pë</strong>r aprovimin e këtij ligji duke e quajtur a<strong>të</strong> pasuri kombëtare.<br />
Në kuadër <strong>të</strong> kësaj tryeze ësh<strong>të</strong> shfaqur edhe një film dokumentar i realizuar nga RTV21 dhe<br />
<strong>KFOS</strong>, që nxiti diskutime nga pjesëmarrësit.<br />
Pjesëtarët e komunitetit <strong>të</strong> pranishëm në Tryezë pothuajse njëzëri kanë pohuar se hezitimi i<br />
tyre e ka bazën në mosinformimin që ësh<strong>të</strong> bërë rreth asaj që i pret pas shpalljes së zonës Park<br />
Nacional. Shumë prej tyre e konsideruan mospranimin e këtij ligji nga komuniteti si pasojë <strong>të</strong><br />
moskomunikimit me qytetarët, çështja e pronave, si dhe vërejtje te neni 4 i këtij ligji, që tho<strong>të</strong><br />
se Drejtoria <strong>pë</strong>r Administrimin e Parkut <strong>pë</strong>r Mbrojtjen e Mjedisit do <strong>të</strong> themelohet pas vitit<br />
2014. Po ashtu Fatos Laqi, drejtor i OJQ-së “ERA” shprehu pakënaqësi<strong>të</strong> e tij lidhur me mosinformimin<br />
e qytetarëve <strong>pë</strong>r implementimin e ligjeve. Zëvendësministri i MMPH-së ka bërë <strong>të</strong><br />
ditur edhe njëherë se ky ligj nuk prek çështjet pronësore, por ve<strong>të</strong>m inkorporon mbrojtjen e<br />
biodiversitetit dhe zhvillimin e politikave <strong>pë</strong>r turizëm. Duhet <strong>të</strong> organizohet një fusha<strong>të</strong> më e<br />
fuqishme, sepse ekziston një mosbesim i komunitetit, i cili ka <strong>të</strong> drej<strong>të</strong> <strong>të</strong> informohet.<br />
Në fund, u konkludua që <strong>të</strong> gjithë aktorët janë PRO ligjit <strong>pë</strong>r shpalljen e Parkut Nacional<br />
“Bjeshkët e Nemuna,” por duhet <strong>të</strong> ndërmerren masa <strong>pë</strong>r informim <strong>të</strong> qytetarëve që Parkun<br />
Nacional <strong>të</strong> mos e shohin si një hap nga i cili duhet pasur frikë, por si një nismë <strong>të</strong> mirë drejt<br />
mbrojtjes së natyrës së <strong>Kosovës</strong>.<br />
Megjitha<strong>të</strong> banorë e zonës së Rugovës kanë disa brenga <strong>të</strong> formuluara në pika që janë adresuar<br />
tek MMPH dhe te Kuvendi i <strong>Kosovës</strong>.<br />
Në <strong>pë</strong>rgjithësi këto brenga kanë <strong>të</strong> bëjnë me çështjet pronësore e sidomos me kontestet gjyqësore<br />
<strong>pë</strong>r pronat <strong>të</strong> cilat edhe ashtu shpallja e Parkut Nacional nuk i prejudikon.<br />
P.S. Në dhjetor <strong>të</strong> vitit 2011, <strong>Projekt</strong>ligji <strong>pë</strong>r Parkun Nacional “Bjeshkët e Nemuna” kaloi leximin<br />
e parë në Kuvendin e <strong>Kosovës</strong>. Pritet aprovimi final...
MOZAIKMJEDISI<br />
INSPEKTORATI MJEDISOR DHE SFIDAT E TIJ<br />
Sabit Restelica
26<br />
INSPEKTORATI MJEDISOR DHE SFIDAT E TIJ<br />
1. Hyrje<br />
Inspektorati i MMPH si mekanizëm <strong>pë</strong>rgjegjёs pёr mbikqyrje tё zbatueshmërisё sё ligjit nё<br />
fushёn e mjedisit, ujёrave, natyrës, ndёrtimit, banimit dhe panifikimit hapёsinor ёshtё ndёr<br />
organet mё tё rёndёsishme tё kёsaj ministrie. I zhvilluar nё rrethanat e pasluftёs, fillimisht nё<br />
kuadёr tё Departamentit tё Mjedisit e mё pas i shpёrdarё nёpёr sektorё pёrkatёs, varёsisht<br />
nga ngritja e departamenteve dhe plotёsimi me kuadёr i tyre, fuqizimi i tij akoma nuk ka arritur<br />
performancёn e kёnaqshme. Nё rrjedhat aktuale i gjithё shёrbimi i Inspektoratit vepron<br />
si njёsi e veçan<strong>të</strong> nё varёsi tё Sekretarit tё Pёrhershёm tё MMPH, i ballafaquar me probleme<br />
tё grumbulluara dhe nёn kushte aspak tё volitshme tё punёs (mungesё e trajnimeve adekuate,<br />
kushte teknike tё dobta dhe pёrkrahje shumё e vogёl nga institucionet pёrgjegjёse). Veprimtaria<br />
dhe sukseset e kёtij Inspektorati janё tё varura nga shumё faktorё, ndёr tё cilёt mё i<br />
rёndёsishmi ёshtё respektimi i tij aty ku paraqitet si organ i shtetit qё ka pёr qёllim vёnien<br />
e rendit dhe respektimin e ligjeve. Nё masё tё madhe suksesi i tij varet edhe nga niveli i<br />
bashkёpunimit me institucionet e tjera inspektive nё nivelin qendror dhe në a<strong>të</strong> lokal, organet<br />
e drejtёsisё dhe gatishmёria e atyre qё inspektohen dhe tё cilёt abuzojnё me mjedisin, ujin,<br />
natyrёn, ndёrtimet dhe planifikimin hapёsinor. Abuzimet nё kёta sektorё janё aq tё mëdha sa<br />
qё kapacitetet ekzistuese tё kёtij Inspektorati dhe klima aspak e volitshme si zhvillimore, politike,<br />
sociale dhe e sigurisё, nuk i shkon pёr shtati rezultateve tё pritura. Dhe pikёrisht problematika<br />
aktuale, gjendja aspak e kënaqshme nё kёta sektorё ishin qёllimi i inicimit tё FORUMIT<br />
2015 qё tё analizojё nivelin e pёrmbushjes sё objektivave kryesore tё Inspektoratit duke sjellë<br />
rreth tryezёs sё pёrbashkёt tё gjithё aktorёt qё ndёrlidhen me kёtё fushёveprimtari shumё tё<br />
rёndёsishme. Zhvillimet aktuale, shtypja dhe nxitjet nga iniciativa e shoqërisë civile dhe e mediave<br />
dëshmuan se sa ishte e arsyeshme <strong>të</strong> debatoheshin, trajtoheshin dhe <strong>pë</strong>rcilleshin në realitet<br />
angazhimet e institucioneve shte<strong>të</strong>rore në <strong>pë</strong>rmbushje <strong>të</strong> detyrës së tyre. Doli në sheh, se<br />
jo ve<strong>të</strong>m temat mjedisore <strong>të</strong> identifikuara si sfiduese <strong>pë</strong>r institucionet shte<strong>të</strong>rore, por ka edhe<br />
aq shumë sfida <strong>të</strong> tjera, <strong>të</strong> cilat presin auditim dhe shtypje nga shoqëria civile. Në rend <strong>të</strong> parë,<br />
lejedhënia 12 (Pëlqimet Mjedisore, Liçencat, Lejet e punës, Leja ujore, Leja <strong>pë</strong>r shkarkim <strong>të</strong><br />
ujërave në lumenj, etj.) doli <strong>të</strong> je<strong>të</strong> kontribues institucional i dëmtimeve <strong>të</strong> mjedisit, natyrës,<br />
peisazheve, lumenjve, etj., në vend që <strong>të</strong> je<strong>të</strong> pararojë e mbrojtjes së mjedisit e natyrës. Kur<br />
merret parasysh se së shpejti MMPH do <strong>të</strong> fillojë dhënia e Lejes së Integruar (bazuar në ligjin<br />
Për IPPC), a<strong>të</strong>herë skepticizmi sa vjen e shtohet. Shrohet pyetja: sa kapacitete <strong>të</strong> njëmendëta,<br />
profesionale dhe <strong>të</strong> ndërgjegjshme ka <strong>pë</strong>r procedura edhe më <strong>të</strong> sofitifikuara, <strong>të</strong> cilat në kuadër<br />
<strong>të</strong> shteteve <strong>të</strong> BE po japin rezultate <strong>të</strong> shkëlqyeshme? Koha <strong>pë</strong>r mjedisin po kthehet mbrapa.<br />
Ësh<strong>të</strong> momenti <strong>të</strong> shpejtojmë <strong>pë</strong>r <strong>të</strong> mos u bërë vonë me dëmet e pariparueshme që po i bëhen<br />
mjedisit në Kosovë. Dhe kur kësaj brish<strong>të</strong>sie profesionale i shtohet zhagitja dhe neglizhenca<br />
nga ana e gjyqësorit, pritjet <strong>pë</strong>r rritje <strong>të</strong> efikasitetit në dobi <strong>të</strong> mbrojtjes së mjedisit janë<br />
akoma më skeptike. Realizimi i objektivave <strong>të</strong> MMPH dhe i institucioneve <strong>të</strong> tjera qeveritare<br />
<strong>pë</strong>rmes Policisë së <strong>Kosovës</strong> ësh<strong>të</strong> non sens!<br />
12 Ligji <strong>pë</strong>r Mjedis, Ligji <strong>pë</strong>r ujëra, Ligji <strong>pë</strong>r VNM, Ligji <strong>pë</strong>r VSM, Ligji <strong>pë</strong>r Miniera e Minerale, Ligji <strong>pë</strong>r Parandalimin dhe<br />
Kontrollin e Integruar <strong>të</strong> Ndotjes, etj.
2. Konteksti i problemeve<br />
MMPH nё kuadёr tё Planit Zhvillimor Strategjik 2011-2014 ka shtruar si objektiv strategjik<br />
fuqizimin e Inspektoratit mjedisor. Ndёr masat pёr realizim tё kёsaj Strategjie pёrmenden:<br />
y Hartimi i ligjit pёr Inspektoratin e MMPH dhe i legjislacionit sekondar me qёllim tё<br />
funksionalizimit dhe rritjes sё efikasitetit tё tij.<br />
y Ngritja e kapaciteve njerёzore (shtimi i numrit tё inspektorёve, profilizimi i stafit,<br />
trajnime, etj.).<br />
y Krijimi i kushteve teknike pёr kryerjen e mbikqyrjes inspektive.<br />
Duke anlizuar Raportet e Agjensisë sё Mbrojtjes sё Mjedisit tё Kosovёs tё publikuara nё<br />
periudhёn e pasluftёs, raportet sektorale <strong>të</strong> tjera e posaçёrisht Raportin e Progresit tё KE,<br />
nuk ёshtё vёshtirё tё konstatohet se rezultatet e Inspektoratit mjedisor, jo vetёm nё nivelin<br />
qёndror, por edhe rezultatet e inspektorateve <strong>të</strong> komunave dhe Inspektorateve <strong>të</strong> tjera qё<br />
ndёrlidhen me inspektimin e mjedisit (KPMM, inspektorati i MBPZHR dhe i shumё ministrive<br />
<strong>të</strong> tjera) janё simbolike dhe tё cilat alarmojnё pёr ngritje tё efikasitetit tё tij. Kur kёtyre<br />
vlerёsimeve u shtohet edhe efikasiteti gati neglizhent i Gjykatave respektive, rezulton se Inspektorati<br />
mjedisor nё rrethanat aktuale nuk ёshtё nё funksion tё realizimit tё veprimtarisё sё<br />
tij themelore dhe se koha ёshtё pёr ndёrmarrjen e masave tё gjithanshme pёr pёrmirёsim tё<br />
kёsaj gjendjeje. Shumё elemente tё dobishme u shfaqёn nё Forumin e organizuar nga REC si<br />
implementues i kёtij projekti shumё tё qёlluar, inicuar dhe financuar nga <strong>KFOS</strong>.<br />
3. Aktualiteti në zbatimin e vendimit <strong>pë</strong>r ndërprerje <strong>të</strong> shfry<strong>të</strong>zimit <strong>të</strong><br />
rërës dhe zhavorrit<br />
Pak di<strong>të</strong> para ndërrimit <strong>të</strong> motmoteve, MMPH nuk ndenji duarkryq, por vazhdoi <strong>pë</strong>rgatitjet<br />
e duhura <strong>pë</strong>r kontrollin e respektimit <strong>të</strong> ndalimit per 3 vite <strong>të</strong> shfry<strong>të</strong>zimit <strong>të</strong> rërës dhe<br />
zhavorrit. “Me vendim <strong>të</strong> Qeverisë janë bërë hapa konkre<strong>të</strong> në lidhje me ndalimin e punës<br />
së eksploatuesve <strong>të</strong> materialeve inerte nga shtre<strong>të</strong>rit, brigjet dhe si<strong>pë</strong>rfaqet rreth lumenjve.<br />
Për implementimin e këtij vendimi, MMPH ka nënshkruar Memorandum Bashkëpunimi edhe<br />
me MPB, MD, KPMM, MBPZhR dhe komunat e ndikuara nga eksploatimi, Komuna e Prizrenit,<br />
Pejës, Gjakovës, Rahovecit, Klinës, Gjilanit, Dardanës, Kaçanikut, Vitisë, Mitrovicës dhe Vushtrrisë.”<br />
Keshtu u tha në Informa<strong>të</strong>n zyrtare <strong>të</strong> MMPH në rekapitullim <strong>të</strong> rezultateve <strong>të</strong> kësaj<br />
ministrie, krahas angazhimeve në hartim <strong>të</strong> legjislacionit, ngritjes së rrjetit <strong>të</strong> monitorimit<br />
<strong>të</strong> cilësisë së ajrit dhe udhëheqjes së disa projekteve në<strong>pë</strong>r komuna <strong>të</strong> ndryshme <strong>të</strong> <strong>Kosovës</strong>.<br />
Kyçja e komunave dhe ministrive respektive që do <strong>të</strong> involvohen në zbatimin e Vendimit <strong>të</strong><br />
Qeverisë <strong>pë</strong>r ndalim <strong>të</strong> shfry<strong>të</strong>zimit <strong>të</strong> rërës dhe zhavorrit, tregon se hapat e mëtejshëm në<br />
kë<strong>të</strong> drejtim do <strong>të</strong> jenë <strong>të</strong> koordinuar me te gjitha institucionet relevante në mënyrë që aksioni<br />
i <strong>pë</strong>rbashkët <strong>të</strong> ke<strong>të</strong> sa më shumë sukses. Urojmë që kjo edhe <strong>të</strong> ndodhë.<br />
Ndërsa në fund <strong>të</strong> vitit atmosfera e <strong>pë</strong>rgjithshme shkonte në drejtim <strong>të</strong> <strong>pë</strong>rgatitjeve <strong>pë</strong>r pritjen<br />
festive <strong>të</strong> fundvitit, Inspektorati i MMPH po bënte <strong>pë</strong>rgatitjet e duhura logjistike. Data e fillimit<br />
<strong>të</strong> zbatimit <strong>të</strong> Vendimit <strong>të</strong> Qeversisë ishte 2 janar 2012. Me shumë kureshtje po priteshin informacionet<br />
<strong>pë</strong>r rrjedhat e veprimeve në terren, sepse në terren janë shkaktuar çrregullimet<br />
mjedisore, <strong>të</strong> cilat sadopak do bëhen <strong>pë</strong>rpjekje <strong>pë</strong>r t’u sanuar apo minimizuar pasojat.<br />
27<br />
forum 2015<br />
MOZAIKMJEDISI
28<br />
3.1. Reagime.<br />
Pas aktualizimeve në media, posaçërisht në 4 stacione kombëtare televizive, filluan edhe reagimet<br />
nga ata që janë në “thumb” <strong>të</strong> institucioneve qeveritare. Reagoi Shoqata e shfry<strong>të</strong>zuesve <strong>të</strong><br />
rërës dhe zhavorrit, duke protestuar para ndërtesës së kuvendit komunal <strong>të</strong> Prizrenit. Kërkesa<br />
e tyre ishte që <strong>të</strong> “zbutet” Vendimi i Qeverisë dhe t’u mundësohet vazhdimi i veprimtarisë atyre<br />
ndërmarrjeve që i plo<strong>të</strong>sojnë kushtet mjedisore dhe që kanë <strong>pë</strong>lqimet e duhura. Në fakt ata<br />
akuzuan insitutucionet qeveritare, posaçërisht Inspektoratin mjedisor se po u bëka pengesë<br />
në ushtrimin e veprimtarisë së tyre, pa sak<strong>të</strong>suar si dhe pse, ngase paskan investuar para <strong>të</strong><br />
mëdha në teknologji. Ky ishte absurd i disa di<strong>të</strong>ve para se viti 2011 <strong>të</strong> <strong>pë</strong>rfundonte edhe sipas<br />
kalendarit. Mbetet <strong>të</strong> shihet se si do rrjedhë veprimi i kontrollit <strong>të</strong> zbatimit <strong>të</strong> Vendimit <strong>të</strong> Qeverisë<br />
dhe zbatimi i Memorandumit <strong>të</strong> Mirëkuptimit mes institucioneve <strong>të</strong> ndërlidhura direkt<br />
apo si mbështetje <strong>të</strong> inspektorateve.<br />
3.2. Rrjedhat në fillim <strong>të</strong> vitit <strong>të</strong> ri 2012.<br />
U dëshmua serioziteti i deklaruar MMPH që më da<strong>të</strong> 02 dhe 03 janar 2012, inspektorati i<br />
shoqëruar nga efektivë <strong>të</strong> Policisë së <strong>Kosovës</strong> filloi inspektimin në terren, kryesisht në rrjedhën<br />
e lumit Drini i Bardhë, lumi më i rrezikuar nga nxjerrja e rërës dhe zhavorrit. Në pasqyrimet<br />
e televizioneve vendore u pa <strong>të</strong> ke<strong>të</strong> qenë prezent edhe ministri Gashi, i cili me prezencën<br />
dhe deklarimet e tij vërtetoi vendosmërinë e institucioneve <strong>të</strong> <strong>Kosovës</strong> <strong>pë</strong>r zbatim <strong>të</strong> Vendimit<br />
<strong>të</strong> Qeverisë së <strong>Kosovës</strong> <strong>pë</strong>r ndërpreje <strong>të</strong> shfry<strong>të</strong>zimit <strong>të</strong> rërës dhe zhavorit dhe ndërprerjen<br />
e <strong>pë</strong>rkeqësimeve <strong>të</strong> mëtejshme <strong>të</strong> rrjedhave <strong>të</strong> lumenjve. Ministri Gashi bëri me dije se <strong>të</strong><br />
gjithë operatorët që nuk do ta respektojnë Vendimin në fjalë do ballafaqohen me konfiskim <strong>të</strong><br />
teknologjisë që haset në terren, ndërsa <strong>pë</strong>rgjegjësit e ndërmarrjeve respektive do <strong>të</strong> paditen<br />
<strong>pë</strong>r vepra penale në gjykatat e vendit. Me rastin e kontrolleve në terren, nga 103 operatorë <strong>të</strong><br />
regjistruar, gja<strong>të</strong> dy di<strong>të</strong>ve <strong>të</strong> inspektimeve ishte hasur ve<strong>të</strong>m një operator duke vepruar. Vlen<br />
te theksohet se personeli i Inspektoratit te MMPH, por jo edhe ata <strong>të</strong> KPMM dhe <strong>pë</strong>rgjegjit<br />
komunalë, kishin sakrifikuar di<strong>të</strong>t e pushimeve <strong>të</strong> festave <strong>të</strong> fundvitit <strong>pë</strong>r te qenë në detyrë <strong>të</strong><br />
kontrollimit <strong>të</strong> zbatimit <strong>të</strong> Vendimit <strong>pë</strong>r ndërpreje <strong>të</strong> shfry<strong>të</strong>zimit <strong>të</strong> rërës dhe zhavorit. Po ashtu,<br />
<strong>pë</strong>r <strong>të</strong> sensibilizuar opinionin e gjërë, në mediat vendore, në TV kombëtare, MMPH kishte<br />
<strong>pë</strong>rgatitur <strong>pë</strong>r emitim një spot televiziv <strong>të</strong> titulluar “T’i mbrojmë lumenj<strong>të</strong> tanë”, një inciativë<br />
e qëlluar kjo që tregon se MMPH po bën <strong>pë</strong>rpjekje <strong>të</strong> <strong>pë</strong>rgjithshme <strong>pë</strong>r <strong>të</strong> sensibilizuar dhe<br />
informuar opinionin <strong>pë</strong>r angazhimet në realizim <strong>të</strong> detyrave <strong>të</strong> tyre.<br />
Por, nuk mund <strong>të</strong> mos theksohen dy fakte <strong>të</strong> fuqishme gja<strong>të</strong> inspektimeve <strong>të</strong> di<strong>të</strong>ve <strong>të</strong> para <strong>të</strong><br />
vitit 2012: E para, inspektorët nga KPMM dhe ata komunalë nuk kishin dalë në terren <strong>pë</strong>r <strong>të</strong><br />
qenë së bashku me inspektorët e MMPH. E dyta, deklarimi i <strong>pë</strong>rgjegjësve nga MMPH se gja<strong>të</strong> inspektimeve<br />
aktuale nuk u hasën operatorë në terren, <strong>pë</strong>rveç një rasti, tregon se sërish mungoi<br />
angazhimi i vërte<strong>të</strong> i <strong>të</strong> gjitha institucioneve <strong>të</strong> <strong>pë</strong>rfshira në aksionet e parandalimit <strong>të</strong> operimit<br />
<strong>të</strong> shfry<strong>të</strong>zuesve <strong>të</strong> rërës dhe zhavorrit nga shtre<strong>të</strong>rit e lumenjve. Dihet fare mirë se koha e<br />
inspektimeve gja<strong>të</strong> di<strong>të</strong>ve <strong>të</strong> para <strong>të</strong> janarit nuk ësh<strong>të</strong> kohë kur operatorët e shfry<strong>të</strong>zimit <strong>të</strong><br />
rërës dhe zhavorit janë aktivë, <strong>pë</strong>rkundrazi, piku i suljeve <strong>të</strong> tyre <strong>pë</strong>r shka<strong>të</strong>rrim <strong>të</strong> shtre<strong>të</strong>rve<br />
<strong>të</strong> lumenjve pritet <strong>të</strong> je<strong>të</strong> pranvera. Megjithëse gja<strong>të</strong> di<strong>të</strong>ve në vijim inspektorët ishin në bashkëveprim,<br />
rezulatet nga terreni ishin shumë modeste. Pas një jave kontrolli u konfiskuan 2<br />
(dy) kamionë <strong>të</strong> ngarkuar me rërë! Këtij suksesi iu dha aq shumë ha<strong>pë</strong>sirë në<strong>pë</strong>r media, sa që<br />
lexohej si ve<strong>të</strong>kënaqësi e madhe e zyrtarëve <strong>të</strong> MMPH. No comment!
3.3. Zhvillime dramatike në mesin e janarit.<br />
Qysh në protes<strong>të</strong>n e parë <strong>të</strong> shoqa<strong>të</strong>s së shfry<strong>të</strong>zuesve <strong>të</strong> rërës, zhavorrit dhe transportuesve,<br />
mbajtur në Prizren, ishte paralajmëruar ankimi kundër Vendimit <strong>të</strong> Qeverisë si vendim joligjor,<br />
dhe kështu nodhi. Gjykata Supreme e <strong>Kosovës</strong> me vendim <strong>të</strong> veçan<strong>të</strong> pezulloi Vendimin<br />
e Qeverisë deri në një vendim tje<strong>të</strong>r. Ky vendim i Gjyka<strong>të</strong>s Supreme i befasoi MMPH dhe<br />
KPMM, duke pretenduar vendim jo relevant, <strong>pë</strong>r shkakun se në fuqi janë ligjet e tjera <strong>të</strong> mbrojtjes<br />
së mjedisit që nuk i pengon në zbatimin e Vendimit <strong>të</strong> Qeverisë. Tani kontesti gjyqësor<br />
vazhdon me ankesë <strong>të</strong> MMPH dhe KPMM, nëse këto dy digastere kanë legjitimitet <strong>të</strong> kundërshtojnë<br />
në emër <strong>të</strong> Qeverisë, e cila ësh<strong>të</strong> autore e Vendimit <strong>pë</strong>r ndalimin e nxjerrjes së rërës dhe<br />
zhavorrit në<strong>pë</strong>r shtre<strong>të</strong>r <strong>të</strong> lumenjve. Drama e filluar me gjithë konfuzionin dhe paqar<strong>të</strong>si<strong>të</strong><br />
vazhdon. Sa keq <strong>pë</strong>r mjedisin e sfiduar skajshmërisht nga keqbërësit dhe <strong>të</strong> pambrojtur<br />
nga <strong>të</strong> pafuqishmit qeveritarë që obligohen nga ligjet ta bëjnë kë<strong>të</strong>! Megjithate zyrtarët e<br />
MMPH dhe KPMM do <strong>të</strong> vazhdojnë me konfiskimin e pajisjeve <strong>të</strong> gjetura në terren.<br />
4. KONKLUZIONE<br />
Organizimi i Tryezёs sё Rrumbullakёt nё kuadёr tё FORUM-it 2015 pёr mjedisin nxorri nё pah<br />
problematikat dhe sfidat qё ndёrlidhen me funksionimin e Inspektoratit mjedisor. Nga ajo qё<br />
u prezantua dhe u diskutua nga pjesёmarrёsit, ngritja e kësaj teme si problematikë aktuale<br />
dhe e s<strong>të</strong>rvonuar u dëshmua si shumë e qëlluar dhe si rezultat i aktiviteteve <strong>të</strong> zhvilluara rreth<br />
kësaj teme, propozohet me sa vijon:<br />
y Tё pёrfundojnё procedurat rreth ligjit pёr Inspektoratin.<br />
y Tё definohen rolet dhe pёrgjegjёsitё e Inspektorateve mjedisore nё nivelin qёndror<br />
dhe a<strong>të</strong> komunal.<br />
y Tё krijohen kushte tё pёrgjithshme pёr ngritjen e autoritetit dhe fuqizimin e rolit tё<br />
Inspektoratit.<br />
y Tё rritet bashkёpunimi ndёrsektoral i inspektorateve qё veprojnё nё ministritё e tjera.<br />
y Inspektoratet <strong>të</strong> mbajnë nën kontroll <strong>të</strong> vazhdueshëm ndërmarrje <strong>të</strong> vogla e <strong>të</strong> mëdha,<br />
në pronësi shte<strong>të</strong>rore/publike e private që secila ta ndjejë <strong>pë</strong>rgjegjësinë ndaj çështjeve<br />
mjedisore.<br />
y Tё kёrkohet azhurnim i trajtimit tё lёndёve gjyqёsore dhe tё ngritet efikasiteti i<br />
gjyqёsorit.<br />
y Tё ngriten kapacitet njerёzore tё Inspektoratit qendor dhe <strong>të</strong> atij komunal.<br />
y Tё ngriten kapacitetet teknike tё inspektorateve.<br />
y Tё inicohen gjetje tё fondeve pёr investim nё sektorin e mjedisit, ujёrave, natyrёs dhe<br />
nё insfrastrukturё mjedisore duke shfrytёzuar edhe inkasimet nga gjobat e shqiptuara<br />
nga padi<strong>të</strong> e inspektorateve.<br />
y Tё ngritet niveli i informimit tё publikut dhe e pёrfshirjes sё Shoqёrisё Civile nё<br />
proceset aktuale nё pёrpjekje pёr pёrmirёsim tё performancёs mjedisore.<br />
29<br />
forum 2015<br />
MOZAIKMJEDISI
30<br />
5. Tryezё e Rrumbullakёt, <strong>Projekt</strong>i FORUMI 2015 - Mjedisi<br />
Tema: Inspektorati mjedisor dhe sfidat e tij<br />
Mbajtur nё lokalet e hotel AFA, Prishtinё, 19 dhjetor 2011<br />
Tryeza e organizuar kishte tri tema bosht:<br />
y Inspektorati mjedisor i MMPH-sё, situata aktuale dhe sfidat e veprimit.<br />
y Inspektoratet komunale mjedisore: sa janё funksionale?<br />
y Bashkёpunimi ndёrsektoral i inspektorateve.<br />
Nё debatin e organizuar morёn pjesё: Pёrfaqёsues nga Inspektorati mjedisor i MMPH, drejtori<br />
i Departamentit tё Mjedisit, drejtori i Departamentit tё Ujёrave, pёrfaqёsues nga Agjensia e<br />
Mbrojtjes sё Mjedisit, kryeinspektori i MPMQ, pёrfaqёsues i Inspektoratit tё MT, kryeinspektori<br />
i shёndetёsisё nga Agjensia eVeterinarisё, pёrfaqёsuesja nga zyra e Avokatit tё Popullit,<br />
pёrfaqёsus tё <strong>KFOS</strong>-it, REC-ut, inspektorë komunalë nga Obiliqi, Kamenica, Gjilani, Klina,<br />
Lypjani, Peja, etj., gazetarja nga Klan Kosova, zyrtari nga Komisioni i Parlamentit pёr mjedis,<br />
bujqёsi, plan hapёsinor dhe zhvillim rural. Pёrfaqёsuesit nga Komisioni Parlamentar pёr mjedis<br />
nuk ishin <strong>të</strong> pranishëm, por ata kanё dhёnё kontributin e tyre tё çmueshёn nё Tryezat e<br />
tjera si dhe Pёrfaqёsues nga KPMM, tё cilёt nё mёnyrё tё veçantё nё Tryezёn e mbajtur nё Prizren,<br />
kanё paraqitur tё gjitha aspektet e veprimtarisё sё Inspektoratit lidhur me shfrytёzimin e<br />
inerteve nga shtretёrit e lumenjve nё tёrё territorin e Kosovёs.<br />
5.1 Dokumentari televiziv.<br />
Fillimisht u shfaq njё dokumentar pёr inspektoratin mjedisor tё MMPH, por edhe tё disa<br />
inspektorёve komunalë, pёrgatitur nga TV Klan Kosova, i cili nё mёnyrё shumё tё argumentuar<br />
paraqiti problemet me tё cilat Inspektorati po ballafaqohet gjatё kryerjes sё detyrave zyrtare.<br />
5.2. Problemet e identifikuara.<br />
Me filmimet nё vendngjarje ku nga operatorё tё shumtё zhvillohen aktivitete ekonomike duke<br />
abuzuar me mjedisin, u paraqitёn raste ku prezenca e inspektorёve neglizhohet dhe refuzohet<br />
deri nё kёrcënime nga autoritetet e sigurisё, siç ishte rasti i inspektores pёr mjedis<br />
nga komuna e Hanit tё Elezit, kur ajo <strong>pë</strong>rpiqet tё kryejë inspektim nё fabrikёn e prodhimit<br />
tё çimentos-Sharrcem. Ka raste tё shumta kur operatorёt e shfrytёzimit tё rёrёs, zhavorrit<br />
kanё dokumentacion tё rregullt tё regjistrimit tё biznesit, por atyre u mungojnё Licensat dhe<br />
Pёlqimet Mjedisore nga KPMM dhe MMPH, pёrkundёr faktit se Inspektorati mjedisor i MMPH<br />
u kishte tёrhequr vёrejtjen pёrmes Procesverbaleve gjatё inspektimit tё veprimtarisё sё tyre<br />
(komuna e Kamenicёs dhe Gjilanit). Dёmet e shkaktuara nga shfrytёzimi nё çdo cep tё Kosovёs<br />
janё tё mёdha dhe me pasoja tё pariparueshme. Situata identike paraqiten edhe nё komunat<br />
e tjera tё Kosovёs. Mё e theksuar rezulton tё jetё gjendja nё pellgun e lumit Drini i Bardhё, nё<br />
tёrё gjatёsinё e tij dhe nё territoret e çdo komune ku kalojnё lumenjtё e kёtij pellgu. Aspak<br />
nuk ngelin pas as pellgjet e tjera si Morava e Bincёs, Lepencit dhe Ibrit. Operatorёt ekonomikë<br />
tё inspektuar nga Inspektorati mjedisor i MMPH si KEK, Ferronikel dhe Sharrcem, akoma<br />
qёndrojnё larg pёrmbushjes sё kritereve pёr menaxhim tё kёnaqshёm tё mjedisit. Ndaj tyre<br />
Inspektorati mjedisor ka ngritur padi nё Gjykatat pёr kundravajtje dhe atyre komunale. Dokumentari<br />
nxori nё pah njё dukuri interesante: Gjykatat nё disa raste nuk i kanё proceduar paditё<br />
e ngritura nga MMPH pёr shkak tё formulimeve joprofesionale, duke zhagitur procedurat<br />
deri nё deklarim si lёndё tё pёrshkruara! Fajёsimet reciproke nuk mungojnё, por pёr mjedisin<br />
e dёmtuar nuk ka justifikim! Deklaratat e zyrtarёve tё MMPH, nisur nga ministri i tanishёm dhe<br />
Inspektorati shprehin vendosmёri pёr tё ngritur padi ndaj secilit operator qё nuk respekton
ligjet mjedisore dhe ato tё sektorёve <strong>të</strong> tjerё (ndёrtimi, natyra, planifikimi hapёsinor, etj.).<br />
Dokumentari identifikon mungesën e bashkёpunimit mes Inspektoratit qёndror dhe atyre<br />
komunale, siç ёshtё rasti me komunёn e Prishtinёs, por edhe tё shumë komunave <strong>të</strong> tjera.<br />
Njёsoj paraqitet gjendja nё mungesё tё bashkёpunimit mes Inspektoratit tё MMPH me ata tё<br />
KPMM, MBPZHR, MTI dhe tё ministrive <strong>të</strong> tjera.<br />
Pas shfaqjes sё dokumentarit televiziv, u zhvillua njё diskutim shumё i frytshёm me kontribute<br />
pothuajse nga tё gjithё pjesёmarrёsit nё Tryzёn e kёtij FORUMI mjedisor.<br />
Inspektorati mjedisor i MMPH numёronte 15 inspektorë: 6 pёr mjedisin, 5 pёr ujёra, 1 pёr<br />
natyrёn dhe 3 pёr ndёrtimin. Nё vitin 2011, ky inspetorat ka realizuar 609 inspektime (237<br />
pёr mjedis, 254 pёr ujёra, 67 pёr sektorin e ndёrtimit dhe 51 pёr natyrёn). Kryesisht janё<br />
inspektuar industritё e rёnda, shfrytёzuesit e resurseve natyrore, zonat e mbrojtura, depot<br />
e mbeturinave dhe prodhuesit e produkteve vendore. Gjatё kёsaj periudhe janё lёshuar<br />
117 Vendime pёr ndёrprerje tё veprimtarisё dhe janё inicuar 80 procedura gjyqёsore ndaj<br />
operatorёve tё ndryshёm. Kёto shifra do ishin edhe mё tё mёdha, nёse do <strong>të</strong> kishte:<br />
y staf mё tё madh,<br />
y pajisje teknike adekuate,<br />
y bashkёpunim mё tё gjёrё,<br />
y efikasitet mё <strong>të</strong> lartё <strong>të</strong> gjykatave dhe<br />
y trajnime profesionale.<br />
Nga pёrfaqёsues tё Inspektorateve tё ministrive <strong>të</strong> tjera u paraqitёn modele tё organizimeve<br />
tё tyre, duke favorizuar shtrirjen e funksionit tё ispektorateve nё nivelin regjional dhe komunal.<br />
Ky model u diskutua nё mёnyrё tё gjithanshme nga pjesёmarrёsit pёr tё sugjeruar<br />
qё pёrmes bazёs ligjore edhe MMPH tё apikojё modelin mё tё mirё me qёllim tё rritjes sё<br />
efikasitetit tё Inspektoratit mjedisor. E pashmangshme ishte çёshtja e mungesёs sё fondeve<br />
buxhetore pёr ngritjen e numrit tё inspektorёve dhe pёrmirёsimin e kushteve teknike, por u<br />
diskutua çёshtja e EKO-FOND-it dhe Fondit pёr ujёra.<br />
31<br />
forum 2015<br />
MOZAIKMJEDISI
MOZAIKMJEDISI<br />
FERRONIKELI<br />
Sabit Restelica
34<br />
FERRONIKELI<br />
1. Hyrje<br />
Resurset natyrore - begati nacionale apo mallkim lokal?<br />
Zhvillimi i industrisë në periudhën e pasluf<strong>të</strong>s në <strong>pë</strong>rgjithësi, dhe i energjetikës e xehetarisë në<br />
veçanti, akoma paraqitet me shembuj <strong>të</strong> pak<strong>të</strong>. Me një numër <strong>të</strong> madh dhe rezerva <strong>të</strong> konsiderueshme<br />
<strong>të</strong> resurseve natyrore, shumë shtete do t’ia kishin lakmi <strong>Kosovës</strong>, por tani që asnjë<br />
minierë e mineraleve nuk ësh<strong>të</strong> aktivizuar apo shitur <strong>pë</strong>r pak lekë ësh<strong>të</strong> duke operuar ve<strong>të</strong>m sa<br />
<strong>pë</strong>r sy e faqe. Ekonomia e <strong>Kosovës</strong> kishte mbështetje e fuqishme në nxjerrjen dhe eksploatimin<br />
e shumë xeheve, por që aktivizimi i sërishëm apo rivitalizimi i minierave po ngec si pasojë e<br />
dominimit <strong>të</strong> temave politike <strong>të</strong> pazgjidhura. Në BPSH, në <strong>të</strong> kaluarën kishin efekte <strong>të</strong> theksuara,<br />
ndërkohë që kapacitetet ekzistuese nga këto degë <strong>të</strong> ekonomisë janë <strong>të</strong> limituara dhe<br />
me efekte <strong>të</strong> ulta në rritjen ekonomike apo në mirëqenien sociale <strong>të</strong> populla<strong>të</strong>s, ku papunësia<br />
dhe varfëria, <strong>të</strong> sh<strong>pë</strong>rdoruara nga fenomene “moderne” si kurrupsioni, krimi i organizuar dhe<br />
keq<strong>pë</strong>rdorimi i pozitave nga drejtues institucionesh shoqërore, akoma ngelen tema <strong>të</strong> nxehta,<br />
ndërsa problemet mjedisore po zhvendosen në margjina <strong>të</strong> pajustifikueshme <strong>të</strong> prioriteteve<br />
shte<strong>të</strong>rore. Se sa jemi <strong>të</strong> vonuar në angazhimet e pasluf<strong>të</strong>s e tregon qar<strong>të</strong> vit <strong>pë</strong>r vit Raporti<br />
i Progresit 13 i Komisionit Evropian, ku ka konstatime <strong>pë</strong>r avancime <strong>të</strong> vogal që nga rritja ekonomike<br />
e deri te mirëqenia sociale, <strong>të</strong> cilat në masë <strong>të</strong> madhe kush<strong>të</strong>zojnë <strong>pë</strong>rkujdesin <strong>pë</strong>r mjedisin<br />
(lexo: shëndetin tonë): dhe vit pas viti, Raporti i Progresit asesi nuk konstaton progresin<br />
e duhur. Nëse ve<strong>të</strong>kënaqësia <strong>pë</strong>r numër <strong>të</strong> mjaftueshëm <strong>të</strong> ligjeve do na <strong>pë</strong>rcjellë edhe vite<br />
me radhë, ndërsa zbatimi i ligjeve <strong>të</strong> miratura shikohet si diçka e parealizueshme <strong>pë</strong>r mungesë<br />
fondesh, shtrohet pyetja se kur do t’i harmonizojmë dhe bashkërendisim veprimet <strong>pë</strong>r një<br />
sistem konsistent legjislativ dhe kur standartet mjedisore do <strong>të</strong> respektohen siç bëjnë shtetet<br />
anëtare <strong>të</strong> BE dhe shtetet kandidate?<br />
2. Konteksti i problemeve.<br />
Kosova e njohur <strong>pë</strong>r resurse <strong>të</strong> shumta e <strong>të</strong> shumëllojshme natyrore, <strong>pë</strong>r te cilat ia kanë lakmi<br />
qindra shtete <strong>të</strong> bo<strong>të</strong>s, akoma nuk po arrin <strong>të</strong> aktivizojë minierat dhe industri<strong>të</strong> respektive<br />
<strong>pë</strong>r shfry<strong>të</strong>zimin e tyre sipas parimeve <strong>të</strong> Zhvillimit <strong>të</strong> Qendrueshëm. Përveç linjitit dhe sasive<br />
<strong>të</strong> vogla <strong>të</strong> mineraleve nga miniera Stan Tergu, aktivizimi i Kompleksit industrial Ferronikeli,<br />
paraqet shembull tipik <strong>të</strong> vonesave <strong>të</strong> pashpjegueshme që po bëhen në aktivizimin e degëve<br />
<strong>të</strong> tjera industriale. Megjitha<strong>të</strong> edhe Ferronikeli me privatizimin e <strong>të</strong> cilit u ngri<strong>të</strong>n aq shumë<br />
dilema e pyetje deri te ato më ekstremet: <strong>të</strong> rishqyrtohet e <strong>të</strong>rë proceduara e privatizimit te<br />
këtij gjiganti xehetar-metalurgjik, duke mos anashkaluar proceduarat e privatizimit dhe ndikimet<br />
shumedimensionale në mjedis. Ferronikeli meriton më shumë se vëmendjen nga shoqëria<br />
civile, ngase angazhimet e institucioneve kosovare sikur zhvendosin rradhën e prioriteteve<br />
duke trajtuar tema <strong>të</strong> tjera, që shpeshherë duken më shumë me ngjyrime politike sesa qasje<br />
serioze <strong>pë</strong>r zhvillim <strong>të</strong> njëmendët ekonomik. Në këto raste, shoqeria civile po luan rolin e vet<br />
si kujdestar i alarmimeve <strong>pë</strong>r veprime pa vonesë në zgjidhjen e ketyre problemeve shumë <strong>të</strong><br />
rëndësishme.<br />
Nga analiza e punës së institucioneve qeveritare - Ministrive <strong>të</strong> Republikës së <strong>Kosovës</strong>, vërehet<br />
13 Raporti i progresit, KE, 2011.
një paradoks i pashoq: MTI (Ministria e Tregtisë dhe Industrisë) <strong>pë</strong>rmes ministrit <strong>të</strong> kësaj<br />
ministrie <strong>të</strong> vitit 2006, kur u zhvillua procedura e privatizimit <strong>të</strong> Ferronikelit, me asgjë tje<strong>të</strong>r<br />
kjo ministri nuk ndërlidhet as në planifikime, as në raportime, as në mbikqyrje inspektive, as<br />
që ekziston ndonjë strukturë e njëmendët <strong>pë</strong>r industri! Privatizimi i Ferronikelit solli sherrin<br />
me <strong>të</strong> madh pikërisht nga MTI, e cila në asnjë menyrë nuk preokupohet me kë<strong>të</strong> industri<br />
aq komplekse. Emërtimi i saj në kuptim <strong>të</strong> industrive me diversitet <strong>të</strong> madh nuk e arsyeton <strong>të</strong><br />
njejtin.<br />
Kompleksi Industrial (xehetar-metalurgjik) i Ferronikelit <strong>pë</strong>rbëhet nga dy miniera si<strong>pë</strong>rfaqësore<br />
dhe nga shkritorja. Minierat si<strong>pë</strong>rfaqësore janë: Miniera e Çikatovës dhe Miniera e<br />
Gllavicës. Në <strong>të</strong> dy minierat eksploatimi i xehes ësh<strong>të</strong> si<strong>pë</strong>rfaqësor, transportimi i xehes nga<br />
Çikatova (3 km) bëhet me damper, ndërsa nga Gllavica (25 Km) me vagoneta. Kohë pas kohe<br />
bëhet edhe furnizimi me xehe nga importi, duke transportuar xehe nga Indonezia, Shqi<strong>pë</strong>ria,<br />
Maqedonia, etj. Ësh<strong>të</strong> e panjohur cilësia e kesaj xeheje dhe e njejta duhet percjellur me rastin<br />
e transportit në kufirin e <strong>Kosovës</strong>. Në shkritore bëhet pranimi i xehes ku bëhet bluarja dhe<br />
homogjenizimi i saj. Kjo njësi gjithashtu <strong>pë</strong>rdor edhe gurin gëlqeror dhe linjitin që janë <strong>të</strong><br />
nevojshme <strong>pë</strong>r procesin e redukimit dhe shkrirjes së xehes. Në dy furra rrotulluese, gja<strong>të</strong>sia e<br />
<strong>të</strong> cilave ësh<strong>të</strong> 100 m bëhet fërgimi i xehes (tharja dhe redukimi i oksideve <strong>të</strong> larta në ato më <strong>të</strong><br />
ulëta). Në dy furrat elektrike me kapacitet respektiv instalues maksimal 45 MW bëhet shkrirja<br />
e fërgesës që vjen nga furrat rrotulluese dhe <strong>pë</strong>rftimi i metalit <strong>të</strong> Fe-Ni. Në konvertorët bëhet<br />
pasurimi (rafinimi) i Fe-Ni me Ni. Kapaciteti i Ferronikelit ësh<strong>të</strong> rreth 12 000 t/vit Ni në Ferronikel,<br />
ndërsa brenda një viti <strong>pë</strong>rpunohet rreth 1 milion tonelata xehe. Meqenese <strong>pë</strong>rqindja<br />
e Ni në xehe ësh<strong>të</strong> shumë e ulët (1-1,5%), rezulton se mbetje nga procesi i <strong>pë</strong>rgjithshem si<br />
skorje <strong>të</strong> ngelen rreth 900 000 tonelata sish.<br />
Aspektet ekonomike. Gjate vitit 2010 nga Kosova ësh<strong>të</strong> eksportuar nikel në vlerë prej 140<br />
mil/€ duke mbuluar 47.6 % <strong>të</strong> totalit <strong>të</strong> eskportit vendor. 14 Më 2010 mbulimi i importeve nga eskporti<br />
ishte <strong>pë</strong>rmirësuar në 13.7 % krahasuar me 8.6 % që ishte në vitin 2009, kryesisht falë shtimit<br />
te eksportit <strong>të</strong> Ferronikelit. Në kë<strong>të</strong> vit ishin prodhuar 8789 tonelata Ni në Fe-Ni, që paraqet<br />
rekord <strong>të</strong> deritashëm <strong>të</strong> prodhimtarisë. Trendet ekzistuese në prodhimtari, importi i xehes dhe<br />
shitja e sigur<strong>të</strong>, mund <strong>të</strong> çojnë deri në rekorde <strong>të</strong> reja. Por, <strong>pë</strong>r mjedisin rritja e prodhimtarise<br />
nuk ësh<strong>të</strong> informa<strong>të</strong> e gëzueshme!<br />
14 MTI, Shkëmbimet tregtare <strong>të</strong> <strong>Kosovës</strong>, korrik 2011.<br />
35<br />
forum 2015<br />
MOZAIKMJEDISI
36<br />
Tabela 1. Prodhimtaria historike në Ferronikelit<br />
Viti 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 2007 2008 2009 2010<br />
t<br />
Ni/<br />
Fe-Ni<br />
2066 3107 3830 5913 6801 4932 2357 1807 313 610 780 2574 1638 320 5454 5649 6365 8789<br />
3. Problemet mjedisore<br />
Ferronikeli ësh<strong>të</strong> ndo<strong>të</strong>s i theksuar i mjedisit (ajrit, ujit, tokës) me zhurma, mbeturina, etj.,<br />
në anën tje<strong>të</strong>r ësh<strong>të</strong> kontribues i mirëqenies sociale <strong>pë</strong>r Drenasin dhe rrethinën (1000 <strong>të</strong> punësuar),<br />
esksportuesi më i fuqishëm, siç ësh<strong>të</strong> shpenzuesi më i madh i energjisë elektrike në<br />
Kosovë (90 MWh), por dhe shpenzues i sasive te mëdha <strong>të</strong> ujit nga sistemi Iber-Lepenc.<br />
Ferronikeli nuk ka sistem <strong>të</strong> mirëfill<strong>të</strong> <strong>të</strong> monitorimit <strong>të</strong> mjedisit <strong>pë</strong>r emisionet direkte në kapacitetet<br />
prodhuese e as sistem <strong>të</strong> pranueshëm <strong>të</strong> monitorimit <strong>pë</strong>r cilësi <strong>të</strong> mjedisit. Ky fakt<br />
paraqet shmangien më <strong>të</strong> madhe ndaj obligimeve ligjore në fuqi, si ligjeve ashtu edhe UA që<br />
ndërlidhen me Ferronikelin si operator ekonomik me ndikim <strong>të</strong> theksuar në mjedis.<br />
Në fakt, Ferronikeli në <strong>të</strong>rë zinxhirin e tij prodhues, që nga nxjerrja e xehes, transporti, <strong>pë</strong>rgatitja,<br />
deponimi, procesi i prodhimit <strong>të</strong> legurës hekur-nikel e deri te deponimi i mbetjeve industriale<br />
paraqet një burim <strong>të</strong> rrezikshëm <strong>pë</strong>r mjedisin <strong>pë</strong>rreth ku shtrihen pjesët e zinxhirit<br />
prodhues. Përmbajtja e metaleve <strong>të</strong> rënda në xehen fillestare, si Fe, Ni, Co, Cd, Cr, As, Pb etj. dhe<br />
proceset metalurgjike që e shoqërojnë procesin e <strong>të</strong>rësishëm, e obligojnë si Ferronikelin ashtu<br />
edhe MMPH me institucionet e saj var<strong>të</strong>se <strong>pë</strong>r një <strong>pë</strong>rkujdesje <strong>të</strong> <strong>pë</strong>rhershme me qëllim <strong>të</strong><br />
mbrojtjes së mjedisit në performancat e duhura që <strong>të</strong> mos rrezikohet shëndeti i <strong>të</strong> punësuarve,<br />
i banorëve lokalë, rrethinës dhe ekosistemet që ndërlidhen dhe bashkëjetojnë në kë<strong>të</strong> zonë<br />
industriale.<br />
Menaxhmenti i Ferronikelit ka treguar interesim <strong>të</strong> <strong>pë</strong>rhershëm <strong>pë</strong>r <strong>të</strong> ndërmarrë <strong>të</strong> gjitha<br />
masat e duhura <strong>pë</strong>r <strong>pë</strong>rmirësimin e gjendjes mjedisore. Investime <strong>të</strong> rëndësishme u realizuan<br />
si <strong>pë</strong>r rivitalizimin e pajisjeve tekniko-teknologjike, por edhe <strong>pë</strong>r respektimin e obligimeve<br />
ligjore në dobi <strong>të</strong> mbrojtjes së mjedisit. Megjitha<strong>të</strong>, nga inspektimet e shumta nga Inspektorati<br />
dhe zyrtarët e MMPH dhe nga shqe<strong>të</strong>simet e shpeshta <strong>të</strong> banorëve lokalë dhe OJQ-ve, rezulton<br />
se qëllimi i synuar <strong>pë</strong>r një mjedis <strong>të</strong> kënaqshëm nuk ësh<strong>të</strong> arritur akoma.<br />
3.1. Ajri.<br />
Angazhimi periodik i Institutit nga Shkupi 15 <strong>pë</strong>r monitorim <strong>të</strong> mjedisit nuk <strong>pë</strong>rmbush kriterin<br />
e mirënjohur - instalim i sistemit vetanak <strong>të</strong> matjeve <strong>të</strong> emisioneve dhe cilësisë së mjedisit në<br />
<strong>pë</strong>rgjithësi. Ky ësh<strong>të</strong> kriter i <strong>pë</strong>rshkruar në ligjin <strong>pë</strong>r ajrin, ujin dhe menaxhim <strong>të</strong> mbeturinave,<br />
ndërsa fuqishëm ky kriter kërkohet nga Direktivat e BE <strong>pë</strong>r kapacitete metalurgjike, nga <strong>të</strong><br />
cilat priten ndikime <strong>të</strong> theksuara në mjedis (Direktiva 1999/30/EC, 2008/50/EC, 2004/107/<br />
EC). Më posh<strong>të</strong> ësh<strong>të</strong> prezantuar gjendja e emisioneve në Furrat rrotulluese, ku vazhdimisht<br />
lajmërohen tejkalime <strong>të</strong> standardeve sa i takon pluhurit dhe monoksidit <strong>të</strong> karbonit. Kur merret<br />
në konsidera<strong>të</strong> se në pluhurin e tillë procesor metalet e rënda janë <strong>të</strong> <strong>pë</strong>rhershme, a<strong>të</strong>herë<br />
nuk ësh<strong>të</strong> e vështirë <strong>të</strong> konstatohet rrezikshmëria e emisionit <strong>të</strong> pluhurit nga Ferronikeli.<br />
15 Raporte mujore, Tehnolab, Shkup, 2011.
140<br />
120<br />
100<br />
80<br />
60<br />
40<br />
20<br />
0<br />
Qershor ‘11 Korrik ‘11 Qershor ‘11 Korrik ‘11 Qershor ‘11 Korrik ‘11 Shtator ‘11<br />
Konc. mg/m³ Emis. kg/h Emis. kalku.<br />
G.Ngurta Stand. UA<br />
18000<br />
16000<br />
14000<br />
12000<br />
10000<br />
8000<br />
6000<br />
4000<br />
2000<br />
0<br />
Qershor<br />
‘11<br />
Korrik ‘11 Qershor<br />
‘11<br />
Korrik ‘11 Qershor<br />
‘11<br />
Konc. mg/m³ Emis. kg/h Emis. kalku.<br />
CO Stand. UA<br />
Korrik ‘11 Shtator ‘11<br />
Tejkalimet tek këto dy parametra janë te theksuara. Pluhuri i tejkalon rreth dyfish standartet<br />
kombëtare <strong>të</strong> lejuara, ndërsa monoksidi i karbonit edhe deri 10-fish! Kur emisionet e ndo<strong>të</strong>sve<br />
<strong>të</strong> ndryshëm janë <strong>të</strong> lar<strong>të</strong> dhe <strong>të</strong> <strong>pë</strong>rhershëm, a<strong>të</strong>herë edhe ndotja e ajrit në lokalitet <strong>pë</strong>rreth<br />
ësh<strong>të</strong> e theksuar. Instituti Hidrometerologjik ka bërë <strong>pë</strong>r disa muaj monitorimin e cilësisë së<br />
ajrit (stacioni mobil ësh<strong>të</strong> vendosur në oborrin e KK <strong>të</strong> Drenasit). Rezultatet e këtyre matjeve<br />
janë shqe<strong>të</strong>suese <strong>pë</strong>rsa i takon sasisë së pluhurit që emitohet në rrethinën e Ferronikelit.<br />
Janë inkurajuese kontraktimet e menaxhmentit <strong>të</strong> Ferronikelit <strong>pë</strong>r instalimin e sistemit <strong>të</strong>monitorimit<br />
kontinual, <strong>pë</strong>r çka MMPH kishte ngritur padi në gjykatat lokale e vendore <strong>pë</strong>r<br />
mosrespektim <strong>të</strong> legjislacionit në fuqi. Edhe <strong>pë</strong>r cilësinë e ajrit Ferronikeli ka instaluar dy<br />
pajisje që sadopak do <strong>të</strong> <strong>pë</strong>rcjellin nivelin e ndotjes që vjen nga ky kompleks metalurgjik.<br />
3.2 Uji.<br />
Ferronikeli bën një monitorim shumë modest <strong>të</strong> ujërave si<strong>pë</strong>rfaqësore në 7 pika dhe ujërave<br />
nëntokësore në 3 pika. Po t’i hidhet një sy tabelave me <strong>të</strong> cilat prezantohen rezultatet <strong>pë</strong>r<br />
cilësinë e ujërave, vërehet numri i parametrave tejet i vogël dhe shpesh<strong>të</strong>sia e papranueshme,<br />
një herë në muaj, <strong>pë</strong>r ujëra si<strong>pë</strong>rfaqësore dhe 4 herë në vit <strong>pë</strong>r ujëra nëntokësore. Ashtu si te<br />
monitorimi i ajrit, edhe te monitorimi i ujit nevojitet hartimi i planit <strong>të</strong> detajuar i monitorimit<br />
karshi <strong>pë</strong>rbërjes së ujërave shkarkuese apo emisioneve që shkarkohen nga kapacitetet<br />
prodhuese <strong>të</strong> Ferronikelit. Meqenëse nga Ferronikeli shkarkohen sasi <strong>të</strong> konsiderueshme <strong>të</strong><br />
ujërave që <strong>pë</strong>rdoren në proces apo ujëra sanitaro-higjenike, shtrohet nevoja e menaxhimit<br />
modern <strong>të</strong> cilësisë së ujërave, <strong>pë</strong>r <strong>të</strong> parandaluar ndotjen e ujërave si<strong>pë</strong>rfaqësore dhe nëntokësore.<br />
3.3 Mbeturinat industriale.<br />
Ferronikeli prodhon produktin unik <strong>të</strong> ashtuquajtur ingotat e ferronikelit (aliazh, legurë) duke<br />
gjeneruar dy lloje <strong>të</strong> mesprodukteve: skorien nga furra elektrike dhe skorien nga konvertori.<br />
Afërsisht, <strong>pë</strong>r prodhimin e 1 ton nikeli gjenerohen rreth 93 ton <strong>të</strong> skories së furrës elektrike<br />
dhe 6 ton <strong>të</strong> skories së konvertorit. Skoria nga furrat elektrike deponohet në depon e skories<br />
në Sukë, në afërsi <strong>të</strong> fabrikës, ndërsa skoria nga konvertori nuk hidhet askund, por e gjithë<br />
sasia rikthehet në procesin e prodhimit.<br />
37<br />
forum 2015<br />
MOZAIKMJEDISI
38<br />
Për depon e Sukës paraqiten vlerësime kontroverse. Zyrtarët e Ferronikelit deklarojnë se depoja<br />
po menaxhohet mirë, ndërsa raportet nga zyrtarët e MMPH (AMMK dhe Inspektorati mjedisor)<br />
vlerësojnë se kjo depo nuk menaxhohet sipas kritereve <strong>pë</strong>r kë<strong>të</strong> lloj depoje. Në fakt, në<br />
kë<strong>të</strong> depo edhe më tutje komuna e Drenasit deponon që nga viti 2001 mbeturinat urbane në<br />
vend që këto t’i dergojë në deponë regjionale në Mirash (KEK). Mbetet që pas <strong>pë</strong>rgjigjes nga<br />
MMPH <strong>pë</strong>r Pëlqimin mjedisor <strong>pë</strong>r kë<strong>të</strong> depo dhe liçensës <strong>pë</strong>r administrim <strong>të</strong> mbeturinave industriale,<br />
situata do <strong>pë</strong>rmirësohet në favor <strong>të</strong> menaxhimit më <strong>të</strong> mirë <strong>të</strong> kësaj depoje. Ashtu siç<br />
ësh<strong>të</strong> menaxhuar kjo depo deri tani, ku mbetjet urbane mbulohen me mbetje <strong>të</strong> skories, ndërsa<br />
mbulimi i mbetjeve <strong>të</strong> skories nuk mbulohet me subtrat dheu <strong>pë</strong>r parandalim <strong>të</strong> ndotjes së ajrit<br />
<strong>të</strong> rrethinës, paraqet një pikë <strong>të</strong> nxeh<strong>të</strong> mjedisore me rreziqe <strong>të</strong> theksuara.<br />
Sasia e skories : në vitin 2009 ishte 637.376 ton ndersa në vitin 2010-787.649 ton. Këto janë<br />
sasi mjaft <strong>të</strong> mëdha që kërkojnë menaxhim adekuat <strong>të</strong> tyre.<br />
4. KONKLUZIONET<br />
Ndotja e mjedisit nga Ferronikeli mbetet edhe më tutje temë e shpesh<strong>të</strong> e diskutimeve në <strong>të</strong><br />
gjitha nivelet institucionale, si në nivelin qendror, lokal, <strong>pë</strong>rfshirë këtu edhe shqe<strong>të</strong>simet e<br />
banorëve lokalë, e shoqërisë civile, etj.<br />
Lirisht mund <strong>të</strong> thuhet se Ferronikeli ka bërë disa hapa drejt respektimit <strong>të</strong> kritereve mjedisore<br />
që dalin nga legjislacioni kombëtar dhe ai ndërkombëtar, por akoma vërehen mangësi<br />
<strong>të</strong> theksuara, <strong>të</strong> cilat kërkojnë angazhime <strong>të</strong> shtuara <strong>pë</strong>r <strong>të</strong> krijuar kushte më <strong>të</strong> mira teknikoteknologjike<br />
që do <strong>të</strong> siguronin një mjedis më <strong>të</strong> kënaqshëm.<br />
Akoma nuk ekziston një sistem i besueshëm i monitorimit <strong>të</strong> mjedisit, i cili argumenton me<br />
<strong>të</strong> dhëna <strong>pë</strong>r emisionet dhe cilësinë e mjedisit dhe që do <strong>të</strong> eliminonte dilemat <strong>pë</strong>r nivelin e<br />
ndotjes së ajrit, ujit, tokës dhe do <strong>të</strong> ndihmonte <strong>pë</strong>r menaxhimin e suksesshëm <strong>të</strong> mbeturinave<br />
industriale. Të dhënat që deri tani prezentohen nga Ferronikeli nuk ofrojnë dëshmi <strong>të</strong><br />
mjaftueshme <strong>pë</strong>r gjendjen e vërte<strong>të</strong> <strong>të</strong> mjedisit. Shpesh gjykohet në bazë <strong>të</strong> asaj çka shihet<br />
me sy, vështirësive që paraqiten te njerëzit në frymëmarrje apo mbështetur në <strong>të</strong> dhënat jo <strong>të</strong><br />
plota, jo sistematike dhe jo standarde. Ferronikeli si operator ekonomik me mundësi ndotjeje<br />
<strong>të</strong> theksuar <strong>të</strong> mjedisit ësh<strong>të</strong> i obliguar që <strong>të</strong> instalojë sistem kontinual <strong>të</strong> emisioneve në ajër,<br />
monitorimin e cilësisë së ajrit në ha<strong>pë</strong>sirën <strong>pë</strong>rreth fabrikës, monitorimin adekuat <strong>të</strong> cilësisë<br />
së ujërave si<strong>pë</strong>rfaqësore e nëntokësore, ujërave industriale, monitorimin e cilësisë së tokës,<br />
zhurmën, dhe monitorimin e mbeturinave. Ve<strong>të</strong>m një sistem monitorimi i mirëfill<strong>të</strong> ofron<br />
vlerësim <strong>të</strong> qar<strong>të</strong> <strong>të</strong> gjendjes së mjedisit dhe vlerësimin e efikasitetit <strong>të</strong> teknikave që <strong>pë</strong>rdoren<br />
<strong>pë</strong>r mbrojtje <strong>të</strong> mjedisit.<br />
y MMPH <strong>të</strong> mbajë korrespondencë dhe kontakte <strong>të</strong> drejt<strong>pë</strong>rdrejta me menaxhmentin<br />
e Ferronikelit dhe KK <strong>të</strong> Drenasit me qëllim <strong>të</strong> <strong>pë</strong>rmirësimit <strong>të</strong> situa<strong>të</strong>s mjedisore<br />
dhetrajtimin si operator me gatishmëri pozitive <strong>pë</strong>r investime <strong>të</strong> mëtejshme.<br />
y Respektimi i ligjeve mjedisore dhe ligjeve që ndërlidhen me çështjet mjedisore (mjedisi,<br />
uji, ajri, mbeturinat, zhurma, kimikatet, mbrojtja nga rrezatimi, natyra, planifikimi<br />
ha<strong>pë</strong>sinor, etj.) dhe Udhëzimeve Administrative që kanë derivuar nga ligjet në fjalë.<br />
y Disiplinë teknologjike <strong>të</strong> vazhdueshme në çfarëdo kapaciteti <strong>të</strong> prodhimit.<br />
y MMPH dhe KPMM <strong>pë</strong>rmes Inspektorateve respektive <strong>të</strong> ushtrojnë kontrolle <strong>të</strong>
<strong>pë</strong>rhershme <strong>pë</strong>r zhvillimet në Ferronikel.<br />
y Shqyrtimi i Programeve dhe iniciativave <strong>pë</strong>r ngritje <strong>të</strong> menaxhimit <strong>të</strong> integruar<br />
<strong>të</strong> mjedisit - Përshpejtimi i aplikimit <strong>të</strong> ligjit per IPPC (Kontrolli dhe parandalimi i<br />
integruar i ndotjes).<br />
y Definimi i kerkesave dhe vënia e afateve <strong>pë</strong>r realizimin e veprimeve.<br />
y Bërja me dije se në rast <strong>të</strong> mosrespektimit <strong>të</strong> kërkesave <strong>të</strong> definuara nga MMPH, do <strong>të</strong><br />
inicohen procedura <strong>të</strong> tjera gjyqësore deri te revokimi i Pëlqimeve mjedisore.<br />
y Kërkesat dhe veprimet e MMPH duhet <strong>të</strong> jenë te harmonizuara edhe me KPMM,<br />
kuvendin komunal dhe palët e tjera <strong>të</strong> interesuara.<br />
5. Tryeza e Rrumbullakët per Ferronikelin, Drenas, 30. 11. 2011<br />
Tryeza e tre<strong>të</strong> e radhës e projektit “Forum 2015 – Mjedisi” dedikuar kompanisë Ferronikeli<br />
rreth zbatueshmërisë së standardeve <strong>të</strong> mjedisit në procesin e prodhimtarisë pas privatizimit<br />
<strong>të</strong> kësaj ndërmjarrjeje, u mbajt më da<strong>të</strong>n 30 nëntor 2011 në Drenas. Pjesëmarrës <strong>të</strong> ndryshëm<br />
në tryezë <strong>pë</strong>rfaqësonin institucionet e qeverisjes qendrore, qeverisjes komunale, operatorët<br />
dhe shoqëria civile. Agjenda u <strong>pë</strong>rshëndet nga fjalimet e <strong>të</strong> pranishmëve, siç ishin: Kryetari i<br />
Komunës së Drenasit, z. Nexhat Demaku, Kryetari i Komisionit Parlamentar <strong>pë</strong>r mjedis, z. Nait<br />
Hasani, depute<strong>të</strong> <strong>të</strong> tjerë, <strong>pë</strong>rfaqësues <strong>të</strong> huaj dhe vendorë nga kompania New co FerroNikeli si<br />
dhe <strong>pë</strong>rfaqësues <strong>të</strong> komunitetit lokal. Në kë<strong>të</strong> tryezë munguan <strong>pë</strong>rfaqësues <strong>të</strong> lar<strong>të</strong> <strong>të</strong> MMPH,<br />
duke u <strong>pë</strong>rfaqësuar nga një zyrtar i Agjensisë së Mbrojtjes së Mjedisit <strong>të</strong> <strong>Kosovës</strong>.<br />
Fillimisht <strong>pë</strong>r <strong>të</strong> pranishmin u shfaq një dokumentar televiziv i <strong>pë</strong>rgatitur nga RTK. Përmbajtja<br />
e dokumentarit dhe <strong>pë</strong>rzgjedhja e <strong>të</strong> intervistuarve ishte shumë interesante. Por kur<br />
RTK kishte kërkuar intervistim direkt me <strong>pë</strong>rgjegjës <strong>të</strong> kompanisë, kjo ishte kundërshtuar<br />
nga menxhamenti duke u ofruar një version <strong>të</strong> <strong>pë</strong>rgatitur nga një Kompani e kontraktuar nga<br />
Ferronikeli. Megjitha<strong>të</strong>, ajo që u prezantua në tryezëngjalli shqe<strong>të</strong>sime <strong>pë</strong>r nivelin e lar<strong>të</strong> <strong>të</strong><br />
ndotjes nga Ferronikeli. Ishin rrënqethëse rrëfimet e banorëve lokalë <strong>pë</strong>r ndotjen nga Ferninikeli,<br />
<strong>të</strong> cilin e hasin di<strong>të</strong> e na<strong>të</strong>. Edhe pasqyrimet nga institucionet shënde<strong>të</strong>sore argumentonin<br />
ankesat e qytetarëve.<br />
Gja<strong>të</strong> tryezës u diskutua jo ve<strong>të</strong>m rëndësia e zbatueshmërisë së ligjeve <strong>pë</strong>rka<strong>të</strong>se <strong>pë</strong>r mbrojtjen<br />
e mjedisit, por edhe rëndësia e koordinimit më <strong>të</strong> mirë <strong>të</strong> institucioneve <strong>pë</strong>rgjegjëse <strong>pë</strong>r<br />
zbatim sa më efektiv. Përfaqësuesit e Komunës së Drenasit u shprehën <strong>të</strong> kënaqur që ka pasur<br />
interesim <strong>të</strong> investitorëve në kë<strong>të</strong> anë duke ndihmuar në zhvillimin ekonomik jo ve<strong>të</strong>m <strong>të</strong> komunës<br />
por edhe <strong>të</strong> gjithë shtetit <strong>të</strong> <strong>Kosovës</strong>, dhe njëkohësisht shprehën brengën e tyre që ka<br />
mungesë <strong>të</strong> vullnetit nga ana e operatorëve deri më tash <strong>pë</strong>r t’ju <strong>pë</strong>rmbajtur ligjeve <strong>pë</strong>r mbrojtjen<br />
dhe <strong>pë</strong>rmirësimin e gjendjes së mjedisit. Ata poashtu theksuan nevojën që kompani<strong>të</strong><br />
<strong>të</strong> obligohen me ligj <strong>pë</strong>r <strong>të</strong> <strong>pë</strong>rmbushur obligimet e tyre ndaj qeverisë së <strong>Kosovës</strong>, në veçanti<br />
ndaj banorëve <strong>të</strong> zonës.<br />
Komisioni parlamentar vuri në pah ekzis<strong>të</strong>ncën e ligjeve <strong>pë</strong>r mjedis, rreth 42 sosh, mirëpo<br />
problem akut mbetet zbatueshmëria e tyre. Gjithashtu kritika pati në drejtim <strong>të</strong> Ministrisë së<br />
Mjedisit (MMPH) <strong>pë</strong>r mosmarrjen e masave ndaj operatorëve në rast kur ësh<strong>të</strong> bërë shkelje e<br />
normave <strong>të</strong> lejuara <strong>pë</strong>r ndotje <strong>të</strong> mjedisit. Gjithashtu sipas depute<strong>të</strong>ve, MMPH duhet <strong>të</strong> krijojë<br />
inspektoriat <strong>të</strong> <strong>pë</strong>rhershëm <strong>pë</strong>r mbikqyrjen jo ve<strong>të</strong>m <strong>pë</strong>r Ferronikelin, por edhe <strong>pë</strong>r operatorët<br />
e tjerë <strong>të</strong> mëdhenj si Sharrcem, Trepça, KEK-u, etj. Përfaqësuesit e Ferronikelit u shpre-<br />
39<br />
forum 2015<br />
MOZAIKMJEDISI
40<br />
hën <strong>të</strong> gatshëm <strong>të</strong> bashkëpunojnë me <strong>të</strong> gjithë aktorët dhe <strong>të</strong> ndajnë informata rreth emitimit<br />
<strong>të</strong> CO2 në mjedis, si dhe rreth cilësisë së mbeturinave që hidhen në lumin Drenica.<br />
Tryeza pati një rëndësi <strong>të</strong> veçan<strong>të</strong>, sepse me anë <strong>të</strong> projektit u arrit që <strong>të</strong> bashkohen <strong>të</strong> gjithë<br />
aktorët relevan<strong>të</strong> në tryezë, <strong>të</strong> diskutojnë dhe <strong>të</strong> shkëmbejnë informata se çfarë mund <strong>të</strong> bëhet<br />
me <strong>pë</strong>rpjekjen e <strong>të</strong> gjithëve, <strong>pë</strong>r <strong>të</strong> <strong>pë</strong>rmirësuar gjendjen mjedisore dhe <strong>pë</strong>r <strong>të</strong> zgjidhur problemet<br />
me <strong>të</strong> cilat po ballafaqohen banorët lokalë.<br />
Foto 1. Situata e ndotjes së ajrit nga Ferronikeli - emisione <strong>të</strong> larta.<br />
Foto 2. Ndotje më e vogël nga Ferronikeli.
Foto 3. Ndotje e shpesh<strong>të</strong> nga Ferronikeli.<br />
41<br />
forum 2015<br />
MOZAIKMJEDISI
43<br />
forum 2015<br />
MOZAIKMJEDISI