Marzena Warnke - Zespół Szkół

Marzena Warnke 

Słownictwo kaszubskie w praktyce szkolnej 

Lipnica 2007

Spis treści 

Wstęp str. 1 

Rozdział I 

1. Gochy jako podregion Kaszub str. 7 

2. Wiadomości ogólne str. 7 

3. Krótka historia powstania wsi Lipnica str. 9 

4. Ogólna charakterystyka gminy Lipnica. str. 11 

Rozdział II 

Słowniki kaszubskie str. 16 

1. Aleksander Labuda „Słowniczek kaszubski” str. 17 

2. Jan Trepczyk „Słownik polskokaszubski” str. 18 

Rozdział III 

Słownictwo kaszubskie w praktyce szkolnej str. 19 

Zakończenie str. 109 

Bibliografia str. 111

Wstęp 

Rodzimy język to najbardziej wyrazisty znak odmienności i tożsamości 

Kaszubów. Czy obecnie kaszubszczyzna spychana jest na margines i wchodzi w 

fazę zmierzchu? Spory odłam społeczności kaszubskiej, w tym inteligenckiej 

twierdzi, iż rodzimy język zachowuje się już tylko w mowie dziadków, a 

niedługo nie będzie po nim nawet „pamiętci ni spiéwë”. 

Nie mogę się z tym zgodzić. Kaszuby są najbardziej wyrazistą kulturowo 

cząstką Pomorza. Kaszuby to nie tylko piękne krajobrazy, specyficzna tradycja, 

dramatyczne losy i przeżycia naszych przodków, codzienna, skrzętna 

zapobiegliwość i pracowitość, ale także bogaty i zróżnicowany język, który jest 

podwaliną bytu kaszubskiego. Można porównać wartość kaszubszczyzny do 

skrzyni posażnej, wypełnionej po brzegi przedziwnymi klejnotami i starociami, 

rodem z dawnych epok, ale przydatnymi i dzisiaj. Co ważniejsze, cały ten zbiór 

językowych oryginalnych rozmaitości stanowi nieodłączną cząstkę duszy 

zbiorowej Kaszubów. Według Herdera: 

„Narody mają swoją duszę i prawdziwą moralną jedność, która czyni je tym, 

kim są. Jedność ta wypowiada się przede wszystkim w języku”. 1 

Tę prawdę podkreśla „Słownik gwar kaszubskich na tle kultury ludowej” ks. 

Bernarda Sychty, we wstępie którego czytamy: 

„Jeśli zachowa on (język) trwałą wartość, to nie dla sposobu opracowania, lecz 

dlatego, że jest obrazem żywej codziennej mowy, będącej wiernym odbiciem 

oblicza kulturowego ludu, który się nią posługuje”. 2 

2

Dlatego też w mojej pracy chciałam utrwalić to, co stanowi, że Kaszubi są 

najbardziej zwartą grupą etniczną na Pomorzu, a mianowicie kaszubską mowę. 

Tematyka ta jest mi bardzo bliska, gdyż mieszkam na Kaszubach, a dokładnie w 

południowej ich części zwanej „Gochami”. 

„Kaszëbskö mowa je słodkô w gębie” – mówią Kaszubi, gdyż jest to ich 

mowa i mowa pradziadków, zatem mowy tej nie tylko się nie wstydzą, lecz z 

całą pieczołowitością ją pielęgnują. Szczególnym wyrazem tego faktu jest 

bogata twórczość literacka, dla której – poza swoistym folklorem – tworzywem 

podstawowym jest kaszubska mowa. 3 

Obecnie mamy do czynienia z renesansem regionalizmu, określanym jako 

„przebudzenie etniczne”, „powrotem do korzeni”, czy „zakorzenieniem w małej 

ojczyźnie”. Rodowodu terminu region szukać należy w łacińskim słowie regio, 

w znaczeniu: okolica, kraina, powiat. Z pojęciem regionu łączy się zjawisko 

społeczne, które określa się mianem regionalizmu. Regionalizm jest ruchem 

społecznym charakteryzującym się dążeniem do zachowania i kultywowania 

własności kulturowych, specyficznych dla danego regionu kraju. Odwołuje się 

do więzi łączących człowieka z najbliższą okolicą – krainą – „małą Ojczyzną”. 

Regionalizm spełnia między innymi następujące funkcje: 

- społeczne – kształtowanie i umacnianie więzi z zamieszkiwanym regionem 

oraz poczucie wspólnoty regionalnej, wyzwalanie aktywności społecznej, 

społeczno gospodarcze ożywienie narodu dzięki wykorzystywaniu 

tkwiących w nim wartości materialnych i niematerialnych; 

- kulturalne – ocalanie i ochrona ginących elementów kultury ludowej danego 

regionu; 

3

- wychowawcze – rozbudzanie zainteresowań problematyką historii, 

współczesności, perspektyw rozwojowych regionu, uwrażliwienie na piękno i 

specyfikacje regionalnej kultury przyrody, krajobrazu, kształtowanie i 

rozwijanie uczuć przywiązania i umiłowania rodzinnych stron. 4 

Tak jak ptak, który opuszcza własne gniazdo, zatacza zrazu małe kręgi, tak i my 

powinniśmy wpierw poznać i zrozumieć swą małą Ojczyznę – najbliższe nam 

okolice. By potem jak ptak przelecieć dalej i dalej, aby móc poznać i zrozumieć 

swoją Ojczyznę i świat. 5 Właśnie kilkadziesiąt lat wędrówek ks. B.Sychty z 

notatnikiem w ręku oraz poczucie niedosytu z lektury kaszubskich opracowań i 

słowników przyczyniły się do podjęcia przez Sychtę pracy nad słownikiem. We 

wstępie do pierwszego tomu kaszubskiego słownika niemal poetycko 

wspominał: 

„Jeździłem od parafii do parafii, gdzie znów chata, stodoła, pole i las razem z 

jeziorem, do którego doszło jeszcze morze, otwierały mi drogę do 

zaczarowanego królestwa słów”. 6 

B.Sychta, jeden z najwspanialszych synów ziemi kaszubskiej, rozkochany w 

mowie rodzimej, wystawił monumentalny pomnik w postaci największego i 

najwspanialszego w historii słownika – „Słownika gwar kaszubskich na tle 

kultury ludowej” (7 tomów, 19671976). 

Dziś potwierdzają naukowe autorytety, że słownik B.Sychty jest najlepszym 

naukowym słownikiem gwarowym nie tylko kaszubskim, ale w ogóle 

słowiańskim. Jest to bowiem, dzięki wzbogaceniu haseł o różnorodną 

frazeologię, fragmenty tekstów, pieśni ludowych, zagadki, anegdoty (łącznie 25 

tys. haseł) encyklopedia kultury ludowej. 

4

Celem mojej pracy było stworzenie słowniczka kaszubskiego dla uczniów 

szkół podstawowych. 

Do najpoważniejszych prac z zakresu słownictwa kaszubskiego zaliczamy 

również: 

1. Aleksander Labuda: „Słowniczek kaszubski”, Warszawa 1960 

2. Jan Trepczyk: „Słownik polskokaszubski”, Gdańsk 1994. 

Z tych właśnie dzieł wybrałam słownictwo należace do podstawowego 

zasobu językowego ucznia, dotyczące podstawowych, życiowych spraw. Pragnę 

nadmienić, iż w Szkole Podstawowej w Lipnicy, w której pracuję słowniki te są 

mało dostępne dla ogółu. 

W bibliotece szkolnej znajduje się tylko „Słowniczek kaszubski” Aleksandra 

Labudy. 

Praca składa się z trzech rozdziałów. W pierwszym rozdziale podjęłam próbę 

scharakteryzowania regionu, który zamieszkuję. Drugi rozdział poświęciłam 

twórcom dzieł kaszubskich: A.Labudzie i J.Trepczykowi, a także pokrótce 

opisałam ich dzieła – słowniki kaszubskie. Natomiast trzeci rozdział stanowi 

zasadniczą część pracy – słownik. 

Mam nadzieję, że zebrane słownictwo okaże się pomocne zarówno uczniom, jak 

i nauczycielom. 

Również nowy program nauczania, jak sądzę, powinien wpłynąć pozytywnie na 

rozwój wszelkich form edukacji regionalnej. W projekcie „Podstawy 

programowej kształcenia ogólnego” z dnia 21.X.1998 r. Sporo miejsca poświęca 

się treściom programowym dotyczącym edukacji środowiskowej, która zajmuje 

się dzieckiem na tle rodziny, własnej miejscowości i regionu, kraju i świata. Już 

w nauczaniu początkowym mamy stwarzać warunki do „wrastania w kulturę 

rodzinną i regionalną i odnajdywania w niej źródeł wartości osobistych”. 

5

W zakresie edukacji polonistycznej głównym celem jest kształtowanie 

emocjonalnego stosunku do kultury i języka jako wartości narodowej, 

regionalnej i osobistej. 

Treści regionalne znajdują się również w edukacji muzycznej, plastycznej, a 

nawet kultury fizycznej. 

Wielkie pole do twórczej pracy mają również nauczyciele historii, wiedzy o 

społeczeństwie, geografii, biologii, a przede wszystkim wychowawcy. Bo kto 

wie, czy nie najważniejszym elementem w pracy dydaktycznowychowawczej 

nie jest osobisty stosunek nauczyciela do najbliższego otoczenia, własnych 

korzeni. 

Im więcej uczucia wobec małej Ojczyzny, tym większa gwarancja rozbudzenia 

zainteresowania regionem wśród uczniów. 

6

Rozdział I 

Gochy jako podregion Kaszub 

1. Wiadomości ogólne 

Gochy to nazwa kaszubskiego skrawka leżącego w południowo 

zachodniej części województwa pomorskiego. Dziś obszar ten obejmuje pięć 

parafii: Borzyszkowy, Brzeźno Szlacheckie, Borowy Młyn, Zapceń i niedawno 

Lipnicę. 

Nie wiadomo, kiedy po raz pierwszy użyto w literaturze bądź 

dokumentach historycznych nazwy Gochy. Do końca nie została rozstrzygnięta 

jej etymologia. Nazwa ta może pochodzić od słowa „gochë” – pustkowia, 

nieużytki wolne, które dominują na Gochach: 

„Jeden zając potrzebuje tu tysiąc 

morgów, a jeszcze musi kraść”. 

Może też pochodzić od utożsamienia Gocha z człowiekiem wysokiego wzrostu, 

drągalem. 7 

O potrzebie tworzenia odmiennych nazw dla poszczególnych grup 

ludności kaszubskiej decydowały niewątpliwie różnice gwarowe. Tyle ich 

niemal, ile wiosek. Zasadnicza linia podziału przebiega tu miedzy północą i 

południem, między „Fejnkaszëbami” a „Grobkaszëbami”. Ale również w 

obrębie tych dwóch ugrupowań pełno, jak widać, pomniejszonych podziałów. Na 

przykład od strony północnowsschodniej, a więc z obszaru zwanego 

7

geograficznie Zaborami, zowią Goch Krëbanami. Ale ani Gochy, ani Krebany 

nie chcą się przyznawać do ludności Konarzyn i najbliższej jej okolicy: tu 

znajdziemy wysepkę Kabuków. 

A znów mieszkańców skrawka ziemi między Konarzynami i Swornegacami zwą 

Gochy – Grubami. Łatwo się w tym wszystkim pogubić, tym bardziej, że 

niektóre ze starych nazw odchodzą lub już odeszły w zapomnienie wobec wciąż 

postępującej integracji całych Kaszub. 

Jak w ludowym wierszyku: 

Czy on Bëlôk, Rebôk 

Fejnkaszëba, 

Czy on Korczôk, Łyczôk, 

Grëbkaszëba 

Czy on Lesôk, Drobol, Goch 

Rychtyk Poloch on je doch. 8 

Cechą kaszubszczyzny, całej kultury, najbardziej utrudniającą jej poznanie 

przybyszowi z innych stron Polski jest bardzo odrębny dialekt. 

Dla Gochów „gôszec”, czyli mówić w miejscowej gwarze, to „mówić 

prawdziwie po kaszubsku”. Gochy bowiem to „najprawdziwsze Kaszuby”. 9 

Miejsce, w którym się człowiek urodził, spędził część albo całe życie. 

To ziemia naszych przodków, z którą związek emocjonalny przekazali komuś 

ojcowie. 

8

2. Krótka historia powstania wsi Lipnica 

Na 38 km szosy chojnickobytowskiej, leży stara wieś szlachecka 

Lipienice, dziś zwana Lipnica. Wieś ta była w zaraniu dziejów, wraz z 

Ostrowiem, własnością jednego dziedzica, który zamieszkiwał ponoć wysepkę, 

znajdującą się w jeziorze Trzebielsko. Ten to dziedzic miał dwóch synów, z 

których jednemu dał Ostrowite, zaś drugiemu Lipnicę. Oczywiście 

dokumentalnego potwierdzenia nie ma, lecz badanie dziejów tych dwóch wsi, 

każe przypuszczać, że istotnie tak być musiało, skoro jasnem jest, iż obszary 

dawnej wsi Ostrowite, wchodziły daleko w głąb ziem należących do dzisiejszej 

Lipnicy. Po wtóre, słupy wodne, do dziś dnia widoczne w jeziorze Trzebielsko 

rzekomo nosiły most, łączący Ostrów z brzegiem jeziora. Na miejscach 

dzisiejszego Ostrowitego i Lipnicy, osadził wspomniany dziedzic, jak i później 

jego synowie, swoich sługów, którzy stanowili pierwszych mieszkańców 

wymienionych miejscowości. Tym sposobem powstały zaczątki dawnych 

wiosek, a dopiero „właściwe” założenie nastąpiło później, dzięki przywilejom 

udzielonym przez różnych suwerenów wysłużonym i odznaczonym rycerzom 

szlachcicom. 

Obszar wioski Lipnica wynosi ogółem trzydzieści włók. Nazwa tej wsi 

wywodzi się od LIP, które tworzą oazę, w większej mierze zaścielały istotnie 

obszar dzisiejszej gminy Lipnica, jak również częściowo spotkać było je można 

na wzniesieniu brzegów jeziora Głęboczka i Lipionek. Pierwszy przywilej na tę 

wieś udzielił wielki mistrz krzyżacki Wynryk de Knippenrod w 1366 r., 

pierwotnemu dziedzicowi Henrykowi a Tabach, zwierzchnikowi, czyli staroście 

człuchowskiemu, a król polski Zygmunt I w roku 1526 potwierdził go. Zatem 

Lipnica jest gniazdem tych rodzin, które z przytoczonego przywileju wynikają, a 

więc: Otthów, Krzymików czyli Pupków, Wnuków, Krayków, Pychów, 

9

Pażątków, Żaków, Suchych, Jantów Lipińskich, a nadto Rymonów Lipińskich, 

którzy tu dopiero w 1526 roku się osiedlili. Od roku 1776 dziedzicem Lipnicy 

był Stanisław Pażątka Lipiński, protoplasta zmarłego w naszych czasach śp. 

Teofila Pażątki Lipińkiego, pierwszego wójta obwodu Lipnica, po odzyskaniu 

niepodległości Polski. 10 

10

3. Ogólna charakterystyka gminy Lipnica. 

Gmina Lipnica usytuowana jest w południowozachodniej części 

województwa pomorskiego. 

Gmina graniczy: 

od wschodu z gminą Brusy 

od południa z gminą Konarzyny i Chojnice 

od zachodu z gminami Miastko, Koczała, Przechlewo 

od północy z gminami Tuchomie, Bytów, Studzienice 

Dokładne położenie gminy Lipnica określają współrzędne geograficzne: 

na północy 54 o 08 szerokości geograficznej północnej 

na południu 53 o 52 szerokości geograficznej północnej 

na zachodzie 17 o 11 długości geograficznej wschodniej 

na wschodzie 17 o 33 długości geograficznej wschodniej 

Omawiany teren zajmuje południową część powiatu bytowskiego. Gmina 

Lipnica znajduje się na obszarze podprowincji Pojezierzy 

Południowiobałtyckich, w obrębie dwóch makroregionów: Pojezierza 

Zachodniopomorskiego i Pojezierza Południowopomorskiego. Gmina swoim 

zasięgiem obejmuje południową część mezoregionu Pojezierza Bytowskiego 

oraz północny fragment Równiny Charzykowskiej. 11 

Obszar gminy Lipnica zajmuje powierzchnię 30 957 ha w tym: 

użytki rolne – 11 491 ha 

lasy – 15 725 ha 

jeziora – 3 500 ha 

Gminę zamieszkuje około 4 996 osób. Z ogólnej liczby mieszkańców gminy 

Lipnica: 

a) 48,8 % ze źródeł pozarolniczych 

b) 51,2 % mieszkańców utrzymuje się z rolnictwa 12 

11

Na terenie gminy Lipnica znajduje się 58 miejscowości, Brzeźno Szlacheckie, 

Borzyszkowy, Lipnica to serce Gochów, czyli NASZA MAŁA OJCZYZNA. 

Wieś Lipnica leży na 54 o długości geograficznej wschodniej i na 17 o 25 

szerokości geograficznej północnej. Lipnicę zamieszkuje rdzenna ludność 

należąca do grupy etnicznej Kaszub. Do obecnych czasów zachował się język i 

kultura kaszubska. Gwara Lipnicy wchodzi skład dialektu zaborskiego. Ulega 

ona procesowi i wielu wyrazów uznawanych za gwarowe, rodzime, ma w 

rzeczywistości niemieckie pochodzenie. Mieszkańcy posługują się w codziennej 

mowie, także urzędowej, językiem kaszubskim, początkowo na pewno 

całkowicie niezrozumiałym dla przybysza. Przebywanie wśród tubylców pozwoli 

jednak dość szybko pokonać barierę językową i początkową nieufność 

kierowaną przez prawie wszystkich Kaszubów w stosunku do obcych. 

Oto kilka przykładów kaszubskiej gwary, którą posługuje się ludność Lipnicy: 

gospodarz gbur 

pokój izba 

skrzynia kasta 

pieniądze detki 

kłamca łgarz 

dom mieszkalny budink 

Trzeba znać swój język, to język naszych dziadków i rodziców. Każdy kto 

mieszka na Kaszubach powinien znać kaszubski. Dodam, że każdy nauczyciel 

pracujący w szkole na Kaszubach powinien dobrze znać język kaszubski. W 

Szkole Podstawowej w Lipnicy wszyscy nauczyciele mają pozytywny stosunek 

do kultury kaszubskiej, a to choćby ze względu na to, że większość jest 

Kaszubami. W szkole uczą dzieci poezji i prozy kaszubskiej, także i haftu 

kaszubskiego. Szkoda, że pan Zbigniew Studziński pochodzący z Wiela, odszedł 

już na emeryturę, bo prowadził kółko kaszubskie, na którym uczył języka 

12

kaszubskiego. Co roku w Brzeźnie Szlacheckim odbywa się gminny przegląd 

twórczości kaszubskiej. Biorą w niej udział uczniowie szkół podstawowych 

gminy Lipnica. Na przeglądzie tym dzieci recytują i śpiewają utwory 

kaszubskie. 

W 1987 r. powstał zespół wokalnoinstrumentalny „Gochy”. Zespołem kieruje 

nauczycielka Agnieszka Cyra. Oprócz pieśni kaszubskich włączyli włączyli 

pieśni religijne i polskie. Występami uświetniają uroczystości środowiskowe 

świeckie i kościelne na terenie gminy Lipnica, a także poza nią. Zespół we 

własnym zakresie przygotował stroje harmonizujące z otaczającą nas przyrodą. 

Dominuje w nich kolor zielony, niebieski i żółty, ponieważ w pobliżu Lipnicy 

znajduje się mnóstwo lasów, łąk, jezior oraz zbóż. Nieodłącznym składnikiem 

stroju jest piękny haft. Hafty kaszubskie wykonywane są na lnianym płótnie, a w 

niektórych wsiach na czarnych tkaninach fabrycznych. Do najczęściej 

spotykanych motywów należą kwiaty tulipana, wkomponowane w inne motywy 

roślinne w układzie symetrycznym. 

W hafcie dominuje 7 barw: 

granatowy 

modry (to obfitość jezior i rzek na Kaszubach) 

niebieski ( oznacza niebo jaśniejące ) 

zielony ( oznacza leśne przestrzenie ) 

żółty ( piaszczystą kaszubską glebę ) 

czerwony ( krew przelaną za Kaszuby ) 

czarny ( pamięć niemieckiej niewoli ) 

13

Mieszkańcy regionu są głęboko wierzącymi i praktykującymi katolikami, 

co uwidacznia się w ilości mieszkańców uczestniczących czynnie we mszach 

świętych, powszednich i niedzielnych. 

Szkoły tego regionu były jedynymi w województwie słupskim, w których 

mieszkańcy nie pozwolili zdjąć krzyży, wiszących na ścianach klas lub 

korytarzach. Liturgia w kościele w języku kaszubskim odbywa się przy pewnych 

okazjach podczas mszy św. poświęconych rodowym rodzinom, np. państwa 

Borzyszkowskich, państwa Świątek Brzezińskich. Nie żyjący już ksiądz 

proboszcz z naszej poprzedniej parafii Borzyszkowy i budowniczy kościoła w 

Lipnicy dziekan Kazimierz Reapke czynił to bardzo oryginalnie. 

Jego czyny idą za nim, a dzięki nim żyje w naszej pamięci. Ludzie jeszcze 

dziś powtarzają słowa: „Był takim ludzkim księdzem, z każdym znalazł wspólny 

język. Był jednym z nas. Najlepszym.” W kościele pod wezwaniem Najświętszej 

Maryi Panny w Lipnicy można podziwiać tablicę ufundowaną przez 

mieszkańców wsi na pamiątkę współtwórcy parafii. 

Wspaniałą okazją do poznawania naszych stron są wycieczki turystyczne 

piesze i rowerowe. Wycieczki to ciekawy sposób na pogłębienie więzi 

uczuciowych z małą ojczyzną, rozbudzenie zainteresowań tradycją, 

współczesnością i przyszłością. 

Propagatorami zdrowego trybu życia są nauczyciele Alina i Tomasz Drzazgowie 

założyciele Szkolnego Koła PTSM. Ostatnio i ja dołączyłam w szeregi tego 

koła. Organizujemy rajdy rowerowe „Szlakiem drewnianych kościołów”. 

Młodzież zapoznała się już ze szczególnymi i wyjątkowymi kościołami w 

Borzyszkowach, Brzeźnie Szlacheckim i Leśnie. 

14

Kościoły te, to unikalne przykłady dawnego drewnianego (zrębowego i 

szkieletowego) budownictwa sakralnego na Pomorzu Gdańskim; zestawione z 

trzech zasadniczych członów: dzwonnicy, nawy i prezbiterium. Na kościołach 

tych występują pokrycia dachowe najpopularniejsze dla tego wieku gonty 

dachowe. 13 

W Leśnie dzieci podziwiały też zabytki przyrody i cmentarzysko kurhanowe na 

pamiątkę po Gotach zamieszkujących te tereny na początku naszej ery. 

Członkowie koła co jakiś czas biorą też udział w pieszych wędrówkach na 

orientację, organizowanych przez gazetę „Głos Pomorza”. 

Podróże rowerowe i piesze licznymi piaszczystymi drogami Gochów 

pozostawiają niezatarte wspomnienia. 

Cieszy zamieszkiwanie na pięknej ziemi kaszubskiej : 

Kaszubi uważają się za Polaków. Polska jest ich wielką, a Kaszuby małą 

Ojczyzną: 

„Nie ma Kaszeb bez Polonii, 

A bez Kaszeb Polści.” 

/ Derdowski / 

15

Rozdział II 

Słowniki kaszubskie 

„ ... byłoby dla historyków rzeczą wielce pożyteczną, gdyby jakiś 

polski językoznawca zechciał wszystkie wsie kaszubskie objechać, 

pozbierać stare wyrazy i wydać dialektyczny słownik kaszubski.” 

/ Mrongowiusz / 

Język kaszubski zajmuje miejsce pośrednie między polskim, a połabskim, 

z tym że dzisiejszą mowę Kaszubów większość uczonych uważa za narzecze 

polskie, ze szczątkami wymarłych Pomorzan. 14 Dzisiejsi Kaszubi są więc 

niedobitkami plemienia Pomorzan. Rola gwary kaszubskiej jest tutaj 

niepowtarzalna, mowa, język to rzeczy najbardziej wartościowe dla samych 

Kaszubów. Decyduje to o ich kaszubskiej tożsamości. Wiemy, że językowe 

dziedzictwo jest zwierciadłem duszy kaszubskiej. 15 Ów nacechowany pietyzmem 

stosunek do rodzinnego słowa krzewili poeci i działacze kaszubscy, m. in. 

wspomniany już F.Ceynowa, a także Hieronim Derdowski, a wcześniej Szymon 

Krofey, czy Michał Pontanus (Mostnik). 

Obecnie język kaszubski dysponuje stosunkowo bogatą literaturą, a także 

opracowaniami językowymi, w tym zwłaszcza słownikowymi. Żaden 

wyróżniający się specyficznymi właściwościami obszar językowy nie mógłby 

wytworzyć języka literackiego i trwałby ciągle na poziomie gwarowym, gdyby 

jego przedstawiciele nie mieli ku temu warunków, względnie nie podjęliby w 

ogóle prac nad jego ukształtowaniem. 16 

16

1. Aleksander Labuda jest autorem „Słowniczka kaszubskiego” (1960), 

składającego się z części polskokaszubskiej i kaszubskopolskiej. Jest to owoc 

wieloletniego trudu nauczyciela Kaszuby, który borykając się w codziennej 

pracy z nie zawsze dlań zrozumiałą polszczyzną literacką powiększał 

systematycznie swoją prywatną kartotekę dyferencyjnego słownika kaszubsko 

polskiego. Słownik Labudy jest bowiem w zasadzie słownikiem dyferencyjnym, 

tj. uwzględnia jedynie słownictwo kaszubskie różne od polskiego, a pomija takie 

wypadki, gdy mowa polska i kaszubska, abstrahując od różnic w wymowie, są 

ze sobą identyczne. 17 Większość wyrazów zawartych w słowniku zaczerpnął 

autor wprost z ust dzieci w wieku szkolnym. 

Jedną z ciekawszych cech słownika jest wielkie bogactwo nie spotykanych w 

innych słownikach zdrobniałych form rzeczownikowych, przymiotnikowych, 

czasownikowych, używanych w zwrotach do dziecka, czyniąc z niego źródło 

poznania żywych procesów słowotwórczych w kaszubszczyźnie. 

Zróżnicowanie dialektalne Kaszub jest znaczne, dlatego by oszczędzić 

czytelnikowi dodatkowych trudności, pominięte zostały drobniejsze i mniej 

ważne odmianki dialektalne. Podane formy przekazują więc fonetykę kaszubską 

w dużym uproszczeniu. 18 

Słowniczek ten ma przede wszystkim służyć dzieciom do celów 

praktycznych w ich nauce w szkole. Służyć ma też nauczycielom. Nauczyciel 

pracujący na Kaszubach, a nie znający w dostateczniej mierze mowy swych 

wychowanków, nie może w pełni zrealizować postulatów wychowania i 

nauczania. 19 

17

2. Kontynuację pracy zapoczątkowanej przez Aleksandra Labudę 

„Słowniczkiem kaszubskim” stanowi dwutomowy „Słownik polskokaszubski” 

(1994) Jana Trepczyka. 

Pisownię słownika oparł autor na współczesnej pisowni kaszubskiej, 

opracowanej przez E.Brezę i J.Tredera. Słownik zawiera około 60 tys. haseł 

nadto podhaseł, związków wyrazowych i frazeologizmów z zakresu ogólnego 

słownictwa polskiego, a w tym m. in. nazwy ludzi oraz nazwy geograficzne 

(zwłaszcza kontynentów, państw, krain geograficznych), nazwy mieszkańców 

państw, regionów i miast też lokalnych wraz z pochodnymi przymiotnikami. 20 

We wstępie słownika czytamy: 

„Starałem się w nim zawrzeć znaną mi i dostępną w źródłach leksykę kaszubską 

tak, by służyć mogła wszystkim tym, którzy pragną próbować swoich sił i 

umiejętności na polu kaszubskiej prozy i poezji” 21 

Ale słownik ten ma też służyć wszystkim czytelnikom kaszubskich tekstów, 

szczególnie kaszubskiej literatury pięknej: liryki, epiki i dramatu. Zauważyć tu 

warto, iż zainteresowanych kulturą i piśmiennictwem kaszubskim wciąż 

przybywa wśród samych Kaszubów, jak i wśród ich sympatyków, a rośnie też 

grono piszących po kaszubsku. 22 

Coraz wyraźniej zaznacza się świadoma decyzja afirmacji kaszubsksiej 

przynależności etnicznej. Pierwszorzędne znaczenie nadaje się językowi 

kaszubskiemu, o który należy się przede wszystkim troszczyć. 

18

Rozdział III 

Aleksander Labuda 

„Język, który traci swą podstawową funkcję 

narzędzia komunikacjí między ludźmi jest martwy.” 

Skróty i znaki użyte w słowniku 

l. m. – liczba mnoga 

m – rodzaj męski 

n – rodzaj nijaki 

/ zasłyszane / 

Słowniczek kaszubski 

pogardl. – w znaczeniu pogardliwym 

zob. – zobacz 

ż – rodzaj żeński 

A 

achtny – szanowny 

ajac – głaskać 

apart – osobno 

apartny – odrębny, odosobniony 

auac – boleć 

19

Ą 

ągrest; krezbula, krezbuüla – agrest 

ąker, ączer – kotwica 

B 

baczóna (m) – gbur, (zob. gbuür) 

baczónowati – gburowaty 

badéra (m), badérka (ż) – badacz 

badérowac – badać 

bal (m), bala (ż); puüczk – piłka 

balika – wanna 

ban (m), bana (ż); cug, cuch – kolej 

banowi – kolejarz 

baraszkuewac; werglowac – figlować 

bardwica; bardówka – brodawka 

barłozëc – śmiecić 

barłóg – śmiecie; stara słoma zdarta z dachu 

baszka – szyszka 

batüg; kanczük; kuerbacz – bicz 

bączec – mruczeć 

bączola, bączöla – mruk 

bestri – pstry 

20

estro – pstro 

bëc – być 

bëka, bëcëskue, bëcëszcze – gęś (pogardl.), (zob. pila) 

bëka; hok, hök; hoczka, höczka motyka 

bëlniec – doskonalić 

bédowac – licytować; proponować; częstować 

białka – kobieta, żona 

bic; bufsac, buüfsac, bufsowac; repac; repetowac – bić 

biej! – idź 

bieżk – goniec 

biéda – ćma 

biotczi, biötczi (ż l. m.) – zapasy, zmagania 

biotkuewac są, biötkuewac są – zmagać się 

blaszok, blaszök – garnek blaszany 

blat – płyta kuchenna 

blewiózka; szlejfka – tasiemka; wstążka 

bliza, blëza – latarnia morska 

blón – chmura, obłok 

blosnóc, blösnóc – zerknąć 

bol, böl – gruba deska 

bołdzëna, böłdzëna – łuna 

bołdzo, böłdzö – żywioł 

Bołt, Böłt – Bałtyk 

bołtowi, böłtowi – bałtycki 

bot, böt (m) – łódź 

21

ómk – cukiernik 

bók – owad 

bracyna, bracyn; brat – brat 

bratk, bracyszk – zakonnik 

bremza, bromza – harmonijka ustna 

brëdac – brodzić 

brëkuewac – potrzebować 

brëzlowac; wałowac – falować 

brifka – listonosz 

brika – bryczka 

briza – lekki wiatr 

briźdźec; guetowac; warzëc – gotować, wrzeć 

brót – bochenek 

brutka, brütka; naueżenio, naueżeniö (ż) – narzeczona 

brzod, brzöd – owoc 

brzëmiél, brzmiél, pszmiél – trzmiel 

brzótwic – roić 

bucha, buücha – duma 

buczka, buüczka – świnia 

budla, buüdla; sklonka – butelka 

buglrowac, buügrowac – kołotać, stukać 

buksë, buükse – spodnie; majtki; kalesony 

bulwa, buülwa – ziemniak 

bulwiskue, buülwiskue, bulwiszcze –pole po ziemniakach 

buszny, buüszny – dumny 

22

utwio, buütwio, buütwiö; mursz, muürsz (m) – pleśń 

buzer, buüzer – łobuz 

buejac są; strachuewac są – bać się 

buekadny; zbierny – obfity 

buerénk, knop, knöp – chłopiec 

buerowiczi (n) – krzewinka borówek 

C 

całki, całczi; całowny – całkowity 

camer (m) – kłoda 

cążki, czążki, czążczi – ciężki 

cechunk, cechuü – rysunek 

cemnica – ciemność 

cemżo, cemżö (ż) – ponurość 

cenio, ceniö (ż) – cień 

ceplëzna – ciepło, upał 

cëcac – ssać 

cëzy, cëdzy – obcy, cudzy 

cëzynka, cëzónka – cudzoziemka 

cëzyńc – cudzoziemiec 

céchuewac – rysować; kreślić 

chaja; szor – huragan, nawałnica 

charłąznik – złodziejaszek 

23

chcëwi – chciwy 

chcëwueta – łakomstwo 

chełpic są – pragnąć, pożądać 

chëba – podstęp 

chëcz – chata, wnętrze domu 

chëczewi; domacy, domocy, domöcy – domowy 

chërzec – chorować (o zwierzętach) 

chitrëla, chitrzela – człowiek chytry 

chlabot, chabuet; gadajt; trzepuet – gaduła 

chlastac; szmergac – rzucać 

chlechac; skączec – narzekać 

chójka; chuejna – sosna 

chrëbac; gnebuelëc – chrupać 

chrëbuelëc – skrobać 

chochac – pluć 

chrzept; krzept – grzbiet 

chutczi, chuütczi; chudzy, chuüdzy – prędzej 

chuüdzy – prędzej 

chuemuerë – zakamarki, zakątki 

chuerzec – chorować (o ludziach) 

chuewa – zwierzęta domowe 

chuewac – hodować 

chwalba – przechwałka 

chwierac, kwierac – powracać do zdrowia 

cknóc – węszyć 

24

cógnóc, cygnóc; szszorcowac – ciągnąć 

cóżki, cóżczi; kleszcze, klészcze – obcęgi 

czap; czapuet (m); koł, köł – błoto, brud 

czedë, kedë – kiedy 

czedëjinód – kiedy indziej 

czej, kej – gdy 

czernidło; tint – atrament 

czerowac – kierować 

czeszéń; tasza – kieszeń 

czëc – słyszeć 

czëp – wierzchołek 

czëprëna; kłesz – czupryna 

cziczer – lornetka 

czikrowac – patrzeć uważnie, przypatrywać się 

czołn, czöłn – czółno 

czopk, czöpk; kapele; kłobuk – kapelusz 

czód – okres 

czuerdac; trąptac; treńdac – deptać, traktować 

D 

damic – milczeć 

dana – choinka 

darënk – podarunek, upominek 

deka – koc 

25

dekel, deczel; wiekue (n) – przykrywka 

derë – gruźlica 

dëcht; prawie – właśnie (zob. wnetka) 

dëchtowny; uebcysły – szczelny 

dërny; parchati – szorstki 

dëtk (m) – pieniądz, dziesięciogroszówka 

dil (m) – deska 

dil – koper (zob. kueper) 

dłużo, dłüżö – długość 

dobëc; pueradzëc – zwyciężyć 

doch; kue; szóc – przecież 

docógac so, docëgac so – przypuzczać 

doka, döka – mgła 

dokoz, doköz – dowód 

domok, domök; naszińc – swój, swojak 

donód – dotąd 

dońc, dunc, düńc – dojść 

doskacëc; doskrzéc, dożgrzéc – dokuczyć 

douedzëzna – dyskusja 

dozerac – doglądać 

dozuac są – przekonać się 

dóm (m) – sień, przedsionek (zob. chëcz) 

driżnic; sydrowac –wiercić 

driżnik; syder – świder 

dróbka – odrobina 

26

dudle; fidle; skrzëpice, skrzëpczi – skrzypce 

düc – tuzin 

düka – dźwignia 

düna; uüszos – wydma 

dwiérze, dwiérczi – drzwi 

dychawica – astma 

dzëki, dzëczi, dzëwi – dziki 

dzëki, dzëczi grzib – grzyb trujący 

dzéwka – służąca 

dzyrzki, dzyrzczi; welech – śmiały, dziarski 

dżeżka, krütop – doniczka 

E 

eltka, heltka – dzika jabłoń 

eżlë, żlë jeżeli 

F 

falt (m); guba, guüba – fałda 

fana – chorągiew 

feflot (m), feflotka (ż) – człowiek, który mówi niezrozumiale 

feflotac – mówić niezrozumiale 

27

fizyńter – badacz; dowódca; wizytator 

flaster – bruk 

fledra – strzęp 

flëk; skrow, skröw – łata 

flekuewac – łatać 

fófka – dowcip 

fófuela (m) – samolub; samochwał 

frańtówka; chueranka – piosenka ludowa 

ful, fuül – pełno 

G 

gadac, godac, gödac – mówić 

gapa; warna – wrona 

garolina – firanka 

gąba – usta 

gąstwa – gąszcz 

gbur, gbuür – rolnik, chłop (zob. baczóna) 

gleń – kromka chleba 

glonka – klosz 

gnebac – szczypać 

gnebuelëc; chrëbac – chrupać 

guëdrowac – drwić 

guërdzec – kaprysić 

gón (m) – gonitwa 

28

góra; prząter; uüstrzecha – strych 

górz – gniew 

graczac; madrowac – bazgrać, gryzmolić 

grądzo, grądzö (ż) – ciężar, obciążenie 

greńt; czis – żwir 

grëbuecëzna – mowa północnokaszubska 

grëbuelec; gadac z grëba – mówić północną kaszubszczyzną 

grop, gröp, gropa, gröpa – garnek 

grónk, zbón – dzban; urna 

grónkue; krüta – bukiet 

gród – łąka 

grząpa, grzëpa – pagórek 

gutorzec są, guütarzec są – bawić się 

guedë (l. mn.); gwiozdka, gwiözdka – gwiazdka, Boże Narodzenie 

guednik – grudzień 

guełka – niedojrzały owoc 

guerzëc; mierzëc – gniewać się 

guewor, guewör, guewuer – gwar 

gwës – na pewno 

gwësno – pewnie, zapewnie 

H 

29

halac – przynieść 

hawsec, hawsyc – obcas 

hebzyda, uebzyda – szałas, szopa; garaż 

hëcowac – rozpalać, rozżarzyć 

hëczka (m); syska (ż) – koń 

héne – tam; hen 

héue; sa; tü – tu, tutaj 

puej héue! puej sa! – przyjedź tu! 

holowac, hölowac – rozlegać się (o głosie) 

hopsorz, hopsörz (m), hopsorka, hopsörka (ż) – skoczek 

howińga, höwińga – zatoka 

höpen; open; uetemkli – otwarty 

J 

jachcorz, jachcörz, jachtarz, jachtörz (m), jachtorka (ż) – myśliwy 

jachta – polowanie 

jachtowac; jaguewac – polować 

jachuetac – targać, szargać 

jaguedzëczi, jaguedowiczi (n) – krzewinka czarnych jagód 

jakuo – na przykład 

Jastrë (l. mn.); Wielganoc, Wielgönoc – Wielkanoc 

jawerno – rzeczywiście 

jawerny – rzeczywisty 

jądrzny – dzielny, obfity 

30

jąkorka, jąkuerka – uraza 

jeleżność; leżność – okazja 

jesorë; szczeżli – ości 

jédny – jadalny 

jie – iść 

jigra – gra 

jimią; miano – imię 

jiuszi – inny 

jitro; witro – jutro 

jiwer – kłopot; żal 

jiwerny – identyczny 

jizba – pokój, izba 

jo, në – tak 

jüńe – potwór, smok 

K 

kabot, kaböt – kaftan, bluza 

kachla – kafel 

kam (m) – skała, kamień 

karno – stado 

karaszkuewac – pędzić, wyganiać 

karta – pocztówka 

kastka – piórnik, (zob. piornik) 

kawaler; naueżeni (m) – narzeczony 

31

kawel – działka, kawałek ziemi 

klapa – plotka 

klapac – plotkować 

klaputnica, klapuütnica – plotkarka 

klaputnik, klapuütnik – plotkarz 

klatë (l. m.) – kudły 

kląpa; knaga – krowa 

klemcowac – lutować; drutować 

klóc; klic; zarzec – zakląć 

klüyac; czapac; muerusac, muerësac; trzepac; zabuetac – brudzić 

knëpel – patyk 

knópa – guz 

kofer – walizka 

koleraba – klarepa 

kóli, küli – ile 

kóńc, kuńc, kuüńc – koniec 

kót (m) – kopyto 

kóbk –kłębek 

kósk, kósyszk; perzną, perzinko; zdebło, zdebkue, zdebłüszkue – trochę 

krelka; perka; pulka, puülka – ziemniak w łupinie 

krëczew; palëca, palëc –laska 

krëjamnosc – tajemnica 

krëpë (ż. l. mn.) – kasza 

krëszka – grusza 

kroj, kröj – skraj 

32

krosnią, krösnią – krasnoludek 

króm; skład, skłöd – sklep (zob. sklep) 

kruszka, krüszka – krowa 

krzesytka; sztrajcholcka, sztrchuelcka; szwefelka – zapałka 

krzëkwa – zawierucha 

kuch, kuüch – ciasto 

kufel, kuüel – garnek kamienny 

kugla, kuügla – kula 

kula, kuüla – grób; dół; piwnica w ziemi 

kumka, kuümka; taska – filiżanka 

kupisz, kuüpisz (m) – kupno, zakup 

kur, kuür; kuron, kuüron – kogut 

kurp, kuürp – stary but 

kurzatwa; kurzawa, kuürzawa – zmieć 

kurzëc, kuürzëc – palić tytoń 

kusk, kuüsk – pocałunek 

kuszk, kuüszk – ciastko 

kuedra; szotora, szötora – szmata 

kueleowac; ruksowac, ruksac; sztërac – szturchać 

kuelibac, kuelebac – kołysać 

kuelibka – kołyska 

kueło, kuele – rower 

kuełocz, kuełöcz – bułka 

kuemuda, kuemuüda – zachmurzenie 

kuepe; rzma – kopiec 

33

kueper – miedź 

kueseerzëc są – rozrastać się; jeżyć się 

kuüstrzëc – zbroić 

L 

lata ; łata – listwa 

le – ale, lecz 

le, leno – tylko 

ledac – znosić, tolerować 

ledałi – znośny; mile widziany 

legan; zgniloch, zgnilus – leń 

leganowati; zgnili – leniwy 

lenic – kleić 

letki, letczi – lekki 

lëbi – wiotki; wątły; luby 

lëpa – warga 

lice (n); skarń, skarnia – policzek 

lińcuch, lincüch – łańcuch 

liwk – kamizelka 

loli, löli (n) – na dwór, na dworze 

lókuewac są – radzić sobie, dawać sobie radę 

Ł 

łachueta, uübëtnosc; uübëtk (m) – przyjemność 

łachuetno; uübëtno – przyjemnie 

34

łanisz – przestępca; włamywacz, nicpoń 

łamiszowati – występny 

łapsnóc chwycić 

łasëca, uesëca – osa 

łaszczewi – łagodny 

łądżi – giętki 

łąk – łuk 

łeż, łża, łga – kłamstwo 

łëczk – szczypiorek 

łësëna – czoło 

łëzgac – łuskać 

łgac; stożëc – kłamać 

łiskawica; mołnia, mołnio, mołniö, miłmica – błyskawica 

łóno – naręcze 

M 

machtny – potężny 

manic – łudzić 

marachuewac są – męczyć się 

marzebiónka – stokrotka 

matosnëc – kręcić, oszukiwać 

matoszek – krętacz 

memka; nenka – mamusia 

merkac; mëkcëc so – przypominać sobie 

morkuewac – zapamiętać sobie 

35

mëga – komar 

mërk; guerzëcel – złośnik 

mëri – marny 

mést; wierą – prawdopodobnie 

miałezi, miałki; sëpny – sypki 

miazdra – cera; wygląd 

miątki, miątczi; mitki, mitczi – miękki 

miątkue, mitkue – miękko 

midzë, miedzë; mindzë, miądzë – między 

miech – wór 

mielnica; młënica; młin, mlin; młun – młyn 

miesódz, miesóc – księżyc 

mieszk – portmonetka 

miónka – wyścig 

mir; zgueda – pokój 

mol, möl, muel; rüm, rëm – miejsce 

mol, muel – gospodarstwo rolne 

moltech, möltech – uczta przyjęcie 

muca, muüca, mucka – czapka 

mujkac, muüjkac; smukac, smuükac – głaskać 

muknóc, muüknóc – pisnąć 

musz, muüsz – konieczność, mus 

mueknóc są – pocić się 

muerusny, muerësny; nikewny; zobuetny – brudny 

36

N 

nabëc są – znużyć się 

nacéchuewac – narysować, nakreślić 

nadżëbac – naginać 

na krütą – na kokardę 

nalazłi – znaleziony 

nalezc są – urodzić się 

nalënac; zalecac są – być natrętnym, narzucać się 

namalastny – natarczywy 

namiana (ż), namienieni (n) – przeznaczenie 

na miónki, na miónczi – na wyścigi 

naprocëm; naprocëmku, naprocëmkuü – naprzeciw 

na przëtrofk, na przëtröfk – na wypadek 

na pueszëku, na pueszëkuü – w pogotowiu 

na rąbë – odwrót 

naskwierac – nalegać 

naszëkuewac – naprawiać; sporządzić 

na sztëką – na przekór 

neba, neblódka (ż), nablód (m) – przylądek 

nen, na, no – ów, owa, owo 

néga; uestatk; zbiég – reszta, pozostałość 

nicht – nikt 

nichto – niektóry 

nichtos – człowiek nieznany 

nielüsny – niechlujny 

37

nieprzesadzony; zauestóny, zauestany – niepromowany 

nieszëk – nieumiejętność; nieprzyzwoitość 

niewëwstidny – bezczelny 

niewidro – niepogoda 

nigle – zanim 

nikewno – brudno 

nikwa – brud 

niszczota (m) – niszczyciel 

niweczny – znikomy, mało znaczący 

niżawa – nizina 

noc; norda – północ 

nocny; nordowi – północny 

nogawica; stréfla – pończocha 

nokueli, nökueli (n) – zakręt 

noparti, nöparti – uparty 

noremny, nöremny – krnąbrny 

nosëdła – nosze 

noskwar, nöskwar, noskwiar, nöskwiar – kaprys 

notej – wówczas, wtenczas 

notejszi – ówczesny 

nórt, nurt; nórcëk, nurcëk – kąt 

nudla – makaron 

O 

oma; omama; starka – babcia 

opa; opapa; stark – dziadek 

38

Ö 

ört – sposób 

P 

padalc – legendarny gad 

paderączëna; zelëskuc – chwast 

panewka – patelnia 

papla – topola 

para – oddech 

parchuewati – parszywy 

parłączëc – kojarzyć 

paróbk – służący; młodzieniec 

parpac, parparc – paproć 

part – część, dział 

parządnia, parządnio, parządniö – pastwisko 

pasturz; skuetarz, skuetörz – pasterz 

pażąc, pażëc (ż), pażąca, pażëca – trawnik, murawa 

pażew, pażwina – łupina, łuska 

pączk – pączek 

penka – ćwiek, gwóźdź 

pezglac – plątać 

pich – pył 

piesniok, piesniök – śpiewak 

39

piestrzeń – pierścionek 

piła – tartak (zob. żoga) 

pióro – resor 

pipa – fajka 

pitkac – pić 

plachc – plama 

plaskati – płaski 

plata – płyta 

platizer – żelazko 

platowac – prasować 

plestac – ględzić, pleść 

plëga (ż) – stara rękawica 

plëta – kałuża 

plëtnica – sadzawka 

plëzgawica – szaruga 

plińc – naleśnik 

pluzg, plëzg – deszcz ze śniegiem 

plużëc, plüżëc – dogadzać, sprzyjać; służyć zdrowiu 

płoc – pleć chwasty 

płochta, płöchta; puedrzëtnica – prześcieradło 

płotnik – żywopłot 

poch, pöch (m) – powonienie 

pocorë (l. mn.), pöcorë – kręgosłup 

polëk, pölëk – kołek, palik 

połni, pöłni – obiad 

40

połniowi, pöłniowi; züdowi – południowy 

porka, pörka – bliźnięta 

półbrat – kuzyn; brat przyrodni 

półdëtk – pięciogroszówka 

pón; wasta – pan 

pószew – powłoka 

póta – łapa 

pöchnióczka (ż); zopoch, zöpöch – zapach 

prachorz, prachörz; proszócy – żebrak 

prawie; dëcht – właśnie (zob. wnetka) 

prawne (n) – proces 

priz (m) – cena 

priza; klüza; sadza, sodzo, södzö – więzienie 

proc – pruć 

procëm, procëmku, procëmkuü – przeciw, przeciwko 

procëmnik – przeciwnik 

przecóżka, prucyżka – przeprowadzka 

przegrizac; dzegwic, zegwie – przeżuwać 

przejinaczëc – zmienić 

przekuretowny, przekuüretowny – przekorny, dowcipny 

przeńc – przejść 

przesadzëc – promować 

przesłëchac są – puścić mimo uszu 

przesodzka, przesödzka – promocja 

przestąpk – występek 

41

przeszëkuewac – przestawić 

przezdrzec – przejrzeć 

przezëbłi; przeznobieni – przeziębiony 

przezëbnieni (n); przeznobieni (n) – przeziębienie 

przezérny – przejrzysty 

przëbaczac; wdarzac – przypominać 

przëkąsny – zgryźliwy 

przënącëc są – przyzwyczaić się 

przënąta; nowart, nöwart; puenąta – przyzwyczajenie, nawyk 

przëpasowac – przyłapać 

przëstrojec; puecwierdzëc – potwierdzić 

przëtrofk, przëtröfk – wypadek, zdarzenie 

przëzdzec są – przyjrzeć się 

przid, przidowk, przidöwk – dodatek 

przitki, przitczi – stromy 

przitkue – stromo 

przodë, przodzy – na przedzie 

przódë – wpierw, na początku 

puczac, puüczac – rzucać piłkę 

pupa, puüpa – lalka 

pupka, puüpka; zdrzik, zdrzejk – źrenica 

purcel, puürcel – pączek (z ciasta) 

purgac, puürgac – ślizgać się na butach 

purgówka, puürgówka – ślizgawka 

pustczi, puüstczi (ż l.mn.), pustkuewi (n l. p.) – domy za wsią 

42

pue! puej! – chodź 

puebita – bójka 

puechcëwic są – skusić się 

puecwierdzëc; przëstojec – potwierdzić 

puecy; puetcëwi – poczciwy 

puecztówka – znaczek pocztowy (zob. karta) 

puedpierka; sztëca – podpora 

puedpołnik, puedpöłnik – drugie śniadanie 

puedrzëtnica; płochta, płöchta – prześcieradło 

pueguerzëc są – pogniewać się 

puejimani (n) – niewola 

puejimańe – niewolnik 

puejuga, puejiga – swoboda 

puekozk, pueközk – pokaz, wystawa 

puekrzesëc – orzeźwić 

puelëca – półka 

puemalinku, puemalinkuü – pomału 

puemiana – wieść, pogłoska 

puemión; chuechło (n) – echo 

puemstwa – wybryk 

pueproch – drobny śnieg 

puerénk; wzénik – wschód 

puesadłowi (n) – posiadłość 

puesowa – sufit 

puespiewac są – śpieszyć się 

43

puestąpny – następny 

pueszedło (n) choroba zaraźliwa 

puetcëwi; puecy – poczciwy 

puewadzëc są – pokłócić się, poróżnić się 

puewitrze; zawitro – pojutrze 

puezdzëc są – spóźnić się 

puezymk – wiosna 

R 

rakuewac – ciężko pracować 

rądi – żwawy 

rądo – ochoczo, chętnie 

rechuewac – liczyć 

rejnorz, rejnörz – urwis 

rejnowac – harcować, dokazywać 

remią – ramię 

reno – rano 

repieca – łach 

rëbaczëc – łowić ryby 

rëbitwa – połów ryb 

rëc – kopać łopatą 

rékuewac – hałasować 

rińcel – koziołek (przewrót, fikołek) 

riwka – tarka 

44

iwuewac – trzeć na tarce 

roczba, röczba – zaproszenie 

roczëc, röczëc – prosić 

roczëzna – rocznica 

ropa – para wodna 

ropic – parować 

ropny – parny 

rozesta; rozpart – rozłąka 

rozestac – rozłączyć 

roztrzepac – rozmazać 

rówienik – rówieśnik 

rób – szew 

ruchno, rüchno – szata; ubranie 

ruczk . Stołeczek 

ruks – szturchaniec 

ruksowac, ruksac; kuekuewac; sztërac – szturchać 

ruta, rüta – szyba 

rümio, rümiö, rëmiö (ż) – obszar 

rüsz – ruchliwy; czerstwy 

S 

salata, salöta – sałata 

sapka; szuëpa; szuëra – katar 

sągac, sygac, sëgac – sięgać 

45

scóc, scyc; zetnóc – ściąć 

sec – kosić 

sedłowi (n) – siedziba 

semikuewac – radzić 

serzałi; fuchtny, fuüchtny – wilgotny 

serzchel (ż), serzchla – sierść 

serzo, serzö; fuchtnosc, fuüchtnosc – wilgoć 

sëlac – słać 

sëti – tłusty 

sjątowinka, sjątojanka – porzeczka 

sjodk, sjödk – świadek 

skomżec; skrómie – skąpić 

skarń (ż), skarnia (ż); słëch (m) – skroń 

skączec – narzekać; płakać 

sklëniec – lśnić 

skło – szklanka 

skrątny – obrotny 

skueczk – konik polny 

skuerno – skoro (szybko); skoro (gdy) 

slodë, slödë – w tyle 

smard – swąd 

smerlëc – kuchcić; gotować 

smérnóc – uderzyć 

smiot – zaspa 

smörlëc, smuerlëc, szmurowac – smażyć 

46

smrok – zmierzch 

snicy (n) – sen, śnienie 

snodkue, snödkue – płytko 

snożi, snözi – śliczny 

sodzewi, södzewi – więzień 

sodzka, södzka – stawka 

spaszënk – zawód, rozczarowanie 

spaszowac; zanarowac – zawieść, nie dopisać 

spich (m) – zbocze 

spik – sen, spanie 

spódnik – halka 

sprawiac, sprowiac, spröwiac – załatwiać 

sprzëti, sprzëtë – niedaleko, opodal 

starszi – rodzice 

statk – naczynie 

stągli; scąti – skrzepły 

stążëna – skrzep 

stebło – źdźbło 

stegna – ścieżka 

stolëm – olbrzym 

stółk – krzesło 

strëch – dziad, żebrak 

stroszk, ströszk – strach 

strzébro – srebro 

strzébrzny – srebrny 

47

strzoda – środa 

strzód, westrzód, westrzódka – wśród 

stür – ropa, materia w ranie (zob. ropa) 

szargac – drzeć, tarmosić 

szątolëc są; wichlac są – kręcić się, wiercić 

szątoperz, szątopierz – nietoperz 

szeląga – komenda 

szelin – woźny 

szelina – woźna 

szelóg – komendat 

szelóżka – komendantka 

szeruet, szereuet – zgrzyt 

szëk – umiejętność; przyzwoitość; sens 

szérzo, szérzö, szerzawa – szerokość 

szkalinga – obelga; besztanie 

szkólna, szkólno, szkólnö – nauczycielka 

szkólny – nauczyciel 

szlabizna – sylaba 

szlabizowac – sylabizować 

szlach – ślad, trop 

szlachueta – podobieństwo; wizerunek; pomnik 

szlachuewac – tropić; być podobnym 

szlaga – słota 

szlapka – śliniaczek 

szlëczwia; szrëca – łyżwa 

48

szlig – rózga 

szlips – krawat 

szlora – pantofel domowy 

szłóm – hełm 

szmaka – smak 

szmołt, szmöłt – smalec 

szuepuerzëc – szukać; grzebać 

szuerga – interes 

szorc – fartuch 

szorcowac – wlec; ciągnąc; tańczyć 

szos (m) – piętro 

szpiek (m) – słonina 

szpigel, szpidżel; zdrzadło – lustro 

szpilka – agrafka 

szrëca, szlëczwia – łyżwa 

szréj – ukośnie 

szriwa – śruba 

sztąpac – tłuc (np. ziemniaki) 

sztąpocz, sztąpöcz; trąpk – tłuczek 

sztëma – ton; struna 

sztepdeka – kołdra 

sztepówka – igła do cerowania 

sztepuewac – cerować 

szterk; sztót – chwila 

sztëca, puedpierka – podpora 

49

sztëmuewac – zgadzać się 

sztrąpel – badyl 

sztrich – kreska 

sztrichac – przekreślać 

sztród; zberg – brzeg 

sztudéra (m) – student 

sztudérka – studentka 

sztudérowac – studiować 

szum, szüm – piana 

szür – szczur 

T 

tacëc są – ukrywać się; tułać się; czaić się 

tatk, tatülk – tatuś 

tąga – tęcza 

tąguewi – tęczowy 

tcza, tczo, tczö – cześć 

tejsej – od czasu do czasu 

teklowac – barykadować, zagradzać 

tłëst (m), tłesté (n) – tłuszcz 

toczk – kret 

toczka – zasuwka 

tónc, tuńc, tünc – taniec 

trafuünk – przypadek 

50

trapë – schody 

trechtel – lejek 

trekac są – czołgać się; włóczyć 

trekter – traktor 

trëma; zark – trumna 

trëpa – próchno 

trëpiec – próchnieć 

trus, trüs – królik 

trüca, trücö – winda 

trzosk, trzösk – hałas 

tuta, tüta – torebka papierowa 

türa – turysta 

türzec; wanożec – wędrować 

U 

uskrzéc, uüskrzéc, uskwrzéc – postawić na swoim, uprzeć się 

uskwierac, uüskwierac – błagać, prosić 

U 

uebarchniałi szalony 

uebarcniec – oszaleć 

uebdac są – zrezygnować, uspokoić się 

51

uebeńda – obwód, rejon 

uebguedzëc są – umówić się 

uebleczni (n) – ubranie 

ueblekac – ubierać 

uebmëslny – przezorny 

ueboczëc, ueböczëc – rozważyć 

uebrëszony – opryskliwy 

uebszcządzac – oszczędzać 

uebszczódny – oszczędny 

uebucé, uebuücé – obuwie 

ueb wieczórk – wieczorem 

uebzëbnóc – ochłonąć 

uebżorgac – postarać się 

uecëcëc są; uedecknóc – ocknąć się 

uecëgac są – ociągać się 

uechlorz, uechlörz – oszust 

ueczapany, ueczapóny; uekalony – zabłocony 

ueddząkuewani, ueddzëkuewani – pożegnanie 

uedkazac – przekazać wiadomość 

uednód – odtąd 

uedpasowac – odczekać 

uedpuejący, uedpuejicy (n) – wyzwolenie 

uedrap – wyzyskiwacz 

uedrzëna – zdarta skóra 

uegodka, uegödka – obrona słowna 

52

uekue – oko 

uekuema – obok 

uelér (m); ueródz (ż) – fatyga 

uemena – złuda, majak 

uemanta (ż) – moment 

uepasowac – uważać 

ueprzestac – zaprzestać 

uepuecyszkum – cicho 

uepuerajic – oporządzić 

ue puerénk – rankiem 

uernica – orne pole 

ueskączałi – płaczliwy 

uest – oset 

uestrzega – ostrożność 

uestrzósc są, uetrzisc są – oburzyć się 

ueznobic – ochłodzić; zaziębić 

ueżniwinë – dożynki 

uübëtk (m) – spokój; cierpliwość, przyjemność 

uücek – ucieczka 

uüceszno – wesoło, zabawnie 

uüceszny – wesoły 

uüczali – uczony 

uüczba – nauka; nauka zawodu 

uüczebnia, uüczebnio, uüczebniö – uczelnia 

uüdba – postanowienie 

53

uüdbac – postanowić 

uüdostac – zjednać 

uüdóny, uüdany – oskarżony 

uüdöwajk – donosiciel 

uükładny – zdolny 

uükozka, uüközka – zjawa 

uümëkcëc so – ubzdurzyć sobie 

uümëslec – omyślić, uplanować 

uümiarti; zmiarti – chudy 

uüńc – ujść 

uüpartélc – uparciuch 

uüpitoszec – zabić 

uürëchlëc – uprzedzić 

uürma – gromada, tłum 

uürzas – lęk, strach 

uürząsnóc są – przestraszyć się 

uüscé – ujście 

uüszëkuewac – urządzić; uporządkować 

uütarknóc – ugrzęznąć 

uüzdrzec – zobaczyć 

uüzerac – upatrywać 

uüżarti – pijany 

54

W 

wachuewac – pilnować 

wał (m), wała (ż) – fala 

wanoga (m) – tułacz 

wanożnik; wądrowczik; wąder – wędrowiec 

wark – zawód, fach 

warkuewi – zawodowy 

wąbórk, wąbuerk – wiadro 

wągel, wądżel – węgiel 

wąps; żaket – marynarka 

wcóg, wcyg, wstec – ciągle, wciąż 

wdor, wdör (m) – przypomnienie 

w grëpie; wespuelim – razem 

wełnik – pulower 

wenik (m) – ubranie 

wergel, werdżel – figiel 

werglorz, werglörz – żartowniś; konik 

westrzódz – środek 

wëchód (m) – wyjście 

wëchwierac – wyzdrowieć 

wëmëslny – przemyślany; wymagający 

wëmiarti – wycieńczony 

wënëkańc – wygnaniec 

wëpoleńc, wëpölanc – pogorzelec 

wëpoleńce, wëpölańce (l. m.) – pogorzelisko 

55

wëpuesódka – odprawa 

wëszawa, wëżawa – wyżyna 

wëszawny, wëżawny – wyżynny 

wëszczerzac są – kpić 

wëszëkuewac są – wystoić się 

wëtrzepac – wyczyścić; wyklepać 

wëzdrzóny, wëzdrzany – upatrzony 

wëzerac – wyglądać 

wëzgódka, wëzgödka – zagadka 

wëżenic – wydać za mąż córki, ożenić synów 

wéniczny – odświętny 

wiatënk – zakład, założenie się 

wid – światło 

widzec są – podobać się 

wieczór; wzanik; zopod, zöpöd – zachód 

wiertel – ćwierć 

wietew (ż) – gałąź 

wietrznica – silny wiatr z deszczem 

wietrznik – wiatrak 

wiérzta – wiersz 

wiguewac – giąć we wszystkie strony 

wilëca – pilnik 

wińc – wyjść 

wiodro – pogoda 

wióze, wize – robić na drutach 

56

wisorka – koralik; paciorek 

wiuez, wiuoz; wódoł – wąwóz 

wizer – drogowskaz; wskazówka zegara 

wiżowa, wiszawa; wiżo, wiżö – wysokość 

wjedno – zawsze 

wnikac – wsiąkać 

wnetka – prawie, (zob. prawie) 

worszta, wuerszta – kiełbasa 

wósewnica – gąsienica 

wrejowni (n), wrejarztwue; wreje – zaloty 

wrëk – brukiew 

wrij (m) – narzeczeństwo 

wzérny – pokaźny 

wżolëc, wżölëc – uderzyć mocno 

Z 

zabëc, zaboczëc, zaböczëc – zapomnieć 

zabiernosc – pojemność 

zachlastnica – pierzyna 

zadzoc, zadzöc – trącić, zawadzić 

zafedrowac – zażądać 

zaguenic – zapobiec 

zaklëczëc – zamknąć na klucz 

zanąta – przynęta 

57

zańc – zajść 

zapic, zapnóc – zapiąć 

zaprowiac – marynować 

zaprzóc, zaprzic – zaprząść 

zapuscëc są, zapuüscëc są – rozpędzić się; startować 

zapuezdzëc są – spóźnić się 

zark; trëma – trumna 

zarwac – zarazić się 

zawiatowac są – założyć się 

zaząbnóc, zazëbnóc, zaznobic są – zaziębić się 

ząb, zyb (m) – zimno, ziąb 

zberk – krawędź 

zbëlniec – udoskonalić 

zbóżny, zbueżny – bogobojny 

zbrzótwa – spisek 

zbrzótwic są – zgomadzić się, zbiec 

zdawni, zdowni, zdöwni zaślubienie 

zdenk – ślub 

zdrok – wzrok 

zdrój; zdrzódło – źródło 

zdrzec – patrzeć 

zdżëbac – zginąć 

zedel – kufel 

zedel (m); skło – szklanka 

zelga; zmiąka – odwilż 

58

zeli (n) – zioło 

zemknóc – ukraść, ściągnąć 

zemnica – opary, mgła 

zeńc – zejść 

zeskueczëc są – skurczyć się 

zewrzec są – zawziąć się 

zëbnóc; znobic – ziębić, chłodzić 

zëmizna – klimat zimny 

zgrowac, zgröwac czyhać 

zgrużdżëc są, zgrüżdżëc są – skulić się 

zguedno, zgódno, zgódnie – pokojowo, zgodnie 

zjédny – smaczny 

zjodny, zjödny – człowiek, który może dużo zjeść 

zmachcëc są – zmęczyć się 

zmerkac – spostrzec, zauważyć 

zmetlec – osłabnąć z głodu 

zmilëzna – złudzenie 

zmódrzëc – zorientować się 

zmuegłi – pokonany 

zmuegnóc – pokonać 

zmuegnóc są – przemęczyć się 

znanka – znamię 

znób – chłód 

zochuewa, zöchuewa – skrytka 

zogłówek, zögłówek – poduszka 

59

zopoch, zöpöch; pochnióczka, pöchnióczka (ż) – zapach 

zrzesz (ż) – związek 

zrzeszëc – związać 

z trafunku, z trafünkuü – przypadkowo 

zwąk – dźwięk 

zwësk – zysk 

zwëskac – zyskać 

zwëcz (ż) – obyczaj 

zwëneguewac – załatwić pomyślnie, zdobyć 

zwiarti – zawzięty 

zybówka – huśtawka 

Ż 

żdac czekać 

żeńba; żeniaczka – ożenek 

żëczba – życzenie 

żér – apetyt 

żgawka; żogawica; żogówka, żögówka – pokrzywa 

żłóc (ż) – szron 

żoga, żöga – piła 

żoka (ż) – skarpeta 

żorgac – starać się 

żups – kopniak 

Jan Trepczyk 

60

Skróty i znaki użyte w słowniku 

a. albo (albo) 

Słownik polskokaszubski 

ad przymiotnik (przëdownik) 

adv przysłówek (przësłówk) 

cj spójnik (wiąznik) 

f rodzaj żeński (białogłowsczi ôrt) 

int wykrzyknik (wëkrziknik) 

m rodzaj męski (chłopsczi ôrt) 

n rodzaj nijaki (dzecny ôrt) 

part partykuła (partikla) 

pl liczba mnoga (trójnô wielëna) 

prn zaimek (zamiono) 

prp przyimek (przëmiono) 

s rzeczownik (miono) 

v czasownik (czasnik) 

A 

abażur (m) – przëcemk (m), cenica (f), cenidło (n) 

abdykacja (f) – zrzeczënk (m), abdikacëjô (f) 

abecadło (n) – alfabet (m), abecadło, abecé (n) 

abonament (m) – zapisanié (gazétë) (n), zapisënk, abouament (m) 

abonent (m) – zapisywôcz, zbonent (m) 

61

absolutny (ad) – całowny, bezogôdkowi, samorzędny, absolutny 

absolwent (m) – obstójnik (szkołowi uczebë), absowente (m) 

abstrakcja (f) – odewsta (od jawernotë), abstrakcëjô (f), oglowi pochwôt 

aby (cj) – bë, cobë, żebë; abo, przënômni 

adaptacja (f) – dopasowanié (n), przënęta (f) 

administracja (f) – sprôwianié (n), urzędnô sprôwniô; administracëjô (f) 

adnotacja (f) – merk, dopis(ënk)m, adnotacëjô (f) 

adoracja (f) – adoracëjô, tcza (f), uczestnienié (n) 

adres (m) – adresa (f), nôpismo (n) 

adresat (m) – dostôwôcz, adresôrz, adresata (m) 

adresować (v) – adresowac; dôwac nôpismo a. adresę 

adwokat (m) – zastôwca, prôwca, chochulc, adwokata (m) 

adwokatka (f) zastônica, prôwcka, chochulcka, adwokatka (f) 

afera (f) – dréwuszowizna, afera (f), oszukaństwo (n) 

afisz (m) – ogłos, plakat (m) 

aforyzm (m) – mësla, rzeczëna (f) 

agitacja (f) – podskôcënk, udostënk (m), agitacëjô, podskôcëna (f), podskôcanié 

(n) 

agrafka (f) szpilka do zapnieniô 

agresja (f) napôdënk (m), narabczëzna, zadzéwnota, agresëjô (f) 

agrest (m) – krëzbula, wëprzëna (f) 

akapit (m) – odsek (m) 

akcent (m) – doraznik, akcent, przëzwęk (m) 

akcentowanie (n) – doraznienié, akcentowanié, przëzwęczenié (n) 

akceptować (v) akceptowac, przëzwôlac, bëc zgodą 

62

akcja (f) – dzejanié (n), rësznota, akcëjô (f) 

akompaniament (m) – przëwtôr, akompaniament (m), przëwtôrzëna (f) 

aktor (m) – teatrownik (m) 

aktorka (f) – teatrownica (f) 

aktorstwo (n) – teatrowizna (f) 

aktualność (f) – aktualnota (f) 

aktywność (f) – rësznota, aktiwnota (f) 

akustyka (f) – pomiónizna, akustika, pomiónowô uczba (f), holënk (m) 

akwarium (n) – akwarium (n) akwarëjô (f) 

alarm (m), trzôsk, sygnal, budżier (m) 

albo (cj) – albo, czë 

album (m) – album (m) 

albumowy (ad) – albumowi 

ale (cj) ale, le, leno 

aleja (f) – alé (f) 

ależ (cj) – ale, ko, në 

alpinista (m) – alp(ow)nik (m) 

alpinizm (m) alpowizna (f) 

altan(k)a (f) – latenica, ogrodnica (f) wistôwk (m) 

amarantowy (ad) – amarantowi, lilewoczerzwiony 

ambasada (f) – posélnica (f) 

ambasador (m) – poseł (m) 

ambasadorka (f) – posełka (f) 

ambicja (f) – czestnozgrôwa, busznota, uwôżnota (f) 

ambitny (ad) – czestozgrôwny, uwôżny, buszny 

63

ambona (f) – kôzalnica (f) 

amen (n) – amen (n), kuńc (m) 

amunicja (f) – strzélëna, municëjô (f), strzélné kuglë, patrónë 

analiza (f) – rozłożëna, rozkładzëna, analiza (f) 

anarchia (f) – bezrzędnota, rozwolô, jarcholëzna, anarchijô (f), 

burzaństwo (n) 

angażować (się) – urzidzac, najëmac, angażowac (sę) 

angielski (ad) – anielsczi 

angina (f) – angina, napuchlëna gargulów 

anioł (m) – aniół (m) 

aniołek (m) – aniółk, aniołuszk (m) 

ankieta (f) – wëdowiédzô, ankéta (f) 

antypatia (f) – niezgara, nielubnota, antipatëjô (f) 

apel (m) – apel, sygnal, ogłos (m), wezwa (f) 

apelować (v) – apélowac, odwełëwac 

apetyczny (ad) –smaczny, lëgotny, łakotny, trôpny, aptitny 

apetyt (m) – szmaka, lëgotka, łakotka, skoma (f), żér, trôpich, grëz, trôp, aptit 

(m) 

apostolski (ad) – apostolsczi 

apostolstwo (n) apostolëzna (f) 

apostoł (m) – apostoła (m) 

apteka (f) – aptéka (f) 

aptekarka (f) – aptécznica, aptékôrka (f) 

aptekarski (ad) – aptékarzczi, aptékowi 

aptekarz (m) – aptékôrz, aptécznik 

64

architekt (m) – architekta (m) budowny méster 

architektura (f) – architektura, budowizna (f) 

arena (f) – biôtkarniô, arena (f) 

argument (m) dokôz, argument (m) 

arkusik (m) – lëstk (m) 

artysta (m) artista, méster, kuńsztôrz (m) 

artystka (f) – artistka, mésterka, kuńsztôrka (f) 

atak (m) – ataka (f), nôbiég, zasôdzënk (m) 

atakujący (ad) – napôdôcz, zadzéwnik, zasôdzôrz, nalinôcz (m) 

atmosfera (d) – wiodrowina, atmosfera (f) 

atrament (m) tint (m) a. tinta (f) 

autor (m) – przëczińca (m); usôdzca, sczëniôrz, autor (m) 

autorka (f) – przëczińcënô (f); usôdzôrka, sczëniôrka, autorka (f) 

autostrada (f) – autodraga, autostrada (f), autowé szasé 

awansować (v) – wëprzédniac, podwëższac, awansowac 

aż (adv) – jaż 

ażeby (cj) – żebë, cobë, żebë abo, cobë abo 

B 

babcia (f) starka, starëszka, stôrô nënka, busz(k)a (f) 

bać się – bojec sę, miec strach a. urzas a. szus, zmierac 

badać (v) – badérowac, fizynt(é)rowac, doszukowac 

bagaż (m) – pacziétë pl, bagaża (f) 

65

agażnik (m) – pacziétnica, bagażnica (f) 

bajeczka (f) – powiôstka, strożënka, kôrbiónka, brawędka (f) 

bajeczny (ad) – powiostkowi, bôjkowi, powiôdny, aparty 

ballada (f) – balada (f) 

bałagan (m) – nieporządk, szërmëcel (m), mëlwéta , nieczlëzna, niecziselëzna, 

szitrzëna (f) 

bałaganiarz (m) – szitra (m) 

bałaganić (v) szitrzëc, psyczëc 

bandaż (m) – owijôk (m), obwinięcé (n), obwiązka, bandaża (f) 

bank (m) – banka (f) a. bank (m) 

baran (m) – baran, bodôcz, rogôl (m) 

bardziej (adv) – barżi, sekretni 

bardzo (adv) – baro, barzo, barzëczko, barzëchno, barżilko, sarcësto, srodze, 

sekretno, gromisto, racko 

bariera (f) – zastôwnica, zatôczëna, bariéra (f) 

barwa (f) – farwa, farba, malowina (f) 

basen (m) – basen (m), wlëga (f) 

baśń (f) – powiôstka, bôjka, łżónka, brawęda (f) 

bateria (f) – bateri a. baterëjô (f) 

bawić (v) – bawic, zabôwiac, gutorzëc, czaczkac 

bazgrać (v) – graczac, madrowac, chlëzdrac, mazac, szmagrowac 

bądź (cj) – albo 

beczka (f) – beczka, czuwa, hama (f), statk (m) 

belfer (m) – szkólny (m) 

benzyna (f) – bencyn (m) 

66

estialstwo (n) – bestijnictwo, bestialstwo (n) 

bezbronność (f) – bezbarnota (f) 

bezbronny (ad) – bezbarny, bezbarniowi 

bezchmurny (ad) – bezchmurny, bez blónowi 

bezczelny (ad) – nie(wë)wstidny, niestromy 

bezinteresowność (f) – bezzwëskownota, bezzwënéga, niédosebnota (f) 

bezkarność (f) – niekôrónosc (f) 

bezkręgowiec (m) nezkrzél(ów)c, bezpôcornik (m) 

bezkrytyczny (ad) – beztaksowny, nieobsądny, bezkriticzny 

bezlitosny (ad) – niemiłoserny, cwiardi, nielëdzczi 

bezludność (f) – bezlëdzëna (f), bezlëdzé (n) 

bezludny (ad) nezlëdzny, wëlëdzałi 

bezmyślny (ad) – nieobmëslny, bezmëslny, bezdejny 

bezokolicznik (m) – infinitiw (m), niepozwóny, nadżib 

bezosobowy (ad) – bezosobowi a bezosobny 

bezpłatnie (adv) – darmo, za darmôka, bezpłatno 

bezpośredni (ad) – prosti, szczeri, direkt(ny) 

bezrobocie (n) – bezrobocëzna (f) 

bezskuteczność (f) – daremnota, próżnosc, bezzwënéga (f), bezskutk (m) 

bezskuteczny (ad) – daremny, próżny, bezskutkowny, bezzwënégowny 

bezśnieżny (ad) – bezsniegowi 

beztroska (f) – bezjiscëna, bezkłopotnosc, bezjadłoba (f) 

beztroski (ad) – bezjiscënowi, bezkłopotny, bezjadłobny 

bezużyteczność (f) bezużëtnosc, nieużëtnosc, nieprzëdatnosc (f), 

bezużëtk (m) 

67

ezwartościowość (f) – bezwôrtnota, niedara, lëszëzna (f), rak, czmir (m) 

bezwzględny (ad) – bezogôdkowi, nieuznôwny, nieuznaniowi, sëri, ostri 

bebenek (m) – bebenek (m) 

białko (n) – biôłtk, biôłątk, biélk (m) 

biało (adv) – biôło 

biały (ad) – biôłi, jasny, widny 

Biblia (f) – Biblëjô (f) 

biblijny (ad) – biblëjowi 

bibliografia (f) – biblografijô (f) 

biblioteczka (f) – biblioteka (f) 

bibliotekarka (f) – biblotekôrka (f) 

bibliotekarz (m) – biblotekôrz (m) 

bicie (n) – bicé, łojenié, rznięcié, lëmienié, prëczkowanié, walenié (n), rzniątka 

(f) 

biec (v) – biegac, nëkac, drawowac, chëjac, czadzëc 

biedny (ad) – biédny, skwerny, niedołożny, strôdny, żôrotny, ubodżi 

bieg (m) – biég, nëk, drôw, wôrp (m) 

biegacz (m) – biéżk(a), biegôcz, żgôcz, nëkôcz (m) 

biegać (v) – biegac, biegulkac, bieguszkac, bieżec, dzerzgnąc, czadzëc, nëkac, 

biegły (ad) – obeznóny 

drawowac, drëwac, paraszkowac, sëpac, chëjac 

biegły (m) – znajôrz, ekspert, uczałi (m) 

bielizna (f) – piérzô, płóka (f), płóczëwo (n) 

bilecik (m) – lëstk (m) 

bilet (m) – biliet (m) 

68

iografia (f) – biografijô (f), żëcopis (m) 

biologia (f) – biologijô (f), uczba o żëcym 

biologiczny (ad) – biologowi 

bisować (v) – powtôrzac, chcec jesz rôz, bisowac 

biszkopt (m) – popieczëna (f) 

bitwa (f) – (po)bitwa, biôtka, biôtkawica, maczówka, smaringa (f) 

biurko (n) – stół do pisaniô 

blady (ad) – bladi, wëmokłi 

bliski (ad) – krótczi, blëżny, blisczi 

bliźniak (m) – pôrnik (m), od pôrczi 

blondyn (m) – bielin, jasnoch, blond, białas, bialis (m) 

blondyn(k)a (f) – biélka, jasnioszka, blondina, bialisa, bialiska (f) 

bluza (f) – bluza, lëtewka (f) 

bluzka (f) – bluz(k)a (f), kabôt(k) (m) 

błahostka (f) –małowôrtnota, zôbôwka (f), përzik, kąsynk (m) 

błąd (m) – zmiłka, ochëba, fel(a) (f), przelisk, błąd, feler (m) 

błądzić (v) – błądzëc, milëc sę 

błąkać się – błądzëc, potłukac sę 

błękit (m) – modrosc, modrzëna (f) 

błękitny (ad) – modri 

błoto (n) – brëzgawica, brëzgula, zaprowina, czapuga, kalëga, brëklëzna, mëza, 

rozbrzëga, rëda (f), kaleszcze (n), peł (m) 

błyskawica (f) – załisknienié, môłniszcze (n), môłniô, chlastawica (f) 

bo (cj) – bo, czë 

bochenek (m) – brót, brótk, brócëk (m), kukla (f) 

69

ogactwo (n) – bokadosc, powielba, rozpacha (f), bogactwo (n) 

bogaty (ad) – możny, wëstawny, bartny, bogati, bokadny, mietny, rozpaszny, 

pieniężny 

bohater (m) – dokôzca, bodrin, dzyrzca, wiôlgosz, heroja (m) 

bohaterski (ad) – bodi, dzyrzczi, herojny 

boisko (n) – klepisko (n), jigrzëcznik (m), jigrowi plac 

bojaźń (f) – urzas, strach, lęk (m), bojactwo (n), strachowitosc (f) 

bojować (v) – wojowac, wojarzëc 

bojownik (m) – wojôrz, biôtkownik (m) 

borykac się – biôtkowac sę, biedzëc sę, szarpac sę, wësôdzac sę 

bój (m) – bitwa, pobitwa, biôtka, ataka (f) 

bójka (f) bijatëka, rzniątka, prëczkówka (f) 

brak (m) – niesëga (f), felënk (m) 

brama (f) – wrota (pl), brôma, ulëca, wierzeja, dwiérzniô (f) 

bramka (f) – wrotnica (f) 

bramkarz (m) – wrotnik (m) 

brat (m) – brat, bratin, bracyn(a), bratk, bratink, bratilk 

braterstwo (n) bracë(z)na (f), brarélstwo (n) 

brew (f) – brëwiô a. bërwiô (f) 

broda (f) – barda a. broda (f) 

bronić (v) – barnic a. brônic, ogrôdzac, ogadowac, zatôczac sę, zastôwiac sę 

bron (f) – brań, barniô (f) 

brudno (adv) – nieluso, swiniarzko, czôrno 

brudny (ad) – nielusny, czôrny, sczapóny, potrzepóny, sklutóny, uzobotóny 

brulion (m) – gracz(ow)nik, brulion, zapisownik (m) 

70

unatny (ad) – bruny 

bryła (f) – fôłt, grëżel, kloc, blok (m) 

brzeg (m) – zberk, zôloj, sztrąd, krôj, (u)brzég, rańt (m), obłóma (f) 

brzuch (m) – brzëch, żot (m), brzëszé (n) 

brzuszek (m) – brzëszk, żotk (m) 

brzydki (ad) – straszny, brzëdczi, szpatny, plëgawi, nieurodny, niesposobny, 

strëszi, lëchi 

budowa (f) – budowniô, budacëjô (f) 

budować (v) – budowac, stôwiac, zakłôdac 

budowia (f) – budowniô 

budynek (m) – budink (m), budina, obéńda (f) 

budzenie (n) – cucenié (n) 

bukiecik (m) – krutka, twélka (f) 

bukiet (m) kruta, twéla (f) 

bułeczka (f) – kołôczk (m) 

bułka (f) – kołôcz, szlëzôk (m) 

buraczki (pl) – czwikła (f) 

burak (m) – rąkla (f) 

burmistrz (m) – burméster (m), przédnik miasta 

burza (f) – grzëmot, szor, sztorm, szkwôł (m), chaja, kurza(t)wa, 

dënëga, gromówka, krzëkw(i)a (f) 

but (m) – skorznia, cziżwa, krępówka (f) 

butelka (f) – sklónka (f) 

buzia (f) – gąbka, skraniô (f) 

być (v) – bëc 

71

yle (cj) – bële, żebë le 

bystry (ad) – pobiérny, pochwôtny, pojętny 

Bytów (m) – Bëtowo (n) 

bzdura (f) – głëpota, purzëna (f), bëleco (n); plesta, lelek, mglëna (m) 

C 

całkowity (ad) – całowny, całi 

cały (ad) – cwany, całi, całowny, wszeden 

cebula (f) – cëbula, gnuza (f) 

celujący (ad) – bëlny, oczny, przédny 

cena (f) – priz, koszt (m) 

cesarstwo (n) – czezerstwo (n), czezrowizna (f) 

cesarz (m) – czezer (m) 

chaotyczny (ad) – pomachtóny, porénowóny, popëzglony, męk 

charakterystyka (f) – charakteristika (f) 

chciwy (ad) – chcëwi, chartny, skrómny, dosebny, zgôrny, chąsebny, charłępny, 

chemia (f) – chemijô 

charatny, lëchlëwi, nienajadłi 

chemiczny (ad) – chemiowi, chemiczny 

chętnie (adv) – rôd(ka), uskoczno, lëgotno, redzy, chętno 

chlapanie się (n) – szlapanié sę (n) 

chłodnawo (adv) – znobno, chłodnawo, zëmnawo, zëbno 

chłonąć (v) – wcëgac, wsys(ëw)ac, wmikac, dzegwic, nabierac 

72

chłop (m) – gbur (m); chłop (m) 

chłopak (m) – knop, melkus, buzer, buzeja, bubrańc (m) 

chłód (m) – znób, chłód, zyb (m), zëma, zëmizna (f), zëmiszcze (n) 

chmura (f) – blon (m), blóna, chmura, chmurzëca, bija, smura, dënëga, môłniô 

(f) 

chodnik (m) – chódnica (f), deptownik, trotuar (m); wëscélôk (m); 

gank (m) 

choinka (f) – danka (f) 

Chojnice (pl) – Chonice (pl) 

chojnicki (ad) – chonicczi 

chojniczanin (m) – Choniczón 

chojniczanka (f) – Choniczónka (f) 

chorągiew (f) – stanica, chorągwiô, chorądżiew (f) 

choroba (f) – chorosc, chwiérnota, chëra, chërlëca (f) 

chory (ad) – chori, chwiérny, bolewi, kręczny 

chór (m) – chur (m) 

chóralny (ad) – churny, churowi 

chrypka (f) – zachrapiałosc (f) 

chrzcić (v) – rëchcëc, chrzcëc 

chrzest (m) – rëchcënë (pl), rëchcenié (n), chrzest (m) 

chrześcijanin (m) – chrzesc(ëj)ón, rëchcón (m) 

chrześcijanka (f) – chrzesc(ëj)ónka, rëchcónka (f) 

chrześcijaństwo (n) – chrzescëjanizna, chriscëzna, christianizna (f) 

chuligan (m) – fagas, rozblek, dréwusz, barłoga, klëszôk, szëdrawc, 

lugôcz (m) 

73

chusteczka (f) – sznëpelnik (m) 

chustka (f) – chustka, szanilka, bërmëtka, gażewka (f) 

chwalić (v) – chwôlëc, słôwic 

chwila (f) – sztërk, sztëruszk, sztót (m) chwila (f) 

chyba (adv) – wierę, mést, mëszlę, choba, ko pewno 

ciało (n) – cało, celszcze (n) 

ciasno (adv) – wąsko, scësło, pistrowato, casno, dëchtowno 

ciasto (n) – casto (n); kuch (m), kuchë (pl) 

ciągłe (adv) – wiedno, wstec, wcyg, cëgę, bez ustónku, nieprzeriwno 

cicho (adv) – cëcho, spokójno, po cëszku 

cichy (ad) – cëchi, spokójny, łaszczëwi 

ciekły (ad) – rzôdczi 

ciemno (adv) – cemno, komudno, smroczno 

cienki (ad) – cenczi 

ciepło (adv) – cepło, cepełko, chlëdno 

cieszyć (się) – ceszëc, red(ow)ac (sę) 

cieśnina (f) – zwężëna, gardzelëzna (f) 

ciężar (m) – grędzô, borda, wôga (f), cężôr (m), jerzmo (n) 

ciocia (f) – cotka (f) 

cisza (f) – cëchosc, cuszô, cëszawa, cëszëna, sparch(a) (f) 

cmentarz (m) – smętôrz (m), cerkwiszcze, cerpiszcze (n), zbożnica (f) 

codziennie (adv) – co dzéń, codzénno, kożdego dnia 

comiesięczny (ad) – comiesączny, coksężëcowi 

coraz (adv) – corôz, wiedno, kożdi rôz 

coroczny (ad) – coroczny, colatny, kożdoroczny 

74

cotygodniowy (ad) – cotidzeniowi 

córka (f) – córka, otroczëca, natka, jakosz (f) 

cudowny (ad) – cëdowny, apartny 

cudzoziemiec (m) – cëzón, cëzyńc, cëzokrajewión (m) 

cudzoziemski (ad) – cëzy, cëzyńcowi, cëzokrajewi 

cudzy (ad) – cëzy 

cudzysłów (m) – naprowôdnik (m) 

cukier (m) – cëczier (m) 

cukierek (m) – susôk, bómk, lëbiódk (m) 

cymbałki (pl) – cymbałczi (pl) 

cyna (f) – cëna (f) 

cynk (m) – cynk (m) 

cyrkiel (m) cyrkel (m) 

cytryna (f) – cytróna (f) 

cywilizacja (f) – cywilizacëjô 

czapka (f) – czôpka, muca, klëka, gromówka, kapuca, krémka, szlëpka, czaga, 

czarny (ad) – czôrny 

uszelnica (f), kłobuk (m) 

czsownik (m) – czasnik (m), werbum (m) 

czaszka (f) czërzep (m), bania (f) 

cząsteczka (f) – dzélëk, molekul (m) 

czekolada (f) – szekolôda (f) 

czepiać się – chwôtac sę, wiészac sę, zasôdzac sę, zadzewac 

czereśnia (f) – krzesznia (f) 

czerwiec (m) – juny, swiętojańsczi, jigrzan (m) 

75

czesanie (n) – czosanié, czeparzenié, szrópowanié (n) 

część (f) – dzél, part, cząd (m), cządło (n) 

człowieczeństwo (n) – lëdzkosc (f), człowieczestwo (n) 

człowieczy (ad) – lëdzczi, człowieczi 

czołg (m) – tank (m) 

czterdziestka (f) – sztërdzescë 

czternastka (f) – sztërnôsce 

czternasty – sztërnôsti; po ~ste po sztërnôstému 

czterodniowy (ad) – sztërëdniowi 

czterogodzinny (ad) – sztërëgodzënowi 

cztery – sztërë 

czterysta – sztërësta 

czupryna (f) – włosë, klatë (pl) 

czwartek (m) – czwiôrtk (m) 

czwartoklasista (m) – ucznia czwôrti klasë 

czwarty – czwiôrti 

czworobok (m) – sztërokań(ca)t, sztëronórt (m) 

czworokąt (m) – sztëronórt (m) 

czworościan (m) – sztëroscón (m) 

czwórka (f) czwiornik (m), sztërë, czwioro 

czy (cj) – czë, abo 

czyn (m) – dokôz, uczink (m), robota (f) dzejanié (n) 

czysto (adv) – czësto 

czystość (f) – czëstosc, ochęda (f) 

czytanie (n) – czëtanié (n), czëtwa (f) 

76

czytanaka (f) – uczbownik, czëtnik; czëtónka, czëtewka (f) 

czytelnia (f) – czëtnica (f) 

czytelnictwo (n) – czëtnictwo (n) 

czytelniczka (f) – czëtôrka, czëtinka, partesnica (f) 

czytelnik (m) – czëtorz, czëtnik, czëtińc, partestnik (m) 

Ć 

ćwiczenie (n) – uczbienié (n), obuczëna (f), jibunk (m) 

ćwiczyć (v) – uczbic, zuczac, obuczac, jibowac, tresérowac 

ćwierć (f) – wiertel (m), czwierc (f) 

D 

dach (m) – dak (m), ustrzecha (f) 

daleko (adv) – dalek 

dane (pl) – podôwczi; znóné wiôlgoscë 

data (f) – datum, dzéń (m) 

dawno (adv) – dôwno, przódë, piérwi, długo, nieslédno, nié w te czasë 

dbać (v) – dbac, mieć starę 

deska (f) – dél (m) 

deszcz (m) – deszcz (m), deszczawa, żmiączka (f), deszczëszcze (n) 

dobroć (f) – dobrota, dobroc, strogosc (f), dobroctwo (n) 

77

dobry (ad) – dobri, morowisti, arastny, dobrawi, bëlny, strodżi, lëdzczi, udałi 

dojść (v) – dóńc, doprzińc, zadostac sę 

dom (m) – chëcz(a), chałpa (f), budink (m) 

dopełniacz (m) – jistnik, genetiw (m) 

doświadczenie (n) – doswiôdczanié, próbowanié, poznôwabié (n) 

dowód (m) – dokôz, kwit (m) 

drzwi (pl) – dwiérze (pl) 

dusza (f) – dësza (f), dëch (m) 

dywan (m) – wëscélôk (m) 

dziewczyna (f) – dzéwczę, czôglę (n), dzewus (m), dzegurza, dzéwka (f), syksa, 

E 

piża, rëchuca (f) 

edukacja (f) – chowanié (dzecy) (n) 

edukacyjny (ad) – (wë)chowny 

edukować (v) – chowac (dzecë) 

egzamin (m) – ekzamin (m), przepëtënk 

egzaminator (m) – ekzaminatora, przepëtnik (m) 

egzemplarz (m) – ekzemplar, ekzemplôrz (m) 

ekierka (f) – nórtnica (f) 

ekspedient (m) – budowi, komija, kupczik, ekspedient (m) 

eksperyment (m) – próba (f), doswiôdczeniowi, eksperiment (m) 

elegia (f) – elegijô (f), jiscącô spiéwa 

elekcja (f) – elekcëjô, welacëjô (f), wëbiér(ënk) (n) 

78

elektryczność (f) – elektrisz (m) 

elektryk (m) – widnik, elektrik (m) 

elementarz (m) – elemeńtôrz (m) 

emigracja (f) – wëcyga, wëwanożëna, emigracëjô (f) 

emigrant (m) – wëcygôrz, wëwanożnik, emigrant, wëwędrownik (m) 

emigrować (v) – wëcëgac, wëwanożëc, emigrowac, wëwędrowac 

emisariusz (m) – krëjamny poseł, wësłańc, emisara (m) 

encyklopedia (f) – encyklopedijô (f) 

energia (f) – energijô, stëtkosc (f) 

epidemia (f) – chëra, pomiéra, epidemijô (f), poszëdło (n) 

epitet (m) epitet, przëdôwk, flëczk (m) 

epoka (f) – cząd (m), epoka, era (f) 

era (f) – era (f), cząd czasu, rechunk czasu 

erudycja (f) – uczałosc (f) 

erudyta (m) – uczałi (m) 

etap (m) – etapa (f), dzél rézë, postojenié w rézë 

ewolucja (f) – rozij(ënk) (m), przejinaka, ewolucëjô(f) 

F 

fabuła (f) – fabla (f), wątk (m) 

fajny (ad) – piekny, sposobny, snôżi 

fałsz (m) – falszëwota, chëba, łeż (f) 

fantastyczny (ad) – wësniti, apartny, fantastny 

farba (f) – farba, krôsa, farwa (f) 

79

farbka (f) – modrôk (m), modrô mączka 

fartuch (m) – zotk, fartuch, szërtuch (m) 

faszysta (m) – faszista (m) 

faszystowski (ad) – faszistny 

faszyzm (m) – faszëzna (f) 

faza (f) – faza, cząd (m) 

ferie (pl) – ferëje (pl) 

feudalizm (m) – feudalëzna (f) 

figel (m) – fąfka, psota, kuczka (f) 

figura (f) figura, sztatura (f), wëzdrzatk, sztôłt (m) 

fikcja (f) – wëmëslënak (m), fikcëjô, zmëslëna (f) 

filharmonia (f) – filharmonijô (f) 

filiżanka (f) – taska, kumka, bélaczka (f), bélk (m) 

filtr (m) – filter, czëszcz (m) 

finał (m) – kuńc, finał (m), slédny dzél dokôzu 

fiord (m) – fiord (m), głębok wrzinającô sę hôwinga 

fizyk (m) – fizyk (m) 

fizyka (f) – fizyka (f) 

flaga (f) – stanica, flaga (f); szlaga, chlapa, mokwa (f) 

flet (m) – fléta (f) 

flora (f) – rozcëna, flora (f) 

foka (f) – zelińt (m), foka (f) 

folklor (m) – folklor (m), lëdowizna (f) 

fonetyka (f) – fonetika, głosowina, zwękouczba (f) 

fonologia (f) – fonologijô (f) 

80

fortepian (m) – klawér(a) (m(f)) 

fotograf (m) – fotografa, odjimnik (m) 

fotografia (f) – fotografjiô (f), odjimnięcé (n) 

frekwencja (f) – przëszlëna, frekwemcëjô (f), przëchôdanié (n) 

fryzjer (m) – golôrz, bardownik, balbiéra, frizéra (m) 

fryzura (f) – uczos (m), frizura (f) 

furtka (f) – wortka, dwiérczi (pl), pórtka, ulëczka (f) 

futbol (n) – kopny puczk 

futro (n) – skórka (f), kożëch (m) 

G 

gała (f) – kugla (f) 

gama (f) – gama (f) 

garnek (m) – grónk, gark, grôp, grôpk, grôpuszek, kurban (m) 

gatunek (m) – zort, ôrt, szlach (m) 

Gdańsk (m) – Gduńsk (m) 

gdańszczanin (m) – gduńszczón 

gdańszczanka (f) – gduńszczónka (f) 

Gdynia (f) – Dina, Gdina, Gdiniô (f) 

gdynianin (m) – gdinión (m) 

gdzie (prn) – dze, gdze, chdze, gdzeno 

geograf (m) – geografa (m) 

geografia (f) – geografijô (f) 

geograficzny (ad) – geografny, geografowi 

81

geometria (f) – geometrëjô (f) 

germanista (m) – germanista (m), znajôrz niemczëznaë 

germanistyka (f) – germanistika (f), uczba niemczëznë 

gimnastyka (f) – turnówka (f) 

gimnastykowanie się (n) – turnowanié sę 

gimnazjalista (m) – gimnazjasta (m) 

gimnazjalistka (f) gimnazjastka (f) 

gimnazjum (n) – gimnazjum (n), gimnazëjô (f) 

gleba (f) – rëchlëna, rëda (f) 

głaz (m) oksëp, kam (m) 

główny (ad) – pierszi, przédny, centralny 

godzina (f) – godzëna (f) 

godzinny (ad) – godzënowi 

górka (f) – górka, rzma, grzëpa, grzipka, grzępa (f) 

górzysty (ad) – górowati, urzmowati, rzmisti, holmowi 

gramatyk (m) – gramatnik (m) 

gramatyka (f) gramatika (f) 

grupa (f) – rzma, gromada, łupa (f), karno (n), pęk (m) 

gwara (f) – gôdka (f), dialekt (m) 

H 

haft (m) – wësziwk (m), wësziwónka (f), wëszëwadło (n) 

haftować (v) –wëszëwac 

harcerstwo (n) – skauting (m) 

82

harcerz (m) – skaut (m) 

harmider (m) – trzôsk, budżier, harmider, wërwark, rajbach (m) 

hasło (n) – znak, céch, sygnal (m), znaka, parola(f), godło (n) 

hetman (m) –przédnik, prowôdnik wojsk 

horyzont (m) – widnik, horizont (m), podniebié (n) 

humanizm (m) humanizna (f) 

hymn (m) – himn (m), spiéwa (f) 

I 

ideał (m) – dejał (m), dejina (f) 

ile (prn) – kuli, kuleż, kulko, wiele, co 

iloczas (m) – dołżëna (f) 

iloczyn (m) – zwielëna (f) 

ilość (f) – wielota, tëlkosc, pakôza, kulina (f), szëszmiéń, klut (m), cządło, 

kwnatum (n) 

imiesłów (m) – przëczasnik (m) 

inauguracja (f) otemknięcé, odemknienié, zacznienié (n), 

inauguracëjô (f) 

indywidualnie (adv) – swojoskarniowo, apartno, indiwidualno 

inscenizacja (f) – uzdrzadnienié (n), inscenizacëjô (f) 

instrument (m) – nôrzędo (n), instument (m) 

internat (m) internat (m), wespółżëcé (n) 

83

J 

ja (prn) –jô 

jabłko (n) jabko, jablëszcze (n) 

jajko (n) – jôjko, jajeczko (n) 

jasełka (pl) – geiôzdkowi teater, godowé jigrë 

jedenastka (f) – jednôsce (n) 

jedenasty – jednôsti 

jednogodzinny (ad) – jednogodzënowi, godzënowi 

jednoklasowy (ad) – jednoklasowi 

jednostka (f) – pojedincznosc, jednota (f) 

jedynka (f) – jedinka (f) 

jesienią (adv) – ob. jeséń, w jeseni, jesenią 

jesień (f) – jeséń (f) 

jezioro (n) – jezero, jezoro (n) 

jutro (adv) – witro a. witre, witerko 

K 

kalendarz (m) – kalędôrz (m) 

kalkulator (m) – obrechiwôcz, kalkulator(m) 

kamień (m) – kam, kamiń (m), kamiszcze, kamieniszcze (n) 

kapłan (m) – swiętnik, ksydz a. ksądz (m) 

kapłaństwo (n) – swiętnictwo (n), ksydzëzna, ksyżëzna (f) 

84

kartka (f) – cedel(k) (m) 

karton (m) – papowi, sztiwny papiór, kartón (m) 

Kartuzy (pl) – Kartuzë (pl) 

kaszel (m) – kachut, chruchel, kaszel, rzëpot (m), rzëpica (f) 

Kaszuba (m) – Kaszëba (m) 

Kaszubka (f) – Kaszëbka (f) 

kaszubski (ad) – kaszëbsczi 

kaszubszczyzna (f) – kaszëbatwo; kaszëbizna (f) 

Kaszuby (pl) – Kaszëbskô (f), Kaszëbë (pl) 

katecheta (m) –katechéta (m),szkólny od religije 

kątomierz (m) – nórtnica (f), nórtomiérz (m) 

kiełbasa (f) – czôłbasa, worzta (f) 

kierunek (m) – czieringa, strona (f), czierënk, nórt (m) 

kilkutomowy (ad) – pôrędzélowi 

klasówka (f) – klasowi usôdzk, robota 

klej (m) – lepiszcze (n), lim, klej (m) 

klejenie (n) – lepienié, lëmowanié, klejenié, lnienié (n) 

klimat (m) – klima (m), wiodro (n) 

kolega (m) – drëch, towôrz, kamrôt, przëcél, bratulk, swôk (m) 

kolejno (adv) – posobicą, za régą, réżno 

koleżanka (f) – swôczka, drëszka, towôrzka, kamrôtka, przëcélka (f) 

koleżeństwo (n) – drëszstwo (n), drëszëzna (f), kamrôctwo (n), 

kamrôcëzna (f) 

komentarz (m) – komentar(z) (m), dopowiesc (f) 

komisja (f) komisëjô 

85

koniugacja (f) – konjugacëjô (f), czasnikowanié (n) 

konstytucja (f) – konstitucëjô (f), prawny ustôw kraju 

kontynent (m) – kopny ląd, kontinent (m) lądowiszcze (n) 

korepetycja (f) – douka, douczba (f), douczbienié (n) 

korepetytor (m) – doczbiôrz, repetitora (m) 

korona (f) – króna a. koruna (f) 

koronacja (f) – krónowanié (n) 

korzeń (m) – korzéń, kurdzel (m), grzelëzna (f) 

kosmos (m) – kosmos (m), swiatnica (f) 

kosodrzewina (f) – krzëslëca, krzëplëna (f), brzid (m) 

kościec (m) – gnôtnik (m), gnôcany srąb 

kraina (f) – krôjna, strona, obéńda (f), ląd (m) 

kraj (m) – krôj 

kraj (m) – krôj, zberk, rańt, pokuńc (m) 

krajobraz (m) – obrôz(k) zemi 

kredka (f) – krétka (f) 

kronikarz (m) – kronikôrz, kronikownik, kronista, kronicznik (m) 

krwiobieg (f) – krëwionëk, krëwiolecënk (m) 

ksiażka (f) – ksążka, kniga (f) 

księgarnia (f) ksążkownica, knigownica, ksęgowniô (f) 

ksiegarz (m) – knigownik, ksążkownik (m) 

kształcić (się) – uczëc, uczbic, sztôłcëc (sę) 

kształt (m) – wëzdrzatk, sztôłt, (m), sztatura, uroda (f), jadro (n) 

kuzyn (m) – półbrat, belk, bela (m) 

kuzynka (f) – półsostra (f) 

86

kwadrat (m) – kwadrat, sztërënórt (m) 

kwas (m) – kwas (m), czislëna (f) 

kwestionariusz (m) – pëtowina (f), pëtowny lëst, formular (m) 

kwiatek (m) – kwiôtk, kwiôtink, kwiacyk, kwiatuszk (m) 

kwiecień (m) – łżëkwiat, april (m) 

L 

lampka (f) – guguszk (m), lępka (f) 

laureat (m) – nôdgrodnik (m), uczestniony dobëtnik 

ląd (m) – ląd, krôj, kontinent (m), zemia, kopniô (f) 

legenda (f) – legenda, opowiesc (f) 

legendarny (ad) – legendowi, opwiestny 

legitymacja (f) – legitimacëjô (f), okôzk (m) 

lekcja (f) – uczbowô godzëna 

lektura (f) – czëtnictwo (n), lektura (f) 

leśniczówka (f) – lesyństwo (n) 

leśnik (m) – lesny, lesyn, lasnik (m) 

liceum (n) – liceum (n) 

liczebnik (m) – wielnik (m) 

liczenie (n) – rechowanié (n) 

linijka (f) – linka (f) 

lipiec (m) – juli (m) 

liryka (f) – lirika (f), lirëczny usôdzk, 

listonosz (m) – lëstowi, lëstownik, brifka, pocztëlióna (m) 

87

listopad (m) – nowember (m) 

liść (m) – lëst (m) 

literatura (f) – lëteratura, pismienizna (f) 

lud (m) – lud, nôród (m) 

ludność (f) – lëdztwo (n), mieszkańcë (pl) 

ludzie (pl) – lëdze (pl) 

luty (m) – gromicznik, februar (m) 

Ł 

ładunek (m) – ladënk (m) 

łąka (f) – łąka, karwica, karwiô (f) 

łobuz (m) – laps, rozblek, dréwusz, wszón, brënoch, niezbeternik, buzer, buwka 

(m) 

łodyga (f) – chłąd, bączôl (m), nadzémk (m), palczëca, słonecznica (f) 

łyżeczka (f) – łëżeczka (f) 

łyżka (f) – łëżka a. leszka (f) 

łyżwa (f) – szrëc(a) (f) 

M 

maj (m) – môj, gołębi (m) 

maksyma (f) – przédnô mësla a. dba, maksyma (f) 

malować (v) – malowac; opisowac 

mapa (f) – karta (geografnô) (f) 

88

margines (m) – zberk, krôj, rańt, ubrzég (m), ubiedrzô (f) 

marzec (m) – strumian (nik), marc (m) 

matematyczny (ad) – matematikowi, matmaticzny, rechunkowi 

matematyk (m) – matematik (m) 

matematyka (f) – matematika (f) 

matka (f) – matka, mata, mac, nana (f) 

matura (f) – matura (f), egzamin dozdrzelałotë 

maturzysta (m) – maturant (m) 

maturzystka (f) – maturantka (f) 

mądry (ad) – mądri, rozëmny, obmëslny 

melodia (f) – nóta, melodëjô (f) 

męstwo (n) – dzyrzkosc, zuchternosc, bodrota, odwôżnota (f) 

mianownik (m) – nazéwôcz (m) 

miejsce (n) – môl, plac, rum, plach(c) (m), miescé, obmiescé (n), 

obéńda (f) 

miejscownik (m) – lokatiw, môlnik (m), môlny pôd 

miejscowość (m) – môl (m) 

miesiąc (m) – miesąc, ksężëc (m) 

międzyszkolny (ad) – midzëszkołowi 

mleko (n) – mléko, mélko, młóko (n) 

miłość (f) – młodosc (f), młodectwo (n) 

młodzież (f) – młodzéżô, młodzëzna (f), młodi lëdze 

modlitewnik (m) – modlewnik (m), ksążka do modleniô 

modlitwa (f) – pôcerz, modlënk (m), modlëtwa, modlëtew (f) 

morał (m) – pouka (f) 

89

mowa (f) – mowa, gôdka, kôrba (f), gowôr (m) 

mówić (v) – gôdac, prawic, kôrbic, gowarzëc, pérotac, bakowac 

mundurek (m) – szkołowé obucé 

mycie (n) – mëcé, kaczkowanié, szlapanié (n) 

mydło (n) – mëdło (n) 

myśl (f) – mësla, mësel, (u)dba, dëda, wąta (f) 

myśleć (v) – mëslëc, dëdac, maroczec 

myślnik (m) – mëslëna (f) 

N 

nabazgrać (v) – nagraczac, naczapac, nasmarowac 

nabłonek (m) – plewa, plecha (f), plech (m) 

naczytać (v) – naczëtac 

nadawca (m) – wësélôcz, wësélôrz, odsélôcz (m) 

nadmorski (ad) – przëmorzczi, kolmorzczi, nadmorzczi 

nadobowiązkowy (ad) – nadmuszny, nadobowiązkowi 

nagana (f) – wiwtora, hużówka, obgrómka, (z)gana (f), kartun, kapitel, kardęks 

(m) 

nagroda (f) – (wë)nôdgroda (f), priz (m) 

najeźdźca (m) – najachélc, rabusznik, nôbieżnik, zaharabczón 

najlepszy – nôlepszi, nôsposobniészi, wëbiérny 

napis (m) – nô(d)pis, titel (m), nôpismo (n) 

napisać (v) – napisac, usadzëc, nachizopac 

narodowość (f) – nôrodnosc 

90

narodowy (ad) – nôrodny 

narracja (f) – opowiesc(a) (f) 

narrator (m) – opowiôdôcz, brawędnik (m) 

nasienie (n) – semię 

nasionko (n) – semiónko (n) 

naskórek (m) – skórka (f) wiéchrznô skóra, 

naszkicować (v) – nacéchowac, naczorchac 

natężenie (n) – naprążenié, napięcé, napnienié, wësadzenié (n), moc (f) 

natura (f) – nôtëra, prziroda (f), zdanié (n) 

nauczanie (n) – uczenié (n), uczba (f) 

nauczyciel (m) – szkólny (m) 

nauczycielka (f) – szkôlnô, szkólninô, szkólniczka (f) 

nauka (f) – uczba, wiedzba, nôuka, obuczëna (f), uczenié (n) 

nawias (m) – klamra (f) 

nazwa (f) miono, (na)zwanié (n), przezwa, pozwa (f) 

nieczytelnie (adv) – nie(prze)czëtno 

niedbale (adv) – opustno, niedbało, nielusno, nikewno, na sprawisza 

niedokonany (ad) – niezjiscony, niedokonóny 

niedostateczny (ad) – niedostateczny, mëri, lëchi 

niedouczony (ad) – niedouczałi 

niedziela (f) – niedzela (f) 

niegramatycznie (adv) – niegramaticzno 

nieletni (ad) – nieustny 

niemiecki (ad) – niemiecczi a. miemiecczi 

nieobecność (f) – niebëcé (n), niebëcëzna (f) 

91

nieobecny (ad) – niebëti, niebëłi 

nieosobowy (ad) – nieosobny 

niepodległość (f) – samostójnota, wolô, wolnosc (f) 

niepraktyczny (ad) – niepraktisz 

nieprawidłowy (ad) – procëmprawny, nieprawidłowi 

nieprzyjaciel (m) – nieprzë(jô)cél, niedrëch, procëmnik (m) 

niesłuszny (ad) – nienôléżny, bezprawny, niesłëchjący 

niesprawiedliwy (ad) – niesprawiedlëwi 

nieuk (m) – sërowi człowiek, ignoranta, nieuczôłka (m) 

niewiadoma (f) – nieznónô (f) 

niewykształcony (ad) – nieuczałi, niesztôłcony, prosti 

niezdolny (ad) – oklëczny, niezdatny, niepochwôtny, omulowati 

noga (f) – noga, g(r)ajda (f), biegas (m) 

nos (m) – nos, cnik, kózer (m), klëka, snëba, knëra, knaga (f) 

nosówka (f) – nosowi zwęk 

notatka (f) – nadczidka (f), merk, notérënk (m) 

notatnik (m) – zapisownik (m) 

nowożytność (f) – terôczasnosc (f) 

numerować (v) – numrowac 

nuta (f) – nóta (f), tón (m) 

O 

obco (adv) – cëzo, jakos 

obcokrajowiec (m) – cëzyńc, cëzozemczik (m) 

92

obcy (ad) – cëzy, lëdzczi 

obecnie (adv) – terô, terôzku, dzysdzéń, dzysdnia 

obecność (f) – bëcé (n), dzysészëzna (f) 

obecny (ad) – dzysdniowi, dzysészi 

obejrzenie (n) – obezdrzenié, obôczenié (n), obzér, obzórk (m) 

obelga (f) – obraza (f) 

obiad (m) – pôłnié 

obiadek (m) – pôłenko (n) 

obiekt (m) – statk, obiekt (m), rzecz (f) 

obiektywny (ad) – obiektiwny, bezpartny 

obietnica (f) – obiecënk (m), przëmówienié, przërzeczenié (n) 

objaśni(a)ć (v) – objôsniac, objasnic 

objaśnienie (n) – objasnienié (n) 

objętość (f) – objim, obchwôt, obsyg (m), grubiô, zabiérnosc (f), 

obrëmienié (n) 

obliczać, ~czyć (v) – obrechiwac, obrechowac 

obłok (m) – blón (m), chmura (f) 

obok (adv) – kol, kole, okóm, okoma, wôłkama, łąkóm, podle, wedle, nimo, 

krótko, sprzëti, w blëze 

obowiązek (m) – obrzészk, obowiązk (m), poczta, wierszta (f) 

obowiązkowo (adv) – obrzészno, bezogôdkowo, muszono, obowiązkowo 

obozowisko (n) – leża (f), lôdżier (m), môl leżë 

obradować (v) – radzëc, urôdzac, sejmowac, gromadowac 

obraz (m) – obrôz (m) 

obrona (f) – obar(ë)na a. obrona, zatôrczëna (f), zatôczenié (n) 

93

obrońca (m) – barnim, bronisz, chochulc (m) 

obrus (m) – tôflôk, obrësk (m), deka na stół 

obrysować (v) – obcéchowac, obrëtac, obczorchac 

obsada (f) – obsada (f) obsadzenié (n), sztil (m) 

obserwacja (f) – rozezdrzënk, obzórk, obzérk (m), obserwacëjô, rozezdrzawa 

(f), rozezdrzenié (n) 

obserwator (m) – obzérôcz, rozzérôcz, obserwatora (m) 

obszar (m) – dôlëzna, obsyga, obéńda, rëmiô (f), plón, szlach, plach, 

okrąg (m) 

obuwie (n) – bôcëzna (f), tręptë (pl) 

obwód (m) – (o)krąg, objim, obchwôt (m), obéńda, obieżëna (f), okrężé (n) 

obyczaj (m) –zwëk, obëczôj (m) 

obywatel (m) – mieszkańc, naszińc (m) 

obywatelstwo (n) – nasziństwo, domôctwo (n) 

ocena (f) – obsąd (m), taksa (f), o(b)taksowanié, o(b)szacowanié (n) 

oceni(a)ć (v) – o(b)taksowac, o(b)szacowac 

ocenienie (n) – o(b)taksowanié, o(b)szacowanié (n) 

ochotnik (m) – dobrowólnik (m) 

oczyszczenie (n) – o(b)czëszczenié, czechlanié, oczeprzenié (n) 

odcień (m) – tęczëna, ceniowatosc (f) 

odcinek (m) – skrôw, odcynk, dzélëk, dzél, kawał(k) (m), odztrzëżëna (f) 

odczucie (n) – doznanié, odczëcé (n) 

odczyn (m) – reakcëjô (f) 

odczynnik (m) – odonaczëna (f) 

odczyt (m) – odczëtënk, referat (m) 

94

odczytanie (n) – przeczëtanié, odczëtanié (n) 

oddech (m) – dech (m), dichanié (n) 

oddychać (v) – (od)dichac, chôłpac 

odejmowanie (n) – odjimanié, umikanié (n) 

odkry(wa)ć (v) – odkrë(wa)c, nalôżac, nalezc, wëkłôdac, wëłożëc, wëjawi(a)c 

odkrywca (m) – nalôżnik, nalôzca (m) 

odległość (f) – dôlô, dôlëzna, dalekosc, dłużawa, długô (f) 

odległy (ad) – daleczi 

odliczać, ~czyć (v) – odrechowac, odcëgac, odcygnąc 

odłamek (m) – szalwra (f), odłómk, odczidk (m) 

odpisanie (n) – przepisanié, odpisanié (n) 

odpływ (m) – odpłiw, wëchód, odlecënk (m), jejinga, aba (f) 

odpoczynek (m) – odpoczink (m) 

odporność (f) – wëtrzëmałosc (f) 

odpowiedzialność (f) – odpowiedzalnota (f) 

odpowiedź (f) – odpowiédz, odpowiesc (f) 

odrabiać, ~robić (v) – odrôbiac, odrobic 

odroczenie (n) – odłożenié, odsënięcé, odsënienié (n) 

odrodzenie (n) – odroda (f), odrodzenié (n), odrodzënk (m) 

odróżnienie (n) – rozszlachowanié, rozeznanié (n) 

odrysować (v) – odcéchowac 

odskocznia (f) – odbijôk (m), odbijówka, trampolina (f) 

odszyfrowanie (n) – rozszifrowanié, rozszlachowanié (n) 

odtwarzanie (n) – oddôwanié, przedstôwianié (n) 

odtwórca (m) – przedstôwca, oddôwca (m) 

95

odważny (ad) – dzyrzczi, odwôżny, zuchterny, bodri, cërzonowati 

odwilż (f) – topniô, zelga, rozpôrz, odmiklëzna, czaplëca, (roz)chlëda (f), rozcek 

(m) 

odzież (f) – rëpiece, ruchna, łachë, oblecznia, huszczi (pl), 

przëodzéwk (m), lëma, przëodzónka (f) 

odżywianie (się) (n) – żëwienié (se) (n) 

ofensywa (f) – zadzéwk (m), ataka, ofenzywa (f), narabczenié (n) 

ofiarodawca (m) – darownik, dajôrz (m) 

ofiarodawczyni (f) – dajôrka, darownica (f) 

ofiarować (v) – ofiarowac, dac, darowac 

ogólnoludzki (ad) – oglowolëdzczi 

ogólnonarodowy (ad) – oglowonôrodny 

ogólny (ad) – oglowi 

ogórek (m) – gurka (f) 

ogrodnik (m) – ogardownik, ogrodnik, garnéra (m) 

ojciec (m) – ojc, tatk (m) 

ojcowski (ad) – ojcowsczi 

ojczysty (ad) – rodny, domôcy, naszewi, tatczëzniany 

ojczyzna (f) – tatczëzna, domôcëna (f), domôctwo (n) 

okrągły (ad) – okrągłi 

okresowy (ad) – czasowi, periodny, periodowi, cządny, cządowi 

okrucieństwo (n) – bestialstwo, sekutnictwo (n) 

okulary (pl) – naocznice, okulôrë, brële (pl) 

ołówek (m) – ołówk, bliwk (m) 

opis (m) – opisanié (n), opisënk (m) 

96

opowieść (f) – (o)powiesca, kôrbiónka (f) 

organizacja (f) – organizacëjô, zdrëszëna, zrzeszëna, stowôra (f) 

ortografia (f) – prawopis, pisënk (m), ortografijô (f) 

ortograficzny (ad) – prawopisny, pisënkowi, prtografny 

osiemdziesiąt – osmedzesąt 

osiemnaście – osmenôsti 

osiemset – osmeset 

osoba (f) – sztatura, osoba (f), człowiek (m) 

osobowość (f) – jesta (f), człowiectwo (n) 

ostrokąt (m) – ostri nórt, kąt 

ostry (ad) – ostri 

ośmiobok (m) – osmenórt (m) 

osmiokąt (m) – osmenórt 

osmioletni (ad) – osmelatny 

ośmioro – osme, osem 

oświata (f) – pouczëna (f) 

owad (m) – inzekt, owôd (m), bączëna (f) 

owalny (ad) – owalny, kołowati, jajowati 

owoc (m) – brzô (m) 

owocowanie (n) – brzadowanié (n) 

owocowy (ad) – brzadowi 

oznaczenie (n) – oznaczenié, obznakowanié (n), obznaka (f) 

oznajmujący (ad) – obznôjmny 

97

Ó 

ósemka (f) – ósemka (f) 

ósmy – ósmi 

P 

pagórek (m) – górka, grzipka, grzępka, urzemka, grąd(ecz)ka (f), urzët, (u)sëp, 

pëcziel (m) 

pamięć (f) – môg, wdôr (m), pamięc, pamiętlëwosc (f) 

pamiętnik (m) – pamiętnik, dniewnik, wspomnik (m) 

pani (f) – pani, wastnô, dama (f) 

panorama (f) – panorama (f), kręgobrôzk 

państwowość (f) – krajowizna, państwowizna (f) 

papier (m) – papiór (m) 

parter (m) – pierszi szos, parter (m) 

partner (m) – partner, wespółbiwôcz (m) 

partnerka (f) – partnerka, wespółbiwôczka (f) 

partykuła (f) – partikla (f) 

pasożyt (m) – cëzożëwizna (f) 

pasożytować (v) – cëzożëwic 

patriota (m) – patrijota (m), lubotnik tatczëznë 

patriotyczny (ad) – patrijotny 

pauza (f) – pauza (f), odpoczink (m) 

98

październik (m) – rujan, brzadownik, pajicznik, paklepnik (m) 

pedagog (m) – pedgóga, szkólny (m) 

pedagogiczny (ad) – pedagógowi 

piasek (m) – piôsk, miôłtk, malk (m) 

piaszczysty (ad) – piôszczëti, piôszczany, piôskowati, miałczi 

piątek (m) – piątk (m) 

piątka (f) – pińc 

piątkowy (ad) – piątkowi 

pierwiastek (m) – pierwińc, element, dërżéń (m) 

pierwszoklasista (m) – pierwszoklasownik, ucznia pierszi klasë 

pierwszy – pierszi 

pieciokąt (m) pińcnórt (m) 

pięcioprocentowy (ad) – pińcprocentowi, pińcprocentny 

piędziesiąt – pińcdzesąt, pół sta 

pięćset – pińcset 

piętnasty – pińcnôsti 

pinezka (f) – plëska (f) 

piosenka (f) – spiéwónka, piesniczka, spiéwka, choranka, kurantka, kozanka, 

szetopórka, frantówka, letëpëlka, szabôłka (f) 

piórnik (m) – piórkownik (m), piórkowô kastka 

pióro (n) – chizop (m), piórko, pióro, pisadło (m) 

pisać (v) – pisac, chizopac 

pisarka (f) – pisôrka (f) 

pisarstwo (n) – pismienizna (f) 

pisarz (m) – pisôrz, utwórca, usôdzca (m) 

99

planeta (f) – planéta (f) 

plastyka (f) – plastika (f) 

plecak (m) – czitka (f), bordôk (m) 

pływalnia (f) – płëwnica (f), basen do płiwaniô 

pochwalenie (n) – pochwôlenié (n) 

pochwała (f) – wëchwała (f) 

początkujący (m) – zaczynajk, poczętnik (m) 

poddaństwo (n) – poddanizna (f) 

podkreślać, ~lić (v) podczorchiwac, podczorchnąc, podsztrëchnąc, 

podsztrëchiwac 

podłużny (ad) – podłużny, długasti 

podpis (m) – podpisënk, podpis (m), podpisanié (n) 

podpisany (ad) – podpisóny 

podręcznik (m) – uczbownik (m) 

podrozdział (m) poddzél, podrozdzél (m) 

podróż (f) – réza, tura, wanoga, podroga a. podarga, droga (f) 

podróżować (v) – wanożëc, rézowac, jezdzëc, gądlowac, turzëc, darganic 

podsumowanie (n) – podrechowanié, zrechowanié, zesëmowanié (n) 

podziałka (f) – dzelëna, skala (f) 

podzielna (f) – dëwidenda (f), part (m) 

podiesiątkować (v) – dzesątkowac 

poemat (m) – poema (m) 

poeta (m) – pisniodzeja, poéta (m) 

poetycki (ad) – piesniodzejny, poétny 

poezja (f) – piesniodzejizna, poézëjô 

100

pojęcie (n) – pochwôt, przedstôwk (m), pojęcé, rozumienié (n) 

pojętny (ad) – pobiérny, pojetny, pochwôtny 

Polak (m) – Polôch (m) 

Polka (f) – Polôszka (f) 

Polonia (f) – Polôsze za grańcą 

polonista (m) – polonista (m), znajôrz polaszëznë 

Polska (f) – Polskô (f) 

polski (ad) – polsczi 

polskość (f) – polaszstwo (n) 

położenie (n) – położenié (n), leżnosc (f) 

południe (n) – pôłnié (n) 

południk (m) – pôłnik (m) 

południkowy (ad) – pôłnikowi 

pomorski (ad) – pomorzczi, nadmorzczi 

Pomorzanin (m) – Pomorzón, Pomorénk (m) 

Pomorze (n) – Pomorzkô (f) 

pomysł (m) – pomëslënk (m), deja, mësla, ubrzątwa, (u)dba (f) 

poniedziałek (m) – poniedzôłk (m) 

poprawa (f) – poprawa (f), poprôwk (m), zlepszenié (n) 

poprawny (ad) – bezzmiłkowi 

porażka (f) – stracenié (n), stracënk (m) 

porządkowy (ad) – réżny, posobny, biéżny, rzędny, porządkowi 

postawa (f) – rost (m), sztatura, zasadłosc (f) 

postępek (m) – uczink, postępk (m) 

postepowanie (n) prowadzenié, postępowanié (n) 

101

poszukiwanie (n) – szukanié, sznëporzenié, sznëprowanié (n) 

powiat (m) – kréz (m), okolé (n) 

powieściopisarz (m) – usôdzca, pisôrz ksążk, romanów 

powieść (f) – powiesca, brawęda (f), roman (m) 

powtarzanie (n) – powtôrzanié (n) 

powtórka (f) – powtórzenié (n) 

poziomo (adv) – wodorówno 

pozytywizm (m) – pozytiwizna (f) 

praktyka (f) praktika, uczba (f) 

praktykant (m) praktikant, ucznia (m) 

praktykantka (f) – praktikantka, uczenka (f) 

prawdopodobieństwo (n) – prôwdëjuwernota, gwësnota (f) 

problematyka (f) – oglowô sprawa, problematika (f) 

procent (m) – rińta (f), procent (m) 

promień (m) – parm, parmiń (m) 

prostokąt (m) – prostonórt (m) 

prostopadła (f) – prostopadłô (f) 

prosty (ad) – prosti, pobieżësti, równy 

prymus (m) – primus (m), piersi ucznia 

przedrostek (m) – prefiks, przëstôwk (m) 

przedrozbiorowy (ad) – przed rozebranim (Polsczi) 

przedstawiciel (m) – przedstôwca (m) 

przedszkolanka (f) – dzecnô szkólniczka 

przedszkole (n) – dzecnica (f), przedszkolé (n) 

przedświąteczny (ad) – przedswiętny, przedswiętowi 

102

przedwakacyjny (ad) – przedferiowi 

przedwczoraj (adv) – niwczora, zawczora 

przeegzaminować (v) – przepëtac, przeegzaminowac 

przeliczać, ~czyć (się) przerechowac, przerechiwac (sę) 

przeliczenie (n) – przerechowanié (n) 

przemysł (m) – przerobina, industrëjô (f) 

przeszły (ad) – przeszłi, uszłi, minięti, dôwny 

przewodniczący (m) prowôdzôrz, prowôdnik, prowadzący (m) 

przezwisko (n) przezwës(t)ko, wërąpiadło, urągadło, urëwadło (n), 

pozwa (f) 

przeżycie (n) przeżëcé (n) 

przy (prp) – przë, kol(e), okom(a), krótko, blëze, sprzetki 

przydawka (f) – przëdónk(a) (m(f)), przëdôwk (m) 

przyimek (m) – przëmión(k)m 

przyjaciel (m) – drëch, przë(jô)cél, kamrôt, bratulk (m) 

przyjaciółka (f) serdecznica ,drëszka, przë(jô)célka, kamrôtka (f) 

przyjaźń (f) – drëszba (f), bratnictwo,drëszstwo, przë(jô)kelstwo kamrôctwo (n) 

przykład (m) – przëmiar, przëkłôd (m), podoba (f) 

przymiotnik (m) – adiektiw, przëdownik (m), przëdowné słowo 

przypadek (m) – przëpôdk, trafunk, przëtrôfk (m) 

przypomienie (n) – przëbôczenié (n), wdôr, przëbôczënk (m) 

przyroda (f) – roda, nôtëra, prziroda (f) 

przyrodnik (m) – nôtërnik, przërodnik (m) 

przysłówek (m) – przësłówk (m), adwerbium (n) 

103

przysłówkowy (ad) – przësłówkowi, adwerbialny; imiesłów ~ przësłówkowi 

przëczasnik 

przystosowanie (n) – dopasowanié (n) 

przyszły (ad) – przińdny, przëchodny 

punkt (n) – pąkt, môl (m) 

punktacja (f) – pąktacëjô (f) 

pustynia (f) – pustiniowi, piôszczëzna (f) 

puszcza (f) – pralas (m), dzëwi las, dzëwizna (f) 

pytać (v) – pëtac 

pytanie (n) – pëtanié (n) 

R 

rachunek (m) – rechunk (m) 

radość (f) – ucecha, cesza, ceszba, ochota, wiesołosc, redota, redosc(f), 

radowiczé (n) 

ramię (n) – remię, remienio (n), lębôk (m) 

ratownik (m) – retôrz (m) 

reagować (v) – reagowac, znôszac, obrëszac 

realizacja (f) – realizacëjô (f), zjiscënk (m), wëkonanié (n) 

recytować (v) – przepowiôdac, deklamowac 

redagować (v) – usôdzac, redagowac, pisac 

refren (n) – przëspiéwka (f), refren (m) 

region (m) – obéńda (f), okalé (n), dzél kraju 

regionalny (ad) – nôrodny, obéńdny, okalny 

104

eligia (f) – wiara, religijô (f) 

religijność (f) – nôbożnota (f) 

reprezentacja (f) – reprezentacëjô, zastępnota, przedstôwnota (f) 

reprezentant (m) – reprezentanta, zastęp(ow)nik, przedstôwca (m) 

reżyser (m) – reżiséra (m), prowôdnik grë 

reżyseria (f) – reżiserëjô (f), prowôdnictwo grë 

rocznica (f) – roczëzna (f) 

roczny (ad) – roczny, obroczny 

rodzaj (m) – szlach, ôrt, zort (m) 

rodzina (f) – familëjô, rodzëzna, latorosc (f), domôctwo (n) 

romantyzm (m) – romantika, romancëzna (f) 

roślina (f) – roscëna (f) 

roślinożerny (ad) – roscënożgrzący, trôwojôdny 

rower (m) – koło (n) 

rowerzysta (m) – kołownik, kolôrz (m), koli jachôcz 

rozbiór (m) – rozebranié, rozdzelenié (n), rozjimnota (f) 

rozkaz (m) – polét, rozkôz, nôkôz (m) 

rozkazujący (ad) rozkôzowny, nakôzowny, polétny 

rozmowa (f) – gôdka, kôrba, rozmowa (f), rozgowôr (m) 

rozróżnienie (n) – rozeznanié, wëznanié sę, rozgrańczenié, 

rozjinaczenié (n) 

rozum (m) – môg, rozëm, rozëmk (m) 

rozumieć (v) – rozmiôc 

równanie (n) – równanié, urównanié, urównywanié, urównienié (n) 

równik (m) – ekwator (m) 

105

ównina (f) rówizna (f) 

równoległe (adv) – równoległo, równoleżno, paralelno, równobieżno 

równoleżnik (m) – równoleżnik (m) 

równoważnik (m) – równowôżëna (f) 

ryba (f) – rëba (f) 

rycerz (m) – wojôrz, heroja, ricerz (m) 

rym (m) – rim, skłôd (m) 

rymować (v) – rëmowac, ukłôdac, usôdzac wiérztë, rëmë 

rysunek (m) – céchunk, malënk (m) 

rzeczownik (m) – miono (n), substantiw, jistnik (m) 

rzeka (f) – rzéka (f) 

S 

sabotaż (m) – sabotażô (f) 

sad (m) – sôd, brzadówc, brzadnik (m), brzadowiczé (n), brzadowi ograd 

sadzić (v) – sadzëc 

sala (f) – zala, schódnica (f) 

samogłoska (f) – samozwęk (m) 

samokształcenie (n) – samouczenié (n), samouczba (f) 

samorząd (m) – autonomijô, samorzadzëna, samosprôwnota (f) 

saneczki (pl) – sóneczczi (pl) 

sanki (pl) – sónczi (pl) 

satyra (f) – satira, wësmiéwka, uriwka, wërąpiónka (f) 

106

sąsiad (m) – sąsada, sąsôd, sąsôdk, grańcznik (m) 

sąsiadka (f) – sąsada, sąsôdka, grańcznica (f) 

scena (f) – zdrzadniô, scena (f) 

scenariusz (m) – zdrzadownik, scenarnik (m) 

scharakteryzować (v) – scharakterowac, scharakterizowac 

semestr (m) – semester (m), półrocznosc (f) 

serduszko (n) – serdëszko, serdulko, serdulenko (n) 

seria (f) – serëjô, réga (f) 

sformułować (v) – sfomulowac, zesadzëc 

siedem – sédme, sétme, sédem 

siedemdziesiąt – sétmedzesąt, sédemdzesąt 

siedemnaście, ~ścioro – sétmenôsce, sédemnôsce 

siedemset – sétmeset, sédemset 

siedmioletni (ad) – sétmelatny 

siedzieć (v) – sedzec 

sierpień (m) – zélnik, august (m) 

siostra (f) – sostra, sostrzëca (f) 

siostrzyczka (f) – sosterka (f) 

skalisty (ad) – kamnisti, kamny, oksëpny, rafny 

sklep (m) – króm (m), przedôwniô, karczma (f) 

skontrolować (v) – skontrolowac, przeszëkac, przezdrzec 

skoroszyt (m) – spinówka (f) 

skorowidz (m) – wëpis zamłoscë; indeks, register (m) 

słaby (ad) – słabi, niedôżny, lëbi, zmetlałi, lëbawi, kurlawi, mét 

słońce (n) – słuńce (n) 

107

słowniczek (m) słowôrzk, słowniczk (m) 

słownie (adv) – słowno, gebno 

słownik (m) – słowôrz, słownik (m) 

słownikowy (ad) – słowôrzowi, słowôrny, słownikowi 

słowotwórstwo (n) – urôbianié a. powstôwanié słów 

Słupsk (m) – Stołp, Słëpsk (m) 

słupski (ad) – stołpny, stołpsczi, słëpsczi 

społeczeństwo (n) – spolëzna, lëdzkô wëcmanizna (f), lëdztwo (n) 

sport (m) – szport (m) 

spójnik (m) – wiążëna (f) 

spójność (f) – zemkłosc, przëlga (f) 

spółgłoska (f) – konzonanta (f), zezwęk (m) 

spóźnienie się (n) – spozdzenié sę, spóznienié sę, zaostanié, przińdzenié za 

pózno 

sprawiedliwy (ad) – sprawiedlëwi 

sprawozdanie (n) – obrachunk, rozrechunk (m), sprawozdanié (n) 

spytać (v) – spëtac, zapëtac 

ssak (m) – cëcón, cëcôl, sysk (m) 

stadion (m) – sztadion, obiég (m), jigrzëcznô (f) 

starannie (adv) – starowno, dbało dbawno, porządno 

stomatolog (m) – zębnik, stomatologa (m) 

stopniowanie (n) – wiżowanié, stopniwanié (n) 

stosowanie (n) – dopasowiwanié, dobiéranié (n) 

streszczenie (n) – skrodzenié, scygnienié (n), zestôwk, zesôdzk (m) 

strona (f) – starna a. strona (f) 

108

styczeń (m) – januar, zetnik (m) 

suma (f) – sëma (f) 

sylaba (f) – szlabiza (f) 

szczegół (m) – drobnota, përzëna (f) 

szczyt (m) – wëszëńc, czëp, czëpk (m), ulëca (f) 

szereg (m) – réga (f) 

szerokość (f) – szérz, szérzô, szérzawa, szerokosc (f) 

szesnasty – szesnôsti 

sześcian (m) – kubik (m) 

sześciokąt (m) – szescnórt (m) 

sześcioletni (ad) – szesclatny 

sześćdziesiąt – szescdzesąt 

szkicować (v) – céchowac, szkicowac 

szkielet (m) smierc, smiertnica (f) 

szkolnictwo (n) – szkołowizna (f) 

szlaczek (m) – obsada, borta (f), knëpczi (pl) 

sztandar (m) – stanica (f) 

szybkość (f) – chutkosc, chwatkosc, chiżota, pobiérnota, welechnota (f), drôw 

(m) 

109

Ś 

ściągaczka (f) – odezdrzëna (f) 

ściągać, ~nąć (v) – scëgac, scygnąc, zeżëmac, zeżic, zwlôkac, zwłóczë(wa)c, 

zdost(ôw)ac, odzerac, 

odezdrzec, (s)klënic 

śmiech (m) – smiéch, rzechot, chachot (m), smienié (n) 

śniadanie (n) – pokrzésnik, renik, frisztëk (m) 

śpiący (ad) – spiący, spôwny 

śpiew (m) – spiéw (m) 

śpiewać (v) – spiéwac, hërlëkac, lëfórkowac, wrożëc, bazunowac 

średnica (f) – przemiara (f) 

średnik (m) – pąkt z komą, przeczidnik (m) 

środa (f) – strzoda (f) 

środowisko (n) – okrężé, okolé (n) 

świat (m) – swiat (m) 

światły (ad) – jasny, widny, mądri 

T 

tabel(k)a (f) – tabel(k)a (f), zestôwk (m) 

tablica (f) – tôblëca, tôfla (f) 

tajemnica (f) – krëjamnota, krëjamkosc, skrëtwa, tajemnica , tajnosc (f) 

tajga (f) – tajga (f), sybirsczi las 

teatr (m) – teater (m) 

110

teatralny (ad) – teatrowi, teatrzën 

teatrzyk (m) teaterk (m) 

technikum (n) – technikowô szkoła, technikum (m) 

teczka (f) – aktownik (m) 

tegoroczny (ad) – latosy, teroczny 

telewizor (m) – zdrzélnik (m) 

temat (m) – téma (m) 

teoria (f) – teorëjô (f) 

tkanka (f) – pleszka, męcherzëna (f) 

tradycja (f) – opowiedniô, zwëcz, tradicëjô (f) 

trawa (f) – trôwa, charna, narwa, pażęc (f), charzt (m) 

troje – troje, trzech, trze 

trzyletni (ad) – trzëlaté (n) 

trzynastka (f) – trzënôstka (f), trzënôsce 

trzysta – trzësta 

turysta (m) – wanoga, tura, gądlôrz, turista (m) 

twórczość (f) – uróbk, dokôz (m), urobizna (f) 

tysiąc – tësąc 

tytuł (m) – titel (m), zwa(twa) (f), zéwiszcze (n) 

tytułowy (ad) – titëlowi, pierszi, przédny 

U 

uczczenie (n) – utc(z)enié (n), czestnota (f) 

uczelnia (f) – uczbowniô, szkoła (f) 

111

uczennica (f) – uczenka, szkołownica, ucznica, uczebnô (f) 

uczeń (m) – ucznia, szkołownik, uczebny (m) 

uczestnik (m) – bëtnik, biwôcz (m) 

uczęszczać (v) – chodzëc, bëwac, częscëc 

uczniowski (ad) – uczniowsczi 

ukarać (v) – obsztrôfowac, ukôrac, wëkôrac, wëkôrkac 

ulica (f) – darżëca, sztrasa (f) 

ułamek (m) – dzélëk, odłómk, kawałk 

ułamek (m) – kawelk 

umieć (v) – rozmiôc, wiedzec 

upodobanie (n) – zeszlachowanié, zjuwernienié (n) 

uroczystość (f) – swiąto (n), swiętnica, pamiętnica, uroczëzna (f) 

urodziny (pl) – roczëzna (f) 

usterka (f) – uszkoda, felka (f), skażenié (n) 

ustnie (adv) – gębno, słowno, mowno, kôrbno 

usystematyzować (v) – uréżnic, usystematizowac 

uśmiech (m) – usmiéwk (m), usmienié, ucmulenié (n) 

utrwalenie (n) – umocnienié (n) 

uwaga (f) – bôczënk, merk (m), bôcznota, uwôga, nadczidka (f), 

bôczenié (n) 

uzupełni(a)ć (v) – (do)skopicowac, (do)fulowac, dod(ôw)ac, dosporzędzëc, 

dosporzedzac 

112

W 

wakacje (pl) – ferije (pl) 

wartość (f) – wôrtosc, wôrtnota, doczëzna (f) 

warunek (m) – zastrzega, leżnosc (f), sposób (m) 

wątek (m) – wątk (m), mësla (f) 

weryfikacja (f) – wiérztowina (f), wiérztowanié (n) 

wertowanie (n) – kartkowanié, przewrôcanié, przezéranié, kuraszenié (n) 

wgląd (m) – wezdrzatk, wezdrzënk (m), wezdrzenié (n) 

wiadomość (f) – wiédzô, klëka, paróla (f), poszét (m), wiadło (n) 

wicedyrektor (m) – poddirektor, wicedirektor (m) 

widnokrąg (m) – widnik, obzór, horizont (m) 

widokówka (f) – obrôzkowô karta, pozérnica (f) 

wielkość (f) – wiôlgosc a. wialgosc 

właściwie (adv) – po prôwdze, po richtoscë, mést, dosëzno 

wpis (m) – wpisanié, zapisanié (n), wpisënk, zapisënk, wpis (m) 

wrzesień (m) – séwnik, zeptember (m) 

współczesność (f) – dzysdniowosc, dzysészëzna (f) 

wszędzie (prn) – wszędze 

wszystko (prn) – wszëtko, wszëstko, wszëternôstko 

wtorek (m) – wtórk (m) 

wychowanek (m) – wëchowańc (m) 

wychowanica (f) –wëchowónka (f) 

113

wychowanie (n) – wëchowanié (n), wëchowa (f) 

wychowawczyni (f) – wëchowôczka (f) 

wycieczka (f) – wińdzenié (n), wëlecënk (m), wanoga, wałęga (f) 

wycinanka (f) – knëpka (f) 

wyegzekwować (v) – wëdostac, wcygnąc 

wyglądać (v) – wëzerac, wëzdzec 

wyjaśnienie (n) – wëjasnienié, rozwidnienié (n) 

wyjątek (m) – wëjimk, wëriwk (m) 

wykres (m) – dijagrama (f), nacéchunk (m) 

wykrzyknik (m) – wołôcz, krziknik (m) 

wykształcenie (n) – wëuczenié, usztółcenié, uformowanié (n) 

wykształcony (ad) – uczałi 

wynotować (v) – wënotowac, wëpisac 

wyobraźnia (f) – przedstôwnota, umëslëna, zobrazëna (f) 

wypowiedzenie (n) – wëpowiedzenié, spowiedzenié (n) 

wypowiedź (f) – wëpowiedzenié, spowiedzenié (n) 

wyraz (m) – słowo, rzeczenié (n) 

wyrażenie (n) – wësłowianié, wëpowiôdanié (n) 

wyrozumiały (ad) – mieć wërozmienié, uznanié, lëdzczi, uznôwny 

wytrwały (ad) – wëbëtny, cerpëwi, wëtrzëmałi, obstójny, nôparti 

wyższy (ad) – wëższi 

wyżyna (f) – wëszawa (f), wëszańc (m) 

wzgórze (n) – rzma, grzëpa, urzma, rafa, holma (f), urzët (m) 

wzór (m) – modło (n), model, muster, przikłôd (m) 

114

Z 

zaakceptować (v) – przëcësnąc, podczorchnąc 

zabawić (v) – zafarbowac, zafarwic 

zabawa (f) – (u)ceszba, rozegrcëjô, gutorzëna, potema, muzyka (f), 

jigrë (pl), szport (m) 

zabawka (f) – zôbôwka, jigra (f) 

zaborca (m) – kradniélc, zagôrinôcz (m), zajimô cëzy zemi 

zabór (m) – zarabczenié, zawojowanié (n), zagôrënk, zarabczënk (m), zajimnota 

(f) 

zabytek (m) – stôrodôwnota, pamiątka, zaostałosc (f) 

zachodni (ad) – wieczórny, zôchdny, westowi 

zachorować (v) – zachorzec, zalegnąc 

zachowanie (n) – uchowanié, utrzimanié (n) 

zadanie (n) – poczta, wierszta (f), zadanié (n), nadôwk (m) 

zadekamować (v) – piękno (prze)powiedzec 

zagadka (f) – zgódka, wëzgódka, tęgodka (f), wëzgadło (n) 

zagadnienie (n) – problema, sprawa, trëchlëna (f) 

zaimek (m) – zamiono (n), pronoma (f) 

zainscenizować (v) – uzdrzadnic, oczno, przedstawic 

zaludnienie (n) – zalëdzenié 

załoga (f) – obsada (f), obsadzënk (m), obsadzenié (n) 

zanieczyszczenie (n) – zaczpanié, zatrzepanié, nadeptanié, nanikwienié, 

zgnojenié, naswinienié (n) 

zanotować (v) – zapisac, zanotowac, merkac, zapamiętac 

zapałka (f) – szplétka, krzoska, sztrëchólc(k)a (f) 

115

zapamiętać (v) – zapamietac, wdarzëc, upamiętac, bôczëc, merkac 

zaprezentować (v) – przedstawic, pokôzac, wëłożëc 

zaprzyjaźnić (się) – zdrëszëc, stowarzëc, sprzë(ja)celëc, skamrôcëc 

zapytać (v) – zapëtac, spëtac 

zarysować (v) – nacéchowac, zarëtac 

zaspać (v) – zaspac 

zastęp (m) – rzma, urma, grëpa, łupa (f), karno (n) smiot (m) 

zastępca (m) – zastąpiôrz, zastępownik, wëręka, poręka (m) 

zastępstwo (n) – zastępizna (f) 

zastosowanie (n) – użëcé, dopasowanié, rëchtowanié sę (n) 

zaśpiewać (v) – zaspiéwac 

zaświadczenie (n) – zeswiôdczenié (n), zeswiôdczëzna (f), zeswiôdczënk, atest 

(m) 

zatanczyć (v) – zatańcowac, zatunic, zatanuszkac 

zatelefonować (v) – zatelefonowac 

zatytułować (v) – zatit(e)lowac, dac titel 

zbiorek (m) zbiérk (m) 

zbiorowisko (n) – zbiérëzna, zebrónizna (f) 

zbiór (m) – zbiérnik, zbiér (m), zbiérëzna, zbiérnica (f) 

zbiórka (f) – zbiérka (f) 

zdarzenie (n) – zdarzenié (n), przëtrôfk (m) 

zdjęcie (n) – zdjęcé, zjimniecé (n) 

zdrobniały (ad) – zdrobniałi, zmiałczony, skrëszałi 

zdrowie (n) – zdrowié (n) 

zdrowy (ad) – zdrów, prëk, swiéżi 

116

zdyscyplinowany (ad) – zdiscylinowóny, posłëszny 

zegar (m) – zédżier, godzynk, czëkocz (m) 

zegarek (m) – zégark, czasewnik (m), okrôwka (f) 

zero (n) – nul (m) 

zespół (m) – wespolëzna, zbrzątwiô (f), karno (n), zbiér (m) 

zeszyt (m) – zesziwk (m) 

zgłoska (f) – szlabiza 

ziarno (n) – zôrno (n) 

zieleń (f) – zelonosc (f) 

ziemia (f) – zemia, zémka, rëda, rolô (f), gruńt (m), zemiszcze (n) 

zima (f) – zëma, zëmka (f), zëmiszcze (n) 

zmądrzeć (v) – zmędrzec 

zmobilizować (v) – zmoblilzowac, zrëszëc 

znaczek (m) – znaczk, céch (m), znanka (f) 

znicz (m) – znit (m), swięti odżin 

zorganizować (v) – zradzëc, zdostac, zarzidzëc, narechtowac, zorganizowac 

zorientować (się) – zmagac, postrzéc, wmaklac (sę), zmądrzec 

zredagować (v) – zesadzëc, usadzëc pismo, napisac, zredagowac 

zrozumiały (ad) – rozmióny, pochwôtny, jasny 

zwrot (m) – oddôwk, oddôtk, zwart (m), nazôtnosc (f) 

zwrotka (f) – sztrof(k)a, wiorstka (f) 

zwrotnik (m) – zwartnik (m) 

zwycięstwo (n) – dobëcé, poradzenié, pobiôtkowanié (n) 

zwyczaj (m) – zwëk, zwëczôj, ustôw (m), przënęta (f) 

zżółkły (ad) zeżôłkłi 

117

Ź 

źle (adv) – zle, lëcho, més, mgło 

źrenica (f) – zdrzijk, zdrzik (m), zdrzelnica, pupka (f), oczné jabko (n) 

źródło (n) – zdrój, klucz, pokón, początk (m) 

Ż 

żaden (prn) – niżóden, niczny, nijaczi 

żarówka (f) – swiécówka, birna, swiécónka (f), elektrisz lampa 

żart (m) – szpôs, szport, pękt, podsmiéwk (m), kepka, fąfka, melwéta, wëpka (f) 

żądanie (n) – żądanié, chcenié (n) 

żeby (cj) – żebë, cziejbë 

żelazo (n) – żelazło (n) 

żeński (ad) – białgowsczi, białczi, białczën 

żółtawy (ad) – żôłtawi, żôłtowati 

żółtko (n) – żôłtk (m) 

żółty (ad) – żôłti 

życie (n) – żëcé (n) 

życiorys (m) – żëcopis (m), bijografijô (f) 

życzenie (n) – żëczba (f), żëczenié (n) 

żyć (v) – żëc 

118

Zakończenie. 

„Tej mowie, może nieraz twordej i żarnowi (tj. razowej) jak nasz 

chleb kaszubski, zawdzięcza Polska, że morze śpiewa jej swoją pieśń 

nieustanną. Przetrwaliśmy wśród morskich wichrów i nawałnic, jakich nam 

nie szczędziła historia, a razem z nami przetrwała nasza kaszubska mowa, 

pełna rytmu morza. Ceńmy ją sobie. Ona obok mowy polskiej 

najpiękniejsza i nam najdroższa. Pielęgnujmy albo jak to pięknie mówią u 

nas nad Jeziorem Żarnowieckim piastujmy naszą mowę. Ona 

najwspanialszą melodią morską, stojącą na straży naszych północnych 

granic. Gdybyśmy mieli zapomnieć swą mowę, swój język, mowa polska 

by ogromnie zubożała. Wyrządzilibyśmy krzywdę polszczyźnie, bo 

straciłaby żywy pomost językowy, jaki ją łączył kiedyś z wygasłymi 

plemionami słowiańskimi nad Łabą ...” 23 

Entuzjaści kaszubszczyzny z młodszej i starszej generacji powinni 

troszczyć się o to, aby język kaszubski zyskał na randze i witalności. Znani są 

pedagodzy, np. pani Wanda Kiedrowska w Kaszubskim Liceum 

Ogólnokształcącym w Brusach, pan Witold Bobrowski ze Szkoły Podstawowej 

w Głodnicy, Felicja BaskaBorzyszkowska, którzy na co dzień poczuwają się do 

odpowiedzialności za edukację w duchu regionalnym, kierując się słowami 

Janusza Pasierba: „Małe ojczyzny uczą żyć w ojczyznach wielkich.” 

Ceni się regionalne zespoły śpiewu i tańca, konkursy prozy i poezji kaszubskiej, 

hafty regionalne, a ostatnio stosowaną także i w moim regionie lipnicko 

bytowskim podczas mszy św. kaszubską liturgię słowa. 

119

Zwolennicy kaszubszczyzny powinni walczyć o obecność języka ojców w życiu 

codziennym i literaturze. Nie sposób nie wspomnieć Floriana Ceynowy, dla 

którego kaszubszczyzna była synonimem zobowiązań wobec rodowodu, 

źródłowym składnikiem we wszechludzkiej wspólnocie. Pisał: 

„je wjélgi czas, abe żóden Kaszéba sę njevstedzeł po kaszebsku gadac; ... 

Przeklętim béł, je é bądze na wjeczné czasé kóżdi, co ujetczi swójich starszéch, 

jejich mové; a trze razé przeklętim, chto sé vstédzi swóje move macerzinskje." 24 

Poczynając od Ceynowy, a potem „Słownika języka pomorskiego, czyli 

kaszubskiego (cz.II) Stefana Ramutka, „Słowniczka kaszubskiego” i „Słownika 

polskokaszubskiego” Al.Labudy, „Słownika” Jana Trepczyka, prace i dzieła 

słownikowe poświęcone kaszubszczyźnie tworzą już pokaźną bibliotekę. Mam 

nadzieję, że i moja praca przyczyni się do tego. Zaleca się bowiem dialog z 

młodym pokoleniem w tej sprawie. Jedynie bowiem prowadzone działania 

edukacyjne mogą przynieść spodziewany efekt. Nawet psychologowie dowiedli 

„że dwujęzyczność korzystnie wpływa na myślenie twórcze językowo, na 

wrażliwość językową, zdolność do tworzenia znaczeń, wyobraźnię, a także na 

oryginalność myślenia i rozwiązywania problemów”. 25 

Zatem, wspólnie pielęgnujmy naszą mowę, kulturę i obyczaje. 

120

1BIBLIOGRAFIA Wstęp 

Stanisław Pestka: „Spadek, który zobowiązuje”, Pomerania 10/258, 1994 

2 Stanisław Pestka: „Spadek, który zobowiązuje”, Pomerania 10/258, 1994 

3 Edward Breza i Jerzy Treder: „Zasady pisowni kaszubskiej”, Gdańsk 1984, str. 62 

4 S.Łukomski: „Regionalizm w pracy dydaktycznowychowawczej”, Opole 1977 r. 

5 „Język polski w szkole dla klas IVVIII”, Wydawnictwo 

Pedagogiczne ZNP 

1998/99, zeszyt 1, str. 52 

6 Cezary ObrachtPrądzyński „Badacz pomorskiej ziemi”, 

Kurier Bytowski 23/352, 1999 r. 

Rozdział I 

7 C.ObrachtProndzyński: „Goch panem na swej roli”, Pomerania 7/8, 1998, str. 17 

8 Róża Ostrowska, Izabela Trojanowska: „Bedeker kaszubski”, 

Wydawnictwo Morskie, 

Gdańsk 1974. 

9 C.ObrachtProndzyński: „Goch panem na swej roli”, Pomerania 7/8, 1998, str. 17 

10 J.Borzyszkowski „Borzyszkowy i Borzyszkowscy ... a 

Gochy” Zrzeszenie Kaszubsko 

Pomorskie, Lipnica – Lipusz, 1993 

11 J.Kondracki „Geografia fizyczna Polski”, PWN, Warszawa 1976 

12 Rocznik statystyczny województwa słupskiego 1996, GUS 1997 r. 

13 T.Sadkowski: „Trzy kaszubskie kościeły”, Arkun, Gdynia 1991 

14 

Rozdział II 

Wielka Ilustrowana Encyklopedia Powszechna, t.VII, wyd. „Gutenberga”, 

Poznań 1994 

15 M.Latoszek (red.): „Kaszubi, monografie socjologiczne”, Rzeszów 1990, s. 112119 

16 Jan Trepczyk: „Słownik polskokaszubski”, Zrzeszenie 

KaszubskoPomorskie, 

Gdańsk 1994, str. 3 

17 Aleksander Labuda „Słowniczek Kaszubski”, Państwowe 

Zakłady Wydawnictw Szkolnych, Warszawa 1960, s. 11 

18 Ibidem, s. 12 

19 Ibidem s. 5 

20 Jan Trepczyk: „Słownik polskokaszubski”, Zrzeszenie 

KaszubskoPomorskie, 

Gdańsk 1994, str. 6 

21 s. 3 

22 s. 4 

23 

Zakończenie 

B.Sychta: „Słownik gwar kaszubskich na tle kultury ludowej”, wstęp do t. VII 

24 Stanisław Pestka: „Sapdek, który zobowiązuje”, Pomerania 10/258, 1994 

25 Stanisław Pestka: „Sapdek, który zobowiązuje”, Pomerania 10/258, 1994

Marzena Warnke - Zespół Szkół

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?